Tíminn - 17.06.1933, Blaðsíða 1

Tíminn - 17.06.1933, Blaðsíða 1
Kosningabaráttan í sveitakjördæmunum. Vöxtur Framsóknarflokksins. Framboðsfresturinn rennur út á morgun. Frambj óðendur allra flokka munu þegar ákveðnir í flestum eða öllum kjördæmum. Kosningarnar sjálfar fara fram eftir fjórar vikur — sunnudaginn 16. júlí. Vegna strjálbýlis og örðugra samgangna verður þetta e. t. v. síðasta blað Tímans, sem vissa c-r fyrir að komizt út um allar byggðir landsins á þessum fjór- um vikum. Tíminn vill því nú þegar að svo miklu leyti sem nú er unnt, draga fram meginlínurn- ar í viðhorfi kjósendanna í sveit- unum nú um kosningarnar. Baráttan í sveitakjördæmunum mun nú eins og að undanförnu verða milli Framsóknarflokksins og íhaldsflokksins. Hinir smærri flokkar koma þar naumast til greina. Milli tveggja stærstu flokkanna eiga sveitakjördæmin að velja nú eins og áður. Reynsl- an hefir sýnt, að íhaldið hefir stöðugt verið að tapa fylgi í sveit- unum, jafnframt því sem almenn- ingur hefir vaknað til skiiníngs á eðli flokkanna og' starfi. 1927 unnu Framsóknarmenn Vestur- I-Iúnavatnssýslu, síðara sætið í Norður-Múlasýslu, Vestur-Skapta- fellssýslu, og tveir eldri þing- menn, sem áður höfðu verið utan flokka, gengu þá í Framsóknar- flokkinn. 1931 vannst Dalasýsla, Barðastrandarsýsla, fyrra sætið í Skagafirði og sæti í Rangárvalla- sýslu. Sömuleiðis lá þá mjög nærri, að Framsóknarflokkurinn ynni Snæfeilssýslu og síðara sæt- ið í Skagafirði, og í Gullbringu- og Kjósarsýslu hafði atkvæða- magn flokksins þá meir en þre- faldast frá næstu kosningum á undan. Allt er betra en íhaldið! Sjónarmiði sveitanna í hinni póli- tísku baráttu hefir aldrei verið bet- ur lýst en með hinum frægu kjörorðum Tryggva Þórhallsson- ar í kosningunum 1927: „Allt er betra en íhaldið“. I þeim kosn- ingum og næstu árin á eftir voru samtök móti íhaldinu alstaðar á meðal vinnanda fólks til sveita og sjávar. Meirihluti íhaldsflokltsins í Alþingi var í þeirn kosningum brotinn á bak aftur. Og enginn maður neitar því framar, að á næstu árunum eftir þær kosning- ar var meiri viðleitni sýnd í því en nokkru sinni áður á jafn- skömmum tíma að bæta kjör al- mennings, og alveg sérstaklega að draga úr þeim erfiðleikum, sem stafa af einangrun og strjálbýli. Sú viðleitni var. gerð af heilum hug. 0g skylt er að viðurkenna það og þakka, að í öllum þeim að- gerðum, sem verulega þýðingu máttu hafa til að bæta kjör sveitafólksins, naut Framsóknar- flokkurinn á þingi hins drengi- legasta stuðnings frá fulltrúum alþýðunnar í kaupstöðum og sjávarþorpum. Enda var í stefnu- skrá og starfi Framsóknarflokks- ins jafnan tekið tillit til umbóta- þarfar á kjörum verkamanna, og vakandi skilningur á því samstarfi og velvild, sem eðlileg er og sjálf- sögð milli kjósenda með svipuð lífskjör, hvort sem þeir eiga heima í sveitum eða kaupstöðum. Og þó var allan þann tíma unnið að því af mikilli elju í blöðum íhaldsins, að spilla þessari eðlilegu velvild, með því að rægja foringja Framsóknarflokksins í kaupstöð- unum og verkamennina í sveitun- um. En hámarki sínu náði sú starfsemi, þegar frambjóðendum Framsóknarmanna var varnað máls í Reykjavík vorið 1931 af æpandi æsingaskríl íhaldsins á kosningafundunum þar. Eins og nú standa sakir er íhaldsflokkurinn eini flokkurinn í landinu, sem er sveitunum til muna hættulegur. Nazístamir eru hér taldir með íhaldinu, því að hvorttveggja er sömu náttúru, og sprottið úr sama jarðvegi. Komm- únisminn er að vísu skaðleg stefna með enn skaðlegri starfs- aðferðum. En sigur á íhaldinu er líka sigur yfir kommúnismánum, því að þar sem íhaldið er veikt og lítils megnugt í lýðfrjálsu landi, hjaðnar kommúnisminn niður eins og bóla. Barátta Ai- þýðuflokksins hinsvegar er mjög takmörkuð við kaupstaðina og lengst af vinsamleg í hinum sér- stöku málefnum sveitanna. En hættan, sem sveitunum stafar af íhaldinu, liggur í tvennu, fyrst og frémst: Að flokkurinn er yfirleitt fjandsam- legur þeim málefnum, sem al- menningi í sveitunum eru mikils- verðust og viðkvæmust — og að íhaldið er fjölmennur flokkur, sem stefnir að því, að ná hrein- um meirahluta á Alþingi og getur tekizt það eftir að hin nýja stjórnarskrá með aukning á valdi kaupstaðanna er í gildi gengin, ef andstæðingar þess eru ekki nógu vel á verði og nógu samtaka. Þetta verða allir kjós- endur í sveitakjördæmunum að hafa fyrir augum þegar við kosn- ingarnar í sumar, þó að sú hætta, sem hér um ræðir, sé ekkert ná- lægt því að vera yfirvofandi fyr en á næsta ári. Hvað er íhaldsflokkurinn? Fjandskapur íhaldsins gegn hagsmunamálum almennings er og hefir ávalt verið mjög skilj- anlegur. Hann er ekki sprottinn af illgirni eða „mannvonzku“ í venjulegum skilningi, heldur þeim hagnaði, sem kjarni þess flokks hefir af því, að almenningur sé lítilþægur í kröfum til lífsgæða. Þessum hagsmunum hins raun- verulega íhalds, hefir verið lang- bezt lýst í hinni margumtöluðu greín Jóns Þorlákssonar í Lög- réttu 1908, sem skrifuð var áður en höfundur hennar var búinn að átta sig á, hvernig afstaða hans myndi verða, þegar flolckar skiptust um innarilandsmálin. Hinn raunverulegi kjarni íhalds- flokksins er tiltölulega fámenn, dulin hagsmunasamtök. Það eru um 10 stórútgerðarmenn í Reyk- javík, 300—400 heildsalar og smákaupmenn, álíka tala af húsa- og lóðaeigendum, 1000—2000 peningamenn og iðjulítið fólk, sem þarf að standa í skjóli efna- mannanna og tilsvarandi fólk annarsstaðar í kaupstöðum og kauptúnum. I sveitunum hér á landi hefir enginn maður eðlilega hagsmuni af því að vera í íhalds- flokknum. Sveitafylgi þess flokks, sem að vísu hefir farið hrað- minnkandi, er byggt á hinum sorglegasta misskilningi manna, sem óafvitandi vinna á móti sjálfum sér í þjónustu þess valds, sem skaðlegast er viðreisnar- og framfaraþrá umkomulítils al- mennings. En staðreyndiniar sjálfar í þessum efnum, sem allir kjós- endur í sveitum landsins þekkja af eigin reynslu nú orðið, eru, ólj úgfróðastar um þá hættu, sem sveitakjördæmunum stafar af í- haldsflokknum, ef hann yrði „ein- ráður“ eins og ólafur Thors ný- lega hefir komizt að orði í Mbl. Hvernig er dómur reynslunnar? Ihaldsmenn eru á móti kaupfé- lögunum. Þar eru kaupmanna- hagsmunimir að verki. Kaupfé- lögin hafa verið látlaust ofsótt af íhaldinu á allar lundir og starfs- menn þeirra níddir niður. Ihalds- blöðin hafa þrásinnis borið út al- gerlega ósannar sögur um Sam- band ísl. samvinnufélaga og fjár- hag þess og kaupfélaganna, aðeins í því skyni, að rýra traust þess. Kaupfélögunum er brigslað um það af íhaldsmönnum, að þau hafi stuðlað að skuldasöfnun bænda, þó að slíkt sé hin fárán- legasta fjarstæða. Það er opin- bert leyndarmál, að íhaldsflokk- urinn á enga ósk heitari en þá, að leggja kaupfélögin svo rækilega í rústir, að ekki standi þar steinn yfir steini, og geta látið kné fylgja kviði gagnvart þeim mönn- um, sem fremstir hafa staðið í samvinnuhreyfingunni víðsvegar á landinu. Ihaldsflokkurinn er á móti styrkjum og lánveitingum til ræktunar í sveitunum. Hann er á móti vegalagningum um sveitirn- ai1, símalagningum og endurbót- um húsakynna með stuðningi hins opinbera. Og það er af því, að íhaldsflokkurinn hefir ótrú • á sveitunum og væntir sér þaðan einskis hagnaðar. I Reykjavík er sú trú mjög að útbreiðast meðal ungra íhaldömanna, að sveitirnar eigi sér enga framtíð, og að fjárframlögum til þeirra sé „stol- ið af Reykvíkingum“ og á glæ kastað. íhaldsflokkurinn er á móti al- þýðuskólum. Hann hefir engan áhuga fyrir því, að ungt sveita- fólk eigi kost ódýrrar menntunar, og finnst það a. m. k. ekki of gott að sækja hana til Reykjavíkur. Hann er vinveittur embættis- mannaskólum með latínulærdómi, af því að latínulærdómur vandi menn á það í gamla daga að vera stórbokkalegir og líta niður á alla alþýðu. Og slíkir menn eru mjög heppilegir fyrir íhaldsflokkinn. Ihaldflokkurinn er á móti lýð- ræðinu. Það sýnir framferði naz- istanna bezt nú. íhaldsflokkurinn er á móti um- bótum í réttarfari. Hann vill hafa yfirhilmingar með landhelgisbrot- um vegna stórútgerðarmanna, þó að með því stórspillist bjargræði sjómanna í sjóþorpum víðsvegav um landið. Hann vill hata „næsta- réttarréttlæti“ í dómum. Hann vill sýna vægð við gjaldþrota- menn í háum stöðum. íhaldsflokkurinn er á móti rétt- læti í skattamálunum. íhalds-" fiokkurinn veldur því að fjárlög- in 1934 eru með greiðsluhalla sem nemur á aðra miljón króna. íhaldsflokkurinn er skjaldborg þeirra, sem hafa há laun og eiga miklar eignir, en hann er fús til að hækka tolla, sem koma niður á fátækum almenningi. íhaldsfokkurinn hefir megnustu fyrirlitningu á bændastétt lands- ins. Það kom fram í „mosagrein- inni“ í hitteðfyrra. Það hefir komið fram í skrifum Heimdallar nú í vor. Það kemur fram í Vísi þessa dagana, þar sem bændum er brugðið um leti, ómennsku og sníkjuhátt. Það kom fram í ræðu Nazistaforingjans Gísla Bjarna- sonar, sem sagði, að bændastéttin væri ráðlaus eins og „fullur mað- ur við símastaur“ og að bændurn- ir væru „sveitarómagar" á Reykjavík, en stæðu í þeirri meiningu, að „engir aðrir en þeir mættu neinu ráða“ um landsmál- in. Það skal að vísu viðurkennt, að sumt af þvi, sem hér er nefnt, á ekki við um alla þá, sem fylgja íhaldsflokknum. En á þennan veg er hugarfarið í kjarna flokksins, sem stefnunni ræður, blöðin kost- ar, og hagnaðinn hefir af starfi flokksins. Og íhaldsmennirnir fylgjast að sem einn maður í at- kvæðagreiðslum á Alþingi í öllu, sem nokkru varðar. Loforð ein- stakra frambjóðenda úti í kjör- dæmunum eru lítils virði í þing- sölunum. Kjördæmamálið og íhaldið. I því málinu, sem mörgum er nú minnisstæðast, kjördæmamál- in, hafa sveitakjördæmin nú feng- ið áþreifanlega sönnun þess, hvers þau mega vænta sér af því að kjósa íhaldsmenn á þing, ef í odda skerst um hagsmuni sveit- anna. I íhaldsflokknum á Alþingi hafa nú og í fyrra setið sex full- trúar kosnir af sveitakjördæmum éða a. m. k. þar sem sveitirnar geta ráðið úrslitum. Ef þessir sex þingmenn hefðu stutt málstað sveitanna, var honum algerlega borgið. En íhaldsfulltrúar þessara sveitakjördæma voru með í því að gera verkfall og neita að sam- þykkja fjárlögin í fyrravor, til þess að heimta að vald sveitanna væri minnkað á Alþingi. Magnús Guðmundsson og Jón Ólafsson studdu ekki málstað Skagfirðinga eða Rangæinga í þessum átökum. íhaídið sá, að það var orðið undir í sveitunum, og þá reið á að minnka vald þeirra, og fulltrúar sveitakjördæmanna gengu eins og aðrir að því verki. Og Pétur Magnússon, sem nú er boðinn Rangæingum, vildi að þingmanna- fjöldinn yrði ótakmarkaður, jafn- vel þó þingið yrði að geymast í færikvíum(!), ef aðeins væri hægt að draga úr valdi Rangæinga og annara „sveitakarla“, sem nú hafa of mikinn rétt að dómi Reykjavíkuríhaldsins. Þannig er hugur íhaldsfulltrúanna jafnan á Alþingi — einnig þeirra, sem at- kvæði hafa í sveitunum. Hvað á að verða eftir kosningarnar? Sambúð sú í landsstjórn við íhaldsmenn, sem þingmenn Fram- sóknarflokksins neyddust til að taka upp í fyrravor hefir nú stað- ið eitt ár. Endurminningar Fram- sóknarmanna frá þessu „reynslu- ári“ voru rifjaðar upp að nokkru í síðasta blaði. Um þetta sam- starf var þegar í upphafi nokkur ágreiningur innan Framsóknar- flokksins, og töldu sumir, að þar væri fremur um mun á starfs- aðferð en stefnu að ræða. Tíminn var þessu samstarfi andvíg-ur þegar I stað, og er enn þeirrar skoðunar, að af því samstarfi hafi Framsóknarflokkurinn haft bæði skaða og skapraun. En um slíkt þýðir eigi að sakast nú. Hitt er einsætt nú, er kosning- ar eru fyrir hendi, að taka upp af fullum krafti baráttuna gegn íhaldinu í öllum svéitakjördæmum landsins og undirbúa sem traust- ust þau átök, sem gera þarf í öðrum kosningum hér í frá til þess að sporna við því fyrirhug- aða „einræði“ sem íhaldsflokkur- inn telur sig ætla að ná eftir stj órnarskrárbrey tinguna. Það getur ekki verið álitamál, að samstarfinu við íhaldið verði að slíta þegar í stað eftir kosningarn- ar. Enda hafa ályktanir þess efnis verið samþykktar í fulltrúaráðum og félögum Framsóknarmanna (t. d. í Árnessýslu og Gullbringu- og Kjósarsýslu, nú síðustu dagana. Framsóknarflokkurinn getur ekki haft neina tilhneigingu til að vera hluttakandi í einræðisdraumum Ólafs Thors og Magnúsar Jóns- sonar milli kosninga. Og sérstak- lega fyrir sveitakjördæmin eru önnur nákomnari viðfangsefni en draumar Reykjavíkuríhaldsins nú um alveldi í landinu. Alþingi, sem nú er lokið, hefir lagt grundvöll að víðtækri aðstoð við landbúnaðinn. Svo á að heita sem íhaldsflokkurinn hafi lagt lið þeirri viðleitni. Mun þó óttinn við þingrof út af þessum málum og kjósendurna í sveitunum þar hafa ráðið mestu um afstöðu þess flokks. Er það einsætt mál, að enginn flokkur, sem nokkurt kjör- fylgi á í sveitunum, myndi treysta sér til að ganga opinber- lega gegn þeim málum. En fjarri fer, að séð sé fyrir um endanlega lausn þessara mája. Tekjuöflunin er enn að verulegu leyti óleyst mál, ]iar sem íhaldið hefir neitað um þá skatta, sem réttlátastir eru og sjálfsagðastir. Og mjög verður undir því komið hversu fer um stjórn kreppuhjálparinnar. Sú ástundun, sem á það var lögð af íhaldinu, að samvinnufélögin fengju eklci fulltrúa í stjórn Kreppulánasjóðsins, er illur fyrir- boði fyrir samvinnumenn a. m. k. ef andstæðingar Samvinnustefn- unnar ættu að fara með völd í landinu á þeim tíma, sem mótuð verður starfsemi sjóðsins. Baráttan er hafin. 1 blöðum íhaldsmanna er kosn- ingabaráttan þegar hafin. Það er enginn „friðarandi“ í þeirri bar- áttu. Að einhverju leyti byggja þeir vonir sínar á sundrung, sem þeir telja sig hafa lagt grundvöll að innan Framsóknarflokksins og að samstarfið um landsstjórn hafi sljófgað ábyrgðartiifinningu Framsóknarmanna og skilning á hlutverki þeirra. Hvorugt mun reynast sannmæli. Að fenginni

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.