Tíminn - 29.01.1936, Blaðsíða 2

14
TIMINN
Þjóðarhagurinn
árið 1935
Framh. af 1. síðu.
stað til þess að opna möguleika
fyrir aukinni sölu á fram-
leiðslu okkar í þessum löndum.
Hinsvegar hafa innkaup okkar
minnkað á árinu frá nálega öll-
um öðrum löndum en þeim,
sem áðan voru talin. Mest hef-
ir þó lækkunin orðið í Dan-
mörku, Bretlandi og Noregi,
eins og eðlilegt er, þar sem við
undanfarið höfum keypt mjög
miklu meira frá þessum lönd-
um en þau af okkur.
Þrátt fyrir þessa lækkun inn-
flutningsins frá þeim löndum,
er ég nefndi áðan, fer því mjög
fjarri, að sá mismunur sé jafn-
aður, þótt þessi breyting hafi
á orðið. Verður ekki hjá því
komizt að minnka nú enn inn-
kaupin frá þessum löndum ef
vörusala okkar til þeirra ekki
eykst mjög frá því, sem nú er.
Því ber ekki að leyna, að
þessi auknu innkaup frá nokkr-
um af þeim löndum, er ég hefi
nefnt, hafa torveldað fram-
kvæmd innflutningshaftanna,
eumpart vegna þess, að kaupa
hefir þurft vörur frá Suður-
löndum, vegna saltfisksmark-
aðsins, sem Islendingar í sjálfu
sér hefðu getað komizt af án
á þeim vandræðatímum, sem
nú standa yfir, og sumpart
vegna þess, að verð í Suður-
löndum og Þýzkalandi hefir
stundum reynzt óhagstæðara,
en hægt hefði verið að kaupa'
fyrir annarstaðar, ef hömlu-
lausri verzlun hefði orðið við
komið. En viðskiptunum hefir
þ'rátt fyrir þetta orðið að halda
til þessara landa vegna sölu-
möguleika íslenzkra afurða þar.
Fieira kemur og til greina, sem
veldur því, að meir hefir þurft
að beita innflutningshöftunum
á árinu 1935 en í fljótu bragði
kann að virðast til þess að ná
þeirri lækkun heildarinnflutn-
ings, sem áður var frá skýrt.
Má þar til nefna, til viðbótar
við innkaupin frá Suðurlönd-
um, verðhækkun á erlendri
vöru, sem orðið hefir síðari
hluta árs, og óvenju mikla eft-
irspurn hér eftir allskonar vél-
um og byggingarvörum til und-
irbúnings nýs iðnaðar í land-
inu. Verður nánar vikið að því
atriði síðar.
Eins og áður er getið hefir
útflutningurinn á árinu 1935
verið 1 millj. kr. minni en 1934,
en rúmum 3 milj. kr. minni en
árið 1933. Til þess að gefa í
stórum dráttum yfirlit yfir það,
hvernig á þessari lækkun stend-
ur, vil ég skipta útflutningnum
í 3 flokka. Hefi ég þá í 1.
flokki fisk, annan en síld, í 2.
flokki aðrar sjávarafurðir, þar
með talda síld, og í 3. flokki
landbúnaðarafurðir.
Árið 1933 nam verð útflutts
fiskjar kr. 31 millj. 400 þús.
kr., 1934 kr. 28 millj. 460 þús.
kr. Hefir því útflutningsverð-
mæti fiskjarins lækkað um 3
milj. kr. á árinu 1934. En á
síðastliðnu ári hefir fiskur ver-
ið fluttur út fyrir aðeins 24
millj. og 220 þús. króna. Hefir
því verðmæti útflutts fiskjar
enn lækkað um 4 millj. kr. á
árinu 1935. Er því lækkun á út-
flutningsverðmæti fiskjarins á
tveimur síðastliðnum árum um
kr. 7 millj. og 200 þús. kr. Af
öðrum sjávarafurðum hefir ver-
ið útflutt fyrir 11 milj. 770 þús.
kr. árið 1933, en fyrir 12 millj.
189 þús. kr. 1934. Hefir því út-
flutningsverðmæti þeirra hælck
að um 400 þús. kr. á því ári.
Á síðasta ári hefir útflutnings-
verðmæti þessara afurða hins-
vegar orðið 13 millj. 730 þús.
kr., eða um 1 millj. og 600 þús.
kr. hærra en 1934. Síðustu tvö
órin hefir því útflutningsverð-
mæti annarra sjávarafurða en
fiskjarins hækkað um 2 millj.
króna. Liggur þessi hækkun að-
allega í verðhækkun á lýsi og
síld. Ef allar sjávarafurðir eru
teknar saman, þá kemur í ljós,
að verðmæti útflutnings þeirra
hefir lækkað um rúmar 5 millj.
kr. á síðustu 2 árum, eða um
rúmlega 12% miðað við 1933.
títflutningsverðmæti land-
búnaðarafurða árið 1933 nam
kr. 3 millj. 660 þús. Árið 1934
kr. 3 millj. 857 þús., og hafði
þá hækkað um 200 þús. kr. frá
því árið áður. En á síðasta ári
nemur útflutningsverðmæti
landbúnaðarafurða kr. 5 millj.
og 700 þús. kr. Hefir því hækk-
un á þeim síðan 1934 oi’ðið um
] millj. 850 þús. kr., en síðan
1933 hefir útflutningsverðmæti
landbúnaðarafurða hækkað um
2 millj. króna, og valdið því, að
heildarútflutningsverðmæti
landsmanna hefir á þessu tíma-
bili þó ekki lækkað nema um 3
millj. króna, þrátt fyrir hina
gífurlegu lækkun á útflutningi
sjávarafurðanna, eins og áður
er frá skýrt.
Þó ber þess hér að gæta, að
nokkur hluti þessarar hækkun-
unar á útflutningi landbúnað-
arafurða 1935 stafar af því, að
á því ári var útflutt töluvert
meira en vanalega af fram-
leiðslu ársins á undan.
Um útflutningshorfur og sölu-
möguleika á nýbyrjaða árinu
er yfirleitt ekki unnt að segja
með neinum verulegum líkum.
Verður þó ekki annað sagt, en
að menn verði enn að búast við
nokkurri lækkun útflutnings-
ins í heild, þótt horfur á sölu
nokkurs hluta. framleiðslunnar
og verðlag á honum séu allgóð-
ar. Eru það hinar slæmu horf-
ur á sölu fiskjarins enn sem
fyrr, er valda því, að gera verð-
ur ráð fyrir heildarlækkun út-
flutningsins.
Af því, sem áður hefir verið
sagt um út- og innflutninginn
og verzlunarjöfnuð á árinu,
sem leið, má það vera ljóst, að
enn verður að gera áframhald-
andi ráðstafanir til þess að
araga úr innflutningi erlends
varnings til landsins. Á því eru
þó e. t. v. meiri örðugleikar
eins og nú er háttað viðskipta-
kröfum þeirra þjóða, er við
skiptum við, en ýmsir munu
ætla. Ég get ekki stillt mig um
að gera tilraun til þess að gefa
mönnum nokkra hugmynd um
það viðfangsefni, sem fyrir
liggur, ef útflutningsverðmæti
þjóðarinnar lækkar nokkuð
verulega frá því sem var á síð-
astliðnu ári, og innflutningur-
inn ætti að færast niður í 40
millj. kr. eða niður fyrir 40
milljónir króna. Því miður eru
ekki til ennþá svo sundurlið-
aðar tölur um innflutning árs-
ins 1935, eftir vöruflokkum, að
ég geti notað þær í þessu sam-
bandi, enda sjálfsagt að nota
tölur frá einhverju því ári, þeg-
ar innflutningur hefir verið
nær því að fullnægja þörfum
landsmanna, en hann var á síð-
asta ári. Mun ég því nota tölur
frá árinu 1933. — Heildarinn-
flutningur til landsins nam þá
48 millj. og 373 þús. kr. Ég
hefi athugað nokkuð hverju
innflutningurinn nam á því ári
af vörum notuðum til fram-
loiðslu og iðnaðar, og ennfrem-
ur nokkrum öðrum vörutegund-
um, sem nær óhugsandi virð-
ist, að noklcuð verulega yrði
heftur innflutningur á. Vörur
þær, sem ég hefi tekið í þenn-
an flokk, eru vörur til útgerð-
arinnar, landbúnaðarins, hrá-
efni til iðnaðar, nauðsynlegar
rafmagnsvörur, pappírsvörur,
lyfjavörur og varahlutir til
allskonar véla. Samtals nemur
innflutningur þessara vara á
árinu 1933 18 millj. og 100 þús.
króna. Ég hefi áætlað þörfina
á innflutningi slíks varnings í
ár kr. 18 millj. og 800 þús. kr.,
miðað við reynzlu undanfar-
inna ára. Er það nokkru meira
en 1933. Veldur því aðallega
aukinn iðnaður í landinu og
aukin notkun rafmagns. Sam-
kvæmt þessu hefir innflutning-
ur þeirra allra annara vara, þ.
e. a. s. þeirra sem takmarkanir
vírðast hugsanlegar á í ýtr-
ustu nauðsyn, numið kr. rúm-
lega 31 millj. árið 1933. Ef inn-
flutningurinn væri færður nið-
ur í 40 millj. króna árið 1936,
mætti sennilega ekki flytja inn
af þessum vörum fyrir meira
en um 21 millj. kr. M. ö. o.
rneðalniðurfærsla á notkun
þessara vara yrði að vera um
331/3%, miðað við árið 1933.
Ef innflutningurinn 1936 ætti
hinsvegar að verða 38 millj., t.
d„ mætti ekki flytja inn áf
þessum vörum fyrir hærri upp-
hæð en kr. 18 millj. og 500
þús., og yrði þá meðallækkun
miðað við 1933, um 40%. Þeg-
ar þess er gætt, að hér er aðal-
lega um að ræða vefnaðarvöru,
skófatnað, nýlenduvörur, korn-
vöru, byggingarefni, allskonar
áhöld 0. fl., þá munu menn
renna grun í hve gífurlegt á-
tak þarf til þess að komast hjá
skuldasöfnun við önnur lönd,
ef útflutningsverðmætið heldur
áfram að minnka frá því sem
nú er. Hlýtur öllum að skiljast,
að slíkt er óhugsandi með öðru
móti en því, að neyzla lang-
flestra þeirra vara, er frá út-
löndum eru keyptar, fari stór-
minnkandi. Og ef ekki opnast
áður en langt um líður nýjar
leiðir til þes*s a. m. k. að stöðva
útflutningslækkunina, er ó-
hugsandi annað en að lifnaðar-
hættir þjóðarinnar verði að
gjörbreytast frá því sem nú
er. Því að þótt eitthvað kunni
að mega lækka innflutninginn
á eðlilegan hátt, með því að
auka iðnaðinn í landinu, þá
mun það eitt út af fyrir sig
aldrei koma í veg fyrir nauð-
synina á slíkri gjörbreytingu,
ef útflutningurinn lækkar enn.
Það sem mestu máli skiptir og
er grundvallaratriði þess, að ís-
lendingar geti framvegis leyft
sér notkun ýmis þess erlends
varnings, sem nú er almennur
og talinn nauðsynlegur, er
aukning útflutningsverðmætis
landsmanna eftir nýjum leiðum,
sem vegið gæti upp á móti
þeirri lækkun, sem fyrirsjáan-
leg virðist vera framundan á
sölu aðalframleiðsluvöru okkar:
Saltfiskinum. Hafa þegar verið
gerðar ráðstafanir í þá átt að
opna nýjar leiðir í þessu skyni.
Mun ég þó ekki fará út í það.
Atvinnumálaráðherrann mun
skýra frá því hér í útvarpinu
innan skamms. Það er hinsveg-
ar sameiginlegt með öllum
þeim framkvæmdum, er hafa í
för með sér síðar aukinn út~
fiutning vara eða verulegan
sparnað á innflutningi, að þeim
fylgir aukinn innflutningur á
vélum og tækjum, og verða
þessar nýju framlcvæmdir því
oft síður en svo í byrjuninni
til að létta undir með gjald-
eyrisverzluninni, nema langur
gjaldfrestur fáist á andvirði
hins erlenda efnis, er til fram-
kvæmdanna þarf. Mega menn
því ekki búast við skjótum
létti af þessháttar ráðstöfun-
um sumum hverjum, jafnvel
þótt takist að auka útflutning-
inn eftir nýjum leiðum. Virð-
ast því allar horfur á miklum
innflutningserfiðleikum, á með-
an á þeirri breytingu stendur,
sem til þess þarf ætíð í fram-
leiðsluháttum og meðferð af-
urðanna. Slíkar breytingar út
af fyrir sig eru kostnaðarsam-
ar og meginhlutinn af gjald-
eyrisspamaðinum eða gjaldeyr-
isaukningunni fer ef til vill til
greiðslu á hinum nýju vélum
eða tækjum. I þessu sambandi
er því rétt að taka fram, að
það er nauðsynlegt, að allir,
sem beita sér fyrir nýjungum
á sviði iðnaðar eða framleiðslu,
reyni að fá eins langan gjald-
frest og unnt er á þeim vélum
eða tækjum, sem þeir þurfa að
kaupa til þess að koma nýjung-
unum af stað. Slíkir gjaldfrest-
ir geta oft bókstaflega verið
grundvallarskilyrði þess að
hægt sé að leggja út á nýjar
brautir. Á það vitanlega rót
sína að rekja til þess hve út-
flutningsverðmæti landsins er
orðið lítið í samanburði við
raunverulega vöruþörf lands-
manna, að lítt breyttum lifn-
aðarháttum.
Eftir að ég hefi nú gefið
þetta yfirlit um inn- og útflutn-
inginn, vil ég minnast á gjald-
eyrisverzlunina sjálfa. Lang-
stærsti liðurinn í gjaldeyris-
reikningi þjóðarinnar er and-
virði útflutts vamings annars-
vegar og innfluttrar vöru hins-
vegar. Þó kemur þar floira til
greina, svo sem vextir og af-
borganir af erlendum skuldum,
ferðakostnaður Islendinga. er-
lendis og erlendra manna hér
á landi 0. fl. Það mun láta
nærri, eftir þeim rannsóknum,
sem fram hafa farið, að aðrir
liðir gjaldeyrisreikningsins en
vörukaup og vörusala, séu ó-
hagstæðir Jslendingum um ná-
lega 6 millj. króna á ári, eða m.
ö. 0., að til þess að fullur jöfn-
uður sé að viðskiptum okkar
við önnur lönd, þarf verzlunar-
jöfnuðurinn að vera hagstæður
um nálega 6 millj. króna. Eins
og áður er fram tekið, mun
\ erzlunarjöfnuðurinn vera hag-
stæður um 2 millj. króna á ár-
inu 1935. Mun elcki fara fjarri
því, að 4 millj. króna vanti þá
til þess að gjaldeyristekjur
þjóðarinnar hafi á því ári
hrokkið fyrir útgjöldunum. Nú
mun láta nærri, að innflutning-
ur erlends lánsfjár á árinu
hafi vegið upp þennan mismun,
og munar þá mest um þá upp-
hæð, 3 millj. og 300 þús. kr.,
sem inn var flutt af ríkisláni
því, er tekið var á árinu. Ef
viðskiptin hefðu gengið með
eðlilegum hætti, hefði því átt
að vera hægt að fullnægja
kröfunum um erlendan gjald-
eyri, sem stöfuðu af viðskiptum
ársins. En því miður hefir ekki
verið því að heilsa. Stafar það
einkum af því, að greiðslur
fyrir útflutningsvörur okkar
bafa dregizt mjög í sumum
löndum vegna gjaldeyrisvand-
ræða. Hefir því verið mjög erí-
itt um yfirfærslur á erlendum
gjaldeyri héðan síðari hluta
ársins, sem leið,- og gjaldeyris-
verzlunin óhagstæðari en ráða
mætti af inn- og útflutnings-
skýrslunum einum saman.
Þá mun ég ekki hafa yfirlit
þetta um afkomuna á árinu
1935, lengra. Ekki verður ann-
að sagt en lítil ástæða sé til
sérstakrar bjartsýni um við-
skipti ársins, sem er að byrja.
Aðalerfiðleikar okkar íslend-
inga stafa af lækkun útflutn-
ingsverðmætisins. Það verður
mjög erfitt að ná jöfnuði í við-
skiptunum við önnur lönd nema
þjóðin öll verði samtaka í því
að auka neyzlu innlendra vara,
og minnka notkun hinna er-
lendu. Hver sá, sem að slíku
starfar, vinnur að aukinni vel-
megun þjóðarinnar, aukinni
atvinnu við framleiðslu í land-
inu og alveg sérstaklega að
bættri afkomu allra þeirra,
sem atvinnugreinarnar stunda.
Um afurðasöfi
Eftir Jón Árnason,
Blað svokallaðra „Bænda-
flokksmanna“ hefir verið með
ýmsar ýfingar við mig síðan í
haust. Hefi ég að vísu ekki les-
ið nema sumt af því. En ekki
alls fyrir löngu rakst ég á grein
eftir ritstjórann, Jón Jónsson,
sem skrifuð er snemma í nóv-
ember og á að vera svar við
grein, sem ég skrifaði í Tím-
ann í haust.
Grein Jóns er í sjálfu sér
varla svaraverð, en getur hins-
vegar gefið tilefni til nokkurra
athugana um málefni bænda-
stéttarinnar einkum afurðasöl-
una.
Jón leggur mér í munn orðin:
„Hafðu bóndi minn hægt um
þig“ 0. s. frv. án þess að sýna
í nokkru fram á, að afstaða
mín til bændastéttarinnar gefi
tilefni til slíks hugsunarháttar,
sem í vísunni felst. Þykir mér
sennilegast, að hann sé að
rifja upp sínar eigin endur-
minningar frá undangengnum
árum, á meðan hann enn var í
1 bænda o. fl.
framkvæmdastjóra
hásætinu og úthlutaði náðar-
brauði Kxeppulánasjóðs til að-
þrengdra bænda og gat skorið
sneiðarnar nokkuð misþykkar
eftir því, sem hann mat verð-
leika þeirra, sem við tóku.
Annars er um þessa ritsmíð
alla það sama að segja og ann-
an málaflutning Jóns, að hún
er gegnsýrð af blekkingum og
hálfyrðum. Er auðséð á öllu,
að manninum hefir sárnað
mjög, að ég tel þá „Bænda-
flokksmenn“ úrræðalausa. Harxn
reynir raunar ekki að hrekja
það, sem ekki er von, því að
þeir geta, að ég hygg, ekki
bent á neitt, sem þeir hafi átt
frumkvæði að landbúnaðinum
til framdráttar. Að vísu er
hann að telja Hannesi Jónssyni
það til gildis, að hann hafi
komið upp fyrsta frystihúsinu
til kjötfrystingar. Ég skal á
engan hátt draga úr áhuga
Hanrxesar Jónssonar fyrir því
máli. Hann tók eins og því nær
allir kaupfélagsmenn landsins
vel undir það nýmæli, að
breyta til um kjötverzlunina og
byrja að frysta kjöt og flytja
það út. Hinsvegar átti Hannes
vitanlega ekkert frumkvæði að
slíku. En úr því að á þetta er
minnst, er rétt að geta þess, að
ekki var meiri forsjálni með í
því verki en svo, að frystihús
þetta er lang dýrast af öllum
lcjötfrystihúsum landsins, mið-
að við stærð.
Það er einkenni á þessari
grein Jóns, eins og málaflutn-
ingi hans yfirleitt, hve mikið
far hanrx gerir sér um það, að
koma á sundrungu. Hann reyn-
ir jafnvel, þó í smáu sé, að bera
ófriðarorð á milli okkar Sigurð-
ar Kristinssonar. í blaði sínu
hefir hann hvað eftir annað
reynt að koma á sundrung milli
samvinnufélaga landsins og
gengið svo langt, að hann hef-
ir beinlínis lagst á móti því, að
bændur í Húnavatnssýslu,
Hrútafirði og Dölum gætu selt
lítið eitt af kjöti sínu á Reykja-
víkurmarkaðnum. Þessi sundr-
ungarhneigð Jóns nefir jafnan
orðið honum að fótakefli í fé-
lagsmálastarfsemi hans, þótt ég
efist ekki um, að hann hafi í
raun og veru haft góðan vilja í
félagsmálum. Og vegna þessa
skapfei’lis er ólíklegt að honum
takizt nokkumtíma að leggja
nokkuð það til opinberra mála,
sem verða má til varanlegs
gagns, hvað sem annars má um
hæfileika hans segja.
Það er ekki ástæða til þess,
að fjölyrða mikið um tillögur
þær, sem fram hafa komið um
að bændum sé séð fyrir fram-
leiðsluverði fyrir kjöt. Ég hefi
bent á veilurnar í rökum nefnd-
arinnar, sem Búnaðarfélagið lét
athuga þetta mál, en sé ekki,
að ég með því hafi gefið nokk-
urt tilefni til aðdróttana um
það, að ég vilji ekki unna bænd-
um þess, að fá „framleiðslu-
verð“ fyrir vörur sínar. En það
verður ekki gert með gaspri
einu. Og það verður heldur ekki
til langframa gert með því. að
heimta verðuppbætur úr ríkis-
sjóði þangað til því marki er
náð, sem hver 0g einn telur við-
unanlegt. Ég hefi verið þess
mjög hvetjandi, og það áður en
þessi nefnd tók til starfa, að
slík rannsókn færi fram, en það
eitt út af fyrir sig, hvað talið
er að bændur þurfi að fá fyrir
vörur sínar til þess að greidd-
ur verði framleiðslukostnaður,
er ekki einhlýtt, heldur verður
og á hitt að líta, hvernig þeir
geti fengið það. Og ég hygg að
það verði ekki með sanni sagt,
að þeir töluvert mörgu menn,
sem undanfarin ár hafa unnið
að sölu framleiðsluvara fyrir
bændur, hafi ekki gert allt, sem
í þeirra valdi stóð, til þess að
ná sem beztum árangri. Ég hefi
áður bent á það, að rannsókn
nefndarinnar, sem sló því föstu
að kjötverðið til bænda þyrfti
að vera kr. 1.27 fyrir kg„ væri
flaustursleg og byggð á allt of
veikum forsendum, enda viður-
kennir nefndin það í áliti sínu.
í því sambandi má benda á, að
nefndin virðist ekki hafa séð
sér fært að taka til hliðsjónar
merkilega rannsókn, sem Jón
Gauti Pétursson gerði fyrir
nokkrum árum um „verzlunar-
árferði landbúnaðarins á Islandi
um 100 ár“ og birtist í Sam-
vinnunni 1930. Að vísu er þar
ekki tekið til rannsóknar nema
greiðslumáttur sauðfjárafurða
gagnvart aðkeyptum vörum, en
á sama hátt virðist mega finna
greiðslumátt afurðanna gagn-
vart öðrum útgjöldum búanna,
og er þess að vænta, að höfund-
urinn eða einhverjir aðrir, fái
aðstöðu til þess að halda þess-
um athugunum áfram á víðtæk-
ai’a grundvelli.
Eina úrræðið, sem „Bænda-
flokksmenn" hafa bent á til
að hækka verð á afurðum
landbúnaðarins, er það að fella
ki’ónuna í verði. Þó hefir ekki
betur fylgt hugur máli en svo,
að fulltrúar þessara manna, í
gengisnefnd*), Landsbanka Is-
lands og Útvegsbanka Islands
(en þessar stofnanir hafa haft
mest um ákvörðun gengisins að
segja) hafa aldrei borið fram
tillögu um verðlækkun krón-
unnar. Nú skal engu um það
spáð, hvort íslerxzka krónan
heldur verðgildi sínu gagnvart
gulli um lengri eða skemmri
tíma. Þá atburði getur að
höndum borið, sem gera geng-
islækkun krónunnar óhjá-
kvæmilega. Ég hefi aldrei lát-
ið neitt uppi um vilja eða ó-
vilja gagnvart hækkun eða
lækkun krónunnar, eins og nú
’) Gengisnefnd er nú lögð niðui'.