Tíminn - 07.05.1936, Blaðsíða 2

72
TIMINN
Opinn og lokaður sími
Ég- varð meir en lítið hissa,
þegar ég varð var við það, að
íhaldið brást illa við, þegar
Gústaf Jónasson kvað upp úr-
skurð um að hlusta mætti á
tiltekin símanúmer í sambandi
við lögbrot og glæpi. Allir
sæmilega synsamir menn vita
að lögreglan í siðuðum löndum
hefir rétt til, eftir úrskurði
dómara, að opna bréf, hús,
hirzlur, og að hlusta í síma,
taka menn fasta og setja í
gæzluvarðhald o. s. frv.
íhaldið talar eins og síminn
liafi verið lokaður og eigi jafn-
an að vera lokaður.
En við Framsóknarmenn
höfum frá því við byrjuðum
pólitíska starfsemi fyrir 20 ár-
um, ekki þekkt rnikið til hins
lokaða síma, að því er snerti
ckkar mál. Við höfum þekkt
nokkuð mikið til hins opna
síma — svo mikið, að í dag-
legu starfi reikna ég með að
allt sem ég segi við samherja
mína út á landi um stjómmá),
sé kunnugt þeim af andstæð-
ingum mínum, sem láta sig
það máli skifta, svo að segja
um leið, og að svo hafi verið í
20 undanfarin ár. Svipaða sögu
munu aðrir andstæðingar aft-
urhaldsins í landinu hafa að
segja, svo sem ég mun leiða
nokkur rök að.
Þegai' landsíminn var stofn-
aður, var það með flokksvaldi,
og mikið af fólki, sem tók að
sér vinnu við símann var mjög
ákveðið í pólitískum skilningi
móti Birni heitnum Jónssyni
og flokki hans. Þótti þess mjög
kenna að símstöðvar væru
settar hjá mönnum, sem and-
stæðir voru frjálslyndu stefn-
unni, og lifir enn í þessum
glóðum. Að sjálfsögðu hafa
þá strax og jafnan síðan verið
fjölda margir menn í þjónustu
símans, sem gætt hafa leynd-
ar út í yztu æsar, og um af-
greiðslu landsímans hér í bæn-
um hefi ég góða reynslu. En
þetta breytir ekki þeirri stað-
reynd, sem fyr er að vikið.
Ég tek eitt dæmi. Einn af
helztu kaupfélagsstjórum
landsins hefir sagt mér, að
um leið og samtal byrjaði
milli okkar, samtal, sem að
jafnaði snerist fremur um
samvinhumál en stjórnmál, þá
sé „stillt inn“ til vissrar hátt-
settrar persónu á stöðum, sem
fylgist með samtalinu. Þessi
Þegar núv. ríkisstjórn kom
til valda sumarið 1934 var
stjórnarfyrirkomulag Búnaðar-
félags Islands þannig, að tveir
af þrem stjórnarnefndarmönn-
um félagsins, voru skipaðir af
atvinnumálaráðherra eftii' til-
lögum landbúnaðarnefnda Al-
þingis, en aðeins einn kosinn af
félaginu sjálfu (Búnaðarþingi).
Þetta fyrirkomulag var ákveð-
ið af Alþingi um leið og jarð-
ræktarlögin voru sett árið 1923,
sbr. 2. gr. laganna.
Framkvæmdastjórar félagsins
(búnaðarmálastjórar) voru svo
valdir af þessari félagsstjórn.
Þannig réðu fulltrúar atvinnu-
málaráðherra í félagsstjórninni
algerlega vali framkvæmda-
stjórans. Aðrir starfsmenn fé-
lagsins voru einnig ráðnir af
félagsstjórninni. Þannig réði
félagið sjálft engu um meira-
Idutavaldið í sinni eigi/i stjórn,
engu um búnaðarmálastjóra né
aðra staj-fsmenn og hafði því í
persóna er gróf, dónaleg og
illa mennt afturhaldsvera, sem
jafnskjótt ber vitneskju þá,
sem þannig er fengin, út til
sinna vina.
Ég tek annað dæmi. Eftir
að umtalið byrjaði um afbrot
leynisalanna, sagði einn af
þekktustu leiðtogum Morgun-
biaðsmanna hér í bænum við
mig, að það væri víst nokkuð
almennt að hlusta. Hann sagð-
ist eitt sinn hafa komið á sím-
stöð og sat inni hjá stöðvar-
stjóranum. En allt í einu
þurfti stöðvarstjófinn að
’oregða sér frá. Þá réttir hann
gestinum heyrnartólið og spyr
hvort hann vilji ekki skemmta
sér við að hlusta á það, sem
fram fari í landsímanum, með-
an hann sé einn í stofunni.
Þetta mun vafalaust hafa
verið Mbl.maður, sem var svo
vanui' að hlusta, að hann bauð
vini sínum og flokksbróður að
njóta þessarar skemmtunar, al-
veg eins og það að hlusta í
landsímann, væri fyrsta kuji't-
eisisboðoi'ð á heimilinu.
Ég nefni þriðja dæmið. Ung-
ur fi-ambjóðandi Alþýðuflokks-
ins frá kosningunum 1934 byrj-
ar að tala héðan í síma um
framboð sitt við vini og vanda-
menn í öðrum landsfjórðungi.
Maðurinn hélt að síminn væri
lokaðui'. En eftir fáa daga
hringja vinir hans til hans og.
segja, að ekkert megi segja
þangað í síma, sem eigi að vera
leyndarmál.' Síminn leki til aft-
urhaldsins öllu sem það vilji
vita um fyrirætlanir umbóta-
flokkanna. Síðan þá veit þessi
maður að síminn er opinn, þó
að vitaskuld þurfi ekki nema
nokkurn hluta þeirra, sem
eiga að geyma leyndannálin,
til að opna þau.
Af 20 ára reynslu veit ég
að síminn er yfirleitt opinn í
vil andstæðingum Framsóknar-
manna. Ég hefi sætt mig við
þetta ástand og geri ráð fyrir,
að samtöl okkar flokksmanna,
séu opin fyrir andstæðingun-
um. Aftur á móti veit ég ekki
til að Framsóknarmenn hafi
borið út samtöl andstæðinga
sinna, þó að menn úr okkar
fiokki séu allvíða við símann.
En mér finnst það koma úr
hörðustu átt frá Mbl.mönnum,
er þeir krefjast þess, að sími
þeirra manna, sem brúka hann
til glæpsamlegra athafna, eigi
reyndinni ekkert vald yfir sín-
um eigin framkvæmdum. Menn
veiti því athygli, að hér var
enginn munur gerður á þeim
málum, sem félagið fór með í
umboði ríkisstjómarinnar
(framkvæmd jarðræktarlag-
anna g. fl.) og einkamálum fé-
lagsins sjálfs. í öllum málefn-
um undantekningarlaust höfðu
fulltrúar ríkisstjórnarinnar úr-
slitavaldið.
1 þessu sambandi má minna
á það, að svo að segja í hvert
sinn, sem Búnaðarþing kom
saman voru af þess hálfu gerð-
ar tilraunir til að auka áhrif
íélagsins í þessum efnum. Hvað
eftir annað voru á Búnaðar-
þingi gerðar samþykktir um að
búnaðarmálastjóri skyldi að-
eins vera einn og félagsstjórn-
inni afhentar meirihluta undir-
skriftir um, hvaða maður
skyldi gegna starfinu. En vilji
Búnaðarþings var þar jafnan
að engu hafður, og það hafði
Hver afhentl
dulmálslykla
st j ómarráðslns ?
Úrskurðir lögreglustjóra um
að hlusta í tiltekin símanúmer
til að koma upp lögbrotum,
hafa af íhaldinu hér í bænum
verið notaðir til einstaklega
lubbalegra árása á núvérandi
í'íkisstjórn. — Kveldúlfsliðið
hefir sem sagt reynt að breiða
það út um bæinn, að ríkis-
átjórnin láti hlera eftir al-
rnennum símtölum rhanna á
milli í bænum!
Það er vitánlega ekkert und-
árlegt, þó að menn, sem hafa
keypt síld í of stórum mæli-
I kerum, selt mjólk í of litlum
I fiöskum eða látið dæma aðra
í tugthúsið fyrir sjálfa sig,
geti látið sér detta eitt og ann-
að í hug viðvíkjandi innræti
náungans. Næsta skrefið verð-
ur kannske að skýra fólki frá
því, að ríkisstjómin láti skoða
öll símskeyti eða opna öll bréf
á pósthúsinu! Og það er á-
reiðanlega nógu mikið af móð-
ursjúku fólki í íhaldsliðinu
hérna í bænum, til þess að
hægt sé að koma slíkum sögu-
sögnum á framfæri.
Þeim, sem láta hafa sig til
að trúa svona sögum, verður
auðvitað leyft að lifa óáreitt-
um í sinni einfeldni. En vegna
hinna greindari íhaldsmanna
skal brugðið upp dæmi um
það, hvaða afleiðingar það gæti
haft, ef flokkar ríkisstjómar-
innar ræki samskonar „út-
breiðslustarfsemi“ og Kveld-
úlfsliðið gerir nú.
Flestum mun vera það kunn-
ugt úr hinu svokallaða togara-
njósnannáli, sem mesta and-
styggð hefir vakið, að í vörsl-
um hinna seku manna fundust
m. a. þýðingar á dulmálslykl-
um dómsmálai^ðuneytisins,
sem nótaðir hafa verið við
skeytasendingar milli ráðu-
neytisins og varðskipanna.
Því er éklci að neita, að sú
spurning hefir verið á mjög
margra manna vörum, livernig
á því standi, að dulmálslyklar
dómsmálaráðuneytisins hafi
komizt í vörzlu landhelgisþjófa.
Um það hefir enn ekkert vei'ið
að vera lokaður fyrir dóms-
valdi landsins, úr því að svo
lítil leynd hefir, fram að þessu,
verið höfð um dagleg samtöl
manna úr frjálslyndu flokkun-
um. J. J.
engin ráð til að knýja vilja
sinn fram, þar sem það í lands-
lögum var svift valdinu yfir
meirahluta félagsstj órnarinnar.
Fulltrúi Búnaðarþings í félags-
stjórninni, Bjarni Ásgeirsson,
reyndi hvað eftir annað að fá
stj órnarfyrirkomulaginu breytt
á Alþingi, en þær tilraunir
hans hofðu jafnan orðið árang-
urslausai’.
Þetta var það „sjálfstæði
Búnaðarfélags íslands“, sem
ýmsir menn tala nú um að
\erið hafi áður fyrir tíð nú-
verandi ríkisstjórnar. Og vert
er að benda á það sérstaklega
í því sambandi, að af hálfu
fyrv. landbúnaðarráðherra,
Þorsteins Briem, var aldrei
gert neitt til að fá þessu fyrir-
komulagi breytt.
En strax á fyrsta þingi eftir
síðustu stjórnarskipti, virðast
hafa vaknað vonir um, að hin
nýja ríkisstjórn myndi vera
annarar skoðunar í þessu máli
en fyrv. stjórnir. Enda hafði
Framsóknarflokkurinn lýst yf-
ir því í „ávarpi til þjóðarinn-
ar“ íyrir kosningar, að hann
vildi vinna að því að gefa fé-
laginu frelsi til að velja sína
sannað, svo að öruggt megi
teljast og verður ef til vill
aldrei hægt.
En ef stjómarflokkamir og
blöð þeirra vildu viðhafa sams-
konar aðfei'ð og íhaldið nú,
gætu þeir verið búpir að
minna landsmenn á ýmislegt í
því sambandi.
Það mætti t. d. minna menn
á það, að seint á árinu 1932
sat í nokkrar vikur í dóms-
málaráðherrasæti maður að
nafni Ólafur Thors. Þessi ól-
afur Thors var framkvæmda-
stjóri í útgerðarfélagi, sem
hefir umráð yfir sjö togurum.
Og þessi maður hafði, sem ráð-
herra, í nokkrar vikur umráð
yfir dulmálslyklunum*), sem
notaðir voru í skeytaskiptum
við varðskipin.
Hvað myndu þeir Kveldúlfs-
og Korpúlfsstaðamenn segja,
ef pólitískir andstæðingar
fyndu nú upp á því að halda
því fram við fólk, að ólafur
Thors hefði notað sína fáu
„hundadaga“ í stjórnarráðinu
til að afhenda dulmálslyklana
til afnota fyrir þá, sem vildu
geta brotið landhelgislöggjöf-
ina óáreittir af varðskipunum.
Allir vita, að Ólafur hefir
fyr á tíð barizt eins og blót-
neyti á móti því að eftirlit
væri haft með loftskeytum
veiðiskipa. Menn vita líka, að
hann myndi sjálfur hafa per-
sónulegan hag af því að láta
togara sína veiða í landhelgi.
0g enginn mannlegur máttur
getur afsannað það, að „hunda-
dagaráðherrann" hafi afhent
veiðiþjófunum dulmálslyklana.
Ef slíku væri haldið fram, yrði
þar hver að trúa því, sem hon-
um sjálfum þætti sennilegast.
Thor Jensesi
ræðíir danska
verkamenn
Héi' í bænum eru enn marg-
ir menn atvinnulausir og er
það ósennilegt, að þeim þætti
ckki betra að vinna fyrir fæði
og sæmilegu kaupi í nágrenni
bæjarins en að ganga allslausir
á götunum.
Lesendum „Politiken“ hér
*) pað myndi í þvi sambandi
vei:a alvcg þýðingarlaust fyrir Ól-
af að ætla að hreinsa sig með því
að hann hefði ekki verið „land-
lieigismálaráðherra“, því að allir
vita að innangengt er milli mála-
ílokka á sömu skrifstofu.
eigin stjórn. Og 1934 var fellt
niður ákvæði jarðræktarlag-
anna um að ráðherra skyldi
skipa tvo menn í stjórn félags-
ins. En þá var sett inn í fjár-
lög ákvæði um það, að búnað-
armálastjóri skyldi ráðinn með
samþykki landbúnaðarráð-
herra. Iíefir félagsstjórnin þar
að vísu frumkvæðið, en hitt
þótti eðlilegt og sjálfsagt, að
eigi væri ráðinn maður, sem
landbúnaðarráðherra væri mót-
fallinn, þar sem búnaðarmála-
stjórinn fer jöfnun höndum
með tvennskonar málefni: Mál-
efni Búnaðarfélagsins sjálfs og
framkvæmdarvald ráðherrans í
þeim málum, sem félaginu er
falið að fara með fyrir hans
hönd. Um val búnaðarmála-
stjórans náðist svo, sem kunn-
ugt er„ samkomulag milli nú-
verandi landbúnaðarráðherra,
og meirahluta þeirrar nýju fé-
lagsstjórnar, sem Búnaðarfé-
lagið sjálft hafði kosið, þeirra
Tryggva Þórhallssonar og
Bjarna Ásgeirssonar.
í frumvaipi því til jarðrækt-
arlaga, sem nú mun verða sam-
þykkt á Alþingi, eru staðfestar
þessar tvær meginreglur: Að
mun því hafa komð furðu kyn-
lega fyrir sjónir fregn, sem
kom í blaðinu 22. f. m„ og
barst hingað með seinustu
skipsferð.
Fer hún hér á eftir í laus-
legri þýðingu:
„Með íslenzka gufuskipinu
„Brúarfoss“, sem fer héðan til
Reykjavíkur í dag, fara tíu
ungir Danir, sem ætla til Is-
lands og stunda þar landbún-
aðarvinnu. Eru þetta ungir
menn, sem hafa áður verið
verkamenn á ýmsum búgörð-
um. Hafa þeir ráðið sig í sum-
ar til hins þekkta íslenzka(!)
útgerðarmanns og stórjarðeig-
anda, Thor Jensen, sem á mjög
stórt fyrirmyndarbú, þáð
stærsta á íslandi, rétt hjá
Keykjavík“.
Mennimir, sem rætt er um
í greininni komu með Brúar-
fossi nú nýlega.
Fyrir þessari ráðningu
Síðan þessi bók kom út,
litlu fyrir síðustu jól, hefir
verið óvenju mikið um hana
rætt. Þrír kunnir og dómbærir
menn hafa getið hennar lof-
samlega í ríkisútvarpinu og
manna á meðal hefir hana oft
borið á góma, ekki sízt hér í
héraðinu. En bókin hefir líka
vakið óskipta athygli víða úti á
landi. Blaðaummæli um hana
sýna það ljóslega, en þó eink-
um hin mörgu bréf, sem Krisr-
leifi Þorsteinssyni á ^Stóra-
Kroppi og útgáfunefndinni hafa
borizt. Dómamir um þetta
fyrsta bindi hafa yfirleitt ver-
ið ágætir og má útgáfunefnd
og' x'ithöfundar þeir, sem lagt
hafa til efni í bókina, vel við
una.
Einstaka menn hafa þó kom-
ið fram með athugasemdir,
flestir bréflega, en aðeins tveir
á opinberum vettvangi. Sumar
þessar athugasemdir eru að
mörgu leyti réttmætar, aðrar
eru byggðar á misskilningi eða
ef til vill einhverju öðru verra.
Ég mun hvorki nú né síðar
svara slíkum aðfinnslum. Rit-
ið ber sinn dóm með sér og
mun lítt stoða fyrir útgáfu-
nefnd að berja í þá bresti, sem
á því kunna að verða. En rétt
þykir mér að skýra nú, í eitt
skipti fyrir öll, nolckuð frá því
hvernig ritið er hugsað og þá
félagið kjósi stjórn sína sjálft
án allrar íhlutunar ríkisvalds-
ins og að búnaðarmálastjórinn
sé valin af félagsstjórninni
með samþykki landbúnaðan’áð-
herra.
Nú getur það komið fyrir, að
ágreiningur verði milli félags-
stjórnarinnar og búnaðarmála-
stjóra um einstök framkvæmd-
aratriði. Snerti þessi ágrein-
ingsatriði eingöngu félagið
sjálft og mál þess, er vitan-
lega eðlilegt, að vilji félags-
stjórnarinnar ráði. En snerti
ágreiningsatriðin hins vegar
ekki málefni félagsins heldur
mál, sem það fer með í umboði
ríkisvaldsins, er hitt jafn sjálf-
sagt, að ráðherra skeri þar úr.
Og í frumvarpinu er ákveðið
að svo skuli vera. Áfrýjun
ágreinings til ráðherra getur,
samkvæmt frv., eingöngu kom-
ið til greina í þeim málum, sem
félagið fer með í umboði ríkis-
valdsins.
Andstæðingar frv. hafa að
vísu haldið þvi fram, að ákvæði
frumvarpsins, eins og það var
lagt fyrir þingið, hafi mátt
skilja svo, að búnaðarmála-
stjóri, gæti áfrýjað öllum mál-
danskra manna að Korpúlfs-
stöðum getur engin réttlætan-
leg ástæða fundizt. Hér er
engri sérþekkingu til að dreifa,
elcki vöntun íslenzlcs vinnuafls,
ef til vill einhver munur á
kaupgreiðslu, sem varla getur
þó verið verulegur.
Mun íslenzlcum verkamönn-
um þykja það að vonum hart
aðgöngu, að íslenzkir atviimu-
veitendur skuli misnota jafn-
réttisákvæði sambandslaganna
á slíkan hátt. En þess munu
aæmi, að fleiri en Thor Jensen
liafa gerzt breyskir í þeim efn-
um.
Samkvæmt upplýsingum,
sem Tíminn hefir fengið hjá
Vinnumiðlunarskrifstofunni 1
Rvík, hefir Korpúlfsstaðabúið
elcki snúið sér til hennar með
útvegun á verkamönnum og
sést á því, að eigendunum hefir
ekki leikið neinn hugur á því,
að fá íslenzka verkamenn.
jafnframt leiðrétta lítið eitt af
þeim misskilningi, sem fram
hefir komið um það, og ónýta,
ef verða mætti, eitthvað af
sleggjudómum þeirra manna,
sem lcoma fram með miklum
myndugleika og vandlætingar-
svip og þykjast bera fullt skyn
á það, hvernig rita eigi héraðs-
sögu, og virðast jafnvel telja
það vandalaust verlc.
Viðvíkjandi efnismeðferð og
fyrirkomulagi ritsins var um
þrjár leiðir að velja, er allar
voru vandlega athugaðar af út-
gáfunefnd.
í fyrsta lagi gat komið til
mála að haga verkinu líkt og
Skaftfellingar gerðu, fá sem
flesta til að rita í það smá-
greinar um sjálfvalin efni. —
Þeirri leið fylgir sá stóri galli,
að líklegt er að margir skrifi
um samskonar efni og ritið
verði því einskonar endurminn-
ingasafn, slcipulagslítið og fullt
af endurtekningum.
I öðru lagi var um það rætt,
að fá einn mann til að rita allt
verlcið. Hefir sú leið marga
kosti, ef vel tekst, en er þó ekki
gallalaus. Gera mátti að vísu
ráð fyrir, að á þann hátt feng-
ist nokkurnveginn heilsteypt
verlc, samfelld saga. Hinsvegar
virðist ekki vera auðfundinn
hæfur maður til slílcs starfs.
Ritið hlaut þá og að verða mjög
um til úrskurðar landbúnaðar-
ráðherra. En þetta er aðeins
útúrsnúningur. Eins og frv.
var lagt fram segir svo í 3.
gr.:
„Störf þau, sem Búnaðarfélagi
Islands eru falin í lögum þessum,
annast búnaðannálastjóri með að-
stoð ráðunauta og trúnaðarmanna
í samráði við stjórn félagsins.
Greini búnaðarmálastjóra og stjórn
félagsins á, slcal slcjóta ágreinings-
atriðinu til landbúnaðarráðhei’ra,
er feilir fullnaðarúrskurð um
rnálið'*.
Hér er sýnilega aðeins átt
við þau mál, sem „félaginu eru
falin“, en ekki hin, sem ein-
göngu eru mál þess sjálfs.
Enda var það ótvírætt tekið
fram í greinargerð frv. Þar
segir svo í skýringum við 3.
gr.:
„Ágreiningi, sem kann að rísa
milli stjórnar Búnaðarfélags ís-
lands og búnaðarmálastjóra út af
framkvæmdum þeirra mála, er
BúnaSarfélagið fer með i umboði
ríkisstjórnarinnar*) er ætlazt til
að verði skotið til landbúnaðnr-
ráðherra til úrskurðar, og vlrðist
það sjálfsagt ..
*) Auðkennt hér.
Jarðræktarlögin
og Búnaðarlélag Islands
HéraðssagaBorgarljarðar
Nokkur orð til lesendanna