Tíminn - 04.09.1935, Blaðsíða 1

©Íaíbbagf
í> í a í> i n í< et J. Jðai
Átsa«suiínu footat 7 (x.
2tygteifesla
®9 *Ou|)eltnta d tLangaoeg IO.
6iaU 2553 — Póst^dii 901
XIX. árg.
Reykjavík, 4. sept. 1935.
37. blað.
Uívarpið
tíl Amevíku
Á sunnudagskvöldið var gerð
tilraun héðan í fyrsta sinn
rneð útvarp til Ameríku.
Útvarpið hófst með svo-
hljóðandi ávarpi Hermanns
Jónassonar foitsætisráðherra:
Ég leyfi mér fyrir hönd
Jjjóðar minnar að ávarpa yður,
vírðulegu útvarpsnotendur í
Vesturheimi. Á milli mín og
yðar liggur hálf kringla heims;
— en snilli mannsandans hefir
brúað þessar óraleiðir og gert
mér mögulegt að bera hinni
ungu voldugu þjóð hins nýja
tímá, vinarkveðju aldinnar
móður sögu og sagna. yzt í
Atlantshafi.
Fyrir þúsund árum litu sam-
landar mínir fyrstir hvítra
manna, hinar fögru strendur
lands yðar. Þá hljómaði í
fyrsta 'sinn í hinni nýju álfu
hin norræna tunga, sem enn er
töluð nærri óbreytt hér í föður-
landi hinna ótrauðu sæfarenda.
— Nú gnæfir hér í höfuðborg
lands vors, skammt þaðan er
ég tala, tignarleg og fögur
standmynd hins frækna for-
ingja hins litla hóps, er vestur
fór, Leifs Eiríkssonar, er land-
ar hans nefndu hinn heppna.
Mynd þessa færði Banda-
ríkjaþjóðin Islendingum árið
1930 í minningu þess, að þá
varð löggjafarsamkoma vor,
Alþingi, þúsund ára gamalt.
íslendingum hinum fornu
auðnaðist ekki að verða land-
námsmenn í hinni nýju heims-
álfu. Fyrst hundruðum ára
síðar, í lok nítjándu og í byrj-
un tuttugustu aldar, fóru ís-
lendingar og þá í þúsundatali,
aftur vestur um haf. Þá auðn-
aðist þeim, að festa þar rætur
og nema ný lönd. — Er oss,
sem heima sitjum, það mikið
gleðiefni, að vita að þessir
bræður vorir og systur hafa
reýnzt verðugir afkomendur
forfeðranna og að þeir hafa,
með því að reynast nýtir og
góðir borgarar, launað fóstru
sinni ,þau glæsilegu skilyrði til
vaxtar og frama, sem hún hef-
ir börnum sínum að bjóða. Er
það ósk vor og von að stöðugt
vaxandi bönd viðskipta, vin-
áttu og ménningar megi órúf-
anlega tengja oss hinni vold-
ugu öndvegisþjóð Vesturheims.
Til þeirra landa minna, sem
í Vesturheimi búa vil ég mæla
þessum orðum á þeirra gamla,
móðurmáli:
Vestur-íslendingar: Ég- flyt
yður hjartanlegar kveðjur
lands og þjóðar.
Vér heima-Islendingar ósk-
um' einskis frekar en aukinna
kynna við yður og þá þjóð,
sem yður fóstrar. Engir gestir
eru hér velkomnari en þeir,
sem að vestan koma til að
njóta hér „nóttlausrar vorald-
ar veraldar þar sem víðsýnið
skín“ eins og skáldið yðar góða
kemst svo snilldarlega að orði.
— Verið þess vissir, að athygli
vor og samhygð fylgir yður,
og minnumst þess, að hver
sigur sem vinnst, hvort held-
ur er vestan hafs eða austan,
er vorum sameiginlega stofni
til aukins frama.
Ný fáiækvalög
Eitt af þeim höfuðmálum,
sem lögð verða fyrir þingið í
liaust, er frumvarp til nýrra
framfærslulaga. Voni núgild-
a ndi framfærslulög rækilega
endurskoðuð og hið nýja frum-
varp samið sl. vetur. Hefir
Páll Herniannsson alþm. aðai-
lega unnið að þessum undir-
búningi fyrir hönd Framsókn-
arflokksins,
Breyting á núgildandi frain-
færslulöggjöf er mjög aðkall-
andi, sérstaklega fyrir sveit-
irnar. I fjölda mörgum hrepp-
um er fátækraframfærið nú
orðið alveg óþolandi byrði. Og
ástæðan er víðasthvar þessi:
Fólk hefir flutt úr sveitum til
kaupstaða, orðið þar fyrir van-
heilsu eða ekki getað séð fyrir
sér af öðrum ástæðum og
þurft að leita fátækrahjálpar
áður en núgildandi sveitfestis-
tími var liðinn. Það hefir þó
verið búið að dvelja þar það
lengi og búið að binda sig það
föstum böndum, að það hefir
ekki viljað eða getað flutt
heim aftur í hrepp sinn til að
njóta framfærslunnar þar.
Útkoman verður þá sú, að
hrepparnir þurfa að sjá fyrir
fólkinu á stöðum, þar sem
miklu dýrara er að lifa, en
heima fyrir í hreppnum og
verður þá framfærslukostnað-
urinn í ósamræmi við tekjur
þær, sem gjaldendur hreppsins
liafa og þar með greiðslugetu
hans alveg ofboðið. Enda munu
þess dæmi um suma hreppa,
að m'eginhluti útsvaranna og
jafnvel meira til, hefir farið í
það að sjá fyrir, þó elcki væri
nema ein þurfandi fjölskylda,
eða. jafnvel einn einasti mað-
ur, í hinni miklu ,dýrtíð kaup-
staðanna.
Á þessu var nokkur bót ráð-
in með breytingu, sem gerð
var á framfærslulögunum fyr-
ii' fáum árum, þar sem sveit-
festistíminn var styttur, og á-
kveðið nokkurt tillag úr ríkis-
sjóði til þeirra hreppa, sem
tilfinnánlegust fátækraútgjöld
höfðu. En sú breyting var þó
hvergi nærri fullnægjandi.
Stungið hefir vei*ið upp á
því að gera landið allt að einu
framfærsluhéraði og leysa
málið á þann hátt. Á þá lausn
getur Framsóknarflokkurinn
með engu móti fallizt. Hún
myndi áreiðanlega verða til
þess, að auka stórum fátækra-
útgjöldin í heild. Enda er í
hinu nýja frumvarpi ekki lagt
til, að sú leið verði farin.
Höfuðatriði frumvaipsins
eru tvö: Annarsvegar afnám
„sveitfestistímans". Dvalar-
sveit á að vera framfærslu-
sveit. Hinsvegar er styrkur til
þeirra sveitarfélaga, sem harð-
ast veyða úti.
Áherzla. verður lögð á að
afgreiða þetta frumvarp á
þinginu. Því að skuldir ýmsra
hreppa við kaupstaðina vegna,
framfærslu, eru þegar orðnar
óbærilegar, og kaupstöðunum'
hinsvegar lítill fengur í að
eignast á pappírnum skuldir,
sem ranglátlega eru tilkomnar
og ekki er hægt að greiða.
A víðavangi
Síldveiðin og atvinnuleysið.
Það er nú sýnt, að síldveiðin
ætlar að bregðast mjög á
þessu surnrú Alls er búið að
salta á landinu rúml. 70 þús.
tunnur, en í fyrra voru saltað-
ar rúml. 187 þús. tunnur.
| Bræðslusíldin í sumar er ekki
orðin nema. 545 þús. mál, en
varð í fyrra 675 þús. mál. Þó
er þess að gæta, að verð á
síldarafurðum mun verða tals-
vert hærra. en í fyrra. En
vinnutap þeirra, sem byggt
hafa á atvinnu við síldarverk-
un í sumar, er mjög tilfinnan-
legt og margt fólk nauðulega
statt nú undir veturinn. Ætti
riú enginn að setja sig úr færi,
sem þess á kost, að komast í
vist í sveit í vetur og tryggja
sér þannig fæði og húsnæði,
þó ekki væri meira. Er rétt að
minna á það í því sambandi,
að ríkisstjórnin hefir á sl.
vori látið safna all ítarlegum
skýrslum í öllum' hreppum um
möguleika bænda til að taka
fólk í vinnu og með hvaða kjör-
um. En allar leiðbeiningar og
aðstoð viðvíkjandi slíkum vist-
ráðningum, geta nrenn fengið
hjá Vinnumiðlunarskrifstofu
ríkisins í Mj ólkurfélagshúsinu
í Reykja,vík.
Helmingur
af blaði „einkafyrirtækisins"
kom út núna um helgina. Mun
aðallega vera sent út til að
rukka inn skuldir, því að fáir
eða engir hafa borgað blaðið,
enda sent óumbeðið og víðast
í fullri óþökk. Aðalgreinin er
um „krossfestingu“ Svafars í
Sambandinu, og hvernig
hann varð uppnuminn, af eig-
in ramleik, sem bankastjóri
norður á Akureyri. En hætt er
við, að erfitt verði fyrir prest-
ling þann, er blaðinu stjórnar,
að fá menn til að kenna í
brjósti um Svafar. Eina vonin,
ef bæjarfógetinn á Akureyri
fengi einhverja samúð með
þessum nýja þegni, svo sem
til minningar um hliðstæðar
ráðstafanir tii persónulegra
atvinnubóta. — Annars skal
það fram tekið í þessu sam-
bandi, að Framsóknarflokkur-
inn á engan fulltrúa í banka-
ráði Útvegsbankans, sem á-
kvað að gera Svafar að banka-
stjóra, en Svafar var þar
sjálfur formaður eins og
kunnugt er.
Búnaðarbankastjórinn.
Nýr aðalbankastjóri hefir
nú verið skipaður í Búnaðar-
bankann. Er það Hilmar Stef-
ánsson útbússtjóri Landsbank-
ans á Selfossi. Mun hann taka
við bankastjórninni um miðjan
mánuðinn og verður þá jafn-
framt f ormaður stj órnar
Kreppulánasjóðs, samkv. gild-
andi lögum um þau efni. Hilm-
ar Stefánsson bankastjóri er
maður á bezta skeiði, fæddur
10. maí 1891 á Auðkúlu í
Húnavatnssýslu, sonur sr. Stef-
áns prests á sama stað. Lauk
hann gagnfræðaprófi á Akur-
eyri 1911 og var síðar einn
vetur í lærdómsdeild mennta-
skólans í Rvík. Árið 1917 gerð-
ist hann starfsipaður Laffidj’s-
bankans og hefir verið það
stöðugt þangað til nú. Fyrra-
hluta árs 1930 veitti hann um
hríð forstöðu umboðslánaskrif-
stofu þeirri, er Landsbankinn
setti á stofn í Vestmannaeyj-
um, er íslandsbanki hrundi. —
í júlí sama ár var honum fal-
in stjórn útibúsins á Selfossi,
og hefir verið útbússtjóri þar
síðan. Þó var hann um hríð
settur aðalgjaldkeri Lands-
bankans í fyrra, en hvarf aft-
ur að útbúinu á Selfossi, eftir
eigin ósk og áskorunum fjölda
bænda úr Árnes- og Rangár-
vallasýslum. — Sýnir það vin-
sældir hans meðal sunnlenzkra
bænda, og má óhætt gera ráð
fyrir, að þekking hans, reynsla
og aðrir góðir kostir muni ekki
síður koma að haldi nú við að-
allánsstofnun bændastéttarinn-
ar.
Þess skal getið, að landbún-
aðarráðherra, sem veitir þetta
starf, hefir ákveðið, að launin
skuli lækka um rúman þriðj-
ung, eða, niður í 12 þús. kr.
Er það í samræmi við þá
•stefnu stjórnarinnar, að lækka
hin hæstu laun, þar sem því
verður við komið.
Komuppskeran í Reykholti.
Eins og áður hefir verið get-
ið um hér í blaðinu, var sáð
komi í Reykholti í ca. 28 dag-
sláttur s. 1. vor. Er nú byrjað
að slá byggig og verða hafr-
arnir einnig slegnir bi’áðlega.
Kornvöxturinn er ágætur, svo
fást munu 200—250 tunnur
byggs og hafra af þessari ný-
rækt. Kartöflur voru settar
niður í 3000 fermetra og lítur
þar einnig út fyrir góða upp-
skeru. Þá hefir verið sáð í til-
raunareiti grænum og gulurh
baunum. Hafa þær líka þrosk-
ast vel.
Guðrún í Ási og Mjólkur-
samsalan.
Frú Guðrúnu í Ási hefir
þótt við eiga að nota þá fáu
sólskinsdaga, sem náttúran
hefir gefið Reykvíkingum, til að
hefja nýtt framhald á myrkra-
verkum sínum í mjólkurmál-
inu. Ekki er að sjá á þessu,
að blessuð sólin hafi bætandi
áhrif á hina trúuðu. Eða
kennske hin sé orsökin, að
réttarfríið er nú að renna út,
og að frúin góða í Ási hefir
lent í því óhappi að eiga dá-
lítið vantalað við dómstólana,
]>egar þessu réttarfríi lýkur.
Þó verður að viðurkenna
það, að allar eru athugasemd-
ir frúarinnar við starfsemi
samsölunnar af minna forsi og
ósanngirni fram settar nú en
þær voru á sl. vetri. Og sum-
part stafa þær vafalaust af
því, að sú góða kona skilur
ekki til hlítar það mál, sem
hún er að tala um, og verður
henni ekki reiknað pað til
syndar. Sízt vill Tíminn verða
til þess, að standa gegn því, að
tillit sé tekið til leiðbemínga
eða athugasemda við rekstur
Samsölunnar, ef til bóta má
verða, hvaðan, sem þær koma.
Ilinsvegar er óþarfi, að líða
fólki, sem ábyrgðar hefir að
gæta, að hafa í frammi ómót-
mælt, markleysuhjal og fleipur
í þessum efnum, sem við lítið
eða ekkert hefir að styðjast.
Hiimar Stefáusson,
hinn nýi aftalhankastjóri Búnaðar-
hankans og stjórnarformaður
Krcppulánasjóðs.
En í Nýja dagblaðinu hefir
þegar verið sýnt fram á, að
fengnum upplýsingum, að að-
finnslur frúarinnar í Ási í téðri
Mbl.-grein eru yfirleitt á eng-
um rökum byggðar.
Og að endingu: Það er engan
veginn kristilegur hugsunar-
háttur hjá frú G. L. að ímynda
sér, að þeim mönnum, sem lagt
hafa á sig mikla fyrirhöfn, og
setið undir sífelidum skömmum
og' brigslyrðum, fyrir að reyna
að koma aðalframleiðsluvöru
sunnlenzkra bænda í viðunandi
verð og tryggja hollustuhætti
í bænum, gangi til þess fúl-
mennska og’ illt eitt. Frúin ætti
að gæta sín betur efttrleiðis,
að láta ekki sambúðina við
Mbl. hafa óholl áhrif á sinn
innra ^rnann.
Geysir endurheimtur.
Hinn 20. ág. s. 1. barst Her
manni Jónassyni, forsætisráð-
herra, svohljóðandi gjafabréf:
„Reykjavík, 30. ágúst 1935.
Herra forsætisráðherra
Hermann Jónasson,
Reykjavík.
Hérmeð tilkynni ég yður
herra forsætisráðherra, að ég
geí' íslenzka ríkinu kr. 8000,00
— átta þúsund krónur — til
greiðslu á kaupverði hveranna
Geysis, Strokks, Blesa og Litla-
Geysis í Haukadal og landspildu
mnhverfis þá, samkvæmt af-
sali til Ríkisstjórnar Islands
undirrituðu af mér f. h. eig-
anda í dag.
Þessu til staðfestu er undir-
ritað nafn mitt í viðurvist
tveggja tilkvaddra vitundar-
votta.
Sigurður Jónasson“.
Gjafabréfinu fylgdi svohljóð-
andi afsal:
„Ég, Sigurður Jónasson fram-
kvæmdarstjóri, Reykjavík, geri
kunnugt að ég fyrir hönd
lir. Hugh Charles Innes Rogers í
Beechcroft, Nitton, Bristol,
samkvæmt umboði dagsettu
15. ágúst þ. á., sel og afsala
Ríkisstjórn tslands til fullrar
eignar, hverina Geysi, Strokk,
Blesa og- Litla-Geysi, sem öðru
nafni nefnist Óþerrishola, allir
liggjandi í Biskupstungna-
hreppi í Árnessýslu, ásamt
landspildu þeirri, sem takmark-
ast þannig: að vestan af
beinni línu frá Litla-Geysi 50
Frh, á 4. síðu.
Uian úv heimi
Utan úr löndum berast nú
síðustu mánuðina hinar ömur-
legustu fregnir um erfiðleika
landbúnaðarins og vaxandi fjár
hagsvandræði bænda.. Gleggsta
vitni þess, hvernig ástandið
er, eru þær óvenjulegu óyndis-
ráðstafanir, sem bændur
ýmsra landa hafa gripið til í
því skyni að reyna að sigrast
á örðugleikunum. En ýms
þessi tiltæki brjóta jafnvel í
bág við lög og rétt þjóðfélag-
anna, og má þá nærri geta, að
rnjög er að sorfið högum
manna, því að í flestum lönd-
um er þó bændastéttin eins og
hér á landi, allra stétta frið-
sömust og seinþreyttust til
vandræða.
I Danmörku hefir t. d. nú
um þessar mundir verið uppi
sterk hreyfing meðal bænda,
einkum í Suður-Jótlandi, þar
sem helzt gætir nazisma, um
að neita að afhenda. þann er-
lenda gjaldeyri, sem bændur fá
fyrir útfluttar afurðir sínar.
Ifugsa þeir sér á þennan hátt
að gera bankana óstarfhæfa og
knýja á þann hátt fram geng-
islækkun, hækkun verðs á
landbúnaðarafurðum og skulda-
greiðslufrest. — Frá þessum
viðburðum, svo og kröfugöngu
bænda á konungsfund, var
nokkuð skýrt í síðasta blaði
Tímans.
I Bandaríkjum Norður-Ame-
ríku gerast þó enn alvarlegri
viðburðir í þessum efnum. Þar
hafa bændur sumstaðar bein-
línis stöðvað með valdi flutn-
ing á landbúnaðarvörum til
borganna í því skyni að knýja
fram verðhækkun. Varðmenn
bændanna hafa þar staðið
vopnaðir á þjóðvegunum til að
stöðva hvern þann samstund-
is, sem dirfist að brjóta gegn
banninu.
Hið gífurlega lága verð á
afurðum landbúnaðarins um
allan heim hefir leitt eymd og
volæði yfir milljónir manna,
sem áður bjuggu góðum búum
og höfðu ágæta lífsafkomu,
meðan viðskiptalífið var heil-
brigt. Og ekki þýðir fyrir
sveitafólkið að leita til borg-
anna, því að þar blasir ekki
annað við en atvinnuleysi og
takmörkuð opinber hjálp. Og
þó myndi verð afurðanna víð-
ast hvar vera orðið mun lægra
en það þó er, ef því væri ekki
haldið uppi með opinberum
ráðstöfunum svo sem stórkost-
legri lögboðinni framleiðslu-
takmörkun og lágmarksverði
innanlands. Þrátt fyrir þær
ráðstafanir er þó t. d. verð á
kjöti og mjólk (til bænda) í
flestum löndum stórum lægra
en hér á landi.
Það er þetta ástand, seni nú
ppeglazt í þeim dapurlegu of-
beldisráðstöfunum, sem bænda-
stéttirnar í hinum ýmsu lönd-
um hafa gripið til í neyð sinni.
Mest umtalaði viðburður vik-
unnar sem leið, er hið óvænta-
herbragð Abessiníukeisara, að
selja brezk-amerísku auðfélagi
námaréttindi í landi sínu, til
að tryggja afstöðuna gegn I-
tölum’. Vekur þetta mikla æs-
ingu Itala gegn Englendingum.