Tíminn - 26.03.1932, Blaðsíða 3

TlMINN
49
Styðjiö „Islenzku yikuna".
Notið islenzkar Törur og íslenzk skip.
og sjá sér til skelfingar, að nef-
skattamir hefðu týnst í seinni bylt-
ingunni eins og Gunnar á Selalœk í
hinni fyrri. í stað þess kæmi hár
tekju- og eignaskattur, erfðaskattur,
skattur á stórar íbúðir og að lokum
að ríkið tæki að sér að verzla með
nokkru fleiri vörutegundir en nú,
einmitt þær, sem íhaldið hefir
hingað til grætt mest á. þessi fram-
kvæmd yrði því auðveldari þar sem
íhaldsmenn hefðu komið inn hjá
efnaminni stéttum landsins sterkri
óbeit á nefsköttunum, og unnið mik-
ið að því að koma socialistum í
sem bezta aðstöðu til að hafa áhrif
um það, hvar skattarnir lenda.
íhaldsmenn hafa nú í 3 ár orðið
fyrir því óláni, á útmánuðum, að ó-
liagstæð véðurátta hefir flutt illa
anda inn í líkami þein-a og látiö
hina feitu og makráðu broddborg-
ara gera furðulega hluti.
þjóðhátíðarárið virðist Jón þor-
láksson hafa á þennan hátt verið
þunglega haldinn tveim sinnum með
nokkurra vikna millibili, en í fyrra
stóð sjúkleikinn yfir heila viku sam-
fleytt. Nú í ár virðist mega búast
við að Jón og lið hans verði undir
áhrifum, svo að skifti mánuðum.
Og að lokum vakna hinir sjúku her-
menn eins og af löngum svefni við
það, að efnaminni stéttir þjóðfélags-
ins eru að láta þá sjálfa endurborga
herkostnaðinn. **
-----o-----
Fáll á þverá og Proppébræður.
Páll á þverá hefir nýlega í Mbl.
leitast við að gera gys að bændum,
af því að kreppan mundi setja þá i
fjárhagslega erfiðleika. Annars er
undarlegt að Páli skuli vera ókunn-
ugt um kreppuerfiðleika, því að
kaupmenn, sem hann hefir þekkí
allvel tii og hafa lialt fésýslu þekkja
allvei þá hluti. Má i þvi efni nefna
Proppébræður. þeir áttu eitt sinn
stórar verzlanir bæði i Ólafsvík og
á Vestfjörðum. þeir höfðu stór lán
úr bönkunum. En hv.eraig fór?
Kreppan náði til þeirra, þrátt fyrir
þá vernd sem Páll mun hafa viljað
veita þeim. þeir hættu að verzia,
gengu frá húsum, lóðum, skipum og
öðfum þessa heims gæðum, og litl-
ar menjar eru eftir af gengi þeirra
nema í bókum banka, sem ,eru
reknir á ábyrgð allra landsmamia.
Ef Páll óskar eftir er hægt að ræða
um kreppuna eins og hún snertir
bændur og Proppébræður.
inu, að fjárhagslega hvíldi landið á
Reykjavik.
Iíaupmannahöfn hefir nú nálega 6.
hvern þingmann á þingi Dana með
uppbótinni, vel að merkja. Komist ís-
lendingar á sama kosningalagið inn-
an skamms, þá verða þeir Dönum
liálfu meiri. -þeir mega þá sennilega
sætta sig við, að Reykjavík skipi
þriðjung allra fuiltrúa til sætis.
Norðmenn og Svíar koma tæplega
til mála við þann samanburð, sem
hér hefir verið gerður. þeim sýnist
engin hætta búin af ráðríki höfuð-
borga sinna þar sem Osló (nálega 10.
hluti þjóðarinnar) hefir aðeins tæp-
lega 20. hvert þingsæti og Stokkhólm-
um 14. hvert í Svíþjóð. En það er
ekki því að leyna að ég óttast ráð-
ríki Reykjavíkur, á þingi þjóðarinn-
ar, með þá aðstöðu, sem ég hefi
sýnt hér fram á (og þó margt ótalið)
og þeim hug sem ýmsir forkólfar
hennar virðast bera til réttar hinna
dreifðu byggða landsins, sem bera þó
liita og þunga vinnudagsins, ásamt
okkar ágætu sjómannastétt, umfram
flesta aðra.
Hvað sem öllum stjórnmálastefnum
líður, sem allar eru ófullkomnar, ým-
ist á -förum eða gelgjuskeiði, þá verða
sveitir íslands að gæta þess, að þoka
sér saman um kosningarrétt sinn, er
þær hafa um nokkurt skeið, átt að
lögum. Vegna alls þjóðfélagsins .i
bráð og lengd mega þær ekki selja
hann af hendi frekar en ítrasta sann-
girni krefur. Láti þær sundrast í
þessu alvörumáli og ginnast af jafn-
réttis- og lýðræðisskrumi, þá eiga
þær á hættu að naga sig í handar-
bökin síðar og þola ámæli þeirra,
sem á eftir koma, fyrir léttúð og litil-
mennsku.
það er vandi að leggja til þessa
máls, svo betur sé eftir en áður. Hitt
er ábyrgðarhluti að þegja, því rétt-
indaafsal verður ekki aftur tekið.
f janúar 1932.
Stefán Hannesson.
Beykjavíknrann&ll
Bæjarlandið
Hér rétt við bæinn liggur gjörsam-
lega ónotað ár eftir ár mikið af mjög
góða landi. — Ár eftir ár hafa bæjar-
búar spurt um land til ræktunar eða
undir smágarða — en hafa jafnharð-
an fengið það svar að land væri ekki
til að svo komnu — ekki væri enn
búið að mada landið og kortleggja
o. s. frv.
Ungmennafélagið Velvakandi hér í
hænum sótti um land og var það
tekið fyrir á bæjarstjórnarfundh 17.
marz og afgreitt þannig af íhaldinu,
að land væri ekki til í bráðina!
Borgarstjórinn er svo sem kunnugt
er sonur dansks kaupmanns í Hafn-
arfirði, hann er danskur í hugsunar-
hætti, hefir ótrú á ræktun, ótrú á
landinu — i æðum hans rennur blóð
selstöðukaupmannsins.
Til þess að þvinga borgarstjórann
til að láta af þverúð sinni í rækt-
unarmálum bæjarins samþykkti
minnihlutti bæjai'stjórnar með einum
eða tveimur úr íhaldsflokknum fyrir
4 árum, að bæjarlandið skyldi mælt,
kortlagt og því úthlutað til rækunar.
En borgarstjórinn hefir haft góð ráð
til að stöðva alla nýrækt í kringum
bæinn, þrátt fyrir þessa samþykkt.
Hann hefir ekki látið framkvæma
mælingu landsins og þó eru á skrif-
stofu lians 4 eða 5 hálaunaðir verk-
fræðingar, sem mestan tíma ársins
liafa næstum ekkert að gera.
þegar bæjarbúar, einstaklingar eða
félög, svo sem nú síðast Ungmenna-
félagið, sækja um land, sem allir sjá
að liggur hér ónotað — þá er svarið
á reiðum liöndum: Landið hefir því
miður ekki enn verið mælt og kort-
lagt — það hefir ekki komizt í verk
vegna annríkis verkfræðinganna!
þessvegna geta bæjarbúar ekki feng-
ið land sitt til ræktunar að svo
komnu.
í sambandi við beiðni Ungmenna-
félagsins Velvakandi um land til
ræktunar, kom Hermann Jónasson
fram með tillögu um að bæjarstjórn-
in fyrirskipaði borgarstjóra að láta
þegar gera uppdrátt af ræktanlegu
landi bæjarins hér í nágrenninu og
leggja fyrir bæjarstjórnina tillögur
um erfðafestu í landinu. Var tillögu
þessari vísað til fasteignanefndar.
Mun máli þessu nú verða fylgt eftir,
en sjálfsagt kostar það langa baráttu
við borgarstjóra og ihaldið í bæjar-
Launamál
Sú breyting, sem hefir orðið á at-
vinnuháttum íslendinga siðustu 20
—30 árin, hefir leitt það af sér, að
miklu fleiri landsmenn lifa nú á
þvi að taka laun i peningum fyrir
vinnu sina, en áður var. Áður voru
verkalaun sjómanna rnest greidd í
aflalilut og vinnufólks í sveitum í
jarðarafnotum (íóðrum, beit o. s.
frv.). Og ýms opinber gjöld voru
greidd í landaurum eða miðuð við
landauraverð, þó greidd væru í pen-
inguni. þegar vöruverðlag er stöð-
ugt hefir launagx-eiðsla í peningum
ýmsa kosti umírarn greiðslu í vör-
um, jarðarafnotum eða þviliku. En á
verðbreytingatímum er eldra fyrir-
komulagið miklu hagfelldai-a. Sjó-
maðui’, sem ræður sig á fiskiskip
fyrir föst laun í peningum, veit strax-
að hverju hann genguiv En ef fisk-
vei’ð er hátt, verður hann óánægður
og sér ofsjónum yfir gróða útgerðar-
mannsins. Sé fiskvei-ð lágt er sjó-
maðurinn að vísu ánægður en þá
er útgei-ðarmaðurinn óánægður og
heimtar launalækkun. Af þessu leið-
ir svo sífelldar deilur um kaup-
gjaldið eftir markaðsástæðum og
vei-ðlagi. Ef nú sjómenn væri jafnan
i-áðnir upp á hlut, þá getur ekki orð-
ið neinn ágreiningur um annað en
hlutastæi-ðina. En þó hugsanlegur sé
ágreiningur um það atriði, þá er
það engin tilviljun, að um slíkt
hefir sjaldan vei-ið deilt. Hlutaskiftin
gefa sjómönnum í-éttlátan arð fyrir
vinnu sína og er því hið sjálfsagð-
asta launafyrii-komulag við sjó-
mennsku hér á landi, ekki aðeins í
slæmu ái-ferði, heldur og líka, og
það engu siðui’, þegar vel lætur i
ári.
Af kunnugum mönnum sjávarút-
vegi og peningamálum, eru ekki
taldar miklar líkur til þess, á yfir-
standanda ári, að hægt verði að
koma miklum hluta fiskiskipaflot-
•
stjóminni að koma því til leiðar að
bæjarbúum verði ekki meinað að
rækta land bæjarins — sitt eigið
land, sem iiggur gjörsamlega ónotað
svo tugum hektai-a skiptir, i-étt við
bæinn.
Fijótt á litið virðist þessi íhalds-
tregða borgarstjórans og meirahluta
bæjarstjórnar alveg óskiljanleg. —
En þegar betur er að gáð, er hún
eðlileg og skiljanleg.
Borgarstjói-inn lifir aðallega á um-
boðslaunum og verzlun, og það er
sú atvinnugrein sem hann þekkir
og liefir trú á. Hann hefir jafn-
mikla ást á verzlunarfyrirtækinu
Helgi Magnússon og Co. einsoghann
hefir mikla andúð og ótrú á íslenzkri
mold og ræktun. En borgarstjórinn
er einskonar andlegur samnefnari
i fyi-ir hugsunarhátt þeirra ihaldssálna
er nú skipa meirahlutann í bæjar-
stjórn Reykjavíkur.
----O----
Drengskapur
Á gullaldartímum íslendinga var
drengskapur og drenglyndi haft í
miklum metum hjá þjóðinni og
geymdust drengskaparsögur af ýms-
um mönhum í hundruð ára óskráðar
og skráðar.
það er áreiðanlega of lítið gert að
þvi að halda drengskap manna á
lofti, sem gæti þó hvatt margan
mann til drengskapar. Ég ætla nú
að færa í letur sögu af drenglyndi
manns, sem mér virðist þess vert að
getið sé.
Bóndi nokkur hér í sveit komst i
þær óþæginda kringumstæður, að
geta ekki, á réttum tíma —, staðið í
skilum með allháa opinbera skuld,
svo hreppstjóri neyddist til að birta
honum lögtaksstefnu. þetta vai- á
versta tíma árs — um nýársleytið,
ómögulegt að selja gripi gegn stað-
greiðslu, enda hafði bóndinn selt
gripi fyrir hærra verð en skuldinni
nam, en gat ekki fengið greiðslu fyr
en eftir 5—G mán. Bóndinn leitaði til
sveitunga sinna um hjálp í bili. En
eins og allir þekkja var afurðasala
svo léleg á sl. hausti, að fáir eða
‘engir megnugir um slíka greiðslu af
eigin ramleik. En einn var sá bóndi
sem heyrði um þessar óþægilegu
kringumstæður sveitunga síns, sem
ekki gat til þess vitað, að lögtak
færi fram bóndanum til stjórtjóns.
Bóndi þessi var Júlíus Jónsson, Hítar-
ans á veiðar með öðru móti en því,
að skipshafnir ráði sig upp á hlut
að afla. Bent hefir verið á þann
annmarka við hlutaskifti meðal ann-
ars, að eigendur fiskiskipa muni á-
skilja sér forkaupsrétt að fiskinum.
Slíkt má ekki eiga sér stað. Eigend-
ur skipanna geta átt kost á að kaupa
fiskinn, en það má ekki leggja nein
liöft á umráðarétt skipshafnar yfir
afla sínum, sem geti orðið þess vald-
andi, að sjómenn beri minna úr být-
um en rétt er fyrir aflann. Forkaups-
réttarákvæðið hindrar það að aðrir
en skipaeigendur geri boð í fiskinn.
í því nær hverju sjóþorpi á land-
inu eru verkamannafélög. þessi fé-
lög eiga að geta unnið með sjómönn-
um á þann hátt að báðir geti vel við'
unað í stað þess að nú er víða farið
að bera á illindum milli verka-
manna í landi og þeirra manna, sem
stunda fiskiveiðar.
Ég geri ekki ráð fyrir því, að
það sé hagfeRt fyrir sjómenn að
selja aflann nýjan úr bátnum, enda
óvist hvort nokkrir geta keypt í
mörgurii sjóþorpum eins og nú lætur
í ári. Ráðlegast virðist mér að
verkamannafélögin taki fisk sjó-
manna til verkunar í ákvæðisvinnu.
Sjómenn verða að tryggja sér afnot
af hiisum og fiskreitum jafnframt
því, sem þeir ráða sig upp á hlut.
Verkamannafélögin í landi taka svo
fiskinn til verkunar. Að óre.yndu ætti
ekki að þurfa að óttast að þessir
tveir aðilar, sjómenn og landverka-
menn ekki geti komið sér saman.
þetta fyrirkomulag á útgerðinni er
ekkert lokatakmark. það sem þeir
menn, sem hafa lífsframfæri sitt af
fiskiveiðum, verða að stefna að, er
að eignast sjálfir veiðitækin. Ekki
með allsherja r þjóðnýtingu, ' heldur
með frjálsum samtökum. Slík félög
geta verið stór eða smá, eftir vild.
Sennilega bezt að þau séu ekki stór,
en þessi smáféiög mynda svo stærri
félagsheildir, sem annast um verk-
un aflans og sölu.
nesi. Hann brá sér til Borgarness og
náði i peninga í sparisjóðnum þar á
sitt nafn og ábyrgð, og kom ekki fyr
heim til sín en hann hafði lokið er-
indi sínu og afhent bóndanum upp-
hæðina heima lijá honum. Ekki var
þetta gei-t i ágóðaskyni, því ekki hef-
ir Júlíus tekið gjald fyrir sín ómök
og enga tryggingu tekiö sjálfum sér
til handa. þetta er því hreinn dreng-
skapur og göfugmennska, og þarf
ekki um það að fjölyrða, því tilfelli
þetta mælir með sér sjálft. það er
ekki nóg að slikum mönnum sé
þakkað af hlutaðeigendum, sveitinni
ber að þakka slíkt drengskaparbragð,
og iandið í heild á að þakka hverjum
drengskaparmanni, sem það elur. En
það er minnsta þakklætið, að „geta
þess, sem gert er“.
SveitungL
----O---
„DctuiUAiijoiitin
Mjólkursamlag Borgfirðinga er tek-
ið til starfa. Aðalframleiðsla þess
verður niðursoðin mjólk, og er fyrsta
íramleiðslan að koma á markaðinn
þessa dagana, undir vörumerkinu
„Baulu-mjólk". Niðursuðuverksmiðja
þeirra Borgfirðinga á að geta full-
nægt allri eftirspurn eftir niðursoð-
inni mjólk hér á landi og á íslenzk-
um skipum. Árið 1929 var flutt til
landsins útlend niðursoðin mjóik
fyrir 345 þús. kr., og er þá ekki allt
talið,- því að íslenzk skip hafa hing-
að til keypt mikið af niðursoðinni
mjólk í erlendum höfnum. Verður að
vænta þess af útgerðarfyrtirtækjum,
sem í hlut- eiga, og þá fyrst og fremst
af Eimskipafélaginu, að þau bregðist.
vel við að styðja íslenzka framleiðslu.
Samband ísl. samvinnufélaga og
Johnson & Kaaber í Reykjavia hafa
umboð fyrir verksmiðjuna. það skal
tekið fram, að „Baulumjólkin“ er sú
eina tegund af niðursoðinni mjólk,
sem unnin er nú hér á landi.
----0------
það er orðið öllum landslýð ljóst,
að laun þau, sem greidd eru liér á
landi, eru nú miklu hærri að tiltölu
en verð íramleiðsluvai-anna. þjóðin
hefir engar tekjur af öðru en fram-
leiðslunni. Við eigum engin skip,
sem stunda siglingar lijá öðrum
þjóðum og færa þannig tekjur í
þjóðarbúið. Enga peninga í útlánum
erlendis. Engar tekjur af milhríkja-
verzlun, og höíum líklega ekki einu
sinni eins miklar tekjur af útlend-
um ferðamönnum eins og landsmenn
eyða sjálfir i útlöndum. Af andvirði
hinna útfluttu framleiðsluvara verð-
um við áð borga allt, sem flutt er
til landsins og afboi'ganir og vexti
af skuldum landsmanna erlendis. Og
efnaleg velgengni landsmanna fer
þá aðallega eftir því, hve rnikið fæst
á hverjum tíma fyrir útfluttar fram-
leiðsluvörur umfram það, sem flytja
þarf inn til að afla þeirra. það er
því bersýnilegt, að mesta efnalegt
ólán sem koniið getur fyrir þjóðina,
er það að framleiðslan lamist. Or-
sakir til þess geta verið margar, en
hér verða nefndar tvær: í fyrsta
lagi, að markaðir bregðist fyrir
framleiðsluvörurnar. Yfir þvi ráðum
við lítið en þó nokkuð. í öðru lagi,
að innlendur tilkostnaður yfirstigi
greiðslugetu atvinnuveganna. Um
það atriði þurfum við ekki að
deila við aðra. Engar opinberar
skýrslur liggja fyrir um það hve
margir landsmenn taka laun í pen-
ingum. En það er áreiðanlega mik-
ill meirihluti af vinnandi mönnum
í landinu, sem fá laun í peningum
sér til framfæris.
þegar þess er gætt, að allir lands-
menn verða beinlínis að lifa á því,
sem framleiðslan gefur af sér, þá er
það ljóst að launamálin skifta á-
lcaflega miklu máli fyrir þjóðarbú-
skapinn. Ekki aðeins laun verka-
fólksins, heldur allra þeirra lands-
manna, sem laun taka í peningum.
Afkoma landsmanna fer eftir því,
hve vel henni tekst að hagnýta sér
Höfum til:
66ða og ódýra vfr-
strengjara
Samband fsl. samvinnufélaga
Vigfús Guðmundsson í Borgamesi
er nýkominn hingað úr nokkurra
mánaða ferðalagi um Norðurlönd,
England og Frakkland, og dvelur hér
i bænum fyrst um sinn.
Samband bindindisfélaga í skólum
landsins var stofnað hér i bænum
16. þ. m. Tóku þátt i stofnun sam-
bandsins bindindisfélög í Mennta-
skólanum í Rvík, Kennaraskólanum,
Samvinnuskólanum, Gagnfræðaskóla
Rvíkur og Gagnfræðaskóla Reykvík-
inga.
Matreiðslunámsskeið á Laugarvatni.
í fyrra var í fyrsta sinn haldið
stórt matreiðslunái.isskeið á Suður-
landi, að Laugarvatni. Stóð það i
sex vikur og kenndi þar ungfrú
Helga Sigurðardóttir búnaðarmála-
stjóra. Nemendur voru yfir 40.
Reyndist svo, að hið mesta gagn
var að þiessari byrjun, kostnaður
lítill fyrir nemendur, en tiltölulega
lega mikil fræðsla. Auk þess kennsla
í íþróttum og söng. Nú verður í ann-
að sinn námsskeið fyrir ungar stúlk-
ur að Laugarvatni, frá 1. maí til 14.
júní. Kennsla verður með sama hætti
og í fyrra, nema fjölbreyttari í-
þróttakennsla.
framleiðslu landsins til eigin nota
og kaupeyris. það er því næsta und-
arlegt live lítill gaumur virðist hafa
verið gefinn að því, við launaákvarð-
anij-, hvaða verð er á útflutnings-
vörum landsmanna. það virðist þó
liggja i augum uppi, að jafnframt
því, sem leitazt er við að finna
nauðsynleg „þurftarlaun" miðað við
eyðsluþörf launamanna, þá sé einn-
ig óhjákvæmilegt að leggja til grund-
vallar þeirri rannsókn, hv.er sé
greiðslugeta þjóðarbúsins á hverjum
tíma. S.
----o-----
Jónas Lárusson brytf
hefir nú í vetur ferðast um mikinn
hluta landsins og kennt mönnum að
nota síld til matar. Hefir för hans
og starf borið mikinn árangur, og
mun ekki ofmælt, að aldrei áður liafi
slíkt átak verið gert til að kenna ís-
lendingum að hagnýta sér þessa
ódýru, en hollu og ljúffengu fæðu. Að
því loknu hefir Jónas Lárusson tek-
ið að sér fyrir landsstjórnina að
vinna um stund að því að koma
bættu skipulagi á matarhæfi og dag-
lega eyðslu í sjúkrahúsum landsins,
Landspítalanum, Vifilstöðum, Kleppi,
Laugarnesi og Reykjahæli, svo og i
fangelsinu í Reykjavík, og Litla-
Hrauni og á varðskipum landsins. Er
tilgangurinn að nota sem mest inn-
lenda fæðu, og gæta liófs um alla
óþarfa eyðslu. Kemur þar til greina
fleira en matvæli, svo sem borðbún-
aður o. m. fl. Fram að þessu hefir
frá fornu fari hver slík stofnun v.erið
að mestu sjálfráð og eftirlitslaus, og
þá að sjálfsögðu mörg krónan farið í
súginn. þar sem spamaðurinn getur
orðið að álitamáli við spítalana
verður landlækni falið að skera úr,
hversu langt sé fært að ganga í að
breyta frá gömlu venjunni.
----o-----