Tíminn - 04.06.1934, Blaðsíða 1

©faíbbagi
6laftsfns ec I. )6nf.
lÁtgangutiun íostat 10 fc.
<2^.fc;teií>ski
»8 innfeeiinta á £augaotg )<S>.
©ttal 2ð®8 — Póstbölf 9@1
XVm. árg.
Reykjavík, 4. júní 1934.
27. tbl.
Hinn gfifugi tíígangur
„Ætla skyldi maður, að bændum þætti það
nokkuð snögg umskipti, sem fyrirsjáanleg’
eru um þátttöku þeirra í skipxm Alþingis
þegar á þessu ári ...“
Ofanrituð orð eru upphaf á
greinarstúf í blaði „bænda-
flokksins“ 7. apríl s. 1.
Þessi orð eru athygli verð og
ekki með öllu ólík því, að þau
hefðu komizt af ógáti inn í það
blað.
Hvað skylddi valda að vænta
má „snöggra umskipta í skip-
un Alþingis, þegai- á næsta
sumri“ ?
Óliugsandi er, að nokkur rek-
ist í vafa um svarið. þeim „um-
skiftum“ veldur saiuvinnan við
íhaldið og sambúðin við íhalds-
flokkinn.
Um langan aldur hafa bænd-
ur landsins átt við óhemju
erfiðleika að stríða. Erfið-
ingum o. fl. Þeir áttu við að
etja, harðdræga, síngjarna
kaupmannastétt, skilningsslj ófa
landsstjórn og nær engan
stuðning né lánsfé til nýrra
menningarframkvæmda í sinni
atvinnugrein.
En með víðtækum samtökum
brutu þeir af sér ok íhaldsafl-
anna á verzlunarsviðinu. Og á
stjórnmálasviðinu skipaði mik-
ill hluti þeirra sér saman í
traustan, framsækinn flokk, er
þegar náði miklum áhrifum á
Alþingi. Og eftir því sem
Framsóknarflokkurinn óx, þok-
aði umbótamálum bændanna
fram.
Ihaldsmennirnir Reykjavík
og í kaupstöðum landsins
horfðu á vöxt Framsóknar-
flokksins o g sókn sveitanna
með óvildarþrunginni skelf-
ingu. Þeir töluðu hátt og víða
um „hinn þreklausa bændalýð“;
reyndu að svala gremju sinni
með lítilmannlegu níði og
heimskulegri sjálfsblekking.
Framsóknarflokkurinn tók við
völdum 1927, þá með hlutleysi
j af naðarmanna.
Iivert mannsbarn á landinu
veit, að á næstu árum þar á
eftir urðu hér örari, fjölþættari
og stórstígari framkvæmdir en
dæmi finnast til, fyrr og síðar.
Og íhaldinu var hrundið í
hverju kjördæminu af öðru.
Sveitimar svöruðu hótunum
þess og kúgunartilraunum á
Alþingi með enn fastari sókn
og enn fleiri framsæknum þing-
mönnum en nokkru sinni fyr.
Þá komu veilumar í ljós.
Hugsjónaauðgi, víðsýni og um-
bótavilji Framsóknarflokksins
var ekki í samræmi við hugar-
far og starfshætti einstaka
þingmanna hans. Sumir þess-
ara þingmanna höfðu verið nýt_
ir starfsmenn innan flokksins.
Aðrir höfðu drattast með, að
ýmsu leyti af öðrum hags-
munasjónarmiðum en þeim, er
að þjóðinni sneru, og þegar á
þann hátt dregið dám af „eoll-
egum“ sínum í íhaldsflokknum.
Nú fór þessum mönnum líkt
og sagt er í einni af skáldsög-
um E. H. Kvaran um íslenzkan
þingmann, sem ekki gat fylgzt
með framförum í samgöngu-
málum þjóðarinnar, af því far-
artækin fóru hraðar en hann
gat hugsað.
Framsóknavflokkurinn og
fjósendur } ans um land alu,
hafði' þokað þessum mönnum
irm í straumrás umbóta sem
íor „hraðp.ra en þeir gætu
imgsað".
Þá hófst hið opinbera sam-
starf við íhaldið.
Náðarfaðmur þess, sem þá
var ný umskírt í fimmta sinni
á fáum árum — og sem ósleiti-
lega hafði hæðst að hæfileik-
um þeirra Jóns í Dal og Hann-
esar — hann stóð nú opinn
hinum „iðrandi syndurum".
Þó var þeim eigi heitið ei-
lífri sælu. Formaður Ihalds-
flokksins, Jón Þorl., lýsti yfir
því, að samstarfið við þessa
„gætnu“ menn væri sínum
flokki kært, þar til íhaldið
hefði náð hreinum meirihluta á
Alþingi.
Og það væri synd að segja,
að þeir „gætnu“ hafi eigi verið
notaðir af íhaldinu. Með þeirra
aðstoð tókst að brjóta svo nið-
ur áhrifavald sveitanna á skip-
un Alþingis, að íhaldsflokkinn
dreymir nú um fullan meiri-
hluta eftir kosningar. Með
þeirra aðstoð, beinni og
óbeinni, er Magnús Guðmunds-
son látinn, úr ráðherrastóli,
þjóna lökustu hneigðum hinna
lökustu manna, með náðunum,
uppgjöfum og frestunum dóma
og refsinga og því nær ótal
annara hneykslisathafna, sín-
um samherjum til bjargar úr
hengingaról laganna.
Og með fulltingi þessara
„gætnu“ manna tókst að eyði-
leggja möguleika bændanna ís-
lenzku til samninga um bætt
afurðaverð á framleiðsluvörum
þeirra innanlands.
Það er ekki að undra, þótt
íhaldsblöðin í Reykjavík tali
mikið um „hina göfugu menn“,
sem með Tr. Þ. í fylkingar-
brjósti séui á hraðri leið og ör-
uggri inn á liðsveitir kaup.
mannavaldsins í íhaldsflokkn-
um. Án sundrungarviðleitni
„bændaflokks“manna gerði
íhaldið sér engar minnstu von-
ir um meiri hluta upp úr næstu
kosningum.
Með fulltingi þeirra „göf-
ugu“ lætur það áig nú dreyma
það „einræði", sem Ólafur
Thórs lýsti fyrir nokkru síðan
sem framtíðartakmarki flokks-
ins.
Og hvaða hugmyndir, sem
Tr. Þ. kann annars að hafa um
sig og sína „göfugu“ liðsmenn,
þá hljóta þeir að vita þetta
mæta vel: Þau einu áhrif, þau
aleinu, er þeim getur orðið auð-
ið að hafa á úrslit næstu kosn-
inga er að hjálpa sem flestum
íhaldsmönnum á þing. Þessi
sannindi eru svo auðséð, að þeir
hafa naumast reynt til þess að
draga þau í efa.
Frjálslyndir menn um allt ís.
land eiga nú framundan hina
hörðustu baráttu, eins og svo
oft áður. Ofbeldissteínur utan
úr heimi sigla nú hraðbyri inn
yfir landssteinana. Svo áber-
Friður
eða borgarastyrjöld
Islendingar hafa verið vopn-
lausir urn margar aldir, og hata
blóðsúthellingar og mannvíg.
Til skamms tíma mun engum
hafa konrið til hugar, að slíkir
atburðir gætu komið fyrir á Is_
landi.
Vonandi kemur ekki tii
slíkra voðatíðinda, en þó hafa
svartar blikur verið hér á lofti.
Með batnandi lífsskilyrðum í
landinu hefir harðnað baráttan
um auðæfin og lífsnautnirnar.
Þeir sem geta veitt sér mikið
óhóf, vilja lifa dýru lífi og láta
aðra vinna fyrir sig. Þeir sem
vinna erfiða vinnu, vilja líka
fá að koma þar sem sólin
skín. Baráttan um að njóta sól-
skins í' landinu er að komast á
ískyggilegt stig.
Kommúnistar bera ábyrgð á
upptökum ofbeldishreyfinga í
landinu. Þeir eru óvitrir,
grunnfærir og flasfengnir. Síð-
an notar íhaldið sér ósæmilegt
orðbragð þeirra og ofbeldishjal,
og býður hið sama á móti.
Hvorugur aðilinn vill hlýða lög-
um og rétti. Báðir stefna úr
siðmenningu út í skrílræðið.
Hlutverk Framsóknarflokks-
ins hefir verið og er að skapa
jafnvægi í þjóðfélaginu. Fram-
sóknarflokkurinn er að kenna
höfuðstaðnum að byggja sér
góð og ódýr hús undir skipu-
lagi samvinnunnar. Sami flokk-
ur hefir komið lögreglumálum
og löggæzlu í Reykjavík í það
horf, sem hæfir menningarþjóð.
Þegar íhaldið réðist á atvinnu-
leysingjana í nóvember 1932,
átti fulltrúi Framsóknarmanna
í bæjarstjórn, Hermann Jónas-
son, aðalþátt í að leysa vand-
ræðin, með samkomulagi. Þá
notuðu kommúnistar sér
heimsku og grimmd íhaldsins,
og komu af stað óeirðunum 9.
nóv.
Ihaldið og kommúnistar
áttu til helminga skömm og
skaða af þeim fundi. Ólafur
Thórs var þá um stund í
stjórninni. Hann vildi draga
saman 600 menn, vopna þá, og
að líkindum byrja að senda
hungraða atvinnuleysingja yfir
í annan heim. Ráðdeildin, sem
kom fram í því, að spara ör-
litla upphæð á atvinnuleysingj-
andi svip hefir þýzka einræðis-
stefnan sett á framkomu
íhaldsmanna og blöð þeirra, að
þingræðisflokkana í landinu,
Framsóknarflokkinn og Alþýðu-
flokkinn kalla þeir nú rauðu
flokkana. I Reykjavík er að
verða fullljóst, að ráðandi í-
haldsm. gína yfir agni nazism-
ans. I þeirra hug er hlutverk
„hins þreklausa bændalýðs“
þjónustusamleg undirgefni og
annað ekki. Og hinir „göfugu“
þjónar „bændaflokkins" eru
eggjaðir fram til meiri sóknar.
Þeir eiga að vera sem hraðstíg-
astir á „millisporinu", svo sam-
einingin geti orðið sem fyrst
„í anda sannleika og starfi“.
Það er draumurinn um einræði
íhaldsins. Það er hinn „göfugi“
tilgangur.
um, en setja svo upp 600
maima her, sýnir hagsýni Ól.
Thórs.
Framsóknarmenn komu í
veg fyrir, að þessi 600 manna
liðsdráttur yrði gerður. En
stjórnin setti upp 100 manna
sveit, og borgaði henni ein-
göngu úr ríkissjóði. Á þann
hátt eyddi ríkið á skömmum
tíma 340 þús. kr. í varalið.
íhaldið vildi koma upp föst-
um her, og flutti frv. um það
1933. Það átti að vera her ó-
takmarkaður að tölu og kostn-
aði. Dutlungar stjómanna áttu
þar að vera alráðandi.
Þá komu Framsóknarmenn
með hóflega lausn á mál-
inu. Hermann Jónasson hafði
kynnt sér lögreglumál nábúa-
þjóðanna betur en nokkur ann-
ar íslendingur. Flokksþing
Framsóknarmanna 1933 og ná-
lega allir þingmenn flokksins
íéllst á þessar tillögur. Og þær
urðu uppistaðan í því skipulagi
sem nú er komið á, með nokk-
urUm breytingum til spillis,
sem Jón í Stóradal hjálpaði í-
haldinu til að gera. ísland fékk
samkvæmt þessu ekki fastan
her, ótakmarkaðan að tölu og
kostnaði, en í stað þess lög-
reglu sniðna eftir þörfum
landsmanna. Hver kaupstaður
verður að hafa 2 lögreglu-
menn fyrir hverja 1000 íbúa.
Þegar sá lögreglustyrkur er til,
bætir ríkið við nokkrum liðs-
auka, ef með þarf. Þetta lið
má ekki nota í vinnudeilum.
Það á ekki að vera stéttaher,
heldur til að verja líf manna
og þjóðfélagsöryggi.
Framsóknarmenn á þingi
höfðu leyst löggæzlumálið í
samræmi við venjur og heil-
brigðar skoðanir borgaranna.
Ihaldsmenn vildu meira og
byrjuðu að sið suðrænna of-
beldismanna, að koma upp
flokksher hér í bænum. Þar
með voru þeir komnir á bekk
með kommúnistum.
Samhliða því að flokkur
kommúnista er að leysast upp,
reynir hann í dauðateygjunum
að valda því böli, sem hann
getur. Nú í vor hafa hópar
kommúnista vaðið uppi með of-
beldi og ofsa á Akureyri og
Siglufirði. Borgaramir voru
seinþreyttir til vandræða. Rík-
isstjórnin var huglaus og sof-
andi og veitti enga aðstoð. Þá
áttu leiðtogar Framsóknar-
manna á Akureyri og Siglufirði
þátt í að mynda bandalag með
öðrum löghlýðnum mönnum
móti ofbeldi kommúnista. I
þessum samtökum voru menn
úr öllum andstöðuflokkum
kommúnista. Bæjarstjórn Ak-
ureyrar var vemduð gegn
skrílræði. Vinna við afgreiðslu
skipa á Siglufirði var fram;-
kvæmd í skjóli við liðsafla
borgaranna. Kommúnistum var
sýnt að skrílræði þeirra verð-
ur upprætt. En Framsóknar-
menn eiga ekki að svo stöddu
þátt í að mynda flokksher.
Þeir vilja frið en ekki ófrið.
Þeir vilja lögvemdað skipulag
en ekki skrílríki.
Framh. á 2. síðu.
Framkyæmd
kreppulaganna
Ég ætla ekki að fjölyrða um önnur eins
sniáatriði og það, að allir þeir, sem hafa
stjórn á kreppusjóðnum, hafa valið sig
sjálfir til verkanna, og Þ. Briem borgað
þeim rausnarlega. Ekki heldur um það, að
Pétur Ottesen notaði aðstöðu sína í undir-
búningsnefndinni til að skapa faöt embætti
handa Morten bróður sínum. Hann er nú
„skrifstofustjóri“ fyrir bændahjálpina. Áð-
ur var hann síldarspekulant á Siglufirði,
eiginlega sviplíkur maður og Óskar Hall-
dórsson, enda nazisti eins og hann.
Ég ætla heldur ekki að orðlengja neitt
verulega um mannavalið á skrifstofunni.
Skrifstofustjórinn er nazústi, og hann hefir
valið eina eða tvær merkispersónur með
„iireinar hugsanir“ frá þessum göfuga
fiokki. En að öðru leyti eru undirmennirnir
aðallega kommúnistar. Það er auðséð, að
Ottesen á Ilólmi er þar meira virtur en
Guðm. í Ási. Ottesen kom bróður sínum í
fast starf í sjóðnum. Jón í Dal tók tengda-
son Guðm. í Ási til starfa í sjóðnum. Hann
var vanur skrifstofustörfum og hafði m. - a.
lengi unnið að jarðamatinu. En hann var
hvorki kommúnisti né nazisti. Og Guðm.
var hættur við að bjóða sig fram. Út frá
nútímaverzlunarvenjum mátti þess vegna
borga honum í föllnum peningum. Tengda-
sonur hans og tveir aðrir vel hæfir menn
voru reknir úr sjóðnum til að opna sætin
fyrir hinum sönnu vinum sjóðsins, kommún-
istum og nazistum.
Sjálfsagt gerir sjóðurinn eitthvert gagn,
einkum þegar búið er að umbæta skipulag
lians til stórra muna. Enn sem komið er,
sjá menn aðallega seinlætið, ágallana og
hin mörgu misstignu spor. Væntanlega
vaxa rósir síðar upp innan við þyrnigarðinn.
Sjóðstjórnin byrjaði með kynlegri á-
khörðun: Að öllum skyldi vera gefin eftir
15%, ef þeir ætti að fá kreppulán, Nú vildi
allur þorri bænda ekki uppgjafir, heldur
að gera lánin ódýrari og til langs tíma.
Samkvæmt þessu átti ríkasti bóndinn í einu
kaupfélagi að fá gefin eftir 15% af skuld
sinni þar. Hann átti 30—35 þús. fram yfir
skuldir. En fátækur samherji í félaginu átti
að gefa eftir ríkasta bóndanum. Ekki sízt
þeir, sem voru of fátækir fyrir sjóðinn, til
að ná þar skiftum.
Sjóðstjórnin lét undansíga að gefa svo
rausnarlega ríkismönnunum. En þá komu
nýjar veilur. Kjörorð Jóns Þorl. var tekið
upp, bændurnir áttu að gefa sér eftir sjálf-
ir. Ég tek dæmi. Bóndi byggir vandað stein-
hús fyrir 13 þús. kr. Hann fær 8000 í
Búnaðarbankanum en 7 í kaupfélagi sínu.
Bankinn hafði ýtt undir bóndann að byggja
stórt. Nú heimtar bankinn að kaupfélagið
gefi bóndanum eftir 83% af 7000 kr. skuld-
inni. Sjálfur gefur bankinn ekki einn eyri.
Háída menn að kaupfélagið hafi raunveru-
lega grætt á byggingarefninu í húsið, svo að
þessi krafa sé sanngjörn. Nei. Uppgjöfin
kemur á aðra bændur í félaginu. Þeir gefa
sér eftir sjálfir. En „bændavininiir“ og í-
lialdið strádrápu tillögu Steingríms og Ing-
ólfs í fyrra um að ríkið legði fram eina
miljón til að hjálpa stofnunum, sem ekki
gætu gefið eftir. Jón Þorl. setti sig á móti
þessu. llann hélt að kaupfélögin hefðu gagn
af þessu framlagi „Bændurnir“ sögðu að það
væri bezt að láta íhaldið ráða, og syo var hin
brýna hjálp með fjárframlagi frá ríkinu
drepin.
Kröfur sjóðstjórnarinnar til samvinnufé-
laganna eru yfirleitt byggðar á samskonar
skilningi eins og í hinu tilfærða dæmi. Munu
bændur eiga eftir að sjá þar marga
skemmtilega hluti. En síðustu daga hafa ný
vandræði komið fyrir sjóðinn. öll stjórnin
er á framboðsfundum. Hinar merkustu
ákvarðanir bíða. Eiga lánin að vera til 20
ára eða til 40 ára? Eiga vextir og afborg-
anir fyrst um sinn að vera 5%, sem er of
hátt, eða 6V2% eins og helzt sýnist stefnt