Tíminn - 09.01.1932, Blaðsíða 2

*
TÍMÍNN
Öllum mínum fyrverandi sóknarbörnum í Hofs-
prestakalli í Alftafirði, óska ég og kona mín góðs og
gleðilegs nýs árs og þakka þeim fyrír liðna tímann.
Reykjavík, 1. janúar 1932.
Jón Jfinnsson.
%
8*

um fer vaxandi ug-gurinn um
það, að mjög mikil harka við
Þjóðverja í þessu efni, geti knúð
þá til samstarfs af þeirra hálfu
við þjóðina í austri, sem telur
sig vera að skapa „nýjan himin
og nýja jörð“. Spurningin er,
hvort óttinn við það að kunna
illa við sig undir þessum „nýja
himni“ knýr hina vestrænu fjár-
málamenn báðu megin hafsins til
sáttfýsi og samkomulags.
----o----
Reykjavikurannáll
Fjárhagsáætlun
bæjarins
Fjárliagsáætlun Reykjavíkur iá
fyrir til umræðu á bæjai-stjórtíai'-
íundi sl. iimmtudag. Tekjur og
gjöld bæjarins, bvort um sig, er á-
ætlað kr. 3,900,918,53 og er það rúm-
lega 550 þús. lægra en i fyrra. Aðal-
tekjuliðiruir eru útsvör um 1 milj.
960 þús., fasteignagjöld um 460 þús.,
tekjur af iasteignum bæjarins 146
þús. og tekjur af ýrnsri starlrækslu
bæjarins um 300 þús. Helztu gjalda-
liðirnir eru iátæki'aframiæri um
630 þús., afborganir og vextir af
skuldum bæjarins um 370 þús.,
kostnaður við stjórn bæjarins um
193 þús., löggæzla 130 þús., heilbrigð-
isráðstafanir um 220 þús., ýmiskon-
ar stariræksla um 300 þús., sjúkra-
styrkir um 190 þús., viðhald gatna
og götulýsing 135 þús., barnafræðsla
240 þús., ráðstafanir gegn eldsvoða
um 80 þús. Til nýrra gatna eða
annara verklegra framkvæmda er
ekkert áætlað á árinu, en „til at-
vinnubótavinnu" 300 þús.
í fjárhagsáætluninni er farið fram
á heimild handa borgarstjóra til að
taka % milj. kr. lán. En ekkert er
tekið fram um, til hvers það lán
skuli nota, enda standast tekjur og
gjöld á á pappírnum, án lánsins,
eins og áætlunin er úr garði gjöi'ð.
Skuldir bæjarsjóðs Reykjavíkur
voru í árslok 1930 taldar kr.
2.810.153,97, þar við bætist svo skuldir
hafnarinnar, kr. 2.424.261,01, gasstöðv-
arinnar kr. 309.625,82, rafveitunnar
kr. 2.613.316,19 og vatnsveitunnar kr.
618.442,61. Samtals nema þá skuldir
bæjarfélagsins samkvæmt reikningn-
um 1930 krónum 8.775.799,60. Til frá-
dréttar frá þeirri upphæð er þó rétt
að telja innieignir framantaldra
stofnana hjá bæjarsjóði um 380 þús.
kr.
Á fjárhagsáætlun síðasta árs var
gjört ráð fyrir lántökum til ýmsra
framkvæmda bæjarins % milj. kr.,
og þar að auki til aukningar vatns-
Vid fráfall
Síldareinkasölu Islands.
DagarSíldareinkasöliinnar eru tald-
ir og varð fráfall hennar voveiflegt.
þeir, sem bezt þekktu til um allan
hag hennai’, lxöfðu að vísu talið tví-
sýnt hvort hún ætti langa lífdaga
fyrir höndum, þegar lokið væri því
reikningsári, s.em nú stendur yfir.
Viðskiptakreppan, sem nú þjakar all
an heim, svo að enginn núlifandi
maður man annað eins, hefir komið
liart niður á einkasölunni eins og
öðrum þeim, sem hafa haft afurða-
sölu með höndum. þess var og að
vænta. Einkasalan fór með sölu þeii’r-
ai' vörutegundar, sem hefir hxettuleg-
ust reynzt allra afui'ða á undanförn-
um árum. Síldin kom mörgum á knc
efnalega, líka á góðu árunum. því
nær hver einasti maður hér á landi,
sem hefir til langframa lagt verulcgt
fé í síldarverzlun, hefir fyr eða síðar
oi'ðið gjaldþi'ota, áður en einkasalan
kom til sögunnar. Töp banka og ann-
ara skuldheimtumanna vegna þess-
ara gjaldþrota, skipta mörgum mii-
jónum. þegar svona gekk á þeim ár-
um, er viðskiptamál almennt voru í
heilbrigðu lioi'fi, er sízt að furða, þótt
árið 1931, hið mesta sölutregðuár,
sem nokkumtíma hefir liðið yfir
þennan heim, hafi komið óþægilega
við þá stofnun, sem hefir með hönd-
um eina hina hætuegustu afurðateg-
und, er sögur fara af hér á landi og
þótt víðar væri leitað.
því ber heldur ekki að neita, að
allt útlit var íyrir að afkoma einka-
veitunnar 700 þús. kr. þessi lán,
fengust ekki, þrátt fyrir mjög ítar-
legar tilraunir bæði innan lands og
utan, og hefir því bærinn ekki getað
framkvæmt áætlunina og mikið af
þvi, sem vinna átti, ógjört enn.
það, sem einkum hlýtur að vekja
atliygli í sambandi við þá fjárhags-
áætlun, sem nú liggur fyrir, er, að
þar. er enginn eyrir ætlaður til verk-
legra framkvæmda, en aðeins 300
þús. til atvinnubótavinnu, sem ekki
nemur nema broti af þeirri upphæð,
sem undanfarin ár hefir verið áætl-
að til framkvæmda. Hinsvegar er
fátækraframfærið að heita má áætl-
að jafn hátt nú og i fyrra(629 þús. í
fyrra, en 633 þús. í ár), þrátt fyrir
fólksfjölgun í bænum, m. a. vegna
sameiningar Skildinganess við Reyk-
javík.
Af því sem hér er sagt, er ber-
sýnilegt, að fjárhagsáætlun sú, sem
nú liggur fyrir, er ekkert nema
pappirsáætlun, því að auðsætt er, aö
hún getur engan veginn staðizt. Með
því að skera niður allar verklegar
framkvæmdir, hlýtur mikill hluti
þeirra manna, sem bæjarfélagið
liingað til hefir veitt atvinnu, að
verða styrkþurfi, til viðbótar þeim,
sem áður hafa þegið af bænum, og
þeim, sem atvinnulausir verða vegna
hinnar almennu atvinnukreppu. Fá-
tækraframfærið verður bersýnilega
miklu hærra en gjört er ráð fyrir á
áætluninni, og fyrir því eru engar
tekjur áætlaðar, og ekki verður séð,
livar bæjarstjórnin ætlar að taka
þá peninga, sem á vantar.
það er því ekki annað sjáanlegt, en
að meiraliluta bæjarstjórnarinnar, nú
eins og í fyrra, skorti þrek til að horf-
ast í augu við þá gjaldaniðurjöfnun,
sem raunverulega þarf til að standa
straum af rekstri bæjarins eins og
honum er nú komið. % milj. kr. lán-
heimildin, sem ekkert er sagt um, fil
hvers eigi að nota, bendir á, að
meirihlutinn hafi eitthvert liugboð
um þetta, og gjöri sér sömu tálvon-
irnar og í fvrra um að geta velt
gjaldabyrðinni af árlegum rekstri yf-
ir á framtíðina, og aukið þannig enn
á skuldabyrði bæjarins, sem nú
gleypir í afborgun og vexti Vs hluta
af útsvörum, sem jafnað er niður á
borgarana í ár.
----o-----
Franska stjómin hefir lagt fram í
þinginu frumvarp um fjárframlag til
atvinnubóta handa 300 þús. manna.
Er nú kreppan farin að þrengja að
Frökkum eins og öðrum þjóðum, þó
að ástandið hafi verið betra þar hing-
að til en viðast annarsstaðar. Iíoma
hinir nýju aðflutningstollar brezku
„þjóðstjórnarinnar" hart niður á
frönskum útflutningsvörum.
----O-----
sölunnar yrði afarslæm í lok þessa
reikningsárs. Síldareigendur höfðu
fengið einar 2 krónur fyrir hverja
fersksíldartunnu og upp í söltunar-
laun að meðaltali ca. kr. 3,40 (miðað
við saltsíld). Ef ekkert hefði greiðst
framyfir þetta til síldareigenda,
livorki upp í fersksíldarverð eða
verkunarkostnað, svarar það til þess
að liver tunna saltsíldar hefði átt að
seljast kringum kr. 14,50 frítt um
borð á íslenzkri liöfn, að meðreiknuð-
um umbúðum, salti og útflutnings-
gjaldi. þetta verð liefði þá orðið
meðalverð fyrir síldina komna í skip
bér, auk sölukostnaðar, matskostnað-
ar og alls reksturskostnaðai' Einka-
sölunnar, en tilsvarandi liærra fyrir
aðrar tegundir síldar með meiri
verkunarkostnaði.
þctta meðalverð, kr. 14,50 pr.
tunnu, er að sjálfsögðu hörmulega
lágt og miklu lægra en svo að síldar-
útgerð geti borgað sig með slíku
verði. En síldin er ekki hið eina, sem
menn tapa á nú á dögum. Ægilegt
verðhrun hefir orðið á öllum afurð-
um, og naumast liægt að segja að
það hafi orðið meira á síld en ýms-
um öðrum vörum, sem þó hafa verið
taldar áhættuminni með að fara cn
síldin. Meðalverð á saltsíld frítt um
borð hér 1927, árið áður en Einka-
salan byrjaði, mun t. d. alls ekki
hafa verið yfir 22 kr. Ef sama moðai
verð í ár er taiið kr. 14,50, nemur
lækkunin 34%. Árin 1926—1928 mun
fullverkaður stórfiskur hafa selzt að
meðaltali ca. 120 kr. skippund. Nú
er gert ráð fyrir meðalverði kr. 60,00.
það er 50% lækkun. Sömu ár var
meðalverð á saltkjöti um kr. 120,00
Fréttir
Kartöfluneyzla og kartöflurækt á
íslandi. 1 nýútkomnu hefti búnaðar-
blaðsins „Freyr" ritar Sigurður Sig-
urðsson búnaðarmálastjóri mjög eftir-
tektarvei'ða og fróðlega grein um
kartöflunyezlu og kartöflurækt hér á
landi og erlendis. Árið 1929 var kar-
töfluneyzlan hér á landi 57% þús.
tunna eða 54 kg. á mann til jafn-
aðar. Al' þessu voru innfluttar rúml.
18% þús. tn., hitt í'æktað i landinu.
Útlendu kartöflurnar hafa kostað 18
kr. tunnan til jafnaðar eða um 330
þús. kr. alls, í innkaupi. Samanburð-
ur við önnur iönd sýnir, að kartöflu-
neyzla liér á landi er mjög litil hjá
þvi sem víðast er annarsstaðar, og
miklu minni en vera ætti, þar sem
kartöflur eru lioll og ódýr fæða, og
gætu auk þess verið eingöngu íslenzk
íramleiðsla, í sjö sýslum á landinu
er ræktað meir en þarf til heima-
notkunar, en það er í Gullbringu-
og Kjósarsýslu, Borgarfjarðarsýslu,
Mýrasýslu, Austur-Skaftafellssýslu,
V estur-SkaftafellssýsIu, ltangarvalla-
sýslu og Árnessýslu. — Öll hin
héröðin kaupa kartöflur að meira
og minna leyti. Flest þessi héruð,
að kaupstöðunum undanteknum,
ættu að geta verið sjálfum sér
nóg og sum miklu meira. í þýzka-
landi er talið að kartöfluneyzlan sé
200 kg. á mann til jafnaðar eða fer-
íalt meiri en hér. Vonanda kennir
kreppan okkur að gjöra tvennt í einu
í þessu efni: Að auka kartöflunotk-
unina, og spara með því kaup á er-
lendum kornmat t. d. rúgmjöli og
liætta að kaupa erlendar kartöflur.
Með því móti mætti laga verzlunar-
jöfnuð landsins um a. m. k. % milj.
króna og auka atvinnu i landinu.
Tóbakseinkasala ríkisins, samkv.
lögum frá sumarþinginu, tók til
starfa um áramótin. Sigurður Jónas-
son er ráðinn forstjóri einkasölunnar.
Nýjar ljóðaþýðingar eftir Magnús
Ásgeirsson kom á bókamarkaðinn
rétt fyrir jólin. Menningarsjóður kost-
ar útgáfu þýðinganna.
Sjómannafélagið í Reykjavík sam-
þykkti um áramótin, að sjómenn á
togurum ynnu áfram fyrst um sinn
fyrir sama kaup og áður. Útgerðar-
menn hafa fyrir sitt leyti látið sér
þetta lynda. Nokkrir togarar eru farn-
ir á veiðar nú eftir áramótin og útlit
fyrir vinnufrið í bráðina.
Skildinganesþorp var, samkv. lög-
um frá síðasta þingi, sameinað
Reykjavíkurkaupstað nú um áramót-
in. Um sameiningu þessa hafði stað-
ið deila á mörgum undanfömum.
Kúabú ísafjarðarkaupstaðar var
sett á stofn árið 1927. þar eru nú um
30 kýr mjólkandi og búið að rækta
um 11 hektara lands. Á fjórum árum
hefir tekist að auka nythæð kúnna
pr. tunnu. Nú er saltkjöt naumast
seljanlegt og búizt við afskaplegri
lækkun frá fyrri ára verði. Sömu ár
var ullarverð kr. 3;00 pr. kg., nú kr.
1,35. það er 55% lækkun. Gæruverð
var kr. 2,00 pr kg., nú kr. 0,60. það
er 70% lækkun.
Svona iná lengi telja og sýna þess-
ar tölur að verðfallið á sildinni er
sízt meira en orðið hefir á öðrum
afurðum á sama tíma, og þarf eigi
að vera um að kenna neinum mis-
tökum hjá stjórn Einkasölunnar, þótt
síld hafi fallið í verði eins og aðrar
vörur. Miklu fremur væri ástæða til
að gera ráð íyrir hinu, að það sé
Einkasölunni að þakka að verðfall
síldarinnar hefiii. ekki orðið tiltölu-
lega alveg eins mikið og á ýmsum
öðrum vörum, þótt síldarverzlun hafi
ávalt verið talin áliættumest allrar
verzlunar með íslenzkar afurðir.
Hér að framan er miðað við það,
að meðal söluverð síldarinnar í
reikningslok hefði orðið kr. 14,50 pr.
tunnu saltsíldar, flutt um borð í skip
á íslenzkri höfn, auk alls kostnaðar
Einkasölunar, með öðrum orðum að
Einkasalan hefði ekki greitt meira en
búið var að greiða fyrir síld og sild-
arsöltun, ca. kr. 5,40 samtals pr.
tunnu, en hefði hinsvegar og átt fyr-
ir öllum skuldum sinum i reiknings-
lok.
En eftir því sem frétzt hefir af full-
trúafundi Einkasölunnar í Reykja-
vík, mun verða dregið í efa, að
Einkasalan hefði getað staðizt þetta
ár út og að síðustu greitt skuldir sín-
ar að fullu. þar hefir verið mikið
rætt um gjaldþrot og stórtöp, sem
skella muni á ríkissjóði og öðrum
um 2200 lítrum í rúml. 3000 lítra.
Mjólkurverðið í bænum hefir lækk-
að um 10 aura á lítra. Jens Hólm-
geirsson veitir búinu forstöðu.
Ragnar Ólafsson lögfræðingur, end-
urskoðandi hjá Sarnb. ísl. samvinnu-
fél. fór héðan með Súðinni á rnið-
vikud. áleiðis til Seyðisfjai’ðar.
Jólaskemmtun Samvinnuskólans
verður laugard. 30. þ. m.
Stærsta hænsnabú hér á landi (seg-
ir Freyr) er í Grindavík, og er eign
Einars Einai'ssonar. þar eru nú 1000
hænsn. Frá 1920—1929 hefir liænum
í landinu fjölgað úr 15 þús. upp i
40 þús. En betur má, ef duga skal.
Árið 1929 voru flutt hér til lands egg
fyrir 136 þúsundir króna.
Trúlofun sína opinberuðu á jólun-
um ungfrú Svafa Zoéga og Helgi þór-
arinsson bókari í Reykjavík, enn-
fremur nú alveg nýlega ungfrú Ás-
dís Pétursdóttir og Ólafur þorgríms-
son lögfræðingur.
„Jólaleikimir" í Reykjavík. Leikfé-
lag Reykjavíkur hefir sýnt tvö leikrit
nú í jólaleyfinu: „Litla Kláusogstóra
Kláus", sem er saminn eftir hinu góð-
kunna æfintýri H. C. Andersen, aðal-
lega fyrir börn, og „Lagleg stúlka
gefins", þýzkan gaman-söngleik.
Útvarpsnotendur hér á landi voru
um fjórar þúsundir nú um áramótin.
Framtöi til skattstofunnar í Rvík
á að afhenda fyrir lok þessa mánað-
ar. Starfsmenn skattstofunnar veita
ókeypis leiðbeiningar, þeim er þess
þurfa, um útfylling skýrslueyðublaða.
Dauíleg jól eru oft á heimilum tog-
arasjómannanna í Reykjavik, víða
þröngt í búi og heimilisfaðirinn í
fjarlægð. Að þessu sinni komu mörg
af skipunum inn undan ofviðri og
lágu hér á jóladaginn.
Sauðkálfarnir, sem ríkisstjórnin
keypti í Noregi í fyrra þrífast ágæt-
lega. þeir eru geymdir í Gunnars-
holti i Rangárvallasýslu. þyngsta
nautið vóg í september í haust 128
kg.
Alþjóðasamkomulag um lækkun
tolla? Demokrata flokkurinn í þingi
Bandaríkjanna hefir lagt fram frum-
varp, þar sem forseta Bandaríkjanna
er heimilað að gangast fyrir því, að
haldin verði alþjóðaráðstefna til að
ræða um lækkun tolla og annað það
er verða mætti til að örva eðlileg
viðskipti milli þjóðanna. Hvort frum-
varp þetta er fyrirboði þess, að eitt-
vegna Einkasölunnar. Einn fundar-
manna virðist jafnvel hafa haldið því
fram í alvöru, að Einkasöluna vant-
aði yfir miljón krónur til þess að
eiga fyrir skuldum. Jafnframt var
því hreyft þar, að fulltrúar Einka-
sölunnar gætu orðið brotlegir við
gjaldþrotalög og hegningarlög, ef þeir
vanræktu að krefjast gjaldþrotameð-
ferðar þegar í stað, þar sem sjáanlegt
væri, að hér væru um gjaldþrota
fyrirtæki að ræða. Ef svo er, að fu.ll-
trúafundurinn í Reykjavík hefði get-
að orðið sekur að lögum fyrir það
eitt, að krefjast ekki gjaldþrotaskipta,
liggur nærri að álykta, að stjórn
Einkasölunnar, sem kunnugust var
högum fyrirtækisins, hefði þvi frem-
ur verið orðin sek, þar sem hún hafði
ekki afhent bú Einkasölunnar til
skipta.
Undirritaður hefir verið formaður
útflutningsnefndar síðustu þrjá mán-
uði og telur sér því skylt að gera
grein fyrir afstöðu sinni til þessa
máls, enda er það alaðástæðan til
þess að grein þessi er skrifuð.
það er í stuttu máli sagt, aö ég
hefi fram að þessu litið mjög svipað
á hag Einkasölunnar eins og fram-
kvæmdarstjóri hennar, Pétur Ólafs-
son, og hefir álit okkar beggja verið
að engin ástæða væri enxi orðin til
þess að telja Einkasöluna gjaldþrota.
það skal játað, að ég hefi um þetta
orðið að styðjast aðallega við skýrsl-
ur framkvæmdarstjórans, upplýsing-
ar þær sem hann hefir getað látið í
té um söluna utanlands, og álit hans
um söluhorfumar. En eftir þessum
gögnum vai’ áreiðanlega ekki ástæða
til annars en gera ráð fyrir þvi, að
hvað rofi fram úr kreppunni, er ekki
gott að segja, en eins og stendur ei'u
Demokratar í meiraliluta í þingi
Bandaríkjanna.
Jakob Appel fyrv. skólastjóri í As-
kov og kennslumálaráðherra Dana er
nýlátinn. Hann var mörgum íslend-
ingum kunnur.
Gandhi hefir, eftir skipun brezku
stjórnarinnar í Indlandi verið liani-
tekinn og varpað í fangelsi í annað
sinn. Ákvörðun indverska þjóðernis-
ílokksins um að hvetja þjóðina til að
neita að hlýða lögunum eins og
gjört var í fyrra, er talin tilefni
handtökunnar. Um sama leyti og
liandtakan fór fram, birti Gandhi
ávarp til þjóðarinnar, þar sem hann
hvatti fylgismenn sína til að láta
fremur lifið en gefast upp í barátt-
unni við Englendinga. Nýkomin
skeyti skýra frá því, að liandtakan
hafi verið mjög átakanleg, og hafi
nánustu samverkamenn Gandhis skil-
ið grátandi við hann, er ensku her-
mennirnir komu að sækja hann.
Gandhi verður ekki leiddur fyrir
rétt, heldur skoðaður sem pólitískur
fangi samkv. lögum, er gilda í Ind-
landi síðan 1827. Horfir nú ekki frið-
vænlega um samkomulag milli Eng-
lendinga og Indverja, og sér þess
merki, að íhaldsflokkurinn ræður nú
lögum og lofum í Englandi. Félags-
skapur ungra þjóðemissinna í Ind-
landi hefir verið bannaður af ensku
stjórninni, og húsrannsóknir fara
fram á lieimilum foringja þjóðernis-
flokksins, og fjöldi þeirra þegar hand-
tekinn. Fé, sem flokkurinn hafði til
umráða, hefir einnig verið gjört upp-
tækt af stjóminni.
Grein um skattamálin, svar frá Ey-
steini Jónssyni skattstjóra til Gunn-
ars Viðars, bíður næsta blaðs vegna
þrengsla.
Sú nýbreytni verður tekin upp hér
í blaðinu nú um áramótin, að ætla
að jafnaði nokkurt rúm vikulega til
að skýra frá helztu nýjungum, sem
fyrir koma í bæjarmálum Reykja-
víkru. Stjórn bæjarmálanna í höfuð-
staðnum hefir eins og nú er komið
þjóðháttum, alþjóðarþýðingu, ekki
sízt i sambandi við dýrtíðina hér í
bænum, sem nú er orðið sameigin-
legt vandamál alls landsins.
Félag ungra Framsóknarmanna
heldur fund á mánudagskvöld (sjá
augl.).
Einkasalan ætti enn fyrir skuldum.
Hitt er mér þó ljóst, að salan gat
brugðist til beggja vona, jafn vel svo
að hún yrði -til muna lakari en fraia-
kvæmdastjóri áætlaði, þótt þar virð-
ist ekki mjög óvarlega farið, þeis-
vegna taldi ég mér skylt að hlutast
til um að landsstjórninni og banka-
stjórnf Landsbankans væri sent yfir-
lit yfir liag Einkasölunnar og áætlun
um afkomuhorfur hennar, rikisstjórn-
inni sem einskonar yfirstjóm fyrir-
tækisins og stærsta kröfuhafa, þegar
ábyrgð ríkissjóðs er nieðreiknuð, og
Landsbankanum sem öðrum stærsta
kröfueiganda. Framkvæmdastjórinn
og undirritaður, sem formaður út-
flutningsnefndar, -voru sammála um
að þessum aðiljum bæri að láta í
té sem beztar upulýsingar um liag
og horfur Einkasölunnar, og fyrir þá
fyrst og fremst var samið bráða-
birgðayfirlit það, sem síðar kom
fram á fulltrúafundinum. En með
þossu töldum við líka skyldum okk-
ar fullnægt að þessu leyti, á því stigi
málsins. Hitt kom okkur ekki til
liugar og hefðum talið það fráleitt
eins og á stóð, að afhenda Einka-
söluna til gjaldþrotaskipta eftir okk-
ar eigin ákvörðun einni saman, þrátt
fyrir það að við töldum hana eiga
enn fyrir skuldum, nema því aðeins
að salan gengi miklum mun ver en
nokkur ástæða var enn til að gei’j.
ráð fyrir. það var heldur ekki tilætl-
un okkar, að bráðabirgðayfirlit það,
sem gert var, yrði birt almenningi,
hvorki í blöðum eða á fulltrúafund-
inum, sem lögum samkvæmt hafði
allt annað hlutverk en að gagnrýna
efnahag Einkasölunnar nú á miðju