Tíminn - 21.01.1933, Qupperneq 2

10
TÍMINN
Hér meS tilkynnist vinum og vandamönnum nær og íjær, að
Jórunn Erlendsdóttir frá Torfabæ í Selvogi andaðist að Jósefsspítala
í Hafnarfirði hinn 13. þessa mánaðar. — Verður jarðsungin frá
Strandarkirkju i SelvogL
Jóhann Nikulásson.
Félag ungva
Fvamsóknav*
manna. * * * *
Skemmti kv öld
næsta laugardag,
28. janúar, kl. 9
sd. í „Café Vífill“.
Ræðuhöld,söngur,
pianosolo, kaffi«
samdrykkja, danz.
FÉLAGS'
STJÓRNIN.
Hvað eru biöðin mörg?
Tvö helztu blöð íhaldsins, Mbl. og
Vísir, kosta landsfólkið 350 þús. lcr.
árlega. Tínainn kostar tíunda hlutaaf
þessu. Alis eru blöð og tímarit and-
stæðinga Framsóknarfl. rúmlega tutt-
ugu. En samvinnumenn styðjast við
eitt timarit og tvö vikublöð. — And-
stæðingar samvinnumanna leggja
þannig á þjóðina gífurlegan kostnað
í sambandi við blöð sín. Og þeir hafa
upp úr því. Tíminn og Dagur stöðv-
uðu gengishækkun íhalds og social-
ista, þegar hver 500 kr. skuld var
orðin að 800 kr. Án Tímans og Dags
hefði hver 500 kr. skuld orðið 1000 kr.
pað borgar sig ekkl fyrir samvinnu-
menn að lóta vera að borga slík
blöð.
af föstum landbúnaðarlánum verði
ekki yfir 4%“.
5. „Fundurinn telur launagreiðslur
ríkissjóðs til einstakra starfsmanna
alveg óforsvaranlega háar og kr.efst
þess, að unnið v.erði að því að lækka
þau nú þegar, og koma þeim í það
horf, að launin hækki og lækki eftir
því verðlagi sem í landinu er á
hverjum tíma“.
Tillögur þessar þurfa ekki mikilla
skýringa við, þó skal ég geta þess,
að í umræðunum um fyrstu tiliögu,
kom það í ljós, að menn álitu æski-
legast að frumkvæði að kosningu í
nefndir í hv.erri sveit kæmi frá rík-
isstjórninni, þó að það í sjálfu sér
sé ef til vill aukaatriði, hitt er aðal-
atriðið, að kunnugir inenn fjalli ,um
þessi mál og aðstoði menn ef þeir
óska þess, í samningum sínum við
skuldheimtumenn og skilanefndir
sýslnanna. Og þó að kosning manna
af sýslunefndanna hálfu í skila-
nefndir hafi eflaust víðast tekist
betur en hér i sýslu, sem ég tel
mjög misheppnaða*), þá er n.efnd í
hverri sv.eit alltaf mjög nauðsynleg
ur liður, í þessu þýðingarmikla og
mjög vandasama starfi. Einnig kom
það greinilega í ]jós, að menn voru
yfirleitt þeirrar skoðunar að allt
land ætti að vera ríkiseign, til að
forðast hið sífellda brask og verð-
hækkun, sem -af því leiðir og sem
verður aftur til þess, að búrekstur
allur verður ómögulegur, þegar slíkt
verðfall skellur á sem nú, og þó öllu
fremur hitt, að það er í alla staði
óviðunandi og óverjandi, að eyða lífi
og orku bændastéttarínnar lið fram
af lið, í að kaupa sama hlutinn
(jarðimar) aftur og aftur og berjast
við að greiða hann taf þeim litla
arði, sem fáanlegur er úr skauti
moldar. þótti mönnum yfirleitt þarf-
ara að bændur eyddu því litla fé,
sem þeir gætu aflað sér gegnum
samstarf sitt við hina lifandi nátt-
úru — og kröftum sínum — í önn-
ur og meira aðkallandi átök, og
ætti ríkið að gefa bændum þess kost
að kaupa af þeim jarðimar; með
því ynnist tvennt: bændur losnuðu
úr þeim skuldavandræðum sem þeir
eru í — og unnið væri að því skipu-
lagi sem væri — eftir atvikum —
heppilegast. Niðurl.
*) Ég skal taka það fram, að orð
mín um þá menn, sem kosningu
hafa hlotið í skilanefnd sýslunnar
hér, ber ekki að skoða sem van-
traust á mennina sjálfa, þeir eru að
mörgu leyti hinir ágætustu, heldur
er það vegna þeirra starfa, sem þeir
gegna; annar er gjaldkeri spari-
sjóðsins í Borgarnesi, og þar annar
aðalráðandi maður, en hinn í stjóm
kaupfélagsins og þar sem þetta eru
stofnanir, sem bændur skulda mikið
við, tel ég að þeir verði að nokkru
leyti kröfuhafar á þá menn, sem þeir
eiga að gæta hagsmuna fyrir, og
slíkt getur alls ekki gengið.
ReykjavikurannáU.
Bæjarsfjúrnar-
fundurinn f fyrradag
Annari umræðu um fjárhagsáætlun
bæjarins var lokið á bæjarstjórnar-
fundi í fyrradag. Á síðasta ári var
jafnað niður í útsvörunum um 2
milj. 200 þús., en á þessu ári mun
útvarpsupphæðin verða nokkru
hærri. Áætlunin er í öllum aðal-
atriðum svipuð því, sem áður hefir
verið, tekjuliðirnir hinir sömu og út-
gjaldaliðirnir aðall.ega til að standa
straum af hinum venjulega rekstri
bæjarins: Stjórn bæjarins 212 þús.,
löggæzla 158 þús., heilbrigðisráðstaf-
anir 240 þús., fátækraframfæri 707
þús., sjúkrastyrkir um 200 þús., til
nýrra gatna 50 þús., ráðstafanir gegn
aldsvoða um 100 þús., bamafræðsla
274 þús., til menntamála að öðru
leyti 86 þús., til íþrótta, lista o. fl.
43 þús., ýmisleg gjöld 59 þús., tillag
til sjóða 105 þús., afborganir af lán-
um 250 þús., vextir af lánum 220
þús., til atvinnubóta 300 þús. (þar
af 150 þús., sem ríkið útvegi að láni).
þar við bætist svo dýrtíðaruppbót
starfsmanna bæjarins. En alls eru
útgjöld bæjarins áætluð kr. 4.291.923,14,
og eru þá höfnin, rafveitan, gasstöðin
og vatnsveitan eigi meðtaldar.
Tekjur vatnsveitunnar eru áætlaðar
345 þús. þar af eru 141 þús. áætlaðar
sem tekjuafgangur til nýrra vatns-
æða frá Gvendarbrunnunum.
Tekjur gasstöðvarinnar eru áætlað-
ar 362 þús. þar af eru áætlaðar 73
þús. til aukningar og endurbóta á
stöðinni og götukerfinu.
Tekjur rafveitunnar eru áætlaðar 1
miljón. þar af eru áætlaðai- til aukn-
ingar á Elliðaárstöðinni 219 þús. og
til aukningar á leiðslum 63 þús.
Tekjur hafnarinnar eru áætlaðar
795 þús. þar af á að verja 100 þús.
til uppfyllingar og 100 þús. til við-
halds hafnarmannvirkja.
Mikil ágreiningsatriði voru milli
flokkanna um afgreiðslu fjárhags-
áætlunarinnar. Helst þeirra var, eins
og áður er um getið, lausn atvinnu-
leysismálsins. Framsóknar- og Al-
þýðuflokkurinn vildu m. a. láta verja
.y2 milj. króna af því fé, sem höfnin
hefir safnað i sjóð, til byggingar
bátahafnar, en 400 þús. af þessu fé
er íhaidsmeirihlutinn nú búinn að
ákveða að verja til að byggja
geymsluhús,, sem engin aðkallandi
þörf er á. Var bent á það í umræð-
um, að bygging bátahafnar myndi
stórauka atvinnuna í bænum og
skapa hér nýja sjálfstæða bátaút-
gerð i bænum með þeirri atvinnu,
sem slíkt hlyti að hafa í för með
sér i framtiðinni. En Jón þorláksson
þorði ekki að láta bera þessa tillögu
undir atkvæði — mun hafa verið
kvíðandi um afstöðu einhverra af
flokksmönnum sínum — og féklt til-
lögunni frestað með rökstuddri dag-
skrá, en varð að lofa að taka málið
fyrir á næsta fundi.
þá lágu fyrir tillögur frá Alþýðu-
flokknum um 5—10 togara bæjar-
útgerð til bráðabirgða, meðan verið
væri að undirbúa framtíðarútgerð
með samvinnusniði, þar sem ríkið og
bærinn liefðu íhlutunarrétt. Um
þessa tillöfeu urðu miklar deilur. En
endirinn varð sá, að áðurnefndar til-
lögur voru báðar felldar, en J. þ.
kom einnig hér fram með dagskrár-
tillögu, svohljóðandi:
„Bæjarstjómin felur borgarstjóra
og bæjarráði að halda áfram tilraun-
um til þess að útvega togara á leigu
til útgerðar héðan úr bænum á næstu
vertið, svo og að íhuga og koma
fram með uppástungu um aðrar leið-
ir til aukningar á útgerð í bænum
eftir því, sem mögulegt er“.
Mun J. þ. nú loksins farið að skilj-
ast, að umræðumar um útgerðina,
sem fram hafa farið í bæjarstjórn
og greinar þær, sem birzt hafa hér í
blaðinu, muni vera famar að hafa
nokkur áhrif í þá átt að opna augu
almennings fyrir því, að einstaklings-
framtakið sé þess ekki megnugt að
halda uppi þeirri útgerð, sem nú er
undirstaðan undir afkomu og lífs-
möguleikum bæjarbúa.
En það mun sýna sig nú á næst-
unni, hvort hugur fylgir máli, og
hvort „tilraunirnar" eru nokkuð ann-
að en undanbrögð til þess að fá frest,
til að svæfa þetta lífsnauðsynjamál
bæjarins, sem borgarstjórinn veit að
allur almenningur er fylgjandi.
-----o----
r
A vfðavangi.
Viðskiptasamningar
af hálfu íslands við Breta munu
verða teknir upp á ný á næstu mán-
uðum. Var eins og kunnugt er byrj-
að á samningaumleitunum seint í
liaust, nokkru eftir að samningunum
við Norðmenn var lokið. En fyr var
brezka stjórnin ekki tilbúin að taka
upp viðræður um samninga, vegna
ráðstafana heima fyrir. Jón Árnason
framkvæmdastjóri hefir verið fulltrúi
landbúnaðarins við samningaumleit-
anirnar í báðum löndunum, enda
hefir hann manna mesta reynslu og
þekkingu á sölu íslenzkra sauðfjár-
afurða á erlendum markaði. Má
óhætt fullyrða, að hann njóti fyllsta
trausts bænda um land allt, sem
talsmaður þeirra í þessu þýðingar-
mikla máli, sem afkoma landbúnað-
arins næstu ár veltur á að verulegu
leyti. Enda sýna norsku samningarn-
ir, sem eru íslenzkum bændum hag-
stæðari en menn yfirleitt höfðu gert
sér vonir um, að reynsla J. Á. og
harðfylgi hefir þar komið að góðu
haldi. — Með Ottawasamningunum í
sumar liafa Bretar, eins og kunnugt
er, skuldbundið sig til þess gagn-
vart nýlendum sínum að takmarka
að mun innflutning á kjöti frá lönd-
um utan brezka ríkjasdmbandsins,
með því að nýlendurnar framleiða
mikið af þessari vöru, og vilja fá
markað fyrir hana í heimalandinu.
En það tóku hinir íslenzku samn-
ingámenn fram í vetur eftir heim-
komuna, að með mikilli velvild hefði
verið tekið í mál þeirra af hinuin
brezku stjórnarvöldum. Styrkir það
og afstöðu okkar Islendinga í þess-
um samningum,. hversu mikið við
höfum keypt af brezkum vörum og
kaupum enn. Og því viljum við
treysta Islendingar, að „verndari
smáþjóðanna“ muni koma vel fram
og drengilega í viðskiptum við
hið minnsta ríki álfunnar nú, þegar
svo mikið er undir komið af okkar
hálfu. — Og athvglisvert er það, sem
annað í þessum málum, liversu end-
anlega fer nú, þegar sjálfstæðir við-
skiptasamningar við önnur lönd eru
fyrsta sinn upp teknir af hinu unga
fullvalda ríki, þegar frændur vorir
Norðmenn og hið brezka stórveldi
hafa unnað oss þess jafnréttis, sem
nú reynir á út á við í málum, sem
varða sjálf Íífsskilyrði þjóðarinnar
og tilverúmöguleika.
Útflutningur
á lifandi fé (fullorðnu) til Bret-
lands liófst að marki um 1880 sam-
hliða því, sem fyrstu kaupfélögin
voru stofnuð. Á árunum 1890—1900
voru fluttar út til jafnaðar um 32
þús. fjár árlega. En ný brezlc löggjöf
tók fyrir þennan innflutning. Hafði
áður verið venja að fita féð í Bret-
landi áður en því var slátrað, enda
lagði það mjög af í gæzlu og rekstri
hér heima og á hinni löngu sjóferð.
En samkvæmt hinni nýju löggjöf
var að slátra fénu strax og það kom
á land. Var þetta gert til að forðast
sjúkdómshættu, s.em Bretar töldu
stafa af aðfluttu sauðfé. En það, að
ekki var hægt að fita féð, hafði í för
með sér þá verðlækkun, sem olli því,
að útflutningur lifandi fjár borgaði
sig ekki. — Ilófust þá kaupfélögin
lianda um byggingu sláturhúsa og
vöndun á meðferð saltlcjöts. þvarr þá
útflutningur sauðakjötsins, en dilk-
arnir komu 1 staðinn samfara nokk-
uð breyttu búskaparlagi, þ. á. m.
niðurlagning fráfærna eins og kunn-
ugt er. Varð þá markaðurinn fyr-
ir íslenzka kjötið aðallega í Dan-
mörku og Noregi og þó fyrst og
fremst í Noregi, þegar á leið. En
eftir 1920, þegar norski markaðurinn
sýnilega fór þverrandi vegna fram-
leiðslunnar þar heima fyrir, hófust
samvinnufélögin enn á ný handa um
breytingu á meðferð kjötsins, bygg-
ingu frystihúsa Og útvegun kæli-
slcips. þær framkvæmdir varð að
gera með brezkan markað í huga,
enda hafa Bretar keypt frysta kjötið
að mestu leyti. Fyrsta frystihúsið,
sem samvinnufélögin byggðu fyrir
útflutningskjöt, er frystihúsið á
Hvammstanga, sem var byggt sum-
arið 1925. En frystihús samvinnu-
félaganna eru nú á tólf stöðum alls:
(í svigum tonnatala þess kjötmagns
sem hægt er að frysta): Á Vopna-
firði (100), Svalbarðseyri (120), Borð-
eyri (125), Stykkishólmi (130),
Reykjavík (150), Hvammstanga (150),
Kópaskeri (200), Reyðarfirði (200),
Blönduósi (225), Húsavík (250), Akur-
eyri (300) og Sauðárkrók (300).
Að kunna að spara!
íhaldsmenn gerðu mikið veður út
af því í þinglokin í fyrra, hve Skipa-
útgerð ríkisins hefði orðið dýr fyrir
ríkissjóð. Og eina kreppuráðstöfunin,
sem tekizt hafði að framleiða í
„heila lieilanna11 um það leyti, var
' að leggja ríkisútgerðina niður. þetta
átti að vera mikil spamaðarráð-
stöfun. Ilafði J. þorl. látið kjósa sig
í svokallaða ríkisgjaldanefnd í þeim
tilgangi sýnilega, að geta komið
greinum Mbl. um ríkisútgerðina inn
í þingtíðindin, enda upplýsti for-
maður nefndarinnar, Jón í Stóradal,
að J. þorl. hefði farið á bak við
samstarfsmenn sína í ýmsum vinnu-
brögðum. En það hefir þvert á
móti verið óhrekjanlega sannað,
hvað eftir annað, að ríkið hefir grætt
mikið fé á því, að láta sína eigin
stofnun roka útgerðina. Liggja til
þess ýmsar ástæður, m. a. þær, að
starfsmannaval í þessari stofnun
tókst í upphafi mjög vel og að
launagreiðslur eru þar mjög lágar
samanborið við Eimskipafélagið, sem
áður annaðist útgerðarstjórn fyrir
ríkið. Hefir nýlega verið birtur hér
í blaðinu samanburður (og sundur-
liðuir) á skrifstofukostnaði ríkisút-
gerðarinnar fyrir 5—6 skip (og stund-
um meira) og þeirri upphæð, sem
ríkið áður greiddi Eimskipafélaginu
fyrir Esju eina. Ekki liafa íhalds-
blöðin treyst sér til að mótmæla
þeim samanburði. — En þær að-
ferðir, sem íhaldið nú notar til að
spata fyrir ríkisútgerðina, eru nokk-
uð einkennilegar. — í fyrsta lagi
hefir M. G. haft Lúðvík C. Magnús-
son á háum launum siðan snemma
í sumar til að endurskoða reikninga,
sem hinir skipuðu endurskoðendur,
Vigfús Einarsson skrifstofustjóri og
Jón Grímsson bankaritari voru bún-
ir að endurskoða. Ekki er hægt að
sjá, að þessi vinna hafi nokkurn
skapaðan hlut að þýða nema að
láta manninn liafa bitling. En skipa-
útgerðin er látin borga kostnaðinn,
og á sjálfsagt að nota þann kostnað
m. a. til að sýna fram á, hvað þetta
fyrirtæki sé dýrt í rekstri! — þá
hefir M. G. framkvæmt aðra mjög
eftirtektarverða sparnaðarráðstöfun.
Skipaútgerðin hafði í tvö ár haft á
hendi umsjón með eftirliti varðskip-
anna, og var það ríkinu að kostn-
aðarlausu. Áður hafði skrifstofu-
stjóri í stjórnarráðinu (Guðmundur
Sveinbjömsson) haft þessa hugsjón
sem bitling og fengið 4 þús. kr.
fyrir árlega. M. G. liefir nú tekið
aftur upp þetta gamla fyrirkomulag
og verður ríkið nú að borga 4 þús.
fyrir það, sem Skipaútgerðin vann
ókeypis. — En þar á ofan bætist
það, að nefndum skrifstofustjóra
liafa nú nýlega verið greiddar 8
þúsund krónur úr ríkissjóði fyrir
umsjón með varðskipúnum þau tvö
ár, sem Skipaútgerðin annaðist
.þessa umsjón að öllu leyti. — þetta
er „lítil gjöf en lagleg" og sýnir,
hvernig hægt er að spara fyrir ríkis-
sjóð á krepputímum! það þykir
kannske ekki miklu máli skipta, þó
að ekki sé vitað, að sá gamli mað-
ur, sem hér er um að ræða, hafi
neina sérstaka þekkingu á sjó-
mennsku eða fiskveiðum. það getur
líka orðið sparnaður fyrir hina að-
framkomnu „máttarstólpa" stórút-
gerðarinnar í Reykjavík. \
Mbl. í vandræðuml
Mbl. er í standandi vandræðum
út af því, að útvarpið hefir birt
vottorð frá hjúkrunarkonum og öðru
starfsfólki á Kleppi viðvíkjandi
starfi fyrv. yfirlæknis Lárusar Jóns-
sonar. Sárnar blaðinu mikillega, að
geta ekki kennt útvarpsstjóranum
um þetta, en sér að svo stöddu ekki
ráð til þess, af því að útvarpsráðið
hefir lagt úrskurð á þetta atriði en
ekki útvarpsstjórinn. Leiðinlegt að
þetta skyldi ltoma fyrir Mbl. núna
rétt eftir að það varð að gefast upp
við að verja hæstaréttardóminn í
máli Magnúsar Guðmundssonarl
„Fantasía".
Alþbl. segir að nú sé farið að
kalla hæstarétt „fantasíu11, af því
hann eigi að sía fantana frá þeim
heiðarlegu. En blaðið getur þess, að
sían muni vera orðin götótt. B. B.
.... . t>_i.
Vísir og Björn Gíslason.
Vísir þykist móðgaður út af því að
b.ent var á hér í blaðinu, að Björn
Gíslason yrði innan skamms „hvít-
þveginn" í hæstarétti, og gæti þá
verið 5. maður í réttinum, þegar M.
G. er búinn að búa embætti til
handa sér sem 4. manni. Hvað særir
Vísi? Víst er B. G. lögfróðari maður
en Jakob Möller er bankafróður, eða
Páll Steingrímsson undirbúinn til
að vera ritstjóri að dagblaði. F. A.
Ofsóknin gegn Lárusi Jónssyni.
Ólafur Thors sendi útvarpinu til-
kynningu um brottrelistur L. J. frá
Kleppi, með dónalegum og ósönn-
um aðdróttunum um lækninn. Ut-
varpið tilkynnti Ól. Th. að tilkynn-
ing hans yrði birt, en þar sem hún
snerti persónulega aðra menn, yrðu
þeir að geta komið með leiðrétting-
um, alveg eins, þó að landsstjórnin
ætti í hlut. — Lárus Jónsson hefir
nú sent útvarpinu svör starfsfólksins
á Kleppi, þar sem það ber honum
hinn lofsverðasta vitnisburð fyrir
þann tíma sem Ólafur hundadaga-
ráðherra áfellir fyrir. Sannast þá,
að Ól. Th. h.efir eins og allir vissu,
hlaupið á sig, sagt viljandi ósatt um
Lárus, lilaupið með ósannindin í út-
varpið, og látið Morgunblaðið slá
þvi föstu, að Ól. Th. eigi að fá
að skrökva í útvarpið, en þeir sem
þessi sonur götunnar ræðst á, megi
ekki bera af sér sakir með frum-
heimildum óvilhallra manna. *
Um erlenda hæstarétti.
Ég hefi séð frá því sagt í blöðun-
um, að dómarar hæstaréttar hafi
vegna vantandi þekkingar og vant-
andi kunnáttu um hvað dómendur
vissu og' ekki vissu, sagt Alþingi ó-
satt um „dómaraprófin" við erlenda
dómstóla. Hinir virðulegu dómarar
vildu láta Alþingi trúa því, að dóm-
araprófið og þar af leiðandi sjálf-
sköpun Hæstaréttar, væri hin al-
genga regla erlendis. En er Sveini
Björnssyni sendiherra var falið að
rannsaka þetta, kom í ljós, að slíkt
próf þeliktist hvergi erlendis nema i
Danmörlcu. Menn hefðu Verið hissa á
slikri vanþekkingu dómstólsins, ef
ekki hefði legið fyrir skjalföst lýsing
á einum starfsmanni réttarins, frá
öðrum, sem bendir á að nauðakunn-
ugir menn álíti að það þurfi að
„veiða andann" í fleiri en hin ófrjóu
skáld. C.
i ( |v ; iS:
ta.1: J
Fyrirspurn
til Jak. Möllers, Páls Steingríms-
sonar, Valtýs Stefánssonar og Jóns
Kjartanssonar: '
1. Álítið þér að L. H. B. og Páll
Einarsson hafi verið heilagir, er þeir
skiftust á skömmum þeim, sem Tim-
inn endurprentaði fyrir viku?
2. Er lýsing L. H. B. á P. E. að
yðar áliti sannleikanum samkvæm,
bæði hvað snertir vit hans, menntun
og skaplyndi?
3. Álitið þér L. H. B. hafa orðið
„glæpamann“ við í það að sum af
orðum lians í grein þessari voru
dæmd í yfirrétti?
Borgarl.
Útvarpið og viðtækjaverzlunin.
Útvarpsstjórinn Jónas þorbergsson
hefir í þinginu borið fram tillögu
um að láta gróðann af viðtækja-
verzluninni ganga til þeirra hlust-
enda, sem ekki hafa rafmagn á
heimilum sínum. Fátt væri í þeim
efnum nauðsynlegra eða réttlátara.
Vegna einkasölunnar eru tækin seld
ódýrara en hjá kaupmönnum í
næstu löndum. þannig spara not-
endur útvarps stöðugt á því að
ríkið en ekki braskarar selja tækin.
En auk þess er allmikill gróði á
verzluninni, og hann er sannarlega
bezt kominn hjá þeim, sem verða
að stríða við rafhjöðuniar. En gott