Tíminn - 18.12.1933, Blaðsíða 3

TÍMINN
203
upp í 50. Uppbótaraætum bætt
við kaupstaðina, þannig að vald
sveitanna var útþynnt, svo að í-
haldið sætti sig vel við. Frv. tákn-
aði í þessum efnum nánast sér-
skoðun ráðherrans. En með því að
beita honum fyrir í málinu, var
sérskoðun hans óbeinlínis bind-
andi fyrir flokkinn, eins og síðar
kom fram. Bar allt að sama
brunni um málalok.
Liflu síðar kemur flokksþing
saman og tekur m. a. kjördæma-
málið fyrir. Vildu fundarmenn
standa á grundvellinum frá þing-
inu 1932 og fjölga þm. um þrjá,
eða mest fjóra, til að mæta for-
sætisráðherra og frv. hans. Aft-
ur á móti fordæmdi flokksþingið
algerlega þá tillögu, að hafa þm.
Reykjavíkur aðeins 6, úr því ann-
ars var talað um verulega fjölg-
un. Hafði Jón Jónsson og nánasta
fylgilið hans ráðið því, til að
reyna að hindra að flokkurinn
ynni eitt sæti í Reykjavík, til
stuðnings sveitunum, sem nú átti
að bera ofurliði.
I ræðu sinni á flokksþinginu
deildi Tr. Þ. hart á fundinn fyr-
ir að hafa leiðst til að mæta
stjórn þeirri, er hann hefði átt
svo mikinn þátt í að skapa, með
því að álíta hugsanlegt að hækk-
unin yrði 4 en ekki 3 menn. Taldi
hann þetta skaðlegt undanhald.
Nú^.líður fram að þinglokum.
Kreppumálið var komið til ed.,
þar sem íhaldið hafði stöðvunar-
vald og stjórnarskrá Á. Á. var í
nefnd óhreyfð. Þótti líklegt að
málið ætti að bíða. Kreppumálin
yrðu látin sitja fyrir því að brjóta
bygðavaldið. En skyndilega er
kaílaður saman þingfl. Framsókn-
armanna. Segir stjórnin að ekki
muni auðið að leysa kreppumálið
nema semja um leið við íhaldið
um kjördæmamálið. Var sam-
þykkt að gefa Tr. Þ. óskorað vald
til að semja við Ólaf Thors um.
framgang beggja málanna, en
einkum um kjördæmamálið. Skyldi
flokkurinn bundinn við gerðir um-
boðsmanns í þessu. Ég taldi þessi
vinnubrögð óskynsamleg og lítt
viðunandi fyrir flokkinn. Að
kjósa mann til samninga gæti
verið eðlilegt, en síðan yrði að
samþykkja eða fella niðurstöðu
hans á fundi. Stjórnin vildi hafa
hina leiðina og hafði sitt mál
fram. Lýsti ég þá yfir að ég
gæti ekki komið á flokksfundi,
fyr en þessi málsmeðferð væri
afstaðin.
Tr. Þ. og Ólafur Thors voru
fljótir að semja, sennilega ekki
meira en 1—2 klukkustundir.
Auk þess bar Ólafur ráð sín sam-
an við Héðinn til að efna við
hann orð og eiða frá bandalaginu
eftir þingrofið 1931.
Tr. Þ. samdi þannig um kjör-
dæmamálið, að íhaldið sló af ein-
um þm. frá frv. stjórnarinnar.
Talan 49 kom í stað 50.
Tr. Þ. var of mildur í skiftum
við íhaldið eftir að hann fór að
hafa við það sanmeyti og breyta
kjörorði sínu frá 1926. Hann átti
von á að íhaldið mundi sýna þann
drengskap, að lofa kreppunni að
líða án þess að sveitimar væru
rændar pólitísku valdi. Það brást.
íhaldið heimtaði byggðavaldið fyr-
ir aðstoð við vafasama neyðar-
hjálp. Og Tr. Þ., sem hafði átal-
ið flokksþingið fyrir að gefa und-
ir fótinn um að samþykkja einn
nýjan þm. frá því sem til var
skilið 1932, samdi nú sjálfur um
að talan yrði 49. Auk þess gerði
Tr. Þ. ráð fyrir að íhaldið yrði
ekki svo ódrengilegt að heimta
sumarþing og haustkosningar, til
að geta gengið sem bezt frá leif-
um byggðavaldsins í stórhríð á
kjördegi. En íhaldið mundi eftir
sínum möguleika, og ef Vilm.
Jónsson hefði ekki sigrað Jón
Auðunn, með stuðningi nokkurra
athugulla Framsóknarmanna í
kjördæminu, myndi íhaldið hafa
rutt Framsóknarráðherrunum úr
vegi um mitt sumar og efnt til
kosninga á vetrardag.
Kjördæmamálið var réttilega
og vel tekið upp með þingrofinu.
En síðan var stöðugt undanhald
og loks endað með illa gerðri
stjórnarskrá og enn bágbornari
kosningalögum. Ástæðan til þess
að svo fór lá í því, að sá hluti
Franmsóknarfl., sem nú gefur sér
nafnið „bændaflokkur“, fór að
bræða og semja við andstæðinga
sína, í stað þess að.standa á mál-
stað flokksins með festu og
þrótti.
XII.
„Málefni sveitanna“. — Málalok.
Tr. Þ. segist líta svo á, að
Framsóknarflokkurinn sé hættur
að vera á verði um málstað sveit-
anna. Sjálfur hyggur hann Jón
Jónsson og félaga hans vera á
réttri leið.
Þessi staðhæíing er að því
leyti undarleg, að allir þingbænd-
ur flokksins, sem lifa af búskap,
en ekki aukatekjum af opinberu
fé, halda áfram að vera í flokkn-
um. Aftur eru í „bændaflokknum“
bæjamenn og launamenn. Enn-
fremur er vitað, að í flokksráð-
unum og flokkfélögunum út um
land, hefir stefna Jóns Jónssonar
og Iiannesar Jónssonar ekki haft
sýnilegt fylgi, heldur mætt vax-
andi mótþróa. I Strandasýslu er
vitað að mörgum helstu góðvin-
um Tr. Þ. hefir þótt hið mesta
mein að nábýli hans við íhaldið,
og einkis óskað fremur honum
til handa en að hann færi að
berjast við íhaldið, eins og fyr á
árum. Ein af meginástæðunum
til þess, að þingflokkurinn lagði
svo mikla áherzlu á að rjúfa
sambræðslustjórnina var það, að
úr nálega öllum kjördæmum kom
skilyrðislaus ásökun samherjanna
um að sambræðslan setti blett á
mannorð og heiður flokksins.
Samherjarnir vildu ekki lifa upp
aftur erfiðleika Brynleifs Tobías-
sonar og Steingríms Steinþórsson-
ar frá íramboðsfundunum 1933.
Jafnan er þeir deildu á íhaldið
fyrir axarsköft þess og ranglæti,
skaut M. G. sér bak við það, að
hann væri studdur af flokki
þeirra, og ábyrgðin af verkum
hans félli á Framsóknarmenn.
Ég held að við nánari athugun
verði syndir okkar Framsóknar-
rnanna í landbúnaðarmálum exki
jafn þungvægar eins og Tr. Þ.
vill vera láta. Ég vil líta á síð-
ustu afskifti þings og flokks af
þessum málum. Tillagan um að
skapa markað fyrir smjör í land-
inu með því að skylda smjörlíkis-
gerðirnar til þess að blanda vör-
una með innlendu smjöri, er kom-
in frá einum af framkvæmdar-
stjórum Sambandsins og fyrst
hreyft í Tímanum. Sagan um það
hvaðan kröfur og úrræði um
kreppulánasjóð kom, er áður sögð.
Frv. mitt'um að fella niður út-
flutningsgjald af landbúnaðaraf-
urðum var eins og áður er sagt
eyðilagt af íhaldinu og leiðtog-
um hins nýja flokks. Fi-v. okkar
Páls Zophoniassonar um erfðaábúð
á kirkju- og þjóðjörðum hefir í
fyrravetur og nú í haust verið
svæft umræðulaust í landbúnað-
amefnd ed., þar sem Jón Jónsson
og íhaldsmennirnir Pétur Magn-
ússon og Kári á Hallbjarnarstöð-
um hafa myndað meirahluta, en
tæplega hefir svo aumt frv. ver-
ið borið fram um síld eða bræðslu
að það hafi ekki flogið gegn um
þingið. Nú í vetur sagði formað-
ur landbúnaðarnefndar ed., Páll
Hermannsson, út af fyrirspurn
minni um örlög erfðafestumáls-
að nefndin hefði sent frv. Bún-
aðarfélaginu og atvinnumálaráðu-
neytinu til umsagnar, en hvorug
stofnunin svarað. Hér var þó um
að ræða að tryggja ábúðarétt og
beimilisfestu mörghundruð bænda
og bændabarna. Hér var um að
ræða eitt hið stærsta nauðsynja
og framfaramál íslenzkra bænda.
Getur það verið, að það sé meiri
trúnaður við bændur af þeim
Jóni Jónssyni og Þorst. Briem
að svæfa þetta frv. með íhaldinu,
heldur en af mér að bera það
f ram ?
Ég kem að máli málanna, skipu-
lagi á sölu innlendra afurða inn-
anlands, stærsta dægurmáli bænd-
anna. Hreyfingin á það mál er
komin frá hinum illa umtöluðu
,,bæjarradikölum“ í Rvík. Það mál
var höfuðmál flokks.'ns í vetur
við. sanmingaumleitanir um stjórn
annyndun. Tr. Þ. hefir sjálfur
játað, að íhaldsmenn eru þar
fullkomnir andstæðingar bænd-
anna. íhaldið hefir alla óþörfu
milliliðina á sínu skipi. Eina von-
in fyrir bændur til að leysa þetta
mál, eins og' hagsmunir þeirra
ki-efjast, er að hafa öflugan
ílokk, sem berst fyrir málinu
með fylgi í sveitum og bæjum,
og auk þess eins og Tr. Þ. játar,
brautargengi og samúð verka-
manna.
Vafalaust hlýtur Tr. Þ. að sjá
aö hann hefir í þessu máli gert
það sem sízt mátti vegna hags-
muna bænda. Hann hefir gert til-
raun til að kljúfa flokkinn, gert
sitt til að veikja hann, en um
leið styrkja þann flokk, sem hann
hefir manna oftast séð vinna
móti hagsmunum bænda. Auk
þess hefir hann gert að sínu máli
mál þeirra fáu manna í flokkn-
um, sem vildu vinna með milli-
liðunum en á móti verkamönn-
um, sem þó verða að hjálpa til
með löggjöf, ef skipulagning á
innanlandssölu á að geta átt sér
stað.
Mér er ómögulegt að hugsa
mér, að Tr. Þ. haldi lengi út á
þeirri hálu braut, að starfrækja
bændaflokk með embættismönn-
um, en án bænda, að skrifa á-
deilugreinar á gamla samherja,
þannig, að Mbl. geti prentað þær
upp með feitu letri, til að gleðja
lesendahóp sinn. Mér finnst að
Tr. Þ. hljóti að sjá mjög fljótt,
að það er vonlaus barátta að
ætla að reka nýtilega bændapóli-
tík, með hina nýtilegu bændur á
móti sér.
Ef Tr. Þ. lítur yfir farinn veg
mun hann finna, að hann naut
bezt krafta sinna, er hann var í
nánu samstarfi við leiðtoga sam-
vinnufélaganna og í sambandi
við ungu kynslóðina í sveitum og
bæjum, við stórhuga og frjáls-
lynda umbótamenn. Jafnframt
hlýtur hann að sjá að síðan
hann fór að semja við íhaldið
hefir gengi hans og gengi flokks-
ins minnkað. Hann sér Jón Þor-
láksson lýsa yfir í Mbl., hvað
eftir annað, síðan vorið 1932, að
íhaldsmenn vilji „nota“ núverandi
félaga hans meðan þeir þurfa, en
síðan að kasta þeim. Merkin sá-
ust glögglega síðastliðið sumar,
að þetta ætlaði íhaldið að gera,
formálalaust, ef það hefði náð
einu þingsæti í viðbót.
Öll skifti við íhaldið hafa orð-
ið Framsóknarmönnum til erfið-
leika, síðan sambræðslan byrjaði.
Fyrir kjördæmamálið er lítið að
þakka. Heldur ekki fyrir neyðar-
kaupin um Kreppulánasjóð. En
minnst af öllu er þakkarvert rétt-
arfar Magnúsar Guðmundssonar.
Stefna og þróun Framsólmar-
manna krefst andstöðu við brask,
millimensku, fjárbrall, ágengni
við smælingjana, letilíf og iðju-
leysi á kostnað atorkumann-
anna, en þetta eru einkenni í-
haldsins.
En hinir nýju samherjar Tr. Þ.
vilja vinna með íhaldinu, og hafa
gert það meira og minna um und-
anfarin ár, og af því einu staf-
ar frávik þeirra úr flokknum. Ef
slíkir menn eiga eitthvert þing-
líf fyrir höndum, geta þeir, eftir
fyrri framkomu sinni, ekki ann-
að en verið „varalið íhaldsins“
eins og tveir af þeim voru í vet-
ur. Þeir hafa yfirgefið stefnu
sinna fyrri samherja, áhugamál
fyrri ára og eru að leitast við að
komast í sálufélag með Ottesen,
Jóni á Reynistað, Magnúsi Guð-
mundssyni, Eiríki á Hæli o. s.
frv. I stuttu máli, þeir eru að
leitast við að fá að vera í bræðra-
lagi við þröngsýnustu íhaldsöflin
í landinu.
Strandamenn tóku Tr. Þ. eins
og hann átti skilið, er hann kom
fyrrum til þeirra ungur, áhuga-
mikill og fullur af trú á æskuna
og framtíð landsins. Enn geta
þeir gert sýslu sinni og stétt mik-
inn greiða og sæmd, ef þeir segja
við Tr. Þ. er hann finnur þá
næsta vor: Við viljum að þú slít-
ir félagsskap og samvinnu við í-
haldsmenn og allt þeirra varalið,
og hættir að láta Mbl. gleðjast
yfir orðum þínum eða verkum.
Þú átt að vera aftur ungur,
framgjarn og brekkusækinn. Þú
átt aftur að vinna með sam-
vinnumönnum, og með umbóta-
mönnum og æsku héraðsins.
Gamlir samherjar Tr. Þ. æskja
einkis fremur en að þetta yrði,
og að hann geti aftur tekið til
starfa með frjálshuga mönnum.
Þá væri undangengin fjarvist
hans eins og skammvinn álög eða
illur draumur.
Reykjavík, 15. des. 1933.
J. J.
Hálmstráið
í v ikubl. Framsókn, sem út
kom í dag, er grein með fyrir-
sögninni: „Rödd úr sveitinni“.
Sagt er að greinin sé eftir Jón
í Stóradal, en um sönnun fyrir
því veit ég ekki.
í greininni er bóndasonurinn
látinn tala. Hann er látinn hampa
því eina hálmstrái, sem hinir
brottgengnu menn úr Framsókn-
arflokknum telja sig geta hamp-
að framan í bændur landsins.
Hér er átt við það skilyrði jafn-
aðarmanna fyrir stjórnarmyndun
með Framsóknarmönnum, að
kaupgjald í opinberri vinnu skyldi
samræma um land allt. Þeir
menn, sem hampa þessu hálm-
strái mega eiga það víst, að það
verður einmit t af bændasonum
tekið og skoðað, og þá sézt, að
það er eins og önnur hálmstrá.
Það vantar í það græna litinn og
hin lífrænu efni.
Ég hefi um nokkur ár unnið
í opinberri vinnu, vega- og síma-
vinnu, jafnframt því að vinna
við bú föður míns. Ég hefi borið
á herðum skóflu og járnkarl um
mestan hluta Barðastrandarsýslu,
norður og vestur ísafjarðarsýslu
og Austur- og Vestur-Húnavatns-
sýslu. Ég hefi sem og margir
fleiri bændasynir, gert þetta til
stuðnings búskap föður míns og
til þess að skapa mér möguleika
til aukinnar almennrar fræðslu,
það er skólamenntunar. Eingöngu
fyrir það, að ég var bóndasonur,
varð ég að sætta mig við mun
lægra kaup en þeir „kaupstaðar-
menn“, sem -með mér unnu,
venjulega þriðjungi lægra, stund-
um meira.
Símavinnukaupið var alstaðar
mun hærra en vegavinnukaup,
þótt unnið væri á sömu slóðum,
enda sjaldan bændur eða Rænda-
synir í þeirri vinnu. Vegavinnu-
kaupið var ætlað þeim, enda
vegavinnan hin eina opinbera
vinna, sem bændastéttin almennt
Hestar hafa tapast úr Reykja-
vík. Sótrauður með síðutaki og
ljósrauður, blesóttur. — Sími
2062.
getur notað sér. Ég minnist þess
að við bændasynirnir margir
fórum í kringum reglurnar. Við
fluttum yfir ein eða tvenn sýslu-
takmörk eða alla leið í nágrenni
Keykjavíkur, til þess að vinna
iána sömu vegavinnu og var ver-
ið að vinna heima, þar fengum
við hærra kaup. Ætli við höfum
ekki fundið eitthvað í fyrirkomu-
laginu, sem ekki var fyrir okkur
eða feður okkar?
Þetta mál hefir tvær hliðar.
önnur snýr að ríkissjóðnum en
hin að einstaklingnum sem vinn-
ur hina opinberu vinnu. Það er
bezt að athuga þær hliðar. Um
þá ldiðina, sem að ríkissjóðnum
snýr, vil ég segja þetta: það hef-
ir verið reiknað út hvað nefnd
samræming á launum í opinberri
vinnu um land allt myndi kosta
ríkissjóðinn. Það myndi kosta
hann svipaða upphæð næsta ár
og lóðarpartur og timburskúr sá
hér í Reykjavík, sem í það
minnsta sumir hinna brottgengnu
manna vildu láta ríkið kaupa nú
á hinu nýafstaðna Alþingi. Þeim
til málsbóta má þó þeta þess, að
andvirði skúrsins (,,Guttó“) átti
að ganga til þjóðhollra starfs-
manna (templara) — en það fer
þessi upphæð einnig, þótt bænda-
stéttin njóti hennar við hina
opinberu vinnu. Um hina hlið-
ina, sem snýr að vinnendum hinn-
ar opinberu vinnu, vil ég segja
þetta: Það er ekki hægt að
skipta bændastéttinni í tvennt,
bænduv og verkamenn, Bænda-
stéttin er bændurnir sjálfir, syn-
ir þeirra og konur þeirra og dæt-
ur. Sé um kaupamenn eða vinnu-
hjú að ræða, þá eru það aðeins
bændasynir og bændadætur, sem
vinna hjá öðrum en foreldrum
sínum. Það er bændastéttin í
heild, sem hefir hag af því að
kaupgjald í opinbem vinnu sé
samræmt um land allt. Sé um
undantekningar frá því að ræða,
þá er það helzt í nágrenni kaup-
túna og bæja, en þar eru bændur
meira eða minna háðir kauptaxta
verkamanna hvort sem er, og þar
er opinber vinna greidd samkv.
taxta þeirra. — Nei, hér er um
mál að ræða, sem er mál Fram-
sóknarmanna. Þeir eiga að sam-
ræma kaupgjaldið í hinni opin-
beru vinnu bændunum til hags-
bóta. Og það er auðvelt með því
að láta innanhéraðsmenn ganga
fyrir að fá vinnu og með því að
láta bændurna sjálfa hafa nauð-
synlega íhlutun um hvenær vinn-
an er unnin og hvernig henni er
útíilutað. Það er blekking, að slíkt
fyrirkomulag þurfi að hækka
framleiðslukostnað bænda. * Ég
hefi heyrt bónda tala um að kaup
í vegavinnu væri of hátt, heldur
þvert á móti, þeir tala mai’gir um
ósamræmið. — Ég er bóndason,
faðir minn er bóndi enn, og með-
al bænda þekki ég flesta. Mér
finnst ég geta hygsað með þeim
og skilið þá rétt. Ég held að þeir
þekki næringargildi hálmstrás. Ég
bið ykkur, bændur og bændasyn-
ir, að taka hálmstráið og skoða
það.
15. des. 1933.
Stefán Jónsson.
óskctr |ímtn« öd'um Ceöettóttm
ðútum fjcer og ttcei*