Tíminn - 15.07.1933, Blaðsíða 2

120
TÍMINN

og fengizt við söfnun og rann-
sóknir ömefna, og flutti hann um
þau efni útvarpserindi sl. vetur.
Ennfremur hefir hann og ritað
nokkurn hluta Alþingissögunnar,
sem enn er óútkomin, og nokkrar
greinar í tímarit, sögulegs og
bókmenntalegs efnis. Er hann
hinn bezti smekkmaður á bók-
menntir, víðlesinn, og ritar ein-
kennilegan og fagran stíl, upp
runninn úr þingeysku alþýðu-
máli.
Doktorsritgerð Þorkels er þýð-
ing á ritgerð þeirri um sama efni,
er hann samdi og lagði fram við
samkeppnispróf um prófessors-
embættið í sögu við háskólann
hér um áramótin 1930—'31. Má
hann vel við una þann dóm, sem
þetta verk hans nú hefir fengið
hjá vísindastofnun, sem bæði að
reynslu og starfskröftum stend-
ur framar hinum unga og ófull-
komna háskóla okkar Islendinga.
G. G.
Ofarir Mbl. og Guðm. Sveín-
björnssonar i Lúðviksmálinu.
Eftir að Guðm. Sveinbjömsson
varð uppvís að því að hafa látið '
saksókn falla niður í máli Lúð-
víks C. Magnússonar „endurskoð-
anda“ lét hann L. C. M. segja,
að J. J. hefði látið saksókn falla
niður. Brátt varð að taka þetta
til baka og sagðist Guðm. Svein-
björnsson þá hafa gert það að
skipan (vegna ,,áiitsgerðar“) und-
irmanns síns! Er bent var á, að
það væri engin afsökun, lét hann
Morgunblaðið segja, að undir-
maðurinn hefði talað við dómar-
ann og það væri Hermann Jónas-
son. Þegar H. J. svo ritar dóms-
málaráðuneytinu og sýnir því
fram á, að þetta sé ósatt, liggur
ráðuneytið þegjandi undir þessu
og þorir ekki að svara, sem alhr
sjá af hverju stafar. Og þegar
þetta verður uppvíst, er gripið til
þess að halda því fram, að með
því að senda mál L. C. M. í
dómsmálaráðuneytið, hafi H. J.
sýnt að málið var ekki sviksam-
legt, því sviksamleg mál megi
ekki senda þangað, heldur beri að
höfða mál án þess. Og þegar H. ,
J. sendir leiðréttingu og sýnir
fram á, að hin allra sviksamleg-
ustu mál hafa einmitt verið send
ráðuneytinu áður en mál var
höfðað, þá grípur Morgunblaðið
sama úrræðið og ráðuneytið —
það þorir ekki að láta lesendur
sína undanfarna daga sjá leið-
réttinguna, vegna þess, að hún
er látlaus en fullkomin húðstrýk-
ing á ritstjóra blaðsins. — Er
slík framkoma þó fullkomin upp-
gjöf á málstað blaðsins — og
auk þess brot á landslögum, svo
sem 11. gr. tilsk. frá 9. maí 1855
sýnir, — mun nú lögreglustjóri,
svona til að kenna ritstjórunum
mannasiði, stefna þeim til þess að
þvinga þá með sektum og dag-
sektum, til að birta leiðrétting-
una síðar.
11. gr. tilskipunar um prent-
frelsi frá 9. maí 1855 hljóðar
svo:
„11. gr. Sérhver, sem þykist vera
áreittur í .einhverju tímariti, eða
sem æskir að leiðrétta það, sem um
liann er sagt í ritinu, getur krafizt
að veitt sé viðtaka borgunarlaust í
ritið auglýsingu um, að mál sé höfð-
að út af áreitninni, sem og um mála-
lok eða leiðréttingu, sem þó má ekki
vera lengri en ^ úr númeri, eða til-
vísun um leiðréttingu i öðru riti. —
Skal þetta taka upp 1 fyrsta eða
annað númer af tímaritinu, sem
kemur út næst á eftir að hann hefir
æskt viðtökunnar með vottum; þó
skal útgefandi, hvernig sem á stend-
ur, ekki vera skyldur til að taka upp
i eitt númer fleiri slíkar auglýsing-
ar eða leiðréttingar, en sem komast
á 14 úr númeri. — Ef leitt er hjá
sér að yegna þessari skyldu, liggja
við því 10 til 50 rd. bætur, og má
því þvinga hlutaðeiganda til að taka
upp í ritið það sem óskað er, með
þvi að ákveða sektir fyrir hvem dag
eftir dómsatkvæði.“
Það ör því lagabrot, að birta
ekki leiðréttingar, ef krafizt er.
En Mbl. þorir auðsjáanlega ekki
að láta lesendur sína sjá hið rétta.
Leiðréttingin,
sem lögreglustjóri sendi Mbl. til
birtingar, er svohljóðandi:
í blaði yðar, Morgunblaðinu, 9. þ-
m. birtist grein með íyrirsögninni;
„Hefir Hermann Jónasson vanrækt
embættisskyldu sína? Eða er hann
að leika fífl frammi fyrir þjóðinni?"
Greinarhöfundur skýrir rétt frá því,
að ég liafi sent dómsmálaráðuneyt-
inu prófin í gjaldþrotamáli Lúðvíks
C. Magnússonar og spurst fyrir um
það, livað gera skyldi i málinu. En
út frá þessu er svo í greininni dreg-
in sú ályktun, að ég hafi með þessu
sýnt, að ég hafi talið gjaldþrotið ó-
saknæmt, eða að ég hafi með því
vanrækt embættisskyldu mína, þvi
haíi gjaldþrotið verið sviksamlegt, þá
sé „dómara skylt að höfða mál til
refsingar, án þess að leita umsagnar
íáðuneytisins".
þetta hyggst svo greinarhöfundur
að rökstyðja með tilvitnun tii 8. gr.
gjaldþi’otalaganna, sem meðal ann-
ars segii’, að hafi réttai’rannsókn
leitt í ljós, að gjaldþrot sé sviksam-
legt, „þá skal dómari án þeas hann
þurfi að leita til dómsmálaráðuneyt-
isins, höfða mál til refsingar gegn
bi-otamanni“.
það er næsta einkennilegt, ef
nokkrum manni er það alvara, að í
þetta ákvæði eigi að leggja þann
skilning, að dómaia sé óheimilt að
senda sviksamleg gjaldþrotamál i
dómsmálai’áðuneytið til umsagnar
áður en hann höfðar mál og það sé
jafnvel brot á embættisskyldum
lians ef liann gerir það; því í grein-
inni segir aðeins, svo sem allir sjá,
að dómarinn „þurfi" ekki að leita
þessarar umsagnar.
Gjaldþrotalögin eru þannig í fullu
samræmi við þá almennu réttarfara-
reglu, að dómai-a er ætíð heimilt að
senda sakamál til umsagnar í dóms-
málaráðuneytið áður en mál er höfð-
að, þó afbrot sé fullsannað.
Svo augljóst er þetta mál, að ég
gæti látið nægja að benda á þetta
eitt, en skal þó ennfremur benda á
hvei’nig ákvæði gi’einarinnar hafa
verið skilin i framkvæmdinni þann
tíma, sem þau hafa verið í giidi.
Sannleikurinn er sá, að mól út af
flestum gjaldþrotum, þótt sviksamleg
hafi reynst við rannsókn, hafa, bæði
af mér og öðrum dómurum, verið
send dómsmálaráðuneytinu til um-
sagnar, áður en dómari höíðaði mál
og málshöfðun síðan framkvæmd
eftir fyrirskipun dómsmálaráðuneyt-
isins sjálfs. Ég nefni sem dæmi,
þessu til sönnunar, gjaldþrotamál
Gísla J. Johnsen og Ingvars Ólafs-
sonar, svo tvö stór gjaldþrot, sem
allir munu kanncist við, sé talin.
þessi mál voru send dómsmálaráðu-
neytinu til umsagnar og var máls-
sókn síðan hafin samkvæmt fyrir-
skipun ráðuneytisins og gjaldþrotar
dæmdir sekii’, bæði í undirrétti og
Hæstarétti, í því málinu, sem var á-
frýjað. Ennfremur má í þessu sam-
bandi nefna gjaldþrotamál Hansínu
Ingu Pétursdóttur og Björns Gísla-
sonar, sem einnig var sent til um-
sagnar í dómsmálaráðuneytið áður
en mál var höfðað, en sektardómur
. er nú nýlega genginn í þessu máli í
, Hæstarétti.
Skilningur greinarhöfundarins á
umræddu ákvæði gjaldþrotaiaganna,
er því nákvæmlega öfugur við þann
skilning, sem lagður hefir verið í
greinina . í . framkvæmdinni, . enda
kemur ekki annað til greina.
Gjalcfþrotamál Lúðvíks C. Magnús-
sonar fékk nákvæmlega sömu af-
greiðslu hjá mér og ýms stór svik-
samleg gjaldþrotamál hafa fengið hjá
dómurum* landsins. þaö var sent
dómsmálaráðuneytinu til umsagnar,
til þess, að ráðuneytið í því máli eins
og öðrum hliðstæðum fyrirskipaði
málshöfðun eða ákvæði að saksókn
skvldi falla niður.
Árásin á mig er því öll byggð á
því, að greinarhöfundurinn skilur
ekki lagaákvæðið, sem hann vísar til,
og þekkir ekki framkvæmd þess.
Reykjavík, 11. júlí 1933.
Hermann Jónasson.
Með skírskotun til 11. gr. tilsk. um
prentfrelsi frá 9. maí 1855 krefst ég
þesss, að þér birtið ofanskráða leið-
réttingu í 1. eða 2. númeri af Morg-
unblaðinu, sem út kemur eftir að
yður hefir verið birt leiðréttingin.
Reykjavík, 11. júlí 1933.
Hermann Jónasson.
Til ritstjóra Morgunblaðsins
Jóns Kjartanssonar og
Valtýs Stefánssonar.
Lok þessarar deilu eru dálítið
brosleg. Þegar Mbl. hóf ofsókn á
hendur Pálma Loftssyni fram-
kvæmdarstjóra vitnaði það í hinn
óskeikula dánumann, — Lúðvík
C. Magnússon „endurskoðanda“.
Á skýrslu þessa óskeikula „endur-
skoðanda“ var árásin byggð. —
En endalok ofsóknarinnar á hend-
ur Pálma Loftssyni eru nú orðin
þau, að ekki einu sinni íhaldið
þorir að verja „endurskoðandann“
og mikið af blaðkosti flokksins er
notað til þess, að þvo hendur
íhaldsins af því, að hafa látið
saksókn niður falla, gegn „end-
urskoðandanum“! Og Mbl. ræðst
meira að segja með áfergju á
Hermann Jónasson, fyrir það, að
hann skuli ekki þegar að rann-
sókn lokinni, hafa dæmt „endur-
skoðandann“ í hegningarhúsið
heldur sent málið í dómsmála-
ráðuneytið og leitt Guðmund
Sveinbjörnsson í þá freistingu að
láta það falla niður!
Svona raunalega hefir þá farið
um kosningabombu íhaldsins í
þetta sinn!
----0----
Morgunblaðíð
og börnin.
„Je ekki lengu kommúnistl,
baða nazisti, þa miki betða,
þá fæ je bjóstsyku".
(Barn í Reykjavík 7. maí 1933).
þann 31. maí síðastl. birta þau
Morgunblaðið og ísafold (og Vörður)
svar, við öratuttri grein, er birtist í
Timanum 27. s. m.
Grein Morgunblaðsins — „Fiá
Krumshólum" heitir hún — er ágætt
sýnishorn af rithætti og landsmála-
baráttu Morgunblaðsins. Hún sýnir
svo mætavel, að þeir, við hvert ein-
asta tækifæri, reyna að kenna öðrum
mönnum um óhappaverk fylgismanna
sinna, einkum þó þeirra, sem hvat-
vísastir eru og ógætnastir.
í staðinn fyrir að beina skeytum
sinum gegn mér, ,ef viðvörun mín vai,
ástæðulaus, og vísa henni á bug með
skynsamlegum rökum — ef þau voru
til —- þá ræðst greinarhöfundurinn
á Jónas Jónsson, með margra ára
gamlar ásakanir, sem fyrir löngu er
búið að lirekja, með vottorðum fjölda-
margra manna, og eru svo ósannar,
að ritstjórar Morgunblaðsins trúa
þeim. ekki sjálfir.
Greinin endar á þessum orðum:
„þegar æsku landsins ofbýður at-
ferli Hriflunga, og sýnt er, að hún
hefir skömm á kommúnistum, þá
kemur hljóð úr horni í Tímanum.
þá en ekki fyr skrifar Sigurjón frá
Krimshólum sín „viðvörunarorð“.“
Með þessum orðum viðurkennir
Morgunblaðið:
1. að sögurnar, sem ég gat um í
grein minni hafi verið sannar, og
„viðvörun" mín því á fullum rökum
byggð..
2. að framherjar nazista hafi gert
sig seka í þessu athæfi, sem ég vítti
í grein minni.
3. að það (Morgunbl.) telji fyllilega
afsakanlegt, að gefa börnum sælgæti,
til þess að fá þau til að hlaupa í
stórum hópum, æpandi um götur bæj-
árins, ef aðrir samherjar þess
(Morgunbl.) gera það.
Hvað segja foreldrar barnanna um
þetta? Síðustu orðin i greininni, sem
bent er að mér, skil ég sem ásökun
um hlutdrægni, og skal því svara ör-
fáum orðum.
Ég er ekki dagiegur gestur í
Reykjavík. Hefi komið þar aðeins 7
sinnum á æfinni. En í hvert skipti,
sem ég hefi komið þar, hefi ég séð
eitthvað athugavert við uppeldi bam-
anna, sem foreldrar þeirra eiga þó
enga sök á, en bæjarfélagið, og leið-
togar þess, hefðu getað ráðið bót á,
ef hugkvæmd og framtak hefði ekki
brostið.
Skal ég aðeins nefna tvö dæmi:
1. Fram að þessum tíma hafa húsin
verið byggð svo þétt, að börnin hafa
cngan leikvöll annan en götuna. Úr
þessu er nú ekki unnt að bæta nerna
með því að rífa niður svo eða svo
mörg hús á nokkrum stöðum í bæn-
um og búa þar til leikvöll. það
mundi verða nokkuð dýr ráðstöfun
í samanburði við það, sem þurft
hefði að vera, ef í tíma hefði verið
athugað.
2. þegar ég hefi gengið um göt-
urnar í Reykjavík, hefi ég oft undr-
ast það, hve nauðafátt af bæjarbú-
um virðist kunna nauðsynlegar um-
ferðareglur: kunna að víkja á rétta
hönd, þegar einhver mætir þeim eða
vill komast framhjá. það er þá ekki
löng eða vandlærð „leksía“ þetta:
„þegar þú mætir einhverjum, eða
einiiver vili komast framhjá þér,
áttu að halda þér .... á vinstra
helmingi vegar“.
það er í sjálfu sér ekkert undar-
legt, þó börnin í Reykjavík kunni
ekki þessa reglu, þegar fullorðna
fólkið skeytir lienni lítið og ekkert er
gert til að kenna þeim hana.
En fátt sýnir áþreifanlegar hirðu-
ley.si bæjarstjórnar og þeirra manna,
sem tekizt liafa á hendur leiðsögu-
starf í almennum málum bæjarbúa,
en að sjá barnahóp, sem ekki hefir
annan ieikvöli en götuna, forða sér,
— seirit og þvergirðingslega þó —
undan „bila“-umferðinni, eklci til
annarar liandar eftir ákveðnum regl-
um, heldur til beggja handa, alveg
reglulaust, eftir því sem tilviljunin
bendir þeim í það og þaö skiptið.
Mikil furða að ekki bíða fleiri
börn bana af „bíla“-umferðinni i
Reykjavík, en raun er á.
þessi tvö dæmi verða að nægja,
og þó er ýmislegt fleira sem at-
liuga þyrfti.
Ég hefi fram að þessu ekki talið,
að mér — kotbónda í sveit — kæmi
það neitt við hvernig Reykvíkingar
liaga uppeldi barna sinna.
En þegar ég varð þess var, að
þessir ungu og ógætnu menn — ang-
urgapar liggur mér við að segja —
sem tekið hafa upp merki útlendra
öfgafiokka, halda æsingafundi á
götum úti, og ginna börn sem aðeins
eru orðin svo stálpuð, að þau geta
leikið sér á götunni, til þess að taka
þátt í deilunum, án vitundar foreldr-
anna, þá gat ég ekki orða bundizt,
og skrifaði viðvörunarorðin, sem
Morgunblaðið notaði svo sem árásar-
efni á Jónas Jónsson. Ef ég hefði
orðið þess var, að einhver af Fram-
sóknannönnum eða jafnaðarmönnum
hefðu gert sig seka i áðurnefndu at-
hæfi, þá hefðf ég vítt þá alveg eins.
það áttu ummæli mín að sýna, þau
sem Morgunblaðið tekur orðrétt upp
i áðurnefndri grein.
Engri þjóð er það meiri lifsnauð-
syn en okkur Islendingum, sem er-
um svo fáir og fátækir og búum á
strjálbyggðu landi og lítið ræktuðu,
að vanda sem bezt uppeldi æskulýðs-
ins, þeirrar kynslóðar, sem á að
taka við af okkur gömlu, mönnun-
um. það mun lika vera heitasta ósk
ailra foreldra, á öllum tímum, að
börnin þeirra verði meiri og betri
menn, en þau eru sjálf (foreldr-
arnir) verði í einu og öllu, betur bú-
in undir baráttuna fyrir tilverunni
en eldri kynslóðin, — verði færari
um að taka höndum saman til að
vernda íslenzkt þjóðlíf og íslenzka
þjóðármenningu, fyrir áhrifum er-
lendra óheillastrauma.
þess vegna á engum að haldast
það uppi að leiða börnin út á glap-
stigu. þeir menn, sem vitrari eru og
betri, verða, þegar svo ber undir að
taka fast í taumana. Og þökk sé
„Stéttarféiagi barnakennara í Reykja-
vik“ fyrir að taka þetta niál til at-
hugunar á fundi sínum 9. þ. m.
Krumshólum, 26. júní 1933.
Sigurj. Kristjánsson.
-----o-----
Guðm. Sveinbjömsson
þyrfti að fara að fá sem fyrat' frí
úr stjórnarráðinu, ef ]>að er satt, sem
Mbl. segir, að hann sé orðinn svo
skapstirður, að liann sé farinn að
vísa á dyr mönnum, sem koma til
viðtals við hann. Annars hefir Tím-
inn grun um, að frásaga Mbl. um
þennan skörungsskap(i) skrifstofu-
stjórans sé nokkuð mikið úr lagi
færð, enda nokkuð auðsætt þeim, sem
kunnugir eru.
r
A víðavangi.
Skuldir Reykjavíkur.
þar sem íhaldið ræður lögum og
lofum og þar sem „fjármálaspeking-
urinn" Jón þorláksson hefir setið í
bæjarstjórn, voru í árslok 1931 (síð-
asta árið, sem opinberir reiknigar
eru til um), sem hér segir:
Bæjarsjóður .. .. kr. 3.144.568,12
Rafmagnsveitan .. — 2.732.089,93
Höfnin..................— 2.522.932,51
Vatnsvfitan .. .. — 717.363,83
Gasstöðin...............— 292.122,60
Skuldir samtals kr. 9.409.076,99
Níu miljónir fjögur hundruð og niu
þúsundir sjötíu og sex krónur níutíu
og níu aurar. — þriðjungurinn af
útsvörum fer nú til þess á ári hverju
að standa straum af þessum skuld-
um. það er ekki furða, þó að
íhaldið sé hreykið af fjármálastjórn
sinni og viiji líka liafa völdin í
landinul
í viðbót við þetta
ætlar svo borgarstjórinn að taka
ný lán til aukningar í-afveitu, gas-
stöðvar og vatnsveitu og þar á ofan
7 miljónir til Sogsvirkjunarinnar.
Ósatt
var það hjá Jóni þorlákssyni eins
og fleira, að J. J. hefði sagt í út-
varpsumræðunum, að Framsóknar-
menn liefðu stofnað kaupfélögin um
1880. J. J. sagði, að samvinnumenn
hefðu brotið kaupmannakúgunina á
liak aftur. En síðar mynduðu sam-
vinnumenn landsins hin pólitísku
samtök, Framsóknarflokkinn.
9y2 miljón
slculdar Reykjavíkurbær, en ekki 3
miljónir eins og Jakob Möller segir.
Blekkingin liggur í því, að Möller
telur ekki þær skuldir, sem hvíla á
rafveitunni, höfninni, vatnsveitunni
og gasstöðinni, en þaö eru tveir
þriðju hlutar bæjarskuldanna. En
þegar um er að ræða fjárhag ríkis-
ins vill hann telja þær skuldir, sem
hvíla á fyrirtækjum ríkisins, t. d.
sildarv erksmið j unni, landsímastöð-
inni o. s. frv. Ósatt var það líka hjá
Jóni þorlákssyni, þegar hann þóttist
engin lán hafa tekið fyrir Reykjavík-
urbæ síðan hann varð borgarstjóri.
Er þar notuð sama blekkingin og áð-
ur, að telja eigi þær skuldir, sem
stofnaðar eru vegna áðurnefndra
fyrirtækja bæjarins. En slik lán hef-
ir J. þ. tekið á þessu ári.
prisvar afneitaðl
Ólafur Thors afneitar Nazistunum
harðlega i viðtali við menn úr öðr-
um flokkum og segist aldrei hafa
séð „íslenzka endurreisn". Pétur
Ottesen sór og sárt við lagði á fundi
á Akranesi, að hin þýzka ofbeldis-
stefna væri sér algerlega óviðkom-
andi og að hann hefði á henni hina
mestu andstygð. Thor Thors fór hin-
um mestu hrakyrðum um hreyfing-
una vestur á Snæfellsnesi. Sagðist
honum svo frá, að Nazistar hefðu
komið á fund miðstjórnar íhalds-
flokksins og viljað fá að hafa menn
í kjöri, en miðstjórnin hefði reltið
þá út. En enginn tekur mark á
framburði íhaldsmanna í þessu efni,
ög það þó að þeir hafi nú afneitað
Nazistum þrisvar. Og fallnir þing-
menn íhaldsins munu, að kosning-
um loknum, „ganga út og gráta
beizklega" afskipti sín og dekur við
hina pólitisku villimennsku, sem J.
þ. kallaði „hreinar hugsanir'1 á Ai-
þingi í vor.
„Frá hreyfinguimi".
Gísli vesalingurinn í Ási á ekki
sjö dagana sæla í „hreyfingunni"
núna. Gerðust þau fádæmi nú í vik-
unni, að tveir „undirforingjar" úr
„árásarliði" Nazista, Kjartan nokkur
Pétursson og þorbjörn í Borg veittu
honum atgöngu á götu. Gáfu þeir
Gísla það að sök, að hann hefði í
heimildarleysi og fyrir fordildarsakir
gengið á fund Balbos hins ítalska
sér til forfrömunar og að félögum
sínum fornspurðum, sem engu miður
hefðu til þess unnið að verða slíks
heiðure aðnjótandi. Töldu þeir, að
Gísla hefði borið skylda til að kalla
saman fund í hreyfingunni og láta
kjósa nefnd til að fara á fund Bal-
bos. Létu þeir svo um mælt, að með
slíku eihræðisbrölti og virðingagirni