Tíminn - 29.10.1932, Blaðsíða 1

©íaíbfert
09 afgrcibslumaður Cimans tt
ítannoeig £>orsteinsöótHr,
Ccefjargötu 6 a. ^eyfjamf.
^X-fgreibsía
(T i m a it s er í £ajf jargötu 6 a.
(Dpin öaglega fL 9—6
Síini 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 29. október 1932.
47. blað.
Ríkistkuldir Islands í miljónum - Saga þeirra
I. Ríkisskuldir 1916: Trær miljónir.
Mestmegnis vegna simdlagninga.
II. Ríkisskuldir í árslok 1927; Tuttugu og átta miljónir.
Tuttugu og sex miljónir af rikisskuldum myndast hjá ráðuneytum
Jóns Magmíssonar, Sigurðar Eggerz og Jóns Þorlákssonar.
Þessi voru tilefni: a. Embœttiseyðsla
b. Skuldatöp fslandsbanka
c. Skrauthýsin í Reykjavik.
III. Ríkisskuldir í árslok 1930; Fjörutíu miljónir.
Tólf miljónir af ríkisskuldunum mynduðust á stjómartímabili Fram
sóknarflokksíns frá 1928—30.
Þessi voru tilefni: a. Stofnfé tilfbanka:
Búnaðarbankinn 3,6 milj.
Landsbankinn 3 milj.
Utvegsbankinn 1,5 milj.
b. Umbótafyrirtœki:
Síldarbrœðslan á Siglufirði
Landsspítalinn
Arnarhváll
Súðin
Útvarpsstöðin
Landssímastöðin.
Kveðja Snowdens
iil bvezku „þjóðsíjórnarinnav“
Nýtt land
Það eru ekki nema fá ár síð-
an byrjað vár að búa til sáð-
sléttur hér á landi. Þá voru marg-
ir menn í landinu, sem álitu það
fásinnu að ætla sér að fara með
plóg og- herfi ofan í forarblautar
mýrar og breyta slíku landi í tún.
Meðal þeirra, sem fannst fátt um
þessa nýbreytni, var núverandi
formaður íhaldsflokksins. Einn af
forvígismönnum hinnar nýju
jarðræktar tók þá íhaldsmanninn
með sér inn á eitt nýræktartúnið
í nágrenni Reykjavíkur rétt fyrir
sláttinn, þar sem áður hafði verið
forarflói. Myndavél var höfð
með í förinni. Og á myndinni,
sem tekin var, geta menn séð,
hversu mikið af hinum vantrúaða
manni stóð upp úr grasinu! Nú
treystir enginn sér til að mæla á
móti því, að hin nýja ræktun
borgi sig, og miklu meira en það.
íslenzka bændastéttin er að
skapa nýtt land, ræktaða jörð,
traust og holl húsakynni, vegi,
vélanotkun, nýtízku framreiðslu á
landbúnaðarafurðunum fyrir er-
lendan og innlendan markað og
ódýra skóla til að ala upp þá kyn-
slóð, sem á að vera fær um að
taka við landinu betra en það var
í tíð feðra og mæðra. Þetta mikla
verk er óhjákvæmilegt. Það er
meira að segja of seint hafið, því
að viðreisnin í sveitunum hefði
átt að byrja á stríðsárunum, þeg-
ar allar afurðir margfölduðust í
verði. Bændastéttin hefir geng'ið
að þessu verki eins og sjálfsagðri
og gleðilegri skyldu við sjálfa sig
og framtíðina. Og fáir munu hafa
gengið að því gruflandi, að það
þarf mikið átak hjá einni kynslóð
til að inna af hendi verkefni,
sem tveim eða fleiri ber að vinna
í raun og veru. Löng lán með
vægum vöxtum eru ætluð til þess
að jafna erfiðinu milli kynslóð-
anna, þeirrar, sem nú lifir og
annara, sem síðar koma.
En eitt er það, sem er skilyrði
þess, að framfarir eins og þær,
sem orðið hafa í landbúnaðinum
undanfarin ár, séu hugsanlegar.
Þjóðin verður að hafa trú á því,
að það sem lagt er í sölumar, nái
tilgangi sínum. Ef menn hafa
ekki trú á því, að landbúnaðurinn
geti séð þeim, sem að honum
vinna, fyrir lífskjörum í sam-
ræmi við það sem hægt er að fá
annarsstaðar, þá er engin skyn-
samleg ástæða til þess að leggja
orku og fé í umbætur í sveitun-
um.
Sá hugsunarháttur gjörir tals-
vert vart við sig, einkum í dag-
blöðum heildsala og stórútgerðar-
manna hér í Reykjavík, að rétt-
ast sé að leggja sveitimar að
mestu leyti í eyði, af því að bú-
skapurinn geti aldrei borið sig.
Það voru menn með þessar skoð-
anir, sem hundruðum saman
lustu upp ópinu: „Niður með
bændavaldið" framan við sam-
komuhús íhaldsflokksins í apríl-
mánuði 1931. Þeir óttuðust að
áhrif sveitanna á Alþingi, myndu
hindra þá þjóðlífsbyltingu, sem
þeir töldu æskilega.
Það er að vísu rétt, að erfiðara
er að reka landbúnað á íslandi en
mörgum öðrum löndum. Þó er
það alveg víst, að vel flestir
landnámsmennimir komu hingtsð
í fornöld af því að það var altal-
að, að landkostir væru betri hér
en í Noregi. Reynslan sýnir það
líka, að landbúnaður er alls ekki
kominn á hæst stig í beztu lönd-
um jarðarinnar. Danmörk, sem er
fremur kalt land, er t. d. eitt af
: fremstu landbúnaðarlöndum :
heimsins. Afkoma atvinnuveg-
anna yfirleitt alstaðar í veröld-
inni er meira undir því komin,
hvernig fólkið er, sem stundar þá,
en landið, sem fólkið býr í. Þjóð
sem er hraust og djarfhuga, með
vilja til framtaks og kann að
nota skipulag og samtök í vinnu-
brögðum, myndi aldrei óska eftir
því að hafa skipti á hlýrra og
frjósamara landi og sínum eigin
manndómi, sem áunnizt hefir með
lífsbaráttu margra kynslóða.
Mörgum falsrökum er nú beitt
af þeim mönnum, sem vantrúna
hafa á landið. Og algengast er
að nota viðskiptakreppuna miklu
og afleiðingar hennar til að sýna
fram á að landbúnaðurinn eigi
ekki framtíð fyrir höndum.
Allir íslenzkir bændur kannast
við fjárskaðaveður. Margur bónd-
inn hefir orðið fyrir því að missa
helminginn eða jafnvel allt fé
sitt í slíku veðri, án þess að
mannlegur máttur gæti hindrað.
Engum dettur í hug, að slys af
fjárskaðaveðri sé sönnun þess, að
búskapurinn geti ekki borið sig
á þeirri jörð, þar sem slysið vildi
til.
Viðskiptakreppan mikla hefir
verið fjárskaðaveður í íslenzkum
landbúnaði. Verðhrunið mikla
sópar með sér nú í haust tveim
lömbum af hverjum þrem úr bú-
um bændanna.
Slíkt eru þungbær tíðindi og
hörmuleg. En þau eru enginn
framtíðardauðadómur yfir við-
reisn íslenzku sveitanna. Þau
hindra það ekki, að þessari kyn-
slóð eða næstu takizt að full-
komna það, sem byrjað er, að
skapa hið nýja land, þar sem ný-
græðingurinn vex yfir höfuð
þeim mönnum, sem boða van-
trúna á sveitirnar.
----o---
Hámarkskaup
og
samvinnubygðir
Mikil og ekki óeðlileg óánægja
er nú meðal landsmanna út af há-
um launum sumra embættis-
manna, starfsmanna hjá atvinnu-
félögum og kaupmönnum. Sumir
togaraskipstjórar hafa haft 50—
60 þús. kr. árslaun, framkvæmda-
stjórar í samskonar félögum 30—
50 þús. kr. Einn bankastjóri 40
þús. kr., margir bankastjórar 20
—25 þús. kr., forstöðumaður
Eimskipafélagsins stundum fyr á
árum nálega 30 þús. kr., Jakob
Möller 16 þús. og mikill fjöldi
manna, sem starfa að útgerð og
verzlun hafa haft 15—30 þús. kr.
tekjur.
Með afurðaverði sem er dálítið
lægra en fyrir stríð, að krónu-
tölu og enn lægra að gullgildi,
verða þessi háu laun, sem fram-
leiðsla landsins borgar, algerlega
ofurefli. Þjóðin rís ekki undir
þeirri eyðslu sem hálaunamenn-
irnir hafa, og bíður stórtjón af
því fordæmi, sem þeir skapa fá-
tækari stéttunum. Dýrtíðin í
Reykjavík hefir að mjög miklu
leyti skapast fyrir hin háu laun
togaraskipstj óra, f ramkvæmdar-
stjóra, kaupmanna og nokkurs
hluta embættastéttarinnar.
Sumir menn hafa viljað láta
setja með lögum hámark á laun
opinberra starfsmánna, til að
vinna á móti þessu böli. En það
nær ekki tilganginum. Það mun
mega telja fullvíst, að dómstól-
arnir myndu ekki telja slíka
launalækkun lögmæta, þannig að
hún næði til manna, sem eru í
embætti. Fyrst við mannaskipti
gætu launin lækkað, en það yrði
í sumum tilfellum ekki fyr en
eftir mannsaldur. Hitt er hættu-
legri staðreynd, að menn sem
vinna við hlutafélög eða græða
af fjárbralli, geta haldið áfram
að skattleggja þjóðarframleiðsl-
una eins og áður, og þar með
haldið við óhófseyðslunni og dýr-
tíðinni.
Það er ekki nema eitt ráð til
að koma raunverulega á hámarks-
launum, þannig að nái til allra og
það er með skatti.
Eg hefi hugsað mér að bera
fram frv. á þingi í vetur um sér-
stakan hálaunaskatt, og væri sá
skattur miðaður við kreppu-
ástandið og ekki ætlað að standa
óbreyttum nema þrjú ár. Með
slíku frv. væri stefnt að því að
láta hátekjuskattinn þurka upp
tekjurnar fyrir ofan ákveðið há-
mark, sem væri miðað við hæstu
þurftarlaun, sem þjóðfélagið
leyfði borgurum sínum að hafa
í yfirstandandi árferði. Ég er nú
sem stendur að safna gögnum,
hjá bændum og sjómönnum, um
hvað þeir telji viðunanlegt há-
mark tekna nú sem stendur. Ég
get á þessu stigi sagt, að slíkt
hámark yrði ekki neðan við 6000
kr. og ekki hærra en 10 þús. kr.
Ég vil taka dæmi til að skýra
þetta. Segjum, að hámarkið væri
8000 kr. Togaraskipstjóri hefði
18 þús. kr. í tekjur, og greiddi
þar af í útsvar og almennan
tekjuskatt 4000 kr., þá yrði hann
að greiða 6000 kr. í hátekjuskatt.
Hann hefði 8000 kr. í þurftar-
laun, en allt, sem þar væri fram
yfir færi í skatta, fyrst hina
venjulegu til sveitar og ríkis, og
síðan gengi „kúfurinn“ af há-
tekjunum um nokkurra ára bil í
sérstakar harðæris ráðstafanir.
Duglegir bitlingamenn, eins og
þeir, sem komist hafa í 20 þús.
kr. og meira hættu með þessu
móti að hafa sömu ástæðu og nú
að bæta á sig launum á 7—8
stöðum eins og ekki hefir verið
dæmalaust fram að þessu. Ég álít
aðaltilgang þvílíkrar löggjafar, að
vinna á móti dýrtíðinni, sem há-
launamennirnir skapa, en lág-
launamennirnir líða fyrir, og að
skapað verði með þessum hætti
meira jafnrétti milli borgara
landsins heldur en nú á sér stað.
Því meir sem þrengir að þeim
stéttum sem skapa þjóðarauðinn,
því meiri óánægju vekur það, að
sjá auðuga menn eins og Jón ól-
afsson þingmann Rangæinga
taka 4000 dilksverð fyrir þá
vinnu, sem hann leggur fram við
Útvegsbankann.
Ég hugsa mér að „kúfurinn"
ofan af háu laununum eigi að
ganga til sérstaklega nytsamra
framkvæmda. I Reykjavík voru
1400 manns atvinnulausir um há-
sumarið, og sama sagan í flest-
um öðrum kaupstöðum. Hvar á
þetta fólk að vera? Á það að
• [Hér í blaðinu hefir áður verið
skýrt frá klofningi þeim, sem varð
innan _ brezku „þjóðstjórnarinnar"
þann 28. sept. s. 1. þann dag lögðu
þrír vfirráðherrar og 8 undirráðherr-
ar niður völd í mótmœlaskyni við
toilastefnu íhaldsflokksins, sem ráð-
andi hefir verið í „þjóðstjórninni".
þessir ráðherrar voni allir úr Frjáls-
lynda flokknum, nema Snowden
lávarður, sem þangað til í fyrra hef-
ir verið einn af foringjum tTerka-
mannaflokksins, en skildi þá við
flokk sinn og gekk vfir í ,",þjóðstjórn-
ina“ ásamt flokksbróður sínum og
samstarfsmanni, Mac Donald for-
sætisráðherra. Snowden lávarður er
einn af allra þekktustu stjórnmála-
mönnum Breta. Ilann var fjármála-
t'áðhérra í ráðuneyti Verkamanna-
flokksins og mætti fyrir hönd Breta
á alþjóðaskaðabótafundinum í Haag
sumarið 1929. Hélt Snowden þá fast
fram kröfum Breta og vann fullan
sigur. Um það leyti var nafn hans
á allra vörum á meginlandi Evrópu,
og þegar hann kom heim til Eng-
lands aftur, að fundinum loknum,
var honum fagnað sem þjóðhetju.
Hann er maður líkamlega vanheill
og getur ekki gengið óstuddur. þegar
„þjóðstjórnin" var mynduð í fyrra,
var hann sæmdur lávarðs nafnbót.
Bréf það, er hér fcr á eftir, er
lauenarbeiðni Snowdens, stíluð til
„News Chronicle". Snowdcn rekur
þar ástæður sínar fyrir lausnar-
beiðninni. Ummæli hans um Ottawa-
ráðstefnuna og fleix-a eru mjög eftir-
tektarverð fyrir oss íslendiriga].
vera á svokölluðu atvinnuleysis-
framfæri hjá bæjarfélögvm og'
landinu ? Eða á þetta fólk, og
æska sveitanna að fá skilyrði til
að nema land að nýju heima í
átthögunum? Flestum mun finn-
ast betur myndi fara á því. Þess-
vegna hygg ég að sá hlutinn af
launum manna, nú í harðærinu,
sem er fram yfir þurftarlaun, sé
livergi betur kominn en til að
efla hið nýja landnám — sam-
vinnubyggðirnar.
J. J.
----ð-----
„Tilford, Farnham, 28. sept. 1932.
Kæri forsætisráðherra.
Ég ritaði yður ixréf, tveim dögum
eftir í’áðunevtisfundinn 28. ágúst, þar
sem lögð var fram skýrsLa Ottawa-
nefndarinnar til athugunar. í þvi
bréfi t.já.ði ég yðui', að ég hafði
ákveðið að hverfa úr ráðuneytinu.
Svar vðar þá, og samtöl milli okk-
ar, liafa eklci breytt þessari ákvörð-
un minni, og þessvegna bið ég yðttr
nú að senda konunginum formlega
lausnai'beiðni fyrir mina liönd.
það þarf varla að taka fram, að
mig tekur sárt að stíga þet.ta spor,
sem slítur nú oklcar nána 40 ára
samstarfi, sem ólixett or að segja, að
haíi skapuð nýjar línur í brezkum
stjórnmálum.
En svo framarlega sem ég á að
lialdíi fulh’i og óskertri virðingu fyr-
ir sjálfum mér, get ég ckki lengur
verið í stjórn, sem í’ekur þá pólitík,
sem ég álít hættulega fyrir velgengni
þjóðarinnar — sem mun valda
sundrung í brezka heimsveldinu og
cr háskaleg samkomulagi voru við
aðrar þjóðir.
Mér eru fyllilega kunnar þær radd-
ir, sem hafa látið til sín heyra mót-
mæli gegn hverju því, er kynni að
veikja samheldni þjóðstjórnarinnar,
eða minnka áhrif hennar og álit
meðal annara þjóða. Ég átti hlut-
dcild í að mynda þessa stjórn, eftir
synlegu starfi, sem þeir óttuðust, að
myndi valda þeim álitshnekki.
Á sama hátt og þér fórnaði ég þá
minum fornu pólitískum samböndum
ithe associations of a politicai life-
time) fyrir það. sem ég áleit þá og
álít cnn þcgnskyldu á neyðartímum
þjóðarinnar, og ég beitti öllum mín-
um kröftum til að afla þjóðstjórn-
inni þess sigurs, sem kosningarnar
í fyrrahaust leiddu í ljós.
Ég gjörði þetta vegna þess, að bæði
þér og mr. Baldwin*) fullyrtuð, að
þjóðstjórn, styrkt af meginþorra kjós-
enda, myndi aðeins starfa í þágu
alþjóðar og á engan hátt hlynna að
sérstökum flokkum eða flokksmál-
um. Ég tók trúanlega yfirlýsingu yð-
ar, þar sem þér sögðuð:
„Ég sjálfur nxun eklci láta stjórn-
ast af neinum flokki ... það má vel
*) Foringi íhaidsfloklcsins, nú ráð-
herra i „þjóðstjóminni".
Mac Donalds forsætisráðheiTa. þýð- að félagar okkar i Verkamanna-
ingin cr gerð eftir enska daglxlaðinu | stjórninni runnu af hólmi frá nauð-