Tíminn - 25.03.1933, Blaðsíða 1

og afgrciösluma&ur C i m a m tt
Sannpei^ orsteinsöóttfr,
Sœfjacgötu 6 a. Stytýafd.
-Afgtei&sía
’fmans er i icefjargötu 6 <L
©pin óagl«ga- fL 9—é
Siml 2353
xvn. árg.
Reykjavík, 25. marz 1938.
14. blað.
Stærsta nýtnælið
í íslenzkri landbúnaðarlöggjöf
Prumvarp Steingríms Steinþórssonar og Sveinbjarnar Högnasonar,
um samvinnubyggðir í sveitunum.
Tveir Framsóknarmenn, Stein-
grímur Steinþórsson og Svein-
björn Högnason, hafa núna í vik-
unni flutt á Alþingi nýmæli í ís-
lenzkri landbúnaðarlöggjöf, sem
af mörgum er nú talið mesta
framtíðarmál bændastéttarinnar
og líklegasta ráðið til að stöðva
fólksstrauminn úr sveitunum. Það
er frumvarp til laga um sam-
vinnubyggðir.
Hér fara á eftir nokkrir aðal-
drættir frv.:
3. gr.
AtVinnumálaráðherra skipar þriggja
manna nefnd, sem kallast - sam-
vinnubyggðanefnd. Einn nefndar-
maður skál skipaður samkvæmt til-
lögum Búnaðarfélags Islands og
annar samkv. tillögum Búnaðar-
banka íslands. Nefndarmenn skulu
skipaðir til þriggja ára í senn.
Samvirinubyggðanefnd ráðstafar
framlagi ríkissjóðs til samvinnu-
byggða*). Hún rannsakar og. ákveð-
ur, hvar þær skuli stofnaðar. Skal
við þær. ákvarðanir fyrst og fremst
taka tillit til:
a. Landkosta til ræktunar og beitar.
b. Samgöngu- og markaðsmögu-
leika.
c. Skilyrða til rafvirkjunar eða
hagnýtingár jarðhita.
d. Að tryggja eftir föngum, að
menn, sem kunnugir eru staðháttum
á hinu fyrirhugáða samvinnubyggða-
svæði, vilji mynda samvinnubyggða-
félög samkvæmt lögum þessum og
taka landið á leigu.
4. gr.
Land það, sem samvinnubyggða-
nefnd fær til umráða samkv. lögum
þessum, skal undirbúið þannig til
afhendingar:
1. Fullrækta skal sem nemur 4 ha.
lands á hvert býli í væntanlegri sam-
vipnubyggð, eða sem svarar 4 ha.
á hvern,. félaga í samvinnubúi, ef
samvinnubúskapur er rekinn samkv.
9. gr.
Ef landið er aðallega ætlað til
garðræktar i sambandi við alifugla-
rækt, svínarækt eða annan búrekstur,
sem ekki krefst mikils graslendis,
þarf hið ræktaða land eigi að nema
meiru en 2 ha. á býli eða á hvem
félaga í samvinnubúi.
2. Gera þær girðingar, sem sam-
vinnubyggðanefnd telur nauðsynlegar
fyrir búrekstur á landinu, þó eigi
svo, að girðingar skipti landi á milli
býla.
3. Leggja veg að landi samvinnu-
byggðárinnar, sbr. 2. gr. c.-lið þess-
ara laga.
5. gr.
Samvinnubyggðanefnd ákveður
býlafjölda og hversu mikið land
skuli fylgja býli hverju. Skal séð
um það, að hvert býli hafi svo mikið
landrými til ræktunar og beitar, að
nægi meðalbúi, miðað við þann bú-
rekstur,-sem fyrirhugaður er á hverj-
um stáð. :
Leigutaki greiði ríkissjóði 3%
af grunnverði landsins í leigu ár-
lega. .
’) 1. gr. frv. gerir ráð fyrir 200
þús. kr. árlegu framlagi. Hluta af
því má ríkið greiða í landi með
fasteignámatsverði. Framlaginu skal
verja til landkaupa og framkvæmda,
sbi'. 4. gr.
Um samvinnubyggðafélög eru
svohljóðandi ákvæði í 9. gr.:
9. gr.
Tilgangur samvinnubyggðafélaga
er:
1. Að taka á leigu land, sem fram-
lagt er og undirbúið samkvæmt lög-
um þessum, og leigja það félags-
mönnum.
2. Að reisa nauðsynleg hús til ibúð-
ar og búrekstrai' félagsinanna á iandi
því, sem þeir leigja af félaginu.
3. Að reka lánsstarfsemi fyrir fé-
lagsmenn sína.
4. Að koma á fót rafvirkjun eða
mannvirkjum til hagnýtingar hvera-
orku, eða öðrum mannvirkjum itl
sameiginiegra afnota fyrir félags-
menn, og annast rekstur þeirra.
5. Að stunda sameiginlega búrekst-
ur (samvinnubúskap) fyrir alla fé-
lagsmenn.
þau samvinnubyggðafélög, sem
stunda vilja samvinnubúskap, skulu
setja sér samþykktir, er hljóti sam-
þykki samvinnubyggðanefndar og
staðfestingu atvinnumálaráðherra.
Um skilyrði til lánveitinga með
ríkisábyrgð (allt að 80% af
kostnaðarverði) eru ákvæði í 14.
gr. svohljóðandi:
14. gr.
Félagsmenn í samvinnubyggðafé-
lagi fá því aðeins lán til byggingar
hjá félaginu, að þeir uppfylli eftir-
farandi skilyrði auk þess, sem um
ræðir í 11. gr. a.:
a. Að húsin séu gerð úr varanlegu
efni og eftir fastákveðnum fyrirmynd-
um, sem stjórn félagsins hefir ákveð-
ið og samþykktar hafa verið af sam-
vinnubyggðanefnd.
i). Að húsin séu byggð með föstu
skipulagi (sem þorp), eftir því sem
stjórn félagsins nánar ákveður og
samvinnubyggðanefnd samþykkir.
c. Að félagið annist um byggingu
húsanna að öliu leyti, og séu þau
afhent gegn skuldabréfi með veði í
húsunum, er nemi þeirri fjárhæð, er
húsin kosta, umfram eigin framlög.
þó hefir væntanlegur eigandi rétt til
að leggja fram þá vinnu, sem hann
hefir ráð á og nothæf er við bygg-
ingu húsanna.
Bönnuð er verðhækkun mann-
virkja og lands önnur en sú, sem
nemur verði nýrra endurbóta.
I greinargerð frumvarpsins
segir m. a.:
Nú er tahð sjálfsagt, að skipu-
lagsuppdrættir séu gerðir fyrir
kauptún og kaupstaði og fram-
vegis verði byggt þar eftir föst-
um, áður viðteknum reglum.
Frumvarp það, er hér birtist
um samvinnubyggðir, er frum-
drættir, sem stefna að því, að
framvegis verði byggðin skipu-
lögð í sveitum, á sinn hátt svipað
og nú er gert í bæjum og kaup-
túnum.
Það, sem fyrir vakir með ný-
mæli þessu í landbúnaðarlöggjöf
okkar, eru einkum þau meginat-
riði, sem nú skal greina:
1. Að skapa skilyrði til hag-
kvæmari og ódýrari framleiðslu-
aðferða en nú eru, annaðhvort
með náinni samvinnu sjálfstæðra
býla í byggðahverfum, eða al-
gerðum samvinnubúskap.
2. Að skapa sveitafólki aukna
möguleika til þess að mynda eig-
in heimili í sveitum, svo að það
þurfi ekki að hrekjast til sjávar-
þorpa og kaupstaða.
3. Að tryggja byggðum þess-
um afnot af samgöngum og öðr-
um menningartækj um, sem nú-
tímalíf heimtar, en sem eru lítt
hugsanleg í strjálbýli, vegna
kostnaðar.
4. Að handverk og smáiðnaður
nái að þróast í samvinnubyggð-
um og geti orðið til styrktar aðal-
atvinnu manna, einkum á vetr-
um.
Leiðin til að ná þessum til-
gangi er, að hin nýja byggð sé í
þorpum. Við álítum, að þorpunum
eigi að koma upp með samvinnu
þeirra, sem þar vilja búa, og með
nokkuð takmarkaðri aðstoð hins
opinbera og undir eftirliti þess.
Aðferðin, sem við hugsum okkur,
er sú, að ríkið leggi fram landið
og láti leggja vegi að því, og láti
ennfremur rækta nokkurt land:
handa hverju býli. Félögin komi
upp byggingum fyrir félagsmenn
og útvegi lán og annist ennfrem-
ur sameiginlegar framkvæmdir,
svo sem rafvirkjun, ef til kemur.
Síðan ráði félagsmenn sjálfir, á
hvem hátt þeir reka búskapinn,
þ. e. hvort hann sé rekinn að
miklu eða öllu leyti út af fyrir.
sig hjá hverjum einstakling, eða
að einhverju eða öllu leyti sam-
eiginlega. Um þetta atriði álítum
við vafasamt að binda hendur
manna, þó að ýmislegt mæli með
því, að algerlega sameiginlegur
búskapur, með skiptingu afurða
eftir á, myndi verða ódýrari.
Við álítum mikilsvert, að rækt-
un landsins fari á undan öðrum
í'ramkvæmdum, svo að búskapur-
inn á býlunum geti verið lífvæn-
legur þegar í stað. Hinar arðgæfu
framkvæmdir verða að koma á
undan þeim óarðgæfu. Og mikið
veltur á, að hægt verði að finna
ódýrt byggingarfyrirkomulag.
Æskilegast, að hægt væri að kom-
ast af með mjög litlar byggingar
í fyrstu og bæta síðar við. Eftir-
lit með byggingum ætlumst við
til, að sé mjög strangt, bæði af
hálfu hins opinbera og félaganna,
svo að ekki sé hætta á, að býlin
yfirbyggist með dýrum húsum.
Menn yrðu að sætta sig við, að
húsin yrðu sem líkust að stærð
og fyrirkomulagi, notuð sú að-
ferðin, sem ódýrust telst að hlut-
falli við afnotagildi.
Hverja samvinnubyggð yrði að
miða við ákveðna tegund búskap-
ar og taka tillit til þess þegar í
upphafi, bæði með ákvörðun
landsstærðar, beitilands, býla-
fjölda og skipulags í byggðinni.
Sumstaðar yrði aðallega kúabú,
annarsstaðar sauðfjárrækt (t. d.
á Norðausturlandi), á öðrum
stöðum garðrækt eða alifugla-
rækt. Á hverjum stað verður
fyrst og fremst að miða við þá
staðhætti, sem fyrir hendi eru,
þannig að stunduð sé aðallega
sú íramleiðslan, sem bezt borgar
sig, með tilliti til landkosta.
Samvinnubyg'gðimar ættu að
keppa að því að vera sjálfum sér
nógar. Þar ætti, er stundir líða,
að komast á fót ýmiskonar hand-
verk og iðnaður í smærri stíl í
sambandi við rafmagnið. Þá
myndi því að einhverju leyti
varnað, að menn þyrftu að sitja
auðum höndum' yfir vetrartím-
ann.
Af þeim þægindum, sem þetta
fyrirkomulag myndi hafa í för
Ríkislögreglu-
frumvarp M. G.
Fundur í Framsóknarfél. Reykjavíkur.
Frainsóknariélag Reykjavíkur hélt
fund í fyrrakvöld tii að ræða frum-
varp það um „lögreglu ríkisins", sem'
Magnús Guðmundsson dómsmálaeað-
lierra hefir iagt fyrir Alþingi. Ali-
margir af þingmönnum Framsóknar-
flokksins voru mættir á íundinum.
Hermann Jónasson lögreglustjóri
hóf umræður um málið. Kvaðst hann
vera stjórnarfrumvarpinu aigerlega
mótfallinn, enda færi það i þveröfuga
útt við tiilögur þær, er hann hefði
lagt bréflega fyrir dómsmálaráðu-
neytið.
Rakti ræðumaður síðan efni frv. og
benti á Iieiztu ágalla þess. Naínið
„ríkislögregla" kvað liann i fyrsta
lagi mjög ólieppilegt, þvi að með
því erfði frumvarpið óvinsældir rík-
islögreglufrumvarpsins alræmda frá
1925. En frv. væri einnig stórhættu-
legt að öðru leyti. Dómsmálaráðhei'i'a
væri með frv. fengið ótakmarkað
vald yfir þeim liðsafnaði, sem þarna
er um að ræða. í fyrsta lagi gæti
ráðherra ltallað saman svo nmrga
„aðstoðarmenn", sem honum byði
við að horfa. í öðru lagi gæti ráð-
lierra með reglugerð skipað fyrin
um stjórn ríkislögreglunnar og
starfsvið. í þriðja lagi væru engar,
hömlur á, hversu miklu' fé ráðherra
verði til þessa úr rikissjóði.
Benti ræðumaðui' á, að samkv.
þessu frv. myndi í'íkið taka á sig
ófýrirsjáanlega þungar fjárhagsbyrð-
ar í framtíðinni. Frv. segði ekkert
um skyldur Reykjavikurbæjar til að
lialda uppi löggæzlu fyrir sitt leyti.
Bænum væri þannig gefið færi á að
koma löggæzlunni af sér smámsam-
an að meira eða minna leyti yfir á
ríkið. Og svo framarlega, sem ríkið
færi að kosta löggæzlu i Rvík,
myndu aðrir bæir gera sömu ki-öfu.
Ræðumaður kvaðst sjálfur vera
þeirrar skoðunar, að sú lögreglu-
aukning, sem nauðsynleg reyndist,
ætti að vera á sama grundvelli og
hingað til, þ. e. að bæirnir sæju sér
sjálfir fyrir löggæzlu og bæru af
henni aðalkostnaðinn. Hinsvegar
gæti ríkið skyidað bæina til að hafa
í þjónustu sinni lágmarkstölu lög-
reglumanna, og þá sanngjarnt að'
í'íkið styrkti löggæzluna að einhverj-
um hluta, gegn því að geta látið
einlivern iiluta lögreglunnar vinna
störf i sína þágu, t. d. við vegaeftii'-
lit, rannsókn sakamála, eftirlit með
innflutningi útlendinga o. s. frv.
Bæjalögreglu hér kvað ræðumaður
miklu fámennari en annarsstaðar á
Norðurlöndum, en þar væri yfirleitt
talið hæfilegt að hafa tvo lögreglu-
meön fyrir hverja þúsund íbúa. Væri
nær að sjá um, að bæirnir upp-
fylltu þessa sjálfsögðu skyldu en að
ííkið sjálft færi að hafa liðsafnað i
þessu skyni.
Tillögur sínar kvaðst ræðumaður
með sér, mætti margt telja. Þar
myndi með tíltölulega litlum
kostnaði geta verið sími til af-
nota fyrir hvert heimili, raf-
magn til ljósa, suðu og hitunar
(ef ekki væri jarðhiti), daglega
póstferðir á hvert heimili, sam-
éiginlegt útvarp, ný aðstaða til
menntunar fyrir börn og ungl-
inga, skilyrði fyrir sameiginleg
afnot bóka — og það, sem ekki
má gleyma, aðstaða til félags-
skapar og dægrastyttingar, sem
margt fólk má leita eftir til kaup-
staðanna.
Óðum líður nú að flokksþingi
Framsóknarmanna, sem kvatt
hefir verið saman hinn 5. apríl
n. k.
Hvaðanæfa að af landinu ber-
ast þær fregnir, að mikill sé og
almennur áhugi flokksmanna um
að þingið verði sem fjölsóttast,
þrátt fyrir óvenjulega fjárhags-
lega örðugleika og lamandi
stjórnmálaástand í landinu.
Og meðal flokksmanna í Rvík
hefir sömuleiðis komið fram á-
kveðinn og almennur vilji í þá
átt að stuðla að því eftir mætti,
að svo miklu leyti, sem í þeirra
valdi stendur, að létta erfiðleik-
ana í sambandi við þinghaldið
og ferðalög hinna mörgu sam-
herja, sem til höfuðstaðarins
koma utan af landsbyggðinni.
Framsóknarmönnum, hvar sem
er á landinu, er það ljóst, að
flokksþingið er og verður skoð-
að sem tákn um þroska flokks-
ins og þann samtakamátt, sem
dafnað hefir með flokksmönnum
í 14 ára baráttu við lífseig kyr-
stöðuöfl og harðvítuga andstæð-
inga.
Eftir síðustu og gleggstu
fregnum að dæma, mun flokks-
þingið 5. apríl verða sótt af
fulltrúum Framsóknarfélaga —
fleiri eða færri — úr öllum hér-
öðum landsins.
Um eitt sveitakjördæmi norð-
anlands, er það nokkumveginn
vitað, að þaðan muni. koma 14
fulltrúar á flokksþingið.
I fjórum sveitakjördæmum,
einu á Norðurlandi, einu á Suð-
urlandi og tveimum á Vestur-
landi, hafa verið stofnuð ný
flokksfélög síðasta hálfan mánuð-
inn, og kjömir fulltrúar til að
mæta á flokksþinginu.
Slíkt eru gleðitíðindi öllum
Framsóknarmönnum. Og geðstirð-
ir ritfauskar Reykj avíkuríhalds-
ins mega enn einu sinni stara
stórum augum til mannaferða ut-
an af landinu. Því að þeir kunna
að fylkja liði nú „mennirnir með
mosann í skegginu“, engu miður
en þeir áður hafa gert.
m. a. byggja á fyrii'komulagi þess-
ara mála í Svíþjóð. þar væri engin
sérstök rikislögregla, en ríkið veitti
borgumim nokkurn styrk til lög-
gæzlu, gegn þvi að geta tekið iiluta
af starfskrafti lögreglunnar í sína
þjónustu við ákveðin störf.
Á fundinum. tóku til máls, aulc
frummælanda: Jónas Jónsson alþm.,
Eysteinn Jónsson skattstjóri, Hann-
es Jónsson dýralæknir, Indriði Guð-
mundsson Eskihiíð, Gísli Guðnmnds-
spn ritstjóri, Hannes Pálsson bóndi
Undirl'elli og Páll Hermannsson al-
þingism. Ilnigu ræður þeirra ailra
mjög í söinu átt og frummælanda.
Svoliljóðandi tillaga frá félags-
stjórninni samþykkt i einu hljóði:
| „Fundurinn er mótfallinn frum-
j varpi, því um lögi'eglu ríkisins, sem
j nú liggui' fyrir Alþingi. Telur fund-
uriun þá leiö rétta, að löggjafarvald-
ið skyldi bæina til lögregluaukning-
ar, gegn fastákveðnu, hlutfallslegu
framlagi frá ríkinu, og felur fuli-
trúaráðinu að vinna að þvi, að
frumvarp í þá átt komi fram á Al-
þingi“.
Páll Zophóníasson ráðunautur
stýrði fundi. ,s _ j