Tíminn - 16.10.1935, Blaðsíða 2

174
TÍMINN
Þingsæti Magnúsar Torfasonar
Ræða Bergs Jónesonar alþm at háltu meirahluta
kjörbrétanetndar
Eins og kunnugt er hefir
Alþingi borizt kæra frá mið-
stjórn Bændaflokksins, þar sem
þess er krafizt, að hv. 2. landsk.
þm. verði sviptur þingmennsku-
umboði sínu, en Stefán Stef-
ánsson, sem er 1. varauppbót-
arþingmaður flokksins, hljóti
þingsætið.
Kjörbréfanefnd tók málið til
athugunar í fyrradag, en varð
ekki öll á eitt sátt um það.
Meirihl., n., hv. 6. landsk., hv.
2. þm. Eyf. og ég, við teljum
að ekki sé hægt að finna neinn
lagalegan grundvöll undir þess-
ari kröfu, sem í kærunni felst,
og leggjum við því til, að hún
verði ekki tekin til greina.
Hinsvegar býst ég við, að
minnihluti nefndarinnar vilji
taka kröfuna til greina: að
einhverju leyti eða öllu.
Mál þetta virðist, mér liggja
mjög ijóst fyrir.
Samkvæmt 45. gr. stjórnar-
skrárinnar er því aðeins hægt
að svipta þingmann þeim rétt-
indum, sem þingkosningin hef-
ii veitt honum, að hann hafi
misst eitthvað af kjörgengis-
skilyrðum. í 28. gr. stjómar-
skrárinnar eru talin upp öll
þau skilyrði, sem menn verði
að fullnægja til þess að hafa
kosningarrétt, og samkvæmt
29. gr. stjórnarskr. er hver sá
ríkisborgari kjörgengur, sem
kosningarrétt á. Þessi upptaln-
ing í 28. gr. stjórnarskr. á
kosningarréttarskilyrðum og
skilyrðum fyrir kjörgengi, er
áieiðanlega algerlega tæmandi.
Og þessi álcvæði hljóta að gilda
jafnt fyrir alla þingmenn, eins
um landskjörna sem kjördæma-
kjörna. Væri ekki svo, heldur
að einn flokkur þingmanna
væri háður öðrum reglum en
annar í þessu efni, þá hlyti
það að vera tekið sérstaklega
fram í stjórnarskránni.
Nú er ekki í kærunni bent á,
að hv. 2. landsk. þm. hafi misst
neitt af þeim kjörgengisskil-
yrðum, sem í 28. gr. stjómar-
skr. getur, og þar sem hv. 2.
landsk. þm. hefir ekkert af
þeim misst, er ekki hægt að
svipta hann umboði sínu, sam-
kværnt 45. gr. stjórnarskr.
Þess vegna berum við í meirihl.
kjörbréfanefndar fram svo-
fellda rökstudda dagskrá:
„Með því að stjórnarskrá-
in heimilar eigi Alþingi að
taka umboð af þingmanni,
sem sitt kjörbréf hefir feng-
ið, nema hann hafi glatað
kjörgengi sínu og þar sem
fram komin kæra Bænda-
flokksins út af kjörgengi 2.
landskjörins þingm. snertir
á engan hátt kjörgengis-
skilyrði stjórnarskrárinnar,
sem að fullu eru greind í 28.
gr. hennar, ályktar Samein-
að Alþingi, að taka kæruna
eigi til greina og tekur fyrir
næsta mál á dagskrá.
Alþingi, 12. okt. 1935.
Bergur Jónsson.
Einar Árnason.
Jónas Guðmundsson".
Vil ég leyfa mér að afhenda
hæstv. forseta þessa rökstuddu
dagskrá.
Þetta er aðalatriði málsins,
að það er alls ekki hægt,
hvorki á stjórnskipulegan né
lagalegan hátt, að svipta þenn-
an hv. þm. nauðugan þeim
réttindum, sem þingkosningin
hefir veitt honum, úr því
að hann hefir ekki misst nein
kjörgengisskilyrði samkvæmt
28. gr. stjórnarskr.
I kæru miðstjórnar Bænda-
ílokksins er rætt um nýtt kjör-
gengisskilyrði, sem - 28. gr.
stjórnarskrárinnar getur ekki
um. Þetta skilyrði skilst mér
vera það, að frambjóðandi eða
þingmaður þurfi að vera viður-
kenndur flokksmaður einhvers
stjórnmálaflokks. Og það sem
einkennilegast er við þetta er
það, að eftir kæru Bændafl. á
þetta skilyrði aðeins að gilda
fyrir landskjörna þingmenn.
Eftir því ætti að skipta þing-
mönnum í tvo flokka eða hópa,
mismunandi réttháa og vera
mismunandi auðvelt að svipta
þingmenn kjörgengi. Allir
hljóta að sjá, hvílíka firru hér
er um að ræða. Ef slíkt er ekki
tekið fram í stjórnarskr. —
sem vissulega er heldur ekki
gert — þá er ómögulegt að mis-
mismuna svo þingmönnum um
réttindi þeirra.
í 43. gr. stjórnarskrárinnar
er tekið fram, að þingmenn séu
einungis bundnir við sannfær-
ingu sína. Ef taka ætti afleið-
ingum af þeirri kenningu, sem
í kærunni felst, þá þyrftum við
að breyta þessari gr. stjórnar-
skr., þannig að hún yrði eitt-
hvað á þá leið, að kjördæma-
kjörnir þingmenn séu ein-
göngu bundnir við sannfær-
ingu sína, en landskjömir við
flokkssannfæringju. Hér yrði
þá að búa til nýja stjórnar-
skrárgrein um það, að lands-
kjörnir þingemnn skuli bundn-
ir flokksböndum við þingstörf
sín, en að við, kjördæmakjömu
þingmennirnir, megum dansa
eftir okkar eigin sannfæringu,
og fara flokk úr flokki eftir
vild. Þetta yrði rökrétt afleið-
ing af kenningu miðstjórnar
Bændaflokksins og þeirra, er
halda hinu sama fram.
Að mínu áliti er sú ein
ástæða fyrir því hugsanleg, að
svipta þm. umboði sínu, fyrir
að hafa breytt um flokksaf-
stöðu, að það orsaki röskun á
réttum hlutföllum á milli kjós-
endafjölda og þingmannatölu
flokka, eða svo að ég hafi orða-
lag stjórnarskr., að hver þing-
ílokkur hafi ekki þingsæti í eins
fullu „samræmi við atkvæða-
tölu sína við almennar kosning-
ar“ eins og hefði verið án áð-
urnefndrar breytingar á
flokksafstöðu þingm. En til
þess að hægt væri að svipta þm.
kjörgengi vegna þessarar
nefndu ástæðu yrði ákvæði að
vera til um það í stjórnarskr.,
sem þá auðvitað gilti jafnt um
alla þingmenn.
Ég ætla að benda á örfá
dæmi af mörgum, sem hægt
væri að nefna um afleiðingar,
sem gætu komið fram af þeim
kenningum, sem komið hafa
fram í kæru þessari frá mið-
stjórn Bændaflokksins og frá
þeim mönnum, sem haldið hafa
fram því sama.
Hér á Alþingi eru tveir þm.,
hv. 1. þm. Skagf. og hv. 7.
landsk., sem báðir buðu sig
fram við alþingiskosningar 1934
í Skagafjarðarsýslu. Báðir gáfu
þeir upþlýsingar um það, að
þeir byðu sig fram fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn. Sennilega hafa
þeir haft sömu meðmælendur,
og að sjálfsögðu að mestu leyti
sömu kjósendur á bak við sig.
Annar hlýtur kosningu sem
kjördæmakjörinn þm., en hinn
fellur sem slíkur, en verður svo
7. landskjörinn þm. Hinn síðar-
nefndi er því ekki skoðaður
sem þm. Skagfirðinga. Eftir
kenningum kærunnar ætti af-
staða þessarra tveggja hv. þm.
að vera gagnólík. Ef hv. 7.
landsk. þm. gengi í annan flokk
en þann, sem hann bauð sig
fram fyrir, mætti eftir þessari
kenningu svipta hann þing-
mennskuumboði. Hins vegar,
eftir þessari sömu kenningu,
mætti hv. 1. þm. Skagf. láta
eins og hann vildi í þessu sam-
bandi að ósekju. Hann mætti
fara svo á milli flokka, sem
hann vildi, án þess að það hagg-
aði þingmennskuumboði hans.
Allir sjá, hvílík firra það væri,
að mismuna þm. svo um rétt-
indi.
Eða svo við tökum annað
dæmi og gerum ráð fyrir að
emhver þingflokkur t. d. Sjálf-
stæðisflokkurinn klofni í tvennt,
og báðir flokkshlutar teldu sig
hafa hina réttu flokksstefnu.
Þá ætti Alþingi að geta rekið
þá þm. úr minni hlutanum, sem
eru landskjömir, en ekki hina.
Það mætti telja ótal dæmi
þessu lík, sem öll sýna það og
sanna, að það er hvorki lög-
fræðilegt vit, skynsemi eða
réttlæti í þeirri kenningu, að
Alþingi gtei rekið landskjörinn
þm. af þeirri ástæðu einni, að
hann breytti um flokksafstöðu
á kjörtímabilinu.
Ur ræðu Mag’iúsar
Tnrfa«n»?r
Magnús Torfason gerði í um-
ræðunum á Alþingi all ítarlega
grein fyrir viðskiptum sínum
við „einkafyrirtækið".
Hann sagðist vilja leið-
rétta þann misskilning, að
hann hefði sagt sig úr Bænda-
flokknum. Hann hefði aðeins,
vegna framkomu flokksmanna
við sig, sagt slitið samvinnu
við miðstjórn Bændaflokksins.
Það væri rangt að hann hefði
sagt sig úr flokknum, hann
\ æri enn sami Bændaflokks-
maðurinn og áður.
Hann sagði, að hér hefði
rnargt verið lesið upp úr kosn-
ingalögum og stjórnarskrá. En
öll þau ákvæði, sem hefðu ver-
ið lesin upp miðuðu við það,
hvernig menn gætu orðið þing-
menn, en ekki hvernig þeir
misstu þingmennsku. Þessi
ákvæði væru gefin til leiðbein-
ingar fyrir landskjörsstjórn-
ina. Það er endileysa, að halda,
að þessi ákvæði, eigi við það,
hvernig menn missa þingrétt-
indi. Kosningalögin og stjórnar-
skráin mæla aðeins fyrir um
það, hvernig þingið skuli' skip-
að eftir kosningaúrslitin, en
gefa engin fyrirmæli um það,
áð breytt aístaða þingmanna
eða kjósenda á kjörtímabilinu,
breytti neinu um þingskipun-
ina. Enda væri það ógerningur
Þá vék hann að viðskiptum
sínum við Bændaflokkinn.
Hann sagði að seint á þingi í
fyrra hefði sér verið skýrt frá
því, að Bændaflokkurinn ætlaði
að vera á móti stjórninni. Þetta
fór algerlega í bága við yfir-
lýsingar flokksins í Árnessýslu
fyrir kosningarnar og breytti
því aðstöðu hans til flokksiris.
Ég hugsáði þá mitt ráð,
sagði Magnús og ákvað að hafa
við hann sem minnst samneyti.
Þegar afráðið var, hélt hann
ál’ram, að ég yrði ekki fram-
bj óðandi Framsóknarflokksins,
fór Bændaflokkurinn að bera
víurnar í mig og forráðamenn
hans sóttust eftir að tala við
mig, þegar ég kom í bæinn.
Flokkurinn var nefnilega tals-
vert íhaldssamur og það var
ekki álitið sigurvænlegt, því að
hugsunin var tæplega sú, að
draga fyrst og fremst atkvæði
frá íhaldsflokknum, heldur
Framsóknarflokknum. Það þótti
líklegt, að ég myndi draga tals-
vert frá Framsóknarflokknum
í Árnessýslu, og jafnvel víðar,
og því var leitað eftir, að ég
yrði í kjöri fyrir Bændaflokk-
inn. Þeir urðu að ganga eftir
mér á biðilsbuxunum, ekki í
hálfan mánuð, ekki í þrjár
vikur, ekki í fjórar vikur,
heldur í sex vikur.
En áður setti ég skilyrði. Ég
sagði formanni flokksins, að ég
stæði í sömu sporum og á
þingi 1933 og vildi að fyrst og
fremst yrði leitað samvinnu
við Framsóknarflokkinn, er á
þing kæmi. Mér þótti bezt að
fá þetta staðfest í mínu kjör-
dæmi. Formaður flokksins
lýsti þessu líka yfir á fundum
í sýslunni. Á 13 framboðsfund-
um í sýslunni lýsti ég sömu
stefnu.
Ég sagði áðan, að ég væri
eini Bændaflokksmaðurinn. Á-
stæðan fyrir því er sú, að hin-
ir þingmenn flokksins hafa
gengið íhaldinu á vald. Þeir
hafa hætt að koma fram sem
sjálfstæður flokkur. Ég vil
vinna fyrir bændur, en það
verður ekki gert með því, að
vera í fullum fjandskap við þá,
sem með völdin fara.
Ég hefi ætlað mér að láta
illindi flokkanna sem afskipta-
minnst á seinasta kjörtímabili
mínu, en vinna aðeins fyrir
málin. Þau vinnubrögð hefi ég
líka álitið að ættu að vera
þungamiðjan í stefnu Bænda-
flokksins, sagði M. T.
Jón á Reynistað er orðinn
að almennu viðundri fyrir út-
íeikninga sína á því, hvaða
verð bændur þurfi að fá fyrir
kindakjöt. Árið 1933 reilcnaði
hann út, og bað Mbl. fyrir
þann útreikning, að bændur
þyrftu ekki nema 40 aura fyrir
kg. af kjöti og 40 aura fyrir
kg. af gærum, til að geta
greitt allar brýnustu heimilis-
þarfir og vexti eða jarðarleigu
að auki. — Jón þótti þá heldur
linur í kröfum fyrir bændur,
og hefir síðan af mörgum ver-
ið kallaður 40 aura-Jón. — En
nú fyrir nokkrum vikum hefir
hann gert annan útreikning,
sem heldur en ekki stingur í
stúf við þann fyrra. Jón er þá
ekki orðinn neinn 40 aura-Jón
lengur, heldur þykir honum nú
ekki minna duga en að bændur
íái kr. 1,27 fyrir kjötkiló — og
þó hefir gæruverðið hækkað
um helming, síðan 40 aura-
Jón var á ferðinni.
Það er svo sem engin furða,
þó að ýmsum bændum gremj-
ist, að slíkur afglapi skuli vera
að trana sér fram, sem þeirra
»Hollt es
heíma hvat«
Ettir Hákon Bjarnason
skógræktarstióra
Þegar benzinskortur fór að
sverfa að þjóðunum í síðustu
heimsstyrjöld, fóru menn að í-
huga, hvaða aflgjafa væri unnt
að nota, í stað benzíns, til þess
að knýja áfram bíla og vélar, en
afla mætti innanlands. — Árið
1916 byrjuðu tilraunir í þessa
áti í Frakklandi, og komust
menn fljótt að raun um, að
heppilegast myndi að nota gas-
tegundir þær, sem koma fram
við brennslu viðarkola. Ekki
var lokið við að undirskrifa
friðarsamningana í Versölum
áður en Frakkar höfðu hafið
stórfelldar tilraunir til þess að
komast fyrir um, á hvem hátt
þeir gætu komizt af án benzíns,
þegar næstu heimsstyrjöld
bæri að dyrum ásamt sam-
gönguteppu og benzínskorti. —
Þeir sáu fram á, að án benzins
eða annars aflgjafa í þess stað,
væri til einskis fyrir þá að
leggja út í stríð, hversu vel
búnir að vopnum, sem þeir
væru.
Tilraunum þeirra með að
nota viðarkol í stað benzins
miðaði svo vel, að mai'gar aðr-
ar þjóðir voru fljótar til að
fara að dæmi þeirra. Nú standa
sakir þannig, að flestar Ev-
rópuþjóðir, sem ekki eiga olíu-
lindir sjálfar, eru sífellt að
auka og endurbæta útbúnað
þann, sem þarf á bílana til þess
að þeir geti gengið fyrir viðar-
kolagasi. I skógauðugum lönd-
um, eins og Noregi og Svíþjóð,
hafa menn tekið þessar tilraun-
ir upp sakir þess, hve auðvelt
og ódýrt er að framleiða við-
arkol úr allskonar afgangi, sem
verður við allar sögunarmyllur
og úr lakasta viðnum úr skóg-
unum, sem áður var lítils eða
einskis virði.
Ennfremur hefir það aukið
áhuga manna á þessum nýý;
aflgjafa, að hann hefir reynst
margfallt ódýrari heldur en
benzin. Á síðustu árum hafa
innflutningshöft meðal allra
þjóða komið því til leiðar, að
hver þjóð reynir að búa sem
mest að sínu, en takmarkar
innflutning á öllum þeim svið-
um, sem unnt er. Við að auka
blíaakstur með viðarkolum í
stað benzins sparast erlendur
gjaldeyrir, en vinnuskilyrði
aukast í löndunum.
í Noregi eru menn nú styrkt-
ir til þess að breyta bílum sín-
um þannig, að þeir geti einnig
gengið fyrir viðarkolagasi, og
ber ríkið helminginn af kostn-
aðinum við þessa breytingu.
Svíar leggja einnig mikla á-
herzlu á að auka viðarkola-
akstur, og til gamans má geta
þess, að í Ítalíu hefir verið lög-
boðið, að frá árslokum 1937
skuli allir bílar þar í landi
ganga fyrir viðarkolagasi.
Munurinn á því, að reka bíla
áfram með viðarkolum í stað i
benzins er ekki svo mikill, sem |
margur mun hyggja að órann-
sökuðu máli. Flestum tegundum !
bifreiða má breyta þannig á
einfaldan hátt, að vélin geti
jöfnum höndum brennt gasi úr * 1
viðarkolum og úr benzini. Dá-
lítinn aukaútbúnað þarf á hvern j
bíl til þess að þetta sé kleift. j
Er það geymir fyrir kolin, en
í honum eru þau brennd og i
gasið leitt inn í vélina.
Stærð geymanna er ekki mik- j
il, og fer hún eftir því, hve ■
aflmiklir bílarnir eru. Bílar, I
sem hafa undir 65 hestafla vél,
þurfa ekki nema 2 hektólítra í
geymi, og er þá allur útbúnað- |
urinn lítið eitt stærri en 200 i
lítra brúsi. Sá útbúnaður mun I
kosta 1500 krónur með núver- \
andi gengi krónunnar.
Geymar þessir eru þó of stór-
ir til þess að þeir séu notaðir
á venjulegum 5 og 7 manna bif-
reiðum, og þess vegna er viðar-
kolanotkun enn bundin við
flutningabíla og stóra almenn-
iiigsvagna. Á vörubílunum er
geymunum þannig fyrir komið,
að þeir eru settir á brettið við
hliðina á húsi bílsins, og taka
þeir því ekki neitt af rúmi því,
sem ætlað er flutningi.
Um leið og ekið er af stað í
bílum, sem nú hefir verið lýst,
er logandi bréfhnoðra með fín-
muldum viðarkolum stungið
ofan um lok á geyminum, en
fyrsta kílómeterinn er ekið
fyrir benzini. Vélin er þá látin
soga loft gegn um kolageyminn
til þess að í þeim kvikni, en
þegar ekið hefir verið um 2
mínútui' má loka fyrir benzín-
ið en opna fyrir viðarkolagasinu.
Af því, að kolagasið þenst
ekki eins mikið út við
sprengínguna og benzíngas,
rýrnar afl vélarinnar um 15
—20% og fer wýrnunin eftir
gæðum kolanna. En af því að
vélar flestra bíla eru gerðar
fyrir mikinn hraða, verður þessa
ekki svo mjög vart nema í
bröttum brekkum. Viðarkola-
bílar af venjulegri gerð fara
með 50 km. hraða á klukkust.
á sléttum vegum, en þar sem
mishæðótt er, eins og víða í
Noregi,, er meðalhraði áætlaður
um 35 km. á klukkustund. Þá
sjaldan það kemur fyrir, að afl
kolagassins þykir ekki nægilegt,
má með einu handbragði veita
benzini inn í vélina, og fær þá
vélin þann kraft, sem kolin
geta ekki veitt henni.
I kolageyminum hreinsast
kolagasið algjörlega, svo að það
kemur hreint inn í vélina, og
hvorki leggur sót né reyk af
geyminum, þótt eldur brenni
þar inni. Eklci er heldur neitt
óþrifaverk að fylli og tæma
geyminn, ef rétt er að farið.
Talið er að einn líter af ben-
zini samsvari hálfu öðru kg. af
viðarkolum hvað afl snertir, eða
j ef reiknað er í öðrum hlutföll-
um, þá jafngildir 1 hektólítri
af viðarkolum 13—15 lítrum af
benzíni. (1 því, sem á eftir fer,
verður hlutfallið talið 1 hektó-
lítri kola á móti 13 lítrum ben-
zíns. Á þann hátt verður áætl-
unin ekki of há, þegar þessir
tveir aflgjafar eru bornir sam-
an).
I Noregi og Svíþjóð, þar sem
viðarkolaakstur er óðum að
breiðast út, er talið að sparnað-
urinn við að nota kol í stað
benzins sé 60—70%, en í þeim
lóndum fást kolin fyrir 1,00—
1,50 kr. hektólítrinn. Fyrir
nokkrum árum ók viðarkola-
bíll frá Stokkhólmi til Oslóar
og brenndi hann viðarkolum fyr
ir 13,70 kr. á þessari leið, en
benzineyðsla á sömu leið hefði
numið þrefalt meiru.
En hvaða skilyrði væru til
þess hér á landi að taka upp
bifreiðakstur með viðarkolum,
og hver yrði sparnaðurinn við
það? Því miður er ekki unnt
að gefa fullnægjandi svar við
þessari spurningu, enn sem
komið er. En þó skal reynt á
sem nákvæmastan hátt að
leysa úr henni.
Á Vöglum í Fnjóskadal var
á síðasta sumri komið upp ofni
til þess að brenna viðarkol og
kvöm til þess að mala þau nið-
ur. Ofninn brennir 5 tenings-
metra af viði í hvert sinn, og
fæst úr þeim liðlega hálft tonn
a.f viðarkolum. 1 hverju tonni
kola eru upp undir 50 hektó-
lítrar, en lágt áætlað fást altaf
40 hektólítrar bílakola úr
hverju kolatonni. Úrgangur sá,
sem verður við mölun kolanna
er mjög hátt áætlaður 10
hektólítrar af hverju tonni.
Jafngilda 40 hektólítrar kola
því um 520 lítrum af benzini.
Verð 520 lítra af benzini er nú