Tíminn - 23.08.1935, Qupperneq 2

142
TÍMINN
mgabaráttunni eftir þingrofið
1931. Þá hefir haim verið rit-
stjóri að áhriíamesta blaði
landsins í tíu áx-, og í fjögur ár
íormaður landstjórnarinnar á
>ví tímabih, þegar mest hefir
verið unnið að því að gera að
veruleika hugsjónir þeirra
æskumanna, sem myndað höfðu
ungmennafélögin.
Framsóknarflokkurinn hefir
fengið meginið af liðsafla sín-
um frá samvinnumönnumj
landsins og frá hinni íyrstu
kynslóð ungmennaféiaganna.
Samvinnumennirnir fluttu með
sér í flokkinn, úr sínu fjöl-
þætta starfi, hugsjónir og lífs-
reynslu um viðskipti og félags-
mál. Úr þeim skóla hefir
Framsóknarflokkurinn fyrr og
síðar fengið mikinn hluta trún-
aðarmanna sinna, til vanda-
mestu starfanna. Og frá ung-
mennafélögunum, kom mikið
starfsþrek, hiti æskuimar, hug-
sjónir og vonir urn skjótar að-
gerðir. Ritstjóri Tímans og
forustumaður Fi’amsóknar-
ílokksins varð í félagsmálefn-
um eins og rikur erfingi. Hann
stóð í íararbroddi fyrir mikilh
alþjóðlegri hreyfingu. Með
honum stóðu þúsundir manna
að verki. Og í þessum hóp var
óvenjulega mikið af mönnum
með sterkum vilja og skapandi
þrótti. Út um land, svo að
segja í hverri byggð, voru
Framsóknarmennirnir sístarf-
andi að verzlunar-, búnaðar. og
menningar-umbótum. Þar sem
svo er háttað, styrkir hver
annan og þeir sem eru í farar-
broddi, gera átök sín með sam-
eiginlegum stuðningi allra.
Tryggvi Þórhailsson naut
þessarar góðu aðstöðu í ríkum
mæli, eins og hver sá forystu-
maður, sem| á því láni að
fagna, að eiga marga dugandi
samherja. En Tryggvi Þór-
hahsson fyUti vel sitt for-
mannssæti. Ég man ekki til að
ég heyrði nokkumtíma, frá
samherjum hans, ósk um að
hann hætti við ritstjóm Tím-
ans, eða íorustu flokksins,
meðan heilsan leyfði honum
mikla áreynslu. 1 hinni ríku
sameign flokksins var hann
eins og aðrir, bæði gefandi og
þiggjandi. Og árangurinn af
því samstarfi varð alveg ó-
venjulegur, af því að af miklu
var að taka.
Þegar á, í mjög stuttu máh,
að meta hina varanlegu þýð-
ingu Tryggva Þórhallssonar á
þessu 14 ára tímabili, þá hygg
ég, að þar sé um tvennt þýð-
ingarmest að ræða. Annars-
vegar er þáttur hans að efla
Framsóknarflokkinn. Það starf
er geysimikið. Hann vann að
því jöfnum höndum með blaða-
greinum, ferðalögum, fundar-
höldum, með bréfaskriftum en
ekki sízt með persónulegri
kynningu. Tryggvi Þórhallsson
var á þeimj árum manna bjart-
sýnastur um sigur góðra mál-
efna og hafði til að bera marga
þá eiginleika, sem mjög auka
vinsældir við persónukynningu.
— Hinn þátturinn var barátta
hans fyrir sérstökum málum og
þá fyrst og fremst fyrir land-
búnaðarmálum. Ég Iæt nægja
að benda á fáein þekkt dæmi
um stórmál, sem hann beitli
sér fyrir og átti mikinn þátt í
að hrinda í framkvæmd. Efl-
ing Búnaðarfélagsins, framlög
til jarðabóta, verkfærasjóður,
kæliskip og kæhhús, stofnun
Búnaðarbankans, efhng hinna
nýju mjólkurbúa, ríkisverzl-
un með tilbúinn áburð o.
s. frv. Síðar kom1 hin áhrifa-
mikla forganga um lagningu
nýrra vega, brúagerðir og
aukning símakerfisins.
Eitt af andstöðublöðum
Framsóknarmanna hefir lýst
um sama leyti í útvarpinu um
kjördæmamálið. Það er al-
kunnugt, að útvarpsræður hafa
venjulega ekki mikil augna-
bliksáhrif, en það var talið, að
sú ræða. hefði snúið ekki allfá-
um til fylgis við Framsóknar-
crkan. En hann náði aldrei
fullri heilsu aftur. Hann mátti
helzt ekki ferðast. Veikindin
tóku sig upp hvað eftir annað
meðan hann var forsætisráð-
herra, og hann var þá oft
sárþjáður, þótt hann léti lítt á
og bóndinn á fiofi á Rangár-
völlum beitti við Skarphéðinn,
f ins' og sagt e.i frá í Njálu.
Þá var reynt að nota sér
þreytu Tryggva Þórhallssonar,
veikindi hans, þörf hans að
njóta hvíldar. Öllu var snúið
að ]xví eina tákmarki, að draga
hann frá fortíð hans, vinum
j hans og samherjumí, frá Fram-
sóknarflokknum. En góðir
drengir skifta ekki um flokk
jafnauðveldlega, og þeir breyta
um föt. Og fyrir Ti’yggva Þór-
hallsson var þetta raunveru-
lega ómögulegt. Allt hans líf,
allt hans starf, öll hans frægð
var tengd við Framsóknar-
flokkinn. Ef Tryggvi Þórhalls-
son átti að flytja þaðan, var
það eins og þegar miðaldra
maður er dæmdur í útlegð til
framandi lands. 1 stað þess að
gefa Tryggva Þórhallssyni fi*ið
og hvíld var honum gefin kvöl
og sorg. Ofan á líkamleg veik-
indi og þreytu var bætt því,
sem sízt skyldi, megnasta and-
legum sársauka.
stjórnartímabili Tr. Þórhalls-
sonar vel og réttilega: „Þá
voru gjafir gefnar, brýr, heilar
stórbrýr, skólar, símalínur,
verksmiðjur og stórhýsi . . .“.
Viðhoi-f Tr. Þórhallssonar var
raunverulega í þessum1 efnum
* /
I Almannagjá 1930: Forsætisráðherrann setur Alþingishátíðina.
Frá setning Alþingis eftir hinn mikla kosningasigur Framsóknar-
iiokksins sumarið 1931. Alþingismenn ganga úr dómkirkjunni. —
Fremstir ganga Tryggvi pórhallsson íorsætisráðherra og sr. Svein-
bjöm Högnason, sem þá prédikaði við þingsetningu. Næstir ganga
Sigurður Kristinsson þáv. atvinnumálaráðherra og Ingólfur Bjarnar-
arson fyrv. alþm. í Fjósatungu. (Ljósm.stofa Alfreðs D. Jónssonar).
líkt og móður, sem er um-
kringd af stórum barnahóp
og aldrei finnst hún geta venð
nógu örlát og nógu gjafmild. |
— Kyrstöðumönnum landsins |
brunnu í augum þessi miklu |
framlög aí almannafé til al- |
mannaþarfa. En það mun sann- |
ast, því betur sem að er gáð, að
ef ekki hefði, á þessum 14 ár-
um, látlaust verið barizt fyrir
að beina fjáx*magni þjóðarinn-
ar til sveitanna, þá væri nú
engin sveit og enginn landbún-
aður tii á Islandi, nema t ún-
blettir kring um kaupstaðina.
Gullnáma vertíðarinnar sunn-
anlands og síldarinnar norðan-
lands, hefði sogað til sín allt
landsfólkið, ef ekki hefðu
verið jöfnuð metin með opin-
berum fjárframlögum. Og það
þarf ekki lengi að bíða eftir
sönnununum. Nú fær þjóðin
ekki að selja allar sínar ágætu
sjávarvörur á erlendum1 mark-
aði. Nú verður landið að geta
að miklu leyti fætt sín eigin
börn með heimaframleiðslu.
Nú koma að góðu liði „gjafir“
þær til dreifbýhsins, sem fyrr
þóttu úr hófi fram.
Meginlífsstarf Tryggva Þór-
hallssonar liggur í því að
hjálpa til að gera íslenzka
landbúnaðinn að vélaiðju. Á
þann einan hátt getur búnað-
urinn lifað, samhliða hinum
bylgjótta námuiðnaði við sjó-
inn. Vitaskuld er mikið af því
verki óunnið, en byrjunin er
hafin, og nú þegar má full-
yrða, að í yfirstandandi erfið-
ieikum er sú byrjun, sem var
hans hugðarmál, raunverulega
aðaluppistaða í þeirri „hringa-
brynju“ sjálfbjargarinnar, sem1
landsmenn hlífa sér með í erf-
iðleikum þeim, sem þjóðin á
nú við að búa.
VI.
Tryggvi Þórhallsson var á-
hlaupamaður. Hann var betur
gerður til að sækja á en að
verjast. I blaðagreinum sínum
í Tímanum, og í ræðum sínum
á fundum og þingi, lét honum
bezt sóknin. Og undirstaða
þeirrar sóknar var bjartsýni
hans og trú á framgang góðra
málefna. Hann var á baráttu-
árum sínum álitinn áhrifa-
mesti ræðumaður á stórum
mannfundum, og stundum í út.
varpi. Mér eru fyrir minni
tvær slíkar ræður, vorið 1931.
Aðra ræðuna hélt hann á afar-
fjölmennum kjósendafundi í
Búðardal, og átti með henni
mikinn þátt í sigri flokksins
við þær kosningar í því kjör-
dæmi. Hina ræðuna, flutti hann
flokkinn, og það jafnvel í
kaupstöðum landsins. Trú
ræðumannsins flutti fjöll efa
og andúðar.
Eftir 14 ára samfelda sigur-
göngu kom, vorið 1931, upp úr
kosningunum, undarleg breyt-
ing yfir Tryggva Þórhallsson.
Hann virtist hætta að eiga
samieið með gömlum samherj-
um sínum. Hann hætti að
sækja fram, og hugði mest á
vörn. Að lokum kom þar, að
hann sagði sig úr Framsóknar-
flokknum. Hann kom norður á
Strandir til sinna gömlu vina,
en þeir þekktu ekki aftur sinn
kæra leiðtoga. Og þegar hann
talaði til þjóðarinnar allrar, í
blaðagreinum eða útvarpi, var
hið forna fjör og kraftur að
nokkru leyti horfið. Eina und-
antekningin var kafli í út-
varpsræðu vorið 1934, þegar
hann útskýrði m,eð fullri orku
umbótabaráttu Framsóknar-
manna. Þá fundu menn, að
hann var aftur kominn heim.
Að lokum fór svo, að hinir ný-
fengnu félagar, sem hann
hafði mest fyrir gert, urðu
óánægðir, af því að hann
vildi halda friði við fyrri sam-
herja. Þannig leið að kvöldi.
Þannig voru fjög*ur síðustu
æfiár Tryggva Þórhallssonar.
VH.
Meðan Tryggvi Þórhallsson
stýrði Tímanum, var hann
allra manna hraustastur og
fjörmestur. Hann þoldi þá
erfið ferðalög á sj ó og landi
og langa samfelda vinnu. En
upp úr kosningafundunum
1927 lagðist hann hættulega
veikur af þarmablæðingu. Um
tíma var honum ekki hugað
líf, en í það sinn sigraði lífs-
því bera. Vitaskuld hlutu slik
veikindi að hafa meir en lítil
áhrif, ekki sízt á ungan og
stórhuga mann.
Síðan komu fjögur hörð bar-
áttuár. Tryggvi Þórhallsson
var í fararbroddi. Framsóknar-
flokkurinn beitti sér fyrir al-
hliða umbótum. Andstöðuflokk-
urinn beitti sér gegn hverri
umbót. Hinir köldu pólitísku
hvirfilbyljir geysuðu dag eftir
dag og ár eftir ár um manninn
semj var með veika heilsu í
fararbroddi hinnar miklu sókn-
ar.
Loks kom fjórtánda og síð-
asta baráttuárið með þingrof-
ið. Aðalandstöðuflokkur Fram-
sóknarmanna lagði sig þá fram
til að brjóta þrek Tryggva
ÞórhaJlssonar, í því skyni að
taka sjálfur við völdum. Börn
hans voni ofsótt í skólum bæj-
arins. Hús hans var umsetið
fram á nætur, kvöld eftir
kvöld, af organdi niannhafi.
Dag eftir dág líktu blöð and-
stæðinganna forsætisráðheiT-
anum við mestu skaðræðis-
menn söguimar.
Sókn andstæðinganna mis-
heppnaðist. Tryggvi Þórhalls-
son hélt velli í þingrofinu og
vann mikinn kosningasigur. En
þá var orka hans þrotin. Lang-
vinn veikindi og drengskapar-
laus framkoma andstæðing-
anna höfðu endanlega lamað
þrek hans og sóknarhug.
VIII.
Tryggvi Þórhallsson þurfti,
eftir þingrofið, að fá rð og
hvíld. Hann fann það sjálfur
og leitaðist á ýmsan hátt við
að ná því marki. Þá var líka
óspart reynt að beita. við
hann sama sálarlega áróðrinum
IX.
Þannig liggja hin dýpri rök í
æfi Tryggva Þórhallssonar.
Hann verður manna skammlíf-
astur þeirra, sem á síðustu ára-
tugum hafa verið leiðtogar í
íslenzkum stjórnmálum. En
dagsverk .hans er meira en
margra. hinna vöskustu, sem
náð hafa háum aldri. Og árang-
ur starfsins skiptir meiru en
lengd vinnudagsins.
Hörup, hinn frægi danski
ritstjóri hafði að orðtaki fyrir
flokk sinn: „Vér skulum bera
foringja voin á skjöldum!* —
Þannig fer Framsóknarmönn-
um við Tryggva Þórhallsson.
Þeir saka hann ekki fyrir að
særast í sameiginlegri baráttu
fyrir djarfmannlegum1 hugsjón-
um. Þeir vita, að hann verður
aldrei frá þeim skilinn. Þeir
vita, að hann stóð í fylkingar-
brjósti þeirra, þar sem mest
reyndi á, meðan orkan leyfði.
Þessvegna bera þeir Tryggva
Þórhallsson til grafar á skjöld-
um. J. J.
Ayfirreið 1904 gisti Þórhall-
ur biskup heimili það.er ég
sem unglingur hafði dvalið á
um nokkur ár. 1 þeirri ferð var
Tryggvi Þórhallsson méð föður
sínum. Ég var að heiman þeg-
ar þá feðga bar að garði. En
eftir þessa heimsókn voru af
heimilisfólkinu felldir þeir dóm.
ar um Tryggva Þórhallsson,
sem ollu því, að ég hlaut að
fá dálæti á honum, þrátt fyrir
það, að ég hafði aldrei séð
hann sjálfur.
Þegar unnið var að stofnun
Ungmennafélags Reykjavíkur
tveim árum síðar, mun það hafa
verið fyrir þessa afspum af
Tryggva Þórhallssyni, að ég
gerði mér ferð heim til hans
að Laufásd og skýrði honum
írá félagshugmyndinni. Hann
slóst í hópinn og varð frá
fyrstu tíð einn af áhrifamönn-
um, ekki aðeins í félaginu,
heldur í þeirri æskulýðshreyf-
ingu, sem kennd er við þessi
félög.
Alla tíð síðan hafði ég náin
kynni af Tryggva Þórhallssyni.
Þeir voru skólabræður
Tryggvi Þórhallsson og síra
Jakob Ó. Lárusson, sem síðar
vai*ð prestur að Holti undir
Eyjafjöllum. Jakob lauk em-
bættisprófi ári á undan
Tryggva, þótt þeir yrðu stúd-
entar jafn snemma. Tryggvi
var ár á Hafnarháskóla áður
en hann fór í Prestaskólann,
en Jakob fór til Vesturheims
þegar er hann hafði lokið em-
bættisprófi og var þar rúmt ár.
Þannig orsakaðist það, að þeir
urðu vígðir saman, Tryggvi og
Jakob, annar til Hestþinga, en
hinn að Iiolti.
1 fyrstu hugðist Tryggvi Þór.
hallsson að sækja um Garða á
Alítanesi. Man ég eftir ferð,
sem við íórum til Hafnarfjarð-
ar þessir þrír félagar. Var þá
erindi Tryggva, að hitta að máli
áhriíamenn í prestakalhnu áð-
ur en til kosninga kæmi. Voru
undii*tektir þeirra hinar ákjós-
ánlegustu. En um þetta leyti
losnuðu flestþing í Borgarfirði.
Kaus Tryggvi þá fremur að
sækja um þau. Mun því hafa
valdið erfð og ásköpuð ást á
sveitalííi annarsvegar og ná-
lægð við nákomna ættingja
hin-svegar.
Seint á árinu 1916 dó Þór-
iiallur biskup.
Tryggvi Þórhallsson var sett.
ur kennari við guðfræðideild
iiáskólans um það leyti og fiutti
izt liann að Laufási. Um kenn-
araembættið var síðan ákveðið
að fara skyldi fram samkeppni.
iákyldu umsækjendur skrifa
íræðilega ritgerð um Gizzur
biskup Einarsson. — Lauk
Tryggvi Þórhallsson miklu
verki og mun hafa verið fallizt
á niðursitöður rannsókna hans
í aðalatriöum af meira hluta
dómnefndar, og því einkenni-
legri urðu úrslitin, þegar öðr-
um manni var dæmdur sigurinn
i samkeppni þessari.
En einmitt þessi dómsúrslit
virðast hafa, haft djúptæk á-
hrif í lífi Tryggva Þórhalls-
sonar.
Hneigð hans og hæfileikar til
íræðistarfa var svo rík, að
hefði hann orðið háskólakenn-
ari, þá bendir allt til þessi, að
hann hefði fyrst og fremst
helgað krafta sína fræðistörf-
um.
öllum þeim, sem nákomnast-
ir voru Tryggva Þórhallssyni
og fylgst höfðu með áhuga
þeim og dugnaði, semj hann
lagði í vinnuna við þetta fyrir-
lagða rannsóknarefni, kom það
mjög á óvart, að þetta skyldi
ekki nægja til þess að tryggja
honum þann kennarastól, sem
hann hafði þó áður verið sótt-
ur til að skipa.
Á sunnudegi barst fregnin um
niðurstöðu dómnefndarinnar að
Laufási, rétt áður en Tryggvi
Þórhallsson fór inn að Lauga-
nesi til þess að flytja þar guðs.
þjónustu með sjúklingunum í
iörföllum síra Haralds heitins
Níelssonar.
Þegar hann kom til baka,
man ég að hann lét þess getið,
að það væri hann viss um, að
engan af þeim, sem á hann
hlýddu í þetta sinn, hefði grun-
að að hann hefði orðið fyrir
vonbrigðum þennan dag.
Tryggvi Þórhallsson og
vandamenn hans kusu helzt að
hann gæti sezt að í Laufási,
föðurleifðinni, enda hafði hann
flutzt þangað með fjölskyldu
sína um miðjan vetur í þeim
tilgangi.
Sunnudagskvöldið sama, semj
úrskurðurinn féll um háskóla-
kennaraembættið, spurði ég
Tryggva Þórhallsson hvort
hann vildi verða ritstjóri Tím-
ans.
Engu svaraði hann ákveðið
um þetta það kvöld. En ég gekk
þó til hvílu þá um kvöldið með
það hugboð, að úr þessu mundi
verða.
Og Tryggvi Þórhallsson varð
ritstjóri Tímáns.
Honum var það fullkomlega
ljóst, að með- því að takast
þetta hlutskipti á hendur, þá
var hann að taka sitöðu í fylk-
ingarbrjósti fyrir ungum
st j órnmálaflokki.
Það sem orkaði þeirri stefnu.
breytingu í lífi Tryggva Þór-
hallssonar, semj þessi ákvörðun