Tíminn - 05.12.1931, Qupperneq 1

©jaíbferi
og afgrci6sluma&ur Címani et
S a n n r e i 9 f>orsteinsöóttir,
Sœfjargötu 6 a. ^CYfjaoíf.
J^fgrcibsía
C í m a n s er í €œf jargðtu 6 cl
©pin öag,Iega> fL 9—6
Sírai 2333
. XV. árg.
Reykjavík, 5. desember 1931.
73. blað.
Þegar reynir á
I.
Síðustu árin af þeim tug aldar-
innar, sem nú er nýliðinn, eru
eitt glæsilegasta tímibilið í sögu
Islendinga. Það eru hinar geisi-
legu framfarir þessara ára, sem
valdð hafa athygli á Islandi nú-
tímans. Svo að segja allir af þeim
takmarkaða fjölda erlendra
manna, sem einhver kynni höfðu
af Islandi fyrir þann tíma, þekktu
það sem „sögueyjuna“ sem hálf
óbyggilegt jökla- og eldfjallaland,
sem var til þess fallið að tala um
og dást að í fjarlægð, en ekki til
að lifa í nútíma menningarlífi. I
augum frænda vorra á meginland-
inu var ísland gröf hinna frægu
germönsku forfeðra, en ekki
framtíðarland nýrra kynslóða.
En síðast á áratugnum, sem nú
er liðinn, gjörði íslenzka þjóðin
átak, sem vakti á henni athygli
úti um heiminn. Á þeim árum
urðu tímamót í íslenzkri lífsskoð-
un. Trúin á landið fór eins og
heitur straumur um þj óðarsálina.
Það kom fram í verki, bæði í
framtaki einstaklinganna og lög-
gjafarstefnu hins opinbera, að
þessi trú var einlæg.
Þessi nýja lífsskoðun — trúin
á landið — er andinn í verkum
hinna síðustu ára. Það er hún,
sem hefir skapað hina stórfelldu
ummyndun óarðbærrar moldar í
fögur tún. Það er hún, sem hefir
skapað hinar nýju reisulegu
steinbyggingar í stað moldarbæj-
anna. Það er hún, sem hefir gjört
fossana lýsandi. Það er hún, sem
hefir gefið æskulýð sveitanna
hina nýju og veglegu héraðaskóla,
þar sem böm þjóðarinnar orna
sér við ylinn frá hjartarótum
landsins sjálfs. Það er hún, sem
hefir fært þjóðinni samgöngur,
sem engan mann dreymdi um fyr-
ir 10 árum og talsímasamband
heim á fremstu dalabæi. Það er
hún, sém hefir gefið þjóðinni þor
og manndóm til að gjöra kröfu til
hinna allra fullkomnustu menning-
artækja nútímahugvitsins.
Þessi nýja lífsskoðun — þessi
trú — hefir flutt fjöll á Islandi
á síðustu árum.
Iiátíðin mikla á Þingvöllum í
fyrra var glæsilegasta augnablik
þessa glæsilega tímabils. Við vit-
um það, íslendingar, að hinir er-
lendu menn, sem hér dvöldu þá
dagá, fóru heim með aðrar hug-
myndir um land og þjóð en þeir
höfðu komið með. Þeir fluttu með
sér út um heiminn furðulegar frá-
sagnir — ekki um eldfjöllin eða
hina íslenzku fortíð fyrst og
fremst ■— heldur um hið nýja
landnám og hina nýju þjóð á Is-
landi.
Á þann veg falla orð þeirra
manna yfirleitt, sem ritað hafa
um Island í tilefni af hátíðar-
árinu.
II.
Árið sem nú er að líða, hefir
fært nýjan svip yfir íslenzkt at-
hafnalíf. Og þeir eru margir, eins
og eðiilegt er, sem eiga erfitt með
að átta sig á umskiptunum, sem
orðið hafa og af hverju þau eru
komin. Við höfum komizt að raun
um það, nú eins og áður, að við
erum háðir utanaðkomandi áhrif-
um í okkar eigin athöfnum. Við-
skiptakreppan mikla, sem nú
þjakar allan heiminn, hefir gripið
inn í framsóknarbaráttu þjóðar-
innar um stundarsakir.
Þeirri sömu orku, sem fyrir einu
ári síðan var beitt, að því að auka
framfarir í landinu og bæta lífs-
kjör almennings frá því, sem áð-
ur var, verður nú fyrst um sinn
að snúa til varnar gegn þeim öfl-
um, sem steðja að landinu utan
frá og eiga sér þann aðdraganda,
sem ekki er á okkar færi að ráða
við.
Augnablik eins og þau, sem nú
eru að líða, eru hverri þjóð hættu-
leg. Það kostar mikið erfiði og
mikla skynsamlega íhugun að
sætta sig við breytinguna. En
tvær hættur eru alvarlegastar:
Að þjóðina skorti afl til að stand-
ast sjálfa baráttuna og að hún
missi trúna á það, sem hún sjálf
hefir vel gjört.
Tímar eins og þeir, sem nú
standa yfir, eru ákaflega heppileg-
ir fyrir þá menn, sem láta sér fátt
finnast um framfarir og tregir
eru til djarfmannlegra átaka.
Slíkir menn þekkja ætíð sinn
vitjunartíma. Þegar erfiðleikarnir
steðja að úr öllum áttum og at-
vinnuvegimir berjast í bökkum,
koma íhaldsmennirnir fram með
boðskap kyrstöðunnar. Þeir segja
þjóðinni, að hún hafi verið of
bjartsýn og áræðin á góðu árun-
um, að hún hafi búið of mikið í
haginn fyrir framtíðina, að það
fé, sem lagt hefir verið í ræktun,
samgöngubætur, menntun, aukin
húsakynni og umbætur á lífsskil-
yrðum yfirleitt, muni aldrei geta
borið ávöxt.
Þannig reyna þessir menn að
nota vonleysið í erfiðu árunum til
að búa í haginn fyrir íh'aldsstefn-
una í næsta góðæri.
En til er líka annar flokkur
manna, sem gjarnan vill hafa hag
af kreppunni á svipaðan hátt og
íhaldsmennirnir. Það eru byltinga-
mennirnir, sem vilja kollvarpa nú-
veranda þjóðskipulagi. Byltinga-
mennirnir segja, að erfiðleikarnir
séu sönnun þess, að núveranda
stjórnarfyrirkomulag sé hættu-
legt. Þessir menn reyna að vega
að þjóðfélaginu, þegar það er
veikast fyrir, t. d. með fjarstæð-
um kröfum, sem þeir vita fyrir-
fram, að ekki er hægt að uppfylla.
Báðir þessir flokkar manna,
íhaldsmennirnir og niðurrifsmenn-
irnir, sjá sér á vissan hátt hag
í erfiðleikum þjóðfélagsins. Báðir
nota þeir krepputímana til að
ræna almenning trúnni á þá
möguleika til framfara, sem hann
hefir áunnið sér með skipulags-
bundinni þjóðfélagssamvinnu, sem
þroskast hefir um aldaraðir og á
að halda áfram á þeim vegi eins
iengi og mannkynið á lífsbraut
sinni.
III.
Reynsla krepputímans bendir
fram á leið til nýrra verkefna.
Þó krepputíminn hafi staðið hér
skemur en með öðrum þjóðum og
afleiðingar hans séu hvergi nærri
eins þungar hér og víðast annars-
staðar, hefir hann þó þegar leitt
í ljós, betur en nokkuð annað gat
gjört, ýmislegt af því, sem áfátt
er í þjóðarbúskapnum. Það er trú-
legt, að kreppan eigi eftir að
kenna þjóðinni ýmsar nýjar
vinnuaðferðir í þeirri framsóknar-
baráttu, sem hafin er og á að
verða áframhaldandi. Það er vafa-
laust, að hún leiðir í ljós eitt-
hvað, sem betur hefði mátt gjöra
og með öðrum hætti en beinast
lá fyrir í upphafi.
En eitt meginatriði hefir komið
skýrast í ljós það, sem af er
krepputímanum og á vafalaust
eftir að sannast enn betur: Að
því fer fjarri, að þjóðin liafi ver-
ið of athafnasöm í góðærinu und-
anfarið — að það hefði þvert á
móti verið æskilegt, að hún hefði
getað gjört miklu meira, — ef
•geta hefði leyft og ráðrúm unnizt.
Það munu bændurnir mæla nú
um land allt, að ekki veiti af því
litla verði, sem nú fæst fyrir bús-
afurðirnar, þó ekki bætist við
kaup á þeim fóðurbæti, sem nú
sparast vegna nýræktarinnar og
sá vinnukraftur, sem nú er hægt
að vera án, af því að fóðrið er
fljótfengnara en áður. 0g yfir-
leitt munu menn taka undir það,
að hart mundi vera ofan á alla
aðra erfiðleika, að vera án þeirra
annara almenningsframkvæmda,
sem skapast hafa á undanförnum
árum. Og einmitt hið geisilega
verðfall framleiðslunnar leiðir það
í ljós, hve tiltölulega auðvelt hefði
verið fyrir þjóðina að standa
straum af búskap sínum nú, ef
verðlagið hefði verið með eðlileg-
um hætti.
Það, sem kreppan sannar, er því
ekki það, að þjóðin hafi verið of ör
til fí’amfaranna, heldur að fram-
farirnar hefðu þurft að vera enm
þá meiri.
Reynslan leiðir í ljós, að með-
ferð 0g sala hinnar íslenzku fram-
leiðslu er hvergi nærri svo sem
vera ætti. íslendingar eru of mik-
ið upp á aðrar þjóðir komnir um
innflutning á vörum, sem hægt er
og verður að framleiða í landinu
sjálfu. Reynslan sýnir, að við-
skiptasambönd þjóðarinnar eru of
fá og óstöðug, að ekki hefir verið
gjört ■ nógu mikið að því að
tryggja framleiðslunni markaði og
gjöra hana hæfa fyrir þá markaði,
sem tryggastir verða í nánustu
framtíð.
Nokkuð af þessum verkefnum
verðum við sjálfsagt knúðir til að
leysa nú þegar á krepputímanum,
og það sem eftir er, verðum við
að búa okkur undir að leysa strax
og kreppunni léttir.
Aðrar þjóðir hafa fyr orðið að
gjöra erfið átök á erfiðum tímum.
Það þrekvirki, sem dönsku bænd-
urnir unnu á síðustu áratugum
19. aldar, mætti vel verða okkur
fslendingum til fyrirmyndar. Dan-
ir höfðu þá alveg nýlega misst
þriðjunginn af landi sínu, í ófriði
við volduga nábúa. Þá varð þjóð-
in fyrir því geisilega áfalli, að
kornið, aðalútflutningsvara lands-
ins varð skyndilega verðlaust,
vegna samkeppninnar frá hinum
koi’nauðgu löndum Vesturheims.
Dönsku samvinnubændurnir unnu
þá það manndómsverk, sem aldrei
gleymist. Á meðan sárin eftir
styrjöldina voru enn ógróin, gjör-
breyttu þeir allri framleiðslu
danska landbúnaðarins. Danskt
korn hvarf af heimsmarkaðinum,
og í þess stað komu nýjar af-
urðir, smjör, svínakjöt og egg,
sem í skjótri svipan ruddu sér til
rúms meðal hinna erlendu neyt-
enda. Nú flytja Danir inn korn til
manneldis og jafnvel fóðrið handa
búpeningnum að meira og minna
leyti. Framfarir danska landbún-
aðarins urðu ekki af því, að Dan-
mörk sé betra landbúnaðarland
en mörg önnur. Velmegun danskra
bænda, sem staðið hefir í hálfa
öld, er þeim sjálfum að þakka,
en ekki landinu. Hún er vottur
um lífskraft kynstofnsins og fé-
lagsstarfseminnar — og annað
ekki.
IV.
Hin mikla heimskreppa er
reynslutími fyrir hið unga ís-
lenzka sjálfstæði — fyrsti alvar-
legi reynslutíminn.
Engin formleg viðurkenning,
enginn samningur, hversu traust-
lega, sem saminn er, engar upp-
hrópanir um ættjarðarást, geta
gjört þá þjóð sjálfstæða, sem sjálf
lætur undan síga, þegar erfiðlega
gengur í hernaði lífsbaráttunnar
og manndómsins er þörf.
Ef íslenzka þjóðin lætur þröng-
sýna kyrstöðumenn eða ábyrgðar-
laus niðurrífsmenn drepa úr sér
kjarkinn í ári, þegar fiskur veð-
ur um öll mið og einmuna góð-
æri er milli fjalls og fjöru — þá
er, ekki framar til sjálfstæði á Is-
landi.
Ef þessi sama þjóð lætur telja
sér trú um, að hún hafi verið of
bjartsýn og athafnasöm meðan
hún hafði ráðrúm til, og að hún
eigi að láta hendur falla í skaut,
þegar aftur rofar til — þá hefir
verið of mikið talað og of mikið
ritað um ágæti hins íslenzka kyn-
stofns eins og hann er nú.
Á alla þjóðina leggjast afleið-
ingar heimskreppunnar með
nokkrum þunga — en misjöfnum
þó.
Á bændastéttinni í sveitum
landsins, sem nú verður að greiða
allt of hátt kaupgjald, og verka-
fólki kauptúnanna, því sem stop-
ula atvinnu hefir, kemur krepp-
an þyngst niður.
Það er milliliðastéttin, hinir
hærra launuðu starfsmenn ríkis
og einstaklinga, stærstu atvinnu-
rekendur og allvænn hópur af
húsa- og lóðaeigendum kaupstað-
anna, sem hingað til hafa fengið
minnst að kenna á kreppunni per-
sónulega.
En það réttlæti, sem nú kveður
sér. hljóðs og ekki verður niður
þaggað, heimtar, að þeir, sem í
skjóli þjóðfélagsins njóta mestra
gæða þegar vel lætur í ári, taki
líka á sig þyngri byrðar en aðrir,
þegar á reynir.
Undirtektir kaupmannablað-
anna undir jafn sjálfsagða ráð-
stöfun og tiltölulega litla fórn og
innflutningshöftin, sýna, að hug-
arfar hinna fórnfúsu er raunveru-
lega fjarlægt stundum, þegar
nauðsyn þjóðfélagsins kallar.
En þjóðfélagið hefir ekki efni
á að veita slíkum röddum áheyrn
eins og nú standa sakir. Mann-
dómstilfinning þjóðarinnar krefst
þess, að það verði ekki eing-öngu
fátækir bændur og verkamenn,
sem fá að kenna á erfiðleikum at-
vinnuveganna. Hið fámenna ís-
lenzka þjóðfélag má ekki við því,
að neinn skerist úr leik, þegar á
reynir.
----0----
Framsóknarfélag Rvíkur heldur
aðalfund í Sambandshúsinu næsta
þriðjudagskvöld kl. 81/2-
Hræðsla
Vegna verðfalls á íslenzkum afurð-
um, sem er nú svo gífurlegt, að verð-
ið á mörgum helztu framleiðsluvör-
um landsmanna, er nú komið langt
niður fyrir það, sem fékkst fyrir
sömu vörur 1913, eru framleiðendur,
bankar, og raunar þjóðin öll, í vand-
ræðum með aðkallandi greiðslur. A
hinn bóginn er ekkert, sem bendir á
að hungursneyð sé í aðsígi. það «r
fullt af matvælum i landinu. Noröur
við Eyjafjörð eru til 50 þús. tunn-
ur af síld, sem talið er að erfitt muni
vera að selja erlendis. Mikill hluti
þess forða, er fyrsta flokks vara. En
ennþá er engin eftirspurn í landinu
sjálfu eftir þessari góðu og ódýru
fæðutegund.
Af einhverri undarlegri meinloku
reyna sumir íhaldsmenn að draga
kjark úr þjóðinni og auka þannig
erfiðleika hennar í sambandi við
verðfallið og heimskreppuna. þannig
laumar afdankaður blaðamaður við
Mbl. þeim vísdómi nýlega inn i
myndablað, sem aðallega er lesið af
konum og bömum, að nú sé í þann
veginn að lokast allur markaður fyr-
ir ísl. fisk í Englandi. Og hver var
ástæðan? Frétt hafði komið um, að
einn tiltekinn útgerðarmaður í Hull
vildi bægja af markaðinum erlendum
fiski. Sagan var tómur uppspuni, og
nógu vitlaust að dreifa henni út í
Mbl., þótt ekki væri líka farið að
byrla fólki ósannindin inn í mynda-
biöðum unglinga.
Annari sögu hafa Mbl. dreift út ný-
lega, um að ég hafi átt að segja í
þingræðu í sumar, að rétt v»ri að
þjóðfélagið slægi eign sinni á helm-
ing sparifjáreignar manna i bönkum
og sparisjóðum. Ég man ekki til, að
þingið hafi yfirleitt skipt sér, síð-
ustu 10 árin af sparifé landsmanna
í sambandi við skattheimtu. Og hafi
umræður verið um það mál, hefi ég
engan þótt átt í þeim, og gæti vita-
skuld aldrei komið til hugar að
skatta ætti sparifé sérstaklega.
Mér er með öllu óljóst hvaö íhalds-
menn meina með því að kvelja sjálfa
sig með því að búa til hættur, *em
hvergi eru til.
Ástandið í landinu gefur enga
ástæðu til hræðslu eða kvíða. þjóðin
er hraust og vinnufær. Hún hefir nú
meira en nokkru sinni áður af rækt-
uðu landi, vegum, símum, bátum,
skipum, fiskreitum, kælihúsum a m.
fl. af undirstöðuatriðum íramleiðslu.
Heimski-eppa gengur yfir og vörur
falla, en nóg skilyrði til að afla mat-
væla. það, sem mest riöur á í
bili, er að nokkur liluti lands-
manna lifi einfaldara lífi en áður. þar
er ekki átt fyrst og fremst viö hina
fátæku, þó að sumir af hinum sjálf-
völdu talsmönnum þeirra vilji skilja
orð mín svo. Ég vil taka glöggt dæmi.
Kaupmaður í Reykjavik hefir byggt
sér „villu" fyrir 100 þús. kr. Hann
kærir til bæjarstjómar, að hann geti
ekki borgað útsvar sitt, af því að íé
sitt sé fast í skrauthýsinu. þessi mað-
ur þarf að gera einfalda lífsvenju-
breytingu. Hann þarf að færa saman
bú sitt og búa í einu homi af höll
sinni, og taka aðrar íjölskyldur í það
sem umfram er, svo að hann geti
borið sinn hlut af þunga bæjarfélags-
ins, ekki sízt við að hjálpa þeim,
sem bágast eiga og kreppan næðir
mest á.
það, sem allir verða aö gjöra sér
ljóst nú, er að þær stéttir þjóðfélags-
ins, sem hafa eytt miklu í vín, tóbak,
skrautklæði, dýrar villur o. fl. verða
að eyða miklu minna en áður. Margt af
þessu fólki verður að íara að vinna
í sveita síns andlitis og á að gera
það. þetta fólk hefir lifað ,diátt'' á því
að skapa dýrtíðina. það hefir tekiö
stór lán úr bönkunum, sem það ekki
borgar. það hefir byggt sér „villur".
það hefir eytt miklu í víníöng og
veizlur. Á ferðum utanlands hslir