Tíminn - 16.04.1936, Blaðsíða 2

58
TIHINN
Molar
af eldhúsborðma
Það vakti sérstaka athygli í
útvarpsumræðunum á Alþingi,
að árás „Bændaflokksins" á
ríkisstjórnina snérist að
leyti upp- í. vöi’n á afglöpum
Þorsteins Briem, meðan hann
var ráðherra og ,,gleymdi“
gersamlega að framkvæma
nálega öll þau mál, ér hánn nu
þykist vera að berjast fyrir. í
öðru lagi vakti það og mikla
athygli, að róginn, sem þessi
þingmaður hafði haldið á lofti
um ríkisstjórnina í sambandi
við lausn afurðasölunnar, vildi
kann nú alls ekki kannast við,
og fór allur hjá sér, þegar tal-
að var um skröksöguna í
,.Framsókn“ um ostana, sem
væru að grotna niður í mjólk-
urbúi Flóamanna s. 1. sumar,
og að búið væri að verða gjald-
þrota. Það upplýstist nú, að
ostarnir seldust sem 1. fl. vara
til útlanda, að birgðirnar hefðu
minnkað á árinu og búið aldrei
staðið sig betur. Þá vakti það
geysiathygli, að á tilboð bakar-
anna, sem á síðasta eldhúsdegi
var helzta rógsefnið á hendur
landbúnaðarráðherra, vildi Þor-
steinn Briem ekki minnast, því
að nú er sannað, að þetta til-
boð, sem átti að hafa verið af -
ar hagfellt fyrir Samsöluna, en
verið hafnað vegna hagsmuna
Alþ.brauðgerðarinnar, myndi
liafa skaðað Samsöluna um 20
þús. kr. á ári, hefði því verið
tekið. Nú vildi Þorsteinn Briem
ekki minnast á þessa gömlu
skröksögu.
Ekki vakti það heldur minnsta
athygli, að nú er allur rógur-
inn um kjötskipulagninguna
hruninn til grunna. Nú keppast
þeir um það, íhaldsflokkarnir,
að sverja sig frá þeim árásum,
sem gerðar vóru á þetta skipu-
lag. íiið eina, sem þeir sögðu
um kjötsölumálið, var ómerki-
leg þvæla, er ekki haggar stað-
reyndum í neinu, það er sann-
að að bændur á einu ári hafa
grætt 600 þús. kr. á skipulag-
tJtvarp frá Alþingi — Eldhús-
dagur. — Á 11 þúsund heimil-
um situr .þjóðin og hlu.star, Það
.hefir einmitt verið eitt stærsta
átakið í menningarbaráttu síð-
ustu 9 ára, að gera þessi 11 þús-
und heimili að einum fundarsál,
þar sem öll þjóðin getur hlustað.
Þjóðin hlustar eftir skýrslu
hinna íhaldssömu þingmanna
um .mistök hinnar ungu ríkis-
stjórnar. Og ríkisstjórnin er ung
á tvennan hátt. Hún hefir ekki
enn haft nema 20 mánuði tii að
koma stefnu sinni í þjóðmálun-
um í framkvæmd. Og allir ráð-
herrarnir eru ungir menn, mið-
'að við það, sem algengt hefir
verið um menn í slíkum stöðum,
og hafa aldrei áður farið méð
völdjn. Nú eiga, þeir að sitja fyr-
ir ádeílum hinna »reyndu
manna« úr liði stjórnarandstöð-
unnar.
Það er von, að þjóðin hlusti
með eftii-væntingú. Og það er
engin furða,'þó að ýmsir búizt
■\dð misjöfnúm tíðindum. Menn
vita, að það er síðúr en svo að
stjórnin hafi verið »heppin«. öll
hin Óviðráðanlegu áhrif á þjóð-
arbúskapinn hafa yfirleitt verið
stjórninni í óhag. Menn vita, að
hún tók við ástandi, sem ekki er
gleðilegt fyrir neina nýja ríkis-
stjórn. Hún tók við völdunum
einmitt á þeim tíma, þegar aðal-
rnarkaðslönd Islands voru byrj-
uð að .imta vi&kiptasamninga.
Hún tók við óþolandi lágu af-
inu, og þó sennilega miklu
nieira, því að líkur benda til að
kjötverðið hefði lækkað á ár-
inu 1934 frá því sem var 1933,
vegna verðfalls á erlendum
markaði, og þess mikla fram-
b,oðs, sem þá myndi hafa orðið
innanlands.
\erja gömlu mjólkurlögin. Þor-
steinn Briem sagði, að ef
gömlu mjólkurlögin héfðu 'i
framkvæmd orðið bændum til
bölvúnar, aéttih ánn'' ‘þakkif "
skilið fyrir að hafa ekki fram-
kvæmt þau. En íorsætisráð-
herra benti á, að ef lögin hefðu -
verið til bölvunar, þá væri
naumast unnt að hugsa sér
aumari frammistöðu -hjá Þor-
steini Kriem sem landbúnaðár-
ráðherra, en þá, að taka á móti
slíkum lögum, og • sýndi það -
greinilega þrekleysi hans við
lausn þessa máls. En ef þessi
löggjöf hefði hinsvegar getað
orðið til bótá fyrif íslenzkán
landbúnað, hvað mætti' þá
segja um þánn landbúnaðar-
ráðherra,' sém ekki hefði réynt
að framkvæmá slík lög.
Þá var Þorsteini Briem bent
á, að dagsverkafjöldinn í opin-
berri vinnu á árinu 1934 væri
raunverulega blekking ein, því
að mikið af vinnunni hefði
verið framkvæmt með stór-
lánum, ér tekin voru innan-
lands, og núv. ríkisstjóm verði
um 200 þús. kr. á ári til af-
borgana og Vaxta af þessum
lánum. Þorst. Briem hefði hins-
vegar aldrei séð fyrir neinum
tekjum' til að standast þessi út-
gjöld. — Einnig var Þ. Briem
minntur á það, að meðán hann
var yfirmaður kirkjujarða-
sjöðs, hefði hann sóað 250 þús.
tíl bygginga, aðgerða og kaupa
á húsum á pfestssetrum fyrir
utan þær 48 þús. kr., sem Al-
þingi veitti til prestssetra. En
á sama tímá hefði aðeins ver-
ið varið 20 þús. kr. til bygg-
inga, aðgerða og kaupa húsa á
Öllum þeim mörgu kirkjujörð-
um, sem bændur landsins búa
a. og svo gegndarlaus hefðu
verið lánsloforðin til prests-
setranna, að núv. ríkisstjórn
urðaverði í sveitum landsins.
Hún. ,tók við miljóna greiðslu-
halla í ríkissjóði og 10 miUj. kr.
ósamningsbuindnum . skuldum,
sem beint eða óbeint hvíldu á
ríkinu. Hún tók við greiðslujöfn-
uði út á yið, sem var óhagstæð-
ur um 10—11 milljónir. Hún tók
við yiðskiptaástándi, sem að öllu
óbreyttu hlaut að þýða stór-
minkandi ríkistekjur af tollum,
jafnframt því, sem ástandið
meðal almennings hrópaði á aúk-
in ríkisútgjöld til atvinnuvega
og verklegra framkvæmda. Óg
alíir vita, að þessir síðustu 20
mánuðir hafá heldur ekki verið
hagstaaðif fyrir rikisstjórnina.
Hinir erlend.u viðskiptaöi’ðug-
íeikár hafa farirt vaxándi en
ekki minnkandi. ’Súm mar'k-
aðslöndin h'afa jafnvél átt erfitt
með að standa í skilum. ' Yfir
iandbúnaðinn' í stórúm hluta
lándsins hafá dunið tvö illviðra-
•súmur bg einh vetur tiltöluléga
harðúr, miðáð við síðasta lf ára-
tug. Skaðáveður og aflabrestur
-hafa'gert usla við sjávai’síðuna.
Menn vifea, að síðan heims-
átýrjöldinni- lauk, hefir tæpast
nokkur ríkisstjórn hér á landi
staðið frammi fyrir svo erfiðum
,\erkefnum sem.betur- fer.
Og menn vita hitt Jíka, að
þeim er óh.æ.tt að tréysta and-
stæðingunu'm til þess, að hylma
ekki yfir með .ríkisstjórninni.
Andstæðingarnir munu ékkért
undan draga, sern stjórnin hefir
væri enn að leysa út þessi lof-
orð. Sýndi þetta e. t. v. betur
en allt annað huga þessa manns
til bændanna, því að í tugatali
hefði þeim verið neitað um
allra nauðsynlegustu umbætur
á jörðum sínum, meðan fjár-
veitingamar voru hóflausastar
._ til prestssetranna.
Allra hraldegasta útreið
fengu þeir Þorsteinn og Hann-
es þó í gengismálinu. Voru þeir
hraktir þar í hverja sjálfheld-
' úna á fætur ahnari og var að
lokum svo að þeim sorfið, að
þeir skrökvuðu því upp, að það
"■hefði verið samþykkt með
.meirahluta atkvæða i Fram-
sóknarflokknum á tímabili
sambræðslustjórnarinnar að
fella ekki gengi krónunnar. En
þeir vöruðu sig ekki á því, að
allar fundarályktanir Fram-
sóknarflokksins eru bókaðar í
gerðabók flokksins. — 21. febr.
1933 er þetta bókað: „Umræð-
um haldið áfram um kreppu-
málin. í því sambandi sérstak-
lega rætt um gengismál. Umr.
urðu alllangar og skoðanir
nokkuð skiptar. Engin ályktun.
Fundi slitið. Tryggvi Þórhalls-
son. Bjarni Ásgeirsson. Jón
Jónsson.“ — Fundargerða-
bókin sýnir, að þessir menn,
sem ákafastir eru að vilja
breyta genginu, hafa aldrei
minnst á það í Framsóknar-
ilokknum nema í þetta eina
skipti, þar sem sagt er að skoð-
anir hafi orðið „nokkuð skipt-
ar“ og engin ályktun er gerð í
málinu. Sýnir þetta sem vitað
er, að þessir menn hafa engar
sjálfstæðar skoðanir í þessu
máli fremur en öðrum. Enda
sýnir yfirlýsing form. Sjálf-
stæðisflokksins, Ólafs Thors,
um kosningu Hannesar Jóns-
sonar, greinilegast, að það er
óþarfi að skipta stjórnarand-
stæðingum í tvo flokka. í þetta
skipti er „varaliðinu“ lofað að
tala um gengismálið, sem í-
haldsflokkurinn þorir ekki að
tala um, vegna kaupmanna-
stéttarinnar í Reykjavík, og er
klofinn í málinu og þreklaus til
lausnar í því máli, sem öðrum.
Ein af nýrri skröksögunum,
misgert eða vangert látið. Sem
þingmenn hafa þeir líka aðstöðu
til að ganga nm garða hjá
stjórnarráðinu og í ríkisbókhald-
inu og viða að sér í éldhúsið.
Kunnugir vita, að þessi rann-
sóknaför andstæ'ðingainna hefir
staðið yfir í marga daga.
Þögnin er rofin, það er for-
ínaður íhaldsflokksins, ólafur
Thórs, ‘ sem fyrstur tekur tii
máls. Hann byrjar ræðu sína á
því, ‘ að heimta, að þingið verði
rofið. Hann segist vilja fá nýja
stjórn, þai’ sem hann sjálfur geti
orðið ráðherra. Hann skýrir frá
því, að þjóðin sé á undanförnum
20 mánuðum »orðin svo að-
þrengd, að engar vonir liggi til
að forða henni-frá fjárhagslegu
h,runi og frelsisskerðingu« nema
því aðeins, að þjóðin feli honum
og- hans mönnum að taka við
völdunum »stöðva feigðargöng-
una, og- beina stjórnmálunum
ínn á réttar brautir«.
Heila klukkustund flytur út-
-varpið lýsingu. ólafs Thors af
»feigðargöngunni« inn á 11 þús-
und heimili.
Og næstu klukkustund er
þessari lýsingu haldið áfram af
Þorsteini Briem, mannlnum, sem
yar landbúnaðarráðherra, tvö
síðustu árin áðúr en »feigðai'-
. ga,ngan« hófst.
Ríkisstjórnin og samherjar
hennar taka til andsvara. I 12
klukkustundjr — og af 10 ræðu-
mönnum — eru rökin lögð á
borðið. Og að þessum 12 stund-
um liðnum, eru á 11 þúsund
sem Þorsteinn Briem kom með
var um „Brauðbúð socialista",
eins og hann kallaði það. Sagöi
hann að hagnaðurinn á sölu
bi’auða í búðum Alþýðubrauð-
gerðarinnar væri að jafnaði á
s. 1. ári 89 kr. minni á mánuði
en í hinum búðunum. Forsætis-
ráðherra upplýsti samkvæmt
vottorði frá Jóni Brynjólfssyni,
bókara Samsölunnar, að hér
væri ný skröksaga á ferðinni á
borð við sögurnar um ostana í
mjólkúrbúi Flóamanna og bak-
aratilboðið í fyrra. Sannaði
ráðherrann með þessu vottorði,
að munurinn á hagnaði búð-
Það mikla moldviðri, sem
þyrlað hefir verið upp út af
tilraun þeirri, sem nú sýskeð
hefir verið gerð til sölu á freð-
fiski til Ameríku, er á ýmsan
hátt furðulegt. Svo langt hafa
þessi ósköp gengið, að íhalds-
menn hafa talið við eiga að
draga mál þetta inn í eldhús-
umræður á Alþingi með hinum
fárlegasta ofsa og óheyrileg-
asta munnsöfnuði. Og bræði
sína telja þeir af því sprottna,
að því er virðist, að fram-
kvæmdastjórar Sölusambands
íslenzkra fiskframleiðenda hafi
verið móðgaðir af Fiskimála-
nefndinni.
Það er nú hætt við því, að
fiskimönnum og útgerðarmönn-
um víðsvegar um land finnist
það ekki vera aðalatriðið í
þessu máli, að reikna út svo ná-
kvæmlega, að engu geti skeik-
að, hversu stórt eða lítið brot
af persónulegum heiðri eða van-
heiðri hver einstakur maður
kann að eiga, sem komið hefir
nærri þessari margumræddu til-
2aunasendingu af freðfiski.
Hitt er vitanlega það eina, sem
máli skiptir, hvort líklegt má
telja, að þessi tilraunasending
muni hjálpa til að opna mark-
að fyrir freðfisk í Ameríku. Og
sem betur fer eru nú komnar
l'regnir um, að tekizt hafi að
koma þessum fiski inn á hinn
heimilum metin rökin fyrir því,
að ganga stjórn'arinnar síðustu
20 mánuði hafi.verið »feigðar-
ganga« — og hvort stjórnarand-
stæðingar hafi borið fram þær
tillögur til úrræða, sem til þess
megi duga að forða þjóðinni frá
yfjárhagslegu hruni og frelsis-
skerðingu«, eða séu líklegir til
aö framkvæma þvílík úrræði, ef
þjóðin yi’ði við beiðni þeirra um
að fá þeim völdin.
Og hvernig eru svo þær hug-
myndir, sem þjóðin fær af
»feigðargöngunni«, þegar rökin
eru lögð á borðið?
»Feigðargangan« í fjármáluin
ríkissjóðs er á þá leið, að á
fyrsta ári núverandi stjórnar
hefir orðið 740 þús. kr. reksturs-
afgangur í stað 1 millj. 420 þús.
kr. reksturshalla næsta ár á
undan, og að útgjöld ríkisins eru
jöfn meðaltalsútgjöldum síðustu
fimm ára. Áætlun fjárlaganna
hefir .staðist betur en dæmi eru
til á undanförnurn 10 árum, og
ríkisskuldirnar hafa raunveru-
lega minnkað. 10 millj. kr. laus-
um skuldum er búið að breyta í
fast samningsbundið lán með
hagstæðari kjörum en ríkið hef-
ir áður getað fengið.
Sumir skattstofnar ríkisins
hafa að ví,su verið hækkaðir. En
ýmsir hinna eldri skattstofna
hafa líka rírnað stórkostlega
vegna þess að innflutningurinn
þurfti að minnka. Landsreikn-
ingurinn sýnir, að heildarupp-
hæð skattanna hefir ekki hækk-
að nema ura ca. eina milljón
anna í jan., febr. og marz-mán-
uði 1936, væri aðeins 65 aurar;
En útreikningur sá, er Þorst.
Briem var með fyrir árið 1935,
var falsaður, þannig, ,að lök-
ustu búðum bakaranna var
sleppt, þegar útreikningur Þ.
Br. var gerður. Skýrði ráðherr-
ann einnig frá því i umræðun-
um.
Það var einu sinni sagt um
Þ. Br., að hann léki þá'list að
þjóna bæði „guði og mamm-
oni“. En honum hefir reynst ó-
ldeift að þjóna bæði sannleik-
anum og íhaldinu!
ameríska markað og selja hann
Þar. ;; .....
Tíminn telur sjálf-
sagt, að óska bæði Fiskimála-
nefnd og Sölusambandi ísl, fisk-
framleiðenda alls hins bezta í
starfi þeirra. Framsóknarmenn
hafa stutt að því, að koma báð-
um þessum stofnunum á fót.
Sölusambandið er að vísu byggt
upp nokkuð á annan. veg en
Framsóknarflokkurinn helzt
kysi. Atkvæðamagn skippund-
anna er þar enn allt of mikið
samanborið við atkvæðamagn
félagsmannanna. En það fyrir-
komulag, sem nú er, er þó til
stórbóta frá því, sem áður var
í gamla „Sölusambandinu“. Hið
nýja Sölusamband hefir aðal-
fund og kjörna stjóm eins og
önnur félög. Og sú skipulags-
bót hefir þegar gefizt vel. Má
í því sambandi á það benda, að
það var vegna þessarar nýju
stjórnar, að tekið var upp það
ráð, að senda menn í markaðs-
leit til Suður-Ameríku og
Kúba. Tillagan um það var bor-
in fram af Jóni Ámasyni á
fundi stjórnarinnar 4. júlí 1935.
En sá óheilbrigði metnaður
og barnalega yfirlæti, sem enn-
þá virðist eima eftir af hjá
framkvæmdastjórum S. 1. F.,
er fremur óviðfeldið fyrirbrigði
á þessum alvarlegu tímum.
Því verður sjálfsagt ekki neit-
króna, þrátt fyrir mjög aukin
framlög til almenningsþarf a,
átvimmveganna og verklegra,
fr amkvæmda.
»Feigðargangan« í gjaldeyris-
málunum er á þá leið, áð inn-
flutningur til landsins heíir
minnkað um 7 millj. og greiðslu-
jöfnuðurinn við útlönd batnað
um 6 rnillj.
»Feigðarganga« kjötskipulags-
ins er á þá leið, að kjötverð til
bænda hefir almennt hækkað
um nál. 20% að meðaltali um
allt landið.
»Feigðargangan« í mjólkur-
málinu hefir farið þannig, að
búin hafa getað aukið fram-
leiðslu sína til stórra mun.a og
samt staðist við að greiða bænd,-
um, sem að vinnslubúunum
standa, að meðaltali 2 aur. hærra
verð fyrir mjólkurlítra en þau
áður gerðu.
»Feigðargangan« í afurðasölu-
málum sjávarútvegsins er þann-
ig, að hafin hefir verið mark-
aðsleit með sæmilegum árangri
fyrir saltfisk í Suður-Ameríku
og frystan fisk í Norður-Ame-
ríku og framleiðsla hafin á harð-
fiski og frystum fiski og byrj-
að stunda karaveiði og karfa-
vinnslu í all stói’um stíl — vegna
áhrifa frá nýrri löggjöf. Og í
síldarsölunni hefir verið komið á
skipulagi, sem engiim reynir að
ráðast á í eldhúsumræðu nu m.
En í eldhúsúmræðúnum kem-
ur margt fleira fram af þessu
tagi. Núverandi ríkisstjórn hef-
ir kornið fram löggjöf, sem á ári
hverju skapai’ heimili fyrir 50
öllu
Ihaldsflpkkarnir reyndu _ að
Útvarp Srá Alpíngí
Fisksalan og framkYæmdastjórar S.1.F
að, að þessir menn hafi margt
vel gert. En það er líka sann-
að, og nú síðast upplýst á Al-
þingi, að sumt hafa þeir gert
svo illa, að stórlega er vítavert.
Þannig hafa þeir t. d. vanrækt
að svara bréfum frá Suður-Am-
eríku. þar sem boðizt var til að
selja íslenzkan fisk. Slíkt er í
raun bg "vei'ii álveg'furðulegur
trassaskapur, ef ekki annað
verra. Og slíkir menn hafa eng-
an rétt til að krefjast þess, að
þeir - séu taldir „óskeikulir!* í
fisksölumálum.
Ólafur Thors og Sigurður
Kristjánsson hafa lagt mikla
áherzlu á það, að Kristján Ein-
arsson liafi útvegað umboðs-
,manh til að selja freðfisk í
Ameríku. Þvi miður virðist
þessi umboðsmaður ekki hafa
gefizt allskostar vel, og upplýs-
ingar Kristjáns heldur ekki al-
veg réttar, enda hafði hann
nauman tíma. En hitt munu
áreiðanlega fáir skilja, hvemig
það getur verið móðgandi . fyr-
ir S. í. F., þó að Fiskimálanefnd
hafi sent mann vestur og haldi
áfram að láta rannsaka mark-
aðsmöguleikana. í því sambandi
bera að veita því nokkra at-
hygli, að Fiskimálaneínd, er
föst stofnun, sem lögfest hefír
verið af AJþingi og fær fó til
starfsemi sinnar áfram. En
framhaldstilvera S. I. F. er eins
og allir vita mjög óviss, og und-
ir því komin, hvort fiskfram-
leiðendurnir geta komið sér
saman. Þau viðskiptasambönd,
sem Fisldmálanefnd tryggir,
verða áfram til afnota fyrir út-
gerð landsins í heild. En hvem-
ig færi um þau viðskiptasam-
bönd, sem einstakir menn í S.
1. F. yrðu látnir bjástra við að
útvega fyrir nýja framleiðslu,
ef S. I. F. tvístraðist svo eftir
á og hver fiskframleiðandi færi
sínar götur?
Þessar og þvílíkar spurning-
ar munu áreiðanlega, er stund-
ir líða, verða ríkari í hugum
fiskimanna landsins, en hags-
muna- og metnaðarmál fram-
kvæmdastjóranna í S. í. F.
Annars má furðulegt heita,
að nokkur maður, sem kunn-
fjölskyldur í sveitum landsins,
og tryggt landsetum hins opin-
bera erfðaábúð. Stórfelld ráð-
stofún’ heflr verið gerð til ad
áuka garðræktina í landinu.
Vextir af landbúnaðarlánum
hafa verið lækkaðir og lánstími
lengdur. Fátækrabyrðinni hefir
að verulegu. leyti verið létt af
hreppsfélögunum og þeim verst
stæðu trygð skuldaskil. Utflutn-
ingsgjald af landbúnaðarafurð-
um hefir verið afnumið og síld-
artollur lækkaður. Smábátaút-
veginum hefir verið sköpuð að-
staða til að ná samningum um
skuldir, og lánsstofnum komið á
föt fyrir iðnaðinh. »Fiskskattúr-
inn« svoenfndi (upphafle'ga 5
kr. á skippund) hefir verið af-
nu.minn. Og samþykkt hefir ver-
ið löggjöf um almennar trygg-
íngar, hliðstseð þeirri, sem
menningarþjóðir nágrannaland-
anna hafa verið að koma á hjá
sér undangengna áratugi.
Allt eru: þetta áfangar í »feigð-
argöngu« síðustu 20 mánaða,
eftir því sem fram kemur nú
í útvarpinu frá Alþingi.
En útvarpið frá Alþingi gef-
ur líka talsverðar hugmyndir
um þá menn og fbkka, sem nú
vilja fá að verða ráðherrar til
ao gera enda á, »feig’ðargönii-
unni«.
Hvað hafa þeir hingað til
haft til brunns að bera? Og
hver eru þeirra úrræði í lands-
málunum nú?
Hlustendui’ fá ýmsar upplýs-
ingár um ölaf Thors og hans