Tíminn - 22.12.1931, Blaðsíða 2

264
TlMlNHf
Kveldræður
í Kennaraskólanum.
I dag bar að garði góðan gest,
„Kvöldræður í Kennaraskólanum",
eftir síra Magnús Helgason, áður
skólastjóra. Prestafélagið á þakkir
skyldar fyrir að koma til leiðar út-
gáfu þessarar bókar, því til þessa
beíir fátt komið út af því, sem síra
Magnús á verðmætt í fórum sínum
eftir hálfrar aldar prestskap og
kennslustörf. Munu þeir, sem notið
hafa leiðsögu hans og umsjár, flestir
hafa „lifað heitu tilhugalífi" til þeirr-
ar bókar, er flytti alþjóð úrval af
ræðum hans og fyrirlestrum. Nú er
sú fyrsta komin út og nættu fleiri
á eftir fara. Veit ég þó, að sá ljóður
er á ráði síra Magnúsar í þessu efm,
að hann er óframfærinn. Svo hefir
þó ekki verið gagnvart sóknarbörn-
nm eða nemendum, hvorki í viðræð-
ur, prédikunum né fyrirlestrum.
Augliti ti) auglitis er enginn örlát-
ari. En hann hefir verið óframfær-
inn um það, að láta „á þrykk út
ganga" hugsanir sínar og tilfinning-
ar. þetta orðatilta:ki „að láta á þrykk
út ganga" gefur mér skýriuguna. pað
minnir mig á þá, sem loka augunum
um leið og þeir opna munninn og
hamast við ritmoksturinn eins og
þeir væru í mógröfum. Grunnfær
hugsun og sljó tilfinning er ófeimin
og gerir litlar kröfui'. þessvegna er
svo margt einskisvirði af þvi, sem út
hefir komið, frá því byrjað var að
prenta postillur á þessu landi. það-
an renni ég huganum til hinna
mörgu kennimanna, sem auðmýktin,
dómgreindin og smekkvísin hefir
stöðvað á miðri leið. íslenzkar bók-
menntir eiga mörg slík kyrlát leiði.
Djúp liugsun og innileg tilfinning er
aldrei ánægð með hinu ytri búning,
sem hún fær til að birtast í riti með-
al mannanna og gerir sér því eklci
fjölfarið. Tilefnið til útkomunnar
þarf oft að koma utan að; eru til
þess mörg dæmi um ágæt rit.
„Kvöidræður" eru vel til fundið
heiti á þessaii bók. það er í þeim
meiri fróðleikur en tiðkast um „ræð-
ur“, og þær eru bornar uppi aí heit-
ari tilfinningu en venjulegt er um
„fyrirlestra". „Kvöldræður" minnir
mig á kvöldvökur, þar sem farið var
með guðsorð og gamlar sögur. Séra
Magnús flutti þessi erindi á skóla-
samkomum meðan hann var skóla-
stjóri Kennaraskólans. þær stundir
er'u nemendum hans og samkennur-
um ógleymanlegar. Efnisyfirlitið seg-
ir til um innihaldið: Signýjarhátið,
þjórsárdalur, Landnámabók, Guð-
mundur biskup Arason, Ættjarðar-
ást, Sturluhgáöldin, Æfintýri, Sigurö-
ur Hranason, Siðaskiptin, Manngildi
o. íl. þessi heiti vekja skýrar og
hlýjar endurminningar hjá þeim,
sem á hafa hlýtt. Kennaraskólinn er
tiinburkumbaldi. þar eru engir veg-
legir salir. En þeir, sem hafa átt
kost á að hlýða á ræður í hátíða-
Norðurför
fimmtubekkinga menntaskólans
í júní 1931.
[Vegna rúmleysis í blaðinu hefir
ferðasaga þessi beðið birtingar all-
lengi. — Ritstj.j.
I förinni tóku >átt nálega allir
nemendur bekkjarins, 20 að tölu.
Leiðtogi fararinnar var Guðm. G.
Bárðarson kennari.
Lagt var af stað frá Reykjavík
síðari hluta dags 10. júní. Flutti
varðskipið Óðinn leiðangursmenn
og var haldið stanslanst áfram til
Akureyrar. Komum við þangað
um kvöldið 11. júní. Fengu nem-
endur gistingu í heimavist Akur-
eyrarskóla um nóttina. Á Akur-
eyri bættist í hópinn 11 nemendur
frá Akureyrarskóla undir forustu
Steindórs Steindórssonar kennara.
12. júní að morgni fórum við
með Óðni frá Akureyri til Gríms-
eyjar og stóðum þar við ca. 3 klst.
Leiðbeindi Óðinn Geirdal okkur
um nyjuna, fór með okkur austur
á fuglabjargið, er moraði af fugli
og sýndi okkur útbúnað þann,
sem notaður er, þegar sígið er,
og veitti oss ýmsar fróðlegar
upplýsingar um fuglaveiðarnar, og
um atvinnu- og félagslíf eyjar-
búa.
sölum erlendra háskóla eða háreist-
um dómkirkjum muna þó ekki há-
tíðlegri stundir.
Kvöldræður síra Magnúsar eru
„klassiskar". Ég þekki engar hlið-
stæður nema ef vera skyldi skóla-
ræður E.^ Tegnérs, biskupsins og
skáldsins mikla, en þær eru i
fremstu röð sígildra, sænskra bók-
mennta. þær ræður eru þrungnar af
hellenksri fegurð og speki og róm-
antískri andagiit. En kvöldræður
séra Magúsar ,eru íslenzkar og kristi-
legar. Dæmi og líkingar eru sóttar í
íslendingasögur, þjóðsögur og Biblí-
una svo, að „maður skoðai sjálfan
sig og sjna samtíð í þessari fornaldar
skuggsjá, sér þar löstu og kostu,
ástríður og syndir nútíðarinnar i
fornaldargervi. Hjörtu mannanna eru
furðu lik á tuttugustu öld og þrett-
ándu“. það sem áður var þekking
verður líf og boðskapur. En boðskap-
urinn er Krists, hvort sem söguefnið
er íslenzkt eða hebreskt. Frásögn og
málfar er séra Magnúsar. Um þá
hluti eru lionum fáir líkir. Sá stíll
verður ekki lærður, heldur þróast
hann á íslenzku sveitaheimili, þar
sem jöfnum höndum eru lesnar Is-
lendingasðgur, þjóðsögur, Biblía og
ljóð góðskáldanna. Æskuheimilið i
Birtingaholti og áhrif góðrar og gáf-
aðrar móður skín í gegn um efni og
form. það er móske ókirkjulegt að
segja það, en mér virðist liöfundur
þessara erinda hafi aldrei „umvenzt",
heldur hafi líf hans fallið eins og
djúpur, lygn straumur eftir einuin
farvegi frá barnæsku til hárrar elli.
þar hafa lieiðin, þjóðleg og kristin
fræði faliið saman án árekstra. En
er ekki svo um íslenzka menning
yfirleitt, að hún hafi sogið í sig allt
verðmætt, sem varð á vegi hennar
frá upphafi íslands byggðar, án
snöggra hugarfarsbyltinga og alda-
hvarfs? þroskasaga margra ágætra
manna og þjóðmenninga afsannar
ýmislegt í tilbúmni trúfræði þröng-
sýnna skólaspekínga.
Ég hefi bent á, að „Kvöldræðurn-
ar“ hafa menningar- og bókmennta-
gildi umfram flestar bækur, sem út
eru gefnar. En þær eru hvorki samd-
ar né birtar til að verða bautasteinn
höfundarins. þær eiga ekkert skylt
við bækur, sem eru eins og útskorn-
ir askar til að standa á stofuborði
og aldrei hefir komið matur í. þær
hafa listagildi, en eru fluttar til að
liafa lífsgildi. þar er boðskapur sög-
unnar og guðspjallanna fluttur
fyrst kennaraefnum landsins og nú
all'ri þjóðinni. Höfundurinn miklast
hvergi af list sinni, heldur leitast
við að móta hug áheyrenda og les-
enda í. anda kristindóms og þjóö-
rækni. Og það er gert svo mjúklega
og laðandi að áhrifin bregðast ekki.
Um Grundtvig er það sagt, að
hann taldi ættjarðarást og kristin-
dóm þær stoðir, er hann vissi traust-
astar til að byggja á þjóðmenningu.
„Eg er á sama máli“, segir séra
Magnús, „okkur liggur lífið á að
Frá Grímsey flutti óðinn okk-
ur beina leið til Kópaskers, kom-
um við þar seint um kvöldið. Tók
Björn Þórarinsson kaupfélags-
stjóri- á móti okkur, veitti okkur
kaffi og lánaði okkur hásrúm til
að búa um okkur í um nóttina.
Var ferðinni heitið þaðan suður
í Ásbyrgi. Hafði Björn útvegað 2
kassabíia til fararinnar. Var lagt
af stað þangað síðla nætur, og
skyldi Óðinn bíða okkar á Kópa-
skeri. Staldrað var við í Axar-
gnúp til að skoða Grettisbælið. I
Ásbyrgi fengum við ágætis veður,
gengum um byrgið beggjavegna
cg í gegnum skóginn inn í botn á
byrginu. Skógurinn var mjög
brotinn og kurlaður af snjó-
þyngslum", nema þær hríslur, sem
voru nógu grannar til að geta
svignað. Ýmsar getgátur komu
farm um það hvernig byrgið væri
myndað. Mun þeirra annarstaðar
getið.
Um miðaftansleytið komum við
aftur til Kópaskers og var þegar
haldið af stað vestur á Tjörnes og
setti Óðinn okkur á land undir
Hallbjarnarstaðakamb, vestan í
nesinu, og reistum við þar tjöld
okkar.
Sunnudaginn 14. júní skoðuðum
við pliocen jarðlögin á Tjörnesi,
alla leið frá Hringvershvilft út í
Höskuldsvík. Eiga þau lög eigi
treysta þessar stoðir í þjóðlífi okkar.
Okkur skulu engar betri reynast til
að koma stöðvun á losæðið og
þrótti i ungar sálir og tryggja sæmd
og gæfu þjóðar okkar. — Setjið
börnum og unglingum fyrir sjónir
göfugmenni gullaldar vorrar, Njál,
sem allir trúðu, því að það var
mælt, að hann lygi aldrei, Ingjald í
Hergilsey, sem hiklaust kaus að
láta lífið hcldur en bregðast manni,
er hann hafði heitið ásjá, Kolskegg
á Hlíðarenda, sem á örlagastund gat
þetta dýrlega svar: „Hvorki mun
ég á þessu níðast og á engu öðru
því, er mér er til trúað“. — En þó
ég bendi á rækt og ást á ættjörð,
átthögum og tungu, til varnar gegn
ómennsku og siðleysi, þá er mér
það fullkomlega ljóst, að hinn eini
trausti grundvöllui' undir siðgæði
hverrar þjóðar, og um leið allrar
gæfu hennar, er trúin og þá auðvit-
að efst á blaði kristna trúin, svo
sem Jesú sjálfur kenndi hana með
orðum sínum og lífernj. — Ég óska
eftir meiri kristindómi til að gera
Islendinga að vönduðum mönnum
og göfuglyndum, koma þeim til að
elska sannleik og réttvísi í hverju
máli og vilja hver öðrum hvarvetna
gott, gefa þeim þrótt til að starfa,
þol til að líða, án þess að bugast,
og lialda vakandi hjá þeim glaðii
von um eilífa framför og sigur liins
góða. — þó að ísland verði aldrei
aftui' það, sem það áður var, „önd-
vegi andans í Norðurhöfum", þá
svífur mér æ fyrir sjónum sú fram-
tíðarliugsjón, að íslendingar mcgi
verða gagnmenntaðasta og jafn-
menntaðasta þjóðin I heimi. Guð
styrki okkur öll til að vinna að því
einhuga". Slikur er boðskapur þessa
ágæta kennimanns.
Síra Magnús óskar þess tvenns,
að milda þjóð sina og herð<4 þó
sumum kunni að virðast það and-
stætt. „það heyrist vera hvort öðru
gagnstætt, að vera öllum og öllu ó-
háður, sjálfum sér trúr, og svo hitt,
að fórna öllu og sjálfum sér með,
fyrir aðra; og þó er það lífsins
mikla mark og mið og mesti vandi
að sameina þetta livoi'ttveggja, að
eignast sjálfan sig tii að gefa sjálf-
an sig“. Kemur sú liugsjón skýrt
fram í hinu ágæta erindi um Sigurð
Hranason. Viðureign hans og kon-
unganna Eysteins og Sigul’ðar, or
þó mjúk eins og íslenzk glíma. pessi
þjóðlega íþrótt, þar sem fer saman
þrek og mýkt, er ímynd drengilegr-
ar viðureignar. Svo skyldi hver góð-
ur Islendingur skapi farinn.
,Kvöldræðurnar“ eru góður gestur.
það er eins og séra Magnús Helga-
son komi sjálfur inn úr dyrunum,
mikill vexti og fyrirmannlegur. það
er mildi og festa i svip hans og
skemmtan í viðræðum. Hann hefir
yfirbragð bóndans, prestsins og
kennarans. Og allt rennur þetta
saman í eitt í boðskap hans, íslenzk
menning, kristindómur og upplýs-
ing. Ásgeir Ásgeirsson.
sinn líka í nálæg’um löndum. 1
Hringvershvilft fundum vér enn
nokkur bein úr hvalbeinagrind-
inni, er undirritaður fann þar
fyrir fáum árum. Rækilega voru
athuguð hin mörgu fornu skelja-
lög, er finnast í þessari þykku
jarðmyndun. Var þá sólskin og
gott veður.
Um kvöldið þegar vér vorum
gengnir til hvílu í tjöldunum,
heyrðum vér hvin úti, líkt og
stormbylur færi yfir, en þá var
logn og bærðust tjöldin eigi. Er
vér litum út, sáum vér að hrunið
hafði 50—60 metra hár hamar í
forvöðunum norðan við tjöldin í
sjó niður og skapaðist þar stór
grjóturð. Lagði rykmökk úr
rústunum er vér litum út. —
Fyrir 4 stundum höfðum vér
verið þar á göngu og margir
vaðið þar fyrir hamrana.
Daginn eftir (15. júní) fluttum
víð farangurinn á bát inn að
Köldukvísl, en leiðangursmenn
gengu á landi. Þar varð að bera
faraÆigurinn upp 60—70 m. háa
bratta bakka og tók þar bíll við
er ílutti hann til Húsavíkur. Kári
Sigurjónsson á Hallbjarnarstöð-
um útvegaði okkur bát og hjálp-
aði okkur við flutninginn, var
okkur á margan hátt til liðsinnis.
Á Húsavík fengum vér ágæt-
ar viðtökur hjá Sigurði Bjark-
Hr. G. Brietn
og vélasalurinn.
í meir en heilt ár hefir þeirri sögu
verið dreift út um bæinn, að ég
hafi teiknað vélasalinn í nýju sím-
stöðinni of lágan, þannig, að hann
væri lítt eða okki notliæfur, og að
minnsta kosti að umbót á honum
kostaði ííkissjóð of fjár.
Nú hefi ég sannað, svo að ekki
verður á móti mælt, að þessi saga
er tilhæfulaus uppspuni. Aður en
ég teiknaði vélasalinn hér liafði ég
skoðað þrjá samskonar vélasali i
Stockhólmi. Sá nýjasti var lægri en
vélasalurinn hér, hinir lítið eitt
hærri. Forstöðumenn símans í
Stockhólmi sögðu að hér væri um
engan gagnsemdarmun að ræða.
Nýjasti salurinn væri jafngóður og
hinir, aðeins ekki eins „flott“.
Af grein minni sézt að ég heti
gert allt sem ég gat til að spara
skynsamlega fyrir landiö 1 sam-
bandi við vélasalinn. Af grein hr. G.
Briem sézt að liann og landssíma-
stjóri G. Olafson fara í þessu efni
liiklaust eftir kröfum útlending-
anna, án þess að liugsa um kostn-
aðinn, eða byggja á sjálfstæðum at-
hugunum.
Nú er búið að teikna salinn, eins
og ég áleit rétt vera. það er búið að
byggja hann og s.etja í hann mest af
vólunum. Reynzlan hefir skorið úr.
Salurinn er í alla staði góður, engu
siður en nýjasti vélasalurinn i
Stokldiólmi. Með dómi reynslunnar
er þess vegna hrundið ölluin árás-
um á mig í sambandi við vélasal
símans. Mér liefir tekizt það sem
ég ætlaði, að íá góðan sal með sem
minnstum kostnaði.
Um þetta aðalatriði málsins þarf
•ekki framar að deila. En út af grein
lir. G. B. í síðasta tbl. Timans vil ég
gera fáeinai' atliugasemdir sérstak-
lega.
1. það er með öllu óviðkomanda
málinu um vélasalinn, þó aðskýrsla
hr. G. G. kunni að vera rituð 4
dögum á undan miimi skýrslu.
2. Hr. B. G. segir að salurinn á
neðstu hæð undir vélasalnum liefði
mátt vera 20 cm. lægri en liann er.
þetta er leiðinlegt fyrir hr. G. B.,
þvi liann gaf sjálfur upp málið á
þessari hæð til okkar landssíma-
stjóra. Sú hæð er þessvegna ákveðin
á hans ábyrgð. Eftir þessu hefir
hann eytt að óþörfu 20 cm. í þá hæð
og ætlað að eyða öðrum 30 cm. aö
óþörfu i vélasalinn, ef aðrir hefðu
þar ekki ráðið betur fram úr.
3. Hr. G. B. segir skemmtilega sögu
af verkfræðisviti því, sem notað
liefir verið í sambandi við vélapönt-
unina í salinn. Hr. G. B. segir að
Gísli heitinn landssímastjóri hafi í
siglingu sinni liitt forráðamenn þess
firma í Osló, sem smiðar þessar vél-
ar fyrir íslenzka símann og þar er
lionum sagt, að ekki verði hægt að
koma nema 7000 númerum í salinn.
lind kaupfélagsstjóra. Skoðuðum
vér bókasafn Þingeyinga, sem
stofnað var 1886. Einn af stofn-
endum safnsins, Benedikt Jóns-
son frá Auðnum, var olckur þar
til leiðbeiningar. Hefir liann átt
langmestan þátt í að skapa og
efla þetta merkilega bókasafn.
Hann er ná 86 ára, en mjög ern
og síárvakur um velferð safnsins.
?fir safnið hefir nú nýlega verið
reist snolur bókahlaða úr steini
með lestrasal. Er þar fjölbreytt
bókaval, um 5 þúsund bindi.
Á Húsavík fengum vér 2 flutn-
ingabíla, bárum á þá farangur-
inn, og settust nemendur ofan á
og var þannig ekið um kvöldið
inn að Laugaskóla. Stansað var
á leið inn að Laxamýri og i
Aðaldalshrauni, til að skoða
hraunblöðrum í hrauninu. Voru
þar dyr inn að ganga og inni rúm
fyrir rnarga, menn og hraunhvelf-
ing yfir. Var þar sungið um „táp
og fjör og fríska menn“ og sitt-
hvað fleira.
Vér fengum gistingu á Lauga-
skóla um nóttina. Leið okkur þar
vel og tóku flestir laug í sund-
laug skólans.
Næsta dag (16. júní) var ekið
á tveim flutningabílum upp heiði
áleiðis til Mývatns. Torfærur
fyrir bíla voru efst á heiðinni er
ýta varð bílunum yfir. Að lok-
Síðan fer hann beint til Stockhólms
og hittir firmað, sem selur vélarnar
liingað. Gísli er þrjá daga í Stock-
liólmi og þá er búið að fjölga um
2000 númer í salnum, tala númer-
anna þá orðin 9000, eins og ákveðið
var frá íyrstu.
4. Mér þótti máli skipta að fá að
sjá skeytin, sem höfðu farið milli
Gísla heitins símstjóra og sérfræðings
hans í þessum málum, hr. G. Briem
og skrifaði um það til núverandi
símstjóra. Hann svarar sem hér seg-
ir. Má það furðulegt heita, að þessi
skeyti eru nú ekki lengur til. Bréf
hr. G. Hlíðdal er á þessa leið.
Rvík, 15. des, 1931.
þar sem þér, herra húsameistari,
liafið farið þess á leit, að fá að sjá
bréf þau og skeyti, sem á rnilli liala
farið, viðvíkjandi liei'bergjaskipun og
loíthæðum í nýju símastöðiimi, verð
ég að tilkynna yður, að ekkert af
þessum plöggum fyrirfinnast nú í
skjalasafni símans. þó eru eftirtald-
ar skrásetningar I skrásetningarbók-
inni:
3. apríl 1930: E. B. send teikning af
nýja símahúsinu fyrir sjálfvirku
stöðina.
15. apríi 1930: Hæð á bjálkum i
jft
veljarasal.
29. maí 1930: Smábreytingar við-
vikjandi sjálfvirku stöðinni.
12. s.ept. 1930: Útgert um nýju bygg-
inguna mjög bráðlega.
10. desbr. 1930: Gefin upp mál frá
gólli og undir þak.
G. J. Hlíðdal
settur.
Ég sendi lir. G. B. fulliiaðarteikn-
ingu af vélasalnum 3. apríl 1930,
eins og ákveðið var að salurinn ætti
að vera. Á þeirri teikningu voru
skrifuð bæði iiatar og hæðarmál, þar
á meðal hæðin á salnum 3,51 m. Um
jietta v.erður ekki deilt. Frumteikn-
ingin er enn til á skrifstofunni og
teikning sú, sem lir. G. B. fær, er
„ljóskopia" af frumheimildum.
Nú breytir hr. G. B. þessu liæðar-
máli úr 3,51 m. í 3,80 m. Á eigin
ábyrgð breytir hann í stórvægilegu
atriði teikningu minni af símahús-
inu, án þess að minnast á það einu
orði við mig, eða tilkynna mér það.
Löngu seinna, þegar liúsið er í bygg-
inu segist liann liafa látið Steinsen
verkfræðing fá sína útgáfu af teikn-
ingunni, og þar er vélasalurinn 3,80
m. Steinsen minnir að hann hafi
sýnt aðstoðarmanni mínum hr. Ein-
ari Erlendssyni þessa teikningu, en
hr. E. E. þverneitar að hafa nokk-
urntima séð liana. Sést af þessu live
ósanngjarnt það er að kenna mér um
þessa vanhuguðu breytingu, sem var
óþörf með öllu, og aigerlega gerð a
annara ábyrgð án minnan vitundar.
6. En til þess að sýna hr. G. B. að
hann hefir ekki að öllu leyti gætt
þeirrai- fyrirhyggju og ráðdeildar um
fé landsins, i sambandi við þá hlið
á byggingu símastöðvarinnar, sem
um komum vér að mýrarsundi
og varð eigi yfir það komizt
með bíla. Bárum vér farangurinn
af bílunum yfir sundið og var
hann skilinn þar eftir, en vér
fórum gangandi til Mývatns-
sveitar. Hjálmar bóndi á Ljóts-
stöðum, er var í vegagerð þar
fyrir ofan heiði, lét sækja far-
angur vorn á bíl okkur að kostn-
aðarlausu. Stansað var um stund
á Arnarvatni og þegnar góðgerð-
ir hjá Sigurði bónda Jónssyni.
Síðan var haldið að Álftagerði og
þar stigið á tvo mótorbáta, er
fluttu okkur yfir Mývatn að
Reykjahlíð. Það var þykt loft
jænnan dag, kaldur gustur af
austri. Vér settum tjöld vor í
Rfeykjahlíð og vorum þar hold-
votir tvo daga (17. og 18. júní).
Þá daga var hægviðri, bjart loft
og lengst af sólskin. Var fagurt
um að litast í þessari einkenni-
legu fjallasveit og fagurt útsýni
til hálendisins umhverfis í þessu
góðviðri.
Fyrri daginn fórum vér austur
að Reykjahlíðarnámum og skoð-
uðum brennisteinshverina og
brennisteinsnámuna í Námufjalli.
Á þeirri leið fórum vér fram hjá
Bjarnarflagi og Hraunsdal, þar
sem hraungos urðu snemma á 18.
öld (1725) og 1928. Einnig var
farið norður að Kxöflu og Víti. Á