Tíminn - 27.11.1935, Blaðsíða 1

0jaíbbagi
fcluíisjiu* cx l. yiai
&rgau£ncíati tðstot 7 it>
2^fgrei6sla
°9 tanfjelrata á £angaoe0 IO.
6im 2353 - P*stbA(|QOI
XIX. árg.
Reykjavík, 27. nóvember 1935.
s
49. blað.
Einar
á Eyrarlandi
Einar Árnason á sextugs-
afmæli í dag. Sjálfur mun hann
lítt halda því á lofti. En vinir
hans um allt land muna það og
minnast þess.
Einar Ámason er jafnan
kenndur við jörð sína, og það
er að vonum. Eyrarland er ekki
stór jörð, en bærinn stendur á
undurfögrum stað, við botn
Eyjafjarðar austanverðan. All-
ur hinn fagri Eyjafjarðardalur,
hin tæra á, og hinar gullituðu,
frjósömu engjar, allt þetta blas-
ir við auga frá Eyrarlandi, ef
horft er í suðurátt. En beint
á móti bænum er höfuðstaður
Norðurlands, með hinum miklu
túnum og prýðilegu trjálund-
um. Beint í norður er sjálfur
Eyjafjörður, besta höfnin á
landinu, fagur í allri sinni gerð,
r,g fullur af bjargræði. Á báð-
ar hliðar út frá firðinum hinar
blómlegustu sveitir.
Einar á Eyrarlandi hefir lagt
mikla alúð við þessa jörð. Hann
hefir húsað bæinn, aukið rækt-
unina, notað bæjarlæltinn til að
lýsa og hita heimilið.
Frá Eyrarlandi sér um allan
Eyjafjörð. Einar hefir haft
góða yfirsýn um land sitt. Og
sveitungar hans hafa horft
heim á bæinn hans. Þeir hafa
beðið Einar að verða leiðtoga
sinn og hann hefir orðið það
í óvenjulega ríkum mæli. I þrjá-
tíu ár hefir hann verið í stjóm
Kaupfélags Eyfirðinga, og
lengst af formaður þess. Hann
hefir verið þingmaður Eyfirð-
inga í nærri 20 ár, og í stjóra
Sambandsins síðustu 10 árin.
Iíann var fjármálaráðherra
1929—1931 og forseti Efri
deildar eftir Guðmund Ölafsson
í Ási.
Einar á Eyrarlandi er sann-
ur Eyfirðingur. Hann er sjálf-
ur með sögu sinni og fram-
kvæmdum óskabarn þess Is-
lands, sem hann hefir unnið
svo mikið fyrir og hlotið hjá
mikið traust. Hann er vitur
maður, hægur í framltomu,
framsýnn í ráðagerðum
og tillögugóður um öll
málefni. Hann hefir aldrei beð-
ið um neitt sér til handa. Hann
hefir orðið að taka við öllum
sínum mannvirðingum af því
aðrir hafa treyst honum, og
aðrir hafa heimtað af honum
að taka að sér störf, sem hann
þætti líklegastur til að vinna
vel.
En með þessum eyfirzku eig-
inleikum hefir hann snúist við
hinum. margháttuðu vandamál-
um lands sftis, kaupfélaganna,
Framsóknarflokksins og Al-
þingis. Hann ýtir aldrei öðrum
mönnum úr veginum, en hann
gengur að verkinu, þegar þess
þarf með, og gerir það á þann
veg, sem öðrum finnst eftir á,
að bezt hafi átt við.
Það er sagt, að þeir menn,
sem eiga lengi sæti á Alþingi
eða í landsstjórn, vilji stöðva
hjól tímans og sitja þar, með-
an æfin endist. Einar Ámason
er undantekning frá þessari
reglu. Hann dvelur langdvölum
burtu, þegar þess þarf með, en
Framh, á 4. siðu.
Nýju lögin um
erfðaábúð
Alþingi hefir nú samþykkt
lög um erfðaábúð á jörðum, sem
eru almannaeign. Allar jarðir,
sem eru í eigu ríkis, kirkna,
sýslna eða hreppa, skal þegar
þær losna úr ábúð eða núver-
andi ábúandi óskar, byggja sam
kvæmt lögum þessum, nema
taka þurfi þær til opinberrar
notkunar.
Ábúð á jörðunum erfist til
afkomanda ábúanda þanmg, að
foreldrar eða böm ko.*na sér
saman um, hvert barnanna
skuli erfa ábúðina. Verði ekki
samkomulag fer erfðarétturinn
eftir aldri. Leiga skal vera 3%
af matsverði jarðar og húsa,
sem á jörðinni voru, þegar ætt-
in tók við henni. Má ekki hækka
það afgjald meðan sama ætt er
á jörðinni, þótt umbætur hafi
verið gerðar. Þannig-á ættin að
njóta sjálf verka sinna. Ábú-
andi má taka lán út á jörðina,
sem nemur helmíngi landverðs.
1 lögunum er ennfremur á-
kveðið, að jarðeigandi geti gef-
ið.ætt sinni jörð sína með skil-
málum, sem nánar er ákveðið.
Skal jörðin þá ganga að erfð-
um í ættinni, og er óheimilt að
selja hana. Verði ábúðarréttin-
um eigi ráðstafað, fellur jörð-
in til ríkissjóðs til eignar. Á
jörðum þessum og byggingum,
sem á þeim eru, má aldrei
hvíla hærra lán enn sem land-
verðinu nemur.
Loks er i lögum þessum bann
að að selja þjóð- og kirkju-
jarðir nema því að eins, að
kaupandi vilji gefa jörðina ætt
sinni um leið og kaupin fara
fram.
Með lögum þesum hefir nú
tekist að koma fram einu höf-
uðstefnumáli Framsóknarflokks
ins: Að draga úr því að
jarðir gangi kaupum og sölum
og hækki óeðiilega í verði. Um
leið eru samræmd leigukjör á
öllum jörðum hins opinbera og
ábúendum gefinn kostur á að
tryggja afkomendum sínum um
ráðarétt jarðanna.
Þó að merkilegt megi virð-
ast hafa íhaldsmenn í þinginu
nú léð máli þessu fylgi sitt.
Hafa þeir þannig að lokum geng
ið inn á það, að stemma þurfi
stigu fyrir jarðabraskinu og
hinum tilfinnanlega flutningi
fjármagns úr sveitunum til
kaupstaðanna, sem jarðasalan
hefir haft í för með sér. I þessu
máli hefir því Framsóknar-
flokkurinn unnið einn af sínum
stærstu sigrum á þröngsýni og
f yrirhyggj uleysi andstæðing-
anna.
Þá má geta þess, að horfur
eru á, að Framsóknarflokknum
takist á þessu þingi að koma
fram öðru stóru nýmæli í land-
búnaðarmálunum, lögunum um
samvinnubyggðir og nýbýli. —
Frumvarp um jarðakaup ríl<is-
ins mun ennfremur verða flutt
af flokksins hálfu á þessu þingi
eða næsta. En flokkurinn hefir
eins og kunnugt er, haft það á
stefnuskrá sinni, að reynt yrði
að gera ríkinu mögulegt að
kaupa jarðir af þeim bændum,
er selja vilja.
A víðavangi
Samkomulag
um lausn helztu þingmála.
Þingmenn stjórnarflokkanna
h afa unnið að því undanfarnar
vikur að koma á endanlegu sam
komulagi milli flokkanna um
lausn þeirra helztu mála, sem
fyrir þinginu liggja og þá fyrst j
og fremst fjármálanna. Sam-
komulag þetta hefir nú náðst
í öllum aðalatriðum. Og í dag
er lagt fram í efri deild Al-
þingis frumvarp um tekjuauka
handa ríkissjóði til að standast
kostnað við þá nýju löggjöf al-
menningi til hjálpar á ýmsan
hátt, sem ráðið er að afgreidd
verði á þinginu.
Aðalatriði samkomulagsins
eru þessi;
Fjárlögin 1936 verða greiðslu
hallalaus. Sparað verður á nú-
verandi útgjöldum, sem nemur
rýrnun þeirri, sem gera má ráð
íyrir á núverandi tekjustofn-
um og séð fyrir nýjum tekju-
stofnum, hátekjuskatti og
gjaldi á ýmsar erlendar vörur,
til að standa straum af hinni
nýju umbótalöggjöf, sem sam-
þykkt verður á þessu þingi.
Helztu mál önnur, sem sam-
komulag er um að afgreiða —
sum að vísu með nokkrum
breytingum frá því sem nú er
— eru þ’essi:
1. Lög um samvinnubyggðir
og nýbýli.
2. Nýju fátækralögin.
3. Lög um skuldaskil bæja- og
sveitafélaga.
4. Lög um alþýðutryggingar,
(frv. það, sem nú liggur
fyrir.með nokkrum veruleg-
um breytingum, sem Fram-
sóknarfl. hefir gert að
skilyrði fyrir fylgi sínu).
5. Lög um fóðurtryggingar í
sveitum.
Ttkjuaukafrumvarpið.
Frumvarp það um bráða-
birgðatekjuauka til ríldssjóðs,
sem lagt hefir verið fram á
.ólbingi, og á að gilda fyrir ár-
ið 1936, á að afla ríkinu nýrya
tekna, sem nema um 950 þús.
kr. þessum tekjum verður var-
ið þannig:
kr.
Til nýbýlamyndunar . . 200.000
— fóðurtrygginga . . . 25.000
— kartöfluverðlauna . 30.000
— mjólkurbúa........ 55.000
— frystihúsa.......... 20.000
— vaxtagr. af fast-
eignalánum bænda . 75.000
— að bæta ofviðristjón
á Norðurlandi .... 60.000
— alþýðutrygginga . . 300.000
— skuldaskilasjóðs vél-
bátaeigenda...... 160.000
— iðnlánasjóðs . . . . 25.000
Hátekjuskatturinn, sem í frv.
felst, legst á 6000 kr. skatt-
skyldar tekjur og þar yfir, og
svarar það til 7000—8000 kr.
launa hjá einhleypum manni
og hærra hjá fjölskyldu. Af
þessum skatti mun ríkið fá um
200 þús. kr., og annað eins á
að renna til bæjar- og sveitar- ;
félagaima. Það, sem á vantar, I
eða um 750 þús., á að fá með
nýju gjaldi á ýmsar erlendar
vörur (2—25% af innkaups-
verði varanna). Vörur til fram-
leiðslu, og aðrar allra brýnustu
nauðsynjavörur verða undan-
þegnar. En gera má ráð fyrir,
að gjald þetta ýtí undir sölu
innlendrar framleiðslu í land-
inu.
Sparnaður um eina miljón.
Gert er ráð fyrir, að útgjöld
fjárlaganna fyrir 1936 verði
um 15 milj. kr. Er það svipað
og útgjöldin reyndust árið
1933, en um 2Vo milj. kr. lægra
en þau. reyndust 1934. Er þá ,
enn haldið áfram þeirri við-
leitni, sem hafin var í fyrra um
að færa áætlun útgjaldanna
sem næst því, sem sennilegt er,
að þau reynist. En í fyrra hef-
ir þetta ekki tekizt að fullu, sem
ekki er von, þar sem þessi að-
ferð var höfð þá í fyrsta sinn.
I-Iafa á þessu ári nokkrir liðir
farið fram úr áætlun, þótt
miklu sé það minna en nokkru
sinni áður hina síðustu tvo ára-
tugi. — En til þess að hægt
sé að takmarka útgjaldaupp-
hæðina við 15 miljónir, og samt
leggja svo verulega fram sem
ætlað er, til nýrra umbóta eða
hjálpar til almennings, þarf að
spara á hinum eldri útgjöldum
nál. einni miljón króna. Hafa
stjórnarflokkarniv komið sér
saman um í aðalatriðum,
hvemig þeim sparnaði verði
hagað án þess að tilfinnanlega
séu skert framlög til verklegra
framkvæmda.
Ginntir eins og þursar!
Meðferð Alþingis á erfðaá-
búðarmálinu er skemmtilegt
dæmi þess hvernig íhaldsmenn
geta orðið fyrir því happi, að
fylgja óvart góðum málstað.
Fulltrúum Framsóknarflokks-
ins hefir sem sé tekist að fá í-
haldið til að greiða atkvæði með
erfðaábúðinni og afnámi þjóð-
jarðasölunnar með því að taka
upp í lögin nafn á frumvarpi
(um „ættaróðöl og óðalsrétt")
sem nokkrir íhaldsmenn fluttu
á þingi í fyrravetur. Var frv,
þessu nú gerbreytt og felld nið-
ur skaðræðisákvæði eins og t.
d. þau, að hvíla mætti á óðali
85% af verði jarðar og húsa
og að selja mætti óðalið. Gengu
íhaldsmenn að öllu þessu og
gerðu sig ánægða með að mega
halda nafninu. Var það auðvit-
að útlátalaust. Er þá heldur
ekkert á móti því, að leyía
einstökum mönnum að gefa ætt
sinni og þjóðfélaginu jarðirn-
ar, því að þ nnig losnar ríkið
við að kaupa [ ær til að gera á
þeim erfðaábúð. Þeir Jón á Akri
og Guðbrandur Isberg, sem eru
frjálslyndir, eftir því sem ger-
ist í íhaldsflokknum, gengu inn
á þetta í landbúnaðarnefnd, en
menn, sem ekki voru inni í mál-
inu, eins og t. d. Ólafur Thors,
sem verið hafði flutningsmaður
að „óðalsréttar“-frumvarpinu,
áttuðu sig ekki á hvað um var
að vera. Mbi. er jafnvel ekki
enn búið að skilja, hvað gerst
hefir og heldur að íhaldið hafi
snúið laglega á Framsóknar-
flokkinn! En sannleikurinn er
raunverulega sá, að íhaldsmenn
irnir flestir hafa verið ginntir
eins og þursar (Jón á Ákri og
Isberg að vísu undanskildir),
til að rétta upp hendumar með
því, sem þeir áður hafa gaspr-
að um, að væru fjörráð við
landbúnaðinn. Mun þetta vera í
Einar Árnason alþ.m.
j
og bóndi á Eyrarlandi á sex- '
tugsafmæli i dág. Hann er nú
einn þeira, er lengst hafa átt j
sæti á Alþingi, enda löngu orð- j
inn þjóðkunnur maður. Þing- j
maður Eyfirðinga hefir hann j
verið óslitið síðan 1916. I-Iann * 1
var einn af fyrstu þingmönn-
um Framsóknarflokksins og
hefir oftsinnis átt sæti bæði i
miðstjórn flokksins og stjórn
þingflokksins. Hann var fjár-
málaráðherra flokksins á árun-
um 1929—1931. Árið 1932 var
hann forseti sameinaðs Al-
þingis og síðan á haustþinginu
1933 hefir hann verið forseti
efri deildar.
Hann hefir um langt skeið
verið meðal hinna fremstu í
starfi samvinnufélaga landsins,
og er nú formaður í Kaupfélagi
Eyfirðinga og á sæti í stjóm
Sambands ísl. samvinnufélaga.
eina skiptið, sem þeir hafa unn-
ið til þess að þeirra verði að
góðu getið í sögu þjóðarinnar.
Gleymska?
Þess má geta í þessu sam-
bandi, að Sigurður Kristjáns-
son gleymdi alveg að bera fram
tillögu um, að ríkið gæfi ábú- |
endum jarðir þeirra. Hafði
hann þó mikið um þetta talað J
á fundum og einu sinni minnst !
á það í þinginu. Líklega stafar !
þetta minnisleysi af því. að !
hann hafi eins og aðrir flvkks- j
menn hans, verið eitthvað a:;n-
ars hugar í þessu máli!
Jarðræktarlög Þorst. Briem.
Blaðsnepill Jóns í Dal hefir
nú uppi rógburð mikinn á hend-
ur Framsóknarflokknum út af
því, að ákveðið hefir verið- að ;
vísa til stjórnarinnar yfirboðs- ;
tillögum þeim, er Þ. Br. flutti
til breytinga á jarðræktarlög- ;
unum. Var sú afgreiðsla þó j
mjög eðlileg, þar sem stjórnin ’
nú hefir falið Búnaðarfélagi Is-
landi að framkvæma í vetur
rækilega endurskoðun jarð-
ræktariaganna með tilliti til
þess, að þeim verði breytt á
næsta þingi. Hefir það og kom-
ið í ljós, að verulegum hluta af
jarðræktarstyrk síðai’i ára hef-
ir verið varið þannig, að vafa-
samur gróði er að fyrir bænda- ;
stéttina í heild. Mikið hefir j
farið í stórræktun í nágrenní
kaupstaðanna, sem nú keppir
við sveitirnar um hinn þrönga
markað. Þá er það eftirtektar-
vert t. d., að samkvæmt athug-
un, sem gerð hefir verið, hafa
þær 110 jarðir í landinu, sem
mestan jarðræktarstyrk hafa
hlotið, fengið rétt að segja
jafnmikið samlagt (um 1/2 milj.
kr.) og þrjú þúsund aðrar
jarðir, sem minna hafa, en þó
Uian úr heimi
Franska stjórnin kom saman
a fund í gær, til þess að ræða
um hvernig verjast skyldi á-
deilu þeirri, sem ráðgert er að
jafnaðarmenn hefji á hendur
stjórninni er þing kemur sam-
an á fimmtudaginn kemur.
Stjórnin hefir ákveðið að
leggja alla áherzlu á fjármál-
m» og hinar geysi-örðugu fjár-
hagskringumstæður, og krefj-
ast þess, að þau mál gangi
fyrir öllum öðrum. Jafnaðar-
nienn eru hinsvegar alráðnir í,
að krefjast þess að upplausn
fascistafélaganna komi fyrst
til umræðu. Veltur það nú á
atkvæðum radikal-socialista,
livorum betur veitir. Herriot
befir hótað, að segja af sér
formennsku flokksins, ef hann
tekur á sig þá ábyrgð, að fella
stjórn Lavals.
Opinber tilkynning ver gefin
út að ráðherrafundinum lokn-
um, og segir stjómin í til-
kynningunni, að þegar hafi ver-
ið gerðar ráðstafanir til þess
að undirbúa það, að dregið yrði
úr starfsemi fascistafélaganna
og þeim verði gert erfiðara
um flokkadrætti og kröfu-
göngur.
Jafnaðarmenn hafa staðfest
þá fyrirætlan sína, að fella
Laval. Blað þeirra, Populaire,
skorar á alla jafnaðarmenn
að safna liði, og fullyrðir, að
fascistafélögin séu í undir-
búningi með að koma með mik-
inn mannsöfnuð til Parísar á
fimmtudaginn.
Gullstraumurinn heldur enn
áfram úr Frakklandi.
Mikill ótti er um það, að
blóðugar óeirðir og jafnvel
borgarastyrjöld, brjótist út nú
í vikunni. Talið er, að fascista-
flokkurinn „Eldkrossinn“, sem
nefndur er, hafi á að skipa
700 þús. mönnum, sem til alls
eru búnir. Og talað er um, að
meðal sósíalista og kommún-
ista eigi sér stað mikill við-
búnaður til að mæta fascist-
um, ef í hart fer.
eitthvað. En til ei‘u ýmsar jarð-
ir, sem ekkert hafa fengið.
Vitanlega þarf að breyta
styrknum þannig, að sem flest-
um bændum komi að notum,
og jafnframt að tryggja, að
jarðabætumar séu vel unnar.
Er slík umbót meira verð en
þær — að ýmsu leyti vanhugs-
uðu tillögur, sem Þorst. Briem
hefir borið fram nú, síðan hann
varð áhrifa- og ábyrgðarlaus í
þinginu, þótt honum aldrei
dytti slíkt í hug, meðan hann
var ráðherra landbúnaðarins
og hafði skilyrði til að vera
tekinn alvarlega í þessum mál-
um.
Jön í Dal
er að halda því að bændum
í blaði sínu, að þeir megi ekki
trúa því, sem hann sjálfur lét
1 veðri vaka fyrir tveim árum,
ao Kreppulánasjóðurinn mundi
verða allra meina bót í sveit-
unum. Telur Jón nú, að meira
sé undir afurðaverðinu komið.
Á öðru máli var hann í árslok-
in 1933, þegar hann tafði það
Franih. á i. síflu.