Tíminn - 11.12.1935, Blaðsíða 2

206
TlMINN
Við hvað er
íhaldið hrætt?
Eftir eldhúsumræðumar
stendur það stöðugt óhrakið, í
fjórum höfuðdeilumálunum:
í kjötmálimi:
Að bændastétt landsins hefir
grætt 600 þús. kr. á einu ári
við skipulagningu kjötsölunnar
og verðákvörðun kjötverðlags-
nefndar, og er þessi hagnaður
þó 1 raun og veru meiri, ef
tekið er tillit til þess verð-
hruns á innlenda amrkaðinum,
sem hlotið hefði að verða, ef
kjötlögin hefðu ekki verið
gengin í gildi í fyrrahaust.
I mjólkurmálinu:
Að safnazt hafa í verðjöfn-
unarsjóð síðan Samsalan tók
til starfa, um 160 þús. kr.,
sem varið er til að bæta upp
lága verðið í fjarsveitunum,
og að þetta fé hefir safnazt
án þess að bændur í nærsveit-
unum hafi fengið lægra verð
en áður. Ennfremur að kapp-
samlega er að því unnið af
mjólkursölunefnd að bæta
vöruframleiðslu mjólkurbú-
anna.
1 viðskiptamálunum:
Að á 10 fyrstu mánuðunum,
sem hin nýju gjaldeyrislög
hafa verið í gildi, hefir það á-
unnizt, að fullur verzlunarjöfn-
uður hefir náðzt. Þ. e. and-
virði innfluttra vara er ekki
hærra en útfluttra vara — og
að nú er verið að stefna að
síðara áfanganum, sem er sá,
að koma á fullum greiðslujöfn-
uði, þ. e. að greiðslur til út-
landa samtals, fyrir vörur og
annað, verði ekki meiri en and-
virði útfluttra vara.
í fjármálunum:
Að greiðsluhalli þessa árs
verður miklu minni en undan-
farin ár og að áætlun fjárlag-
anna stenzt stórum betur en
áður.
Þegar þessar staðreyndir eru
Avarp
Hermanns Jónassonar forsætis-
ráðherra, flutt í ríkisútvarpið
1. des. s. 1.
Góðir Islendingar!
Á þessum degi fyrir 17 ár-
um varð ísland sjálfstætt ríki
i annað sinn. Þess vegna er nú
fyrsti desember haldinn hátíð-
legur ár hvert hér á landi og
okkur Islendingum þykir óneit-
anlega vænt um þennan dag.
Þó hygg ég, að minningar
þessa dags veki aldrei eins
mikinn fögnuð í hugum manna
og sumar aðrar úr sjálfstæðis-
baráttu þjóðarinnar. Tilfinn-
ingin fyrir því, sem vannst 1.
desember 1918 hefir í raun og
veru ekki verið djúp eða al-
menn með þjóðinni. Hin eigin-
lega sjálfstæðishátíð Islend-
inga, sú sem mest hlýjar mönn-
um um hjartarætumar, er fæð-
ingardagur Jóns Sigurðssonar,
17. júní. Ef til vill stafar
þetta að einhverju leyti af því,
að þann dag er landið vafið í
vorsins dýrð og öll náttúran
gróandi. En það er þó tæpast
meginástæðan. Meginástæðan
er vafalaust sú, að 17. júní-
minningarnar eru minningar
um sjálf átök baráttunnar.
Það eru minningar um þá karl-
mennsku, þá bjartsýni og þá
fómarlund, sem á hinum erfið-
ustu tímum bar hina „veiku
þjóð“ fram á veginn í óeigin-
gjarnri trú á það, að komandi
athugaðar, fer að verða skilj-
anlegt, hvað ólafur Thors og
hans liðar voru úfnir í skapi á
eldhúsdaginn.
Því að þeir þykjast sjá fram
á, að vonir þeirra muni bresta.
Þeir höfðu vonazt eftir, að
störf núverandi stjórnar myndu
misheppnazt og að það gæti
orðið til að draga úr fylgi
hennar í landinu.
Þeir höfðu vonazt eftir því,
og gert sitt til þess, að eyði-
leggja hagnað bænda af kjöt-
lögunum.
Þeir höfðu beitt allri sinni
orku til að eyðileggja mjólkur-
skipulagið, þar á meðal með
því að koma af stað mjólkur-
verkföllum og bera það út, að
mjólk bændanna í dreifbýlinu
væri „samsuir, og ógeðsleg
vara.
Þeir höfðu vonazt eftir, að
enginn árangur yrði af starfi
gjaldeyrisnefndar og að ekki
yrði hægt að ráða við inn-
fiutninginn.
Þeir höfðu búizt við, að ekki
yrði hægt að minnka greiðslu-
hallann hjá ríkissjóði.
En nú sjá þeir allar þessar
vonir bregðast. Og nú eru þeir
hræddir — hræddir við, að sá
árangur, sem orðið hefir af
starfi stjórnarinnar, muni
auka henni fylgi í landinu.
Og þá gengur Ólafur Thors
svo langt í vanstillingnuni, að
gera það að árásarefni á fjár-
málaráðherrann, að of miklir
peningar séu í ríkissjóðnum!
porst. Briem endaði útvarpsrœðu
sína á eldhússdaginn með þessum
orðum: „Ég óska öllum góðs, ekki
sizt fólki í sveitum". Um leið og
Akranessprestur endaði þessa
smekklegu bœn, mitt í þeim höf-
uðstað, þar sem liann hafði áður
fallið við prestskosningu fyrir sr.
Bjarna sagði ungur maður uppi á
pallinum: „Amen“, með nákvæm-
lega samskonar málblæ og þor-
steinn. þá var hlegið um allan
salinn og þótti vel til fallinn endi
á rseður prests, eins og háttað var
sannleiksgildi þeirra.
kynslóð fengi sigurlaunin.
Sigurinn, sem vannst 1918 —
1. desember, var fyrst og
fremst afleiðing af þessari
baráttu liðinna tíma.
Við vitum það Islendingar,
að á síðustu áratugum hefir
hinum brennandi ættjarðarljóð-
um fækkað og hrifningin
minnkað.
Manni finnst stundum eins
og þjóðin hafi litið svo á, að
1918 hafi baráttunni fyrir
sjálfstæði Islands yfirleitt
verið lokið og frelsið fengið.
Þetta er að sumu leyti rétt —
en að sumu leyti ekki.
Það er rétt að því leyti, að
1918 var það málið leyst, sem
mestur styr hafði staðið um
fyr. Viðurkenning Dana á
formlegu fullveldi Islands var
þá fengin og 1943 er íslend-
ingum í sjálfsvald sett að slíta
öll stjórnmálaleg tengsli við
hina gömlu yfirráðaþjóð. ís-
lendingar þurfa þá ekki lengur
að heyja sjálfstæðisbaráttu
sína við þann aðila. Það er því
fullkomlega eðlilegt, að hljóðn-
að hafi um þá baráttu og þær
raddir, sem þess vegna eru að-
eins bergmál liðins tíma, og
það er eðlilegt að þær hafi
lítinn hljómgrunn fengið.
En jafn víst og það er, að
þessi þáttur sjálfstæðisbar-
áttunnar er á enda, þá er hitt
engu síður víst, að framtíðar-
sjálfstæði Islands var engan-
veginn tryggt 1918 og verður
það heldur ekki 1943. Sjálf-
stæðisbaráttan hefir aðeins
Nýja brðin á
Skjálfandafljótl
Ein stutt frásögn getur leitt
fram óteljandi endurminningar,
frá liðnum dögum og árum.
Ég var að lesa bréf frá
kunningja mínum, bónda í
Köldukinn. Þar stóð: Nú er
langt komið að byggja brú á
Skálfandafljót nokkru norðar
en ferjustaðurinn var. Mér
hlýnaði, gömlum manni, við
þá hugsun, að nú væru komnir
í framkvæmd þeir draumar,
er okkur eldri mennina
dreymdi um, okkur sem urðum
að lúta ofsa og dutlungum hins
mikla vatnajötuns, okkur, sem
bjuggum við Skjálfandafljót
og sáum það í ýmsum mynd-
um. Það flæddi í stórleysingum
á vorin milli Núps og Fjalla,
skolgrátt og hrikalegt á haust-
in, þegar krapbreiðurnar hníga
rétt áfram undan straum-
þunganum, á vetuma þegar
jökulhlaup komu og það reif
af sér allan ís, framan frá
fossum og út í sjó, og íshrann-
irnar náðu fleiri álnir upp fyr-
ir bakka þess. En yfir fljótið
urðu Kinnungar og fjöldi
annara ferðamanna að kom-
ast, á hvaða tíma árs sem var,
svo að allir vel hugsandi menn,
sem unnu samtíð sinni góðs,
sáu þörfina fyrir þessa brú
yfir Skjálfandafljót. Því ógnar
manni að sjá Morgunblaðið
með ritstjóragreinum um þetta
stórnauðsynlega brúarmál. —
Undrast sjálfsagt margir,
hversu lágar hugsanir þar
koma fram, og vissulega er
lítið af mannúð eða velvild til
samtíðarinnar í þessum skrif-
um. Ég þekki ekki Jón Kjart-
ansson ritstjóra nema af af-
spum. Ég hefi haldið, að hann
væri sæmilega vel gefinn mað-
ur, en honum hefir sennilega
hrakað stórkostlega í sambúð
við mennina, sem sjaldan sjá
annað en sína eigin stærð, eft-
ir skrifum hans um menn og
málefni að dæma. Aftur á
móti þekki ég betur ætt Val-
týs Stefánssonar. Við Norð-
færst inn á ný svið. Hún hefir
hiotið ný viðfangsefni, sem
ekki var hægt að sinna með
fullri orku fyrr en hinum
stjómarfarslega áfanga var
náð.
Það er þessum nýju við-
fangsefnum sem nú þarf að
sinna. Og þau viðfangsefni eru
sízt minni en hin gömlu. Þau
krefjast vissulega alls þess
brennandi áhuga, sem áður
var, og það e"r mikið í húfi, ef
þjóðin skilur ekki aðstöðu sína
í þeim efnum. Því þá á hún
á hættu að glata einnig því
sem unnizt hefir. — Það era
miklar kröfur, sem gerðar eru
til fullvalda þjóða nú á tím-
um. Kröfurnar til þjóðanna
hafa aukizt eins og kröfumar
til einstaklinganna. Þjóð, sem
vill vera sjálfstæð, verður að
geta staðið á eigin fótum.
Hún verður að skapa sér at-
vinnuvegi, sem geta veitt
henni viðurværi og fjárhags-
legan mátt. Hún verður að
geta numið og notað land sitt
á þann hátt, sem mannkynið
gerir annarsstaðar. Hún verð-
ur að geta gert híbýli sín úr
garði að hætti annara siðaðra
þjóða. Hún verður að geta
haldið uppi samgöngum um
land sitt og staðið í sambandi
við umheiminn, eigi miklu mið-
ur en aðrar þjóðir gera. Hún
verður að geta annazt sóma-
samlega um þá einstaklinga,
sem ósjálfbjarga eru. Hún
verður að vemda þann nýgróð-
ur, sem vex upp með þjóðinni
lendingar munum lengi föður
hans, Stefán Stefánsson, skóla-
meistara, þann mæta mann,
gáfaðan og glæsilegan. Því tek-
ur það okkur sárt, eldri menn-
ina, að sonur hans virðist hafa
erft sáralítið af áhuga og hug-
sjónum föður síns.
Það sýnast vera annarleg
örlög sumra manna, er gera
sjálfa sig að sjálfkjömum
leiðtogum fjöldans, að skilja
svo eftir svört fingraför og
bletti á flestu því, er þeir
grípa á, sem til bóta horfir
fyrir framtíð þjóðarinnar, og
á ég þar við Morgunblaðsrit-
stjórana.
Fyrir mörgum árum vorum
við margir verkamenn á slát-
urhúsi K. Þ. á Húsavík. Kom
þá inn til okkar fínn og feitur
herra í hvítum fötum. Slátur-
hússstjórinn sagði okkur, að
þetta væri Valtýr Stefánsson.
Hann athugaði helzt þvegna
og hreina skrokka — og var
það ekki tiltökumál, en svo
vildi til, að þetta höfðu verið
lömb bændanna úr Köldukinn
og hafði Valtýr verið staddur
þrem dögum áður við Skjálf-
andafljót, lítið norðar en nýja
brúin var byggð. Hafði hann
séð eitt tilfelli af ótal mörgum,
er þessir atorkusömu og dug-
legu bændur áttu við að stríða.
Þá hefði ég ekki trúað því, að
Valtýr eða nokkur annar, sem
hefði snefil af mannúð, léti sig
inn á það, að fjandskapast við
jafn mikið nauðsynjamál.
Að reka hundruð fjár yfir
Skjálfandafljót á köldum
haustdegi í jafn mikilli hríð
eða krapi, var ekki heiglum
hent; að minnsta kosti er ég
sannfærður um það, að Morg-
unblaðsritstjórunum hefði orð-
ið það ofraun, jafnvel þó þeir
væru klæddir hvítum fötum.
Hugheilar óskir fjöldans
fylgja öllum þeim, konum og
körlum, er styðja með dáð og
drengskap þau verk, er verða
til heilla fyrir alna og óboma,
eins og nýja brúin á Skjálf-
andafljóti verður.
Aftur á móti er nepjan oft
köld — og það að vonum —
í vísindum og listum. Hún
verður að geta haldið til jafns
við aðrar þjóðir um menningu
hvers tíma svo að hún standi
þeim eigi að baki í þekkingu
og hugsunarhætti. Og á al-
þjóðavettvangi — hvort sem
er í viðskiptum við aðra, vin-
samlegum eða óvinsamlegum,
eða þar sem þjóðir þurfa að
leysa sameiginleg verkefni —
verður hún, hversu lítil sem
hún er, að geta lcomið fram
sem fullkominn aðili, sem reiðu-
búinn er og fær um að halda
sínum hlut, eða gera skyldu
sína.
Slíkar eru skyldur sjálf-
stæðrar þjóðar. Og engum
hefir verið þetta ljósar en ein-
mitt þeim maninum, sem mest
barðist fyrir sjálfstæði Is-
lands, Jóni Sigurðssyni. Hann
hefir fyrir löngu á það bent,
sá mikli maður, að sjálfstæði
þjóðarinnar byggðist fyrst og
fremst á menningu hennar,
gróandi atvinnulífi og mann-
dómi þeirra, sem landið
byggja.
Þessa mikilsverðu kenningu
Jóns Sigurðssonar hafa mæt-
ustu menn landsins á ýmsum
tímum þrásinnis endurtekið.
Hannes Hafstein kvað:
Frelsið er ei verðlögð vara,
veitist ei með tómum lögum,
Það er andans eigin dóttir,
ekki mynd úr fomum sögum.
Og hann bendir á það ennfrem-
ur, að sú þjóð, sem telji mest
um vert að eiga frelsi, sem
hægt sé að flagga með og geri
Bækur
Einar Benediktsson:
Sögur og kvæði; 2. útg.
Hafblik; 2. útg. Hrann-
ir; 2. útg.
Guðmundur Gamalíelsson
bóksali í Reykjavík hefir gert
íslenzkum ljóðavinum þann
mikla greiða, að gefa út núna
fyrir jólin þrjú fyrstu bindin
af verkum Einars Benedikts-
sonar, Sögur og kvæði, Hafblik
og Hrannir. En þau voru nú ó-
fáanleg orðin. Af tveim síðari
bindunum, Vogum og Hvömm-
um, mun hinsvegar vera til
nokkurt upplag ennþá.
Fyrri útgáfan af Sögum og
kvæðum, kom út 1897, og var
uppseld fyrir meira en 20 ár-
• um. I þessari fyrstu bók þjóð-
skáldsins eru sum af hinum
allra fegurstu og eftirminni-
legustu ljóðum hans, svo sem
kvæðin, „Norðurljós“ og
„Hvarf sr. Odds á Miklabæ“.
Svo mikla ást hefir ljóðelskt
fólk lagt á þessi kvæði, að
þau hafa gengið í skrifuðum
afritum frá manni til manns. 1
þessari nýju útgáfu eru sömu
kvæðin og áður, en af óbundna
málinu er nokkuð niður fellt og
annað yngra valið í staðinn.
Hin undurfagra smásaga um
„valshreiðrið“ er þó þarna enn,
sem betur fer.
Það hefir verið haft á orði,
að kvæði Einars Benediktsson-
ar væru torskilin og eigi við
alþýðuhæfi. Veldur því orðaval
og málfar skáldsins. En skilj-
anleg eru þó þessi ljóð hverjum
þeim, er gleði hefir af því á
annað borð að sökkva sér nið-
ur í hugsanir, þeim líkar, er
þau hafa skapað.
Einar Benediktsson hefir í
ógleymanlegu ljóði lýst áhrif-
um hins alstirnda næturhimins
sem næðir í ból þeirra manna,
sem venjulega eru á. móti
hverju þjóðþrifamáli.
Þau hafa illa svikið lit, hvítu
fötin þín, Valtýr Stefánsson.
Hjálmar Kristjánsson.
á sína eigin stórbrotnu og
skyggnu sál:
„Nú. finnst mér það allt
svo lítið og- lágt,
serrí lifað er fyrir og barizt
er móti.
pó l<asti þeir grjóti og
hati og hóti,
við hvei'ja smásál ég ,er í sátt.
pvi bláloftið hvelfist svo
bjart og hátt,
nú brosir hver stjarna,
þótt vonirnar svíki.
Vér skynium vorn þrótt,
við þekkjum í nótt
vorn- þegnrétt í ljóssins ríki.“
List hans sjálfs er í ætt við
stjömuhimininn. Hún er eitt
af því göfugasta, sem vaknað
hefir í mannshjarta á þessu
kalda landi.
Þorsteinn Þ. Þorsteins-
son: Vestmenn. — Land-
námssaga Islendinga fyr-
ir vestan haf.
Þorsteinn Þ. Þorsteinsson
hefir unnið lofsvert verk með
þessari bók sinni. Hér er í
fyrsta sinn rituð í samhengi
saga landnáms Islendinga fyrir
vestan haf, og er ritið bæði
skemmtilegt og glöggt til yfir-
lits. Segir þar frá tildrögum
og upphafi vesturferða, frá
aðalleiðangrunum vestur, frá
fyrstu landnámsörðugleikunum,
stofnun helztu íslendinga-
byggðanna, tilrauninni til sér-
staks íslenzks landnáms, bar-
áttunni fyrir lífinu í hinu nýja
landi, baráttunni fyrir íslenzku
menningarlífi þar vestra og
fyrir viðhaldi íslenzks þjóð-
ernis, trúmálabaráttunni og
flokkadrættinum, frá sigrum
og ósigrum þjóðarbrotsins ís-
lenzka fyrir vestan haf.
Annars er efni ritsins mörg-
um kunnugt frá útvarpserind-
um höfundarins um þetta efni
sl. ár. Munu allir meginþættir
ritsins vera þeir sömu og þeir,
er dregnir voru í fyrirlestrun-
um, en nokkru öruggar raktir
og betur tengdir og festir. Ann-
ars er sá, 'er þetta ritai’, ekki
fær um að gera þar nákvæm-
an samanburð, því að ekki
heyrði hann nema fátt útvarps-
sér ekki ljóst, hvað það sé að
vera raunverulega frjáls, hún
sé líklegust til að glata frels-
inu aftur.
Báðum þessum þjóðskörung-
um, Jóni Sigurðssyni og Hann-
esi Hafstein, var það ljóst, að
sjálfstæðisviðurkenning þjóð-
arinnar var ekki sama og raun-
verulegt sjálfstæði. Þjóð, sem
fær viðurkenningu á fullveldi
sínu, er eins og unglingur, sem
verður fullveðja. Honum er að
lögum fenginn sami réttur og
öðrum til að ráða sér sjálfur
og skapa sér aðstöðu 1 lífinu.
En einmitt þá, þegar til mann-
dómsáranna kemur, fær hann
að kenna á alvöru æfinnar. Þá
reynir á hinn unga mann, að
standast erfiðleika baráttunn-
ai og freistingar hlédrægninn-
ar. Þá fyrst reynir á skap-
festu hans, menntun hans og
manndóm hans allan. Þeir eig-
inleikar hans skera þá alloft úr
um það, hvað úr lífi hans verð-
ur og hvort hann raunveru-
lega getur talizt „fullveðja“ í
baráttu lífsins. Og nákvæm-
lega eins er um þjóðirnar. Það
var þess vegna, að Hannes
Hafstein lagði áherzlu á þetta,
að frelsi Islands væri ekki
viðurkenning rituð á blað,
heldur „andans eigin dóttir“,
þ. e. sá manndómur, sem með
þjóðinni lifir, og það var þess-
vegna, að Jón Sigurðsson,
þótt hann stæði í miðjum eldi
hinnar stjórnarfarslegu bar-
áttu, aldrei gleymdi að minna
á sjálfa nauðsyn þjóðlífsbar-
áttunnnar, sem skilyrði og 6-
hjákvæmilegt framhald hinna
formlegu ríkisréttinda.
Og þess vegna, góðir Islend-
ingar, þess vegna eigum við
þess kost enn í dag að standa
undir merki Jóns Sigurðssonar
í sjálfstæðisbaráttu Islands. í
hans anda og samkvæmt hans
fyrirmælum skulum við að því
vinna, að bæta og nota mögu-
leika lands vors og efla sam-
eiginlega þjóðfélag vort og
menningu. En það verður að
vera ljóst hverjum Islendingi,
að vegna þess hve við erum
lítil þjóð, verður þetta okkur
erfiðara en þeim þjóðum, sem
stærri eru. Sjálfstæðið kostar
l’órnir. Það getur oft og tíð-
um kostað — eins og hjá ein-
staklingTium •— sárar og þung-
bærar fórnir. Margar þjóðir
búa við þau illu örlög, að þurfa
jafnvel að fóma blóði og lífs-
hamingju heillar kynslóðar á
þessu altari. Enn sem komið
Framh. af 3. síðu.
er, hefir hamingja Islands ver-
ið svo mikil, að ekki hefir til
slíks þurft au koma. Það ger-
ir þessari þjóð lífið léttara en
mörgum öðrum, og það eru
miklar líkur til þess, að meðan
við erum menn til þess að
tryggja sjálfstæðið, sem þessi
dagur er helgaður, þá tryggj-
um við einnig friðinn.
Þjóðfélag vort og einstakling-
ar þessa lands hafa á seinni
árum verið stórtæk til margs-
konar umbóta. Þessar umbætur
hafa kostað mikið fé og þjóð-