Tíminn - 10.06.1936, Blaðsíða 3

TlMINN
93
Ófyrirleítnir æfintýramemi vílja draga allan atvínnu
rekstur landsins med sér niður í hyldýpi
gjaldþrots og óreídu
kr. 1,04 á hvert mál sfldar, er
verksmiðjumar keyptu. Rekstr-
arhalla ársins 1935 verða verk-
smiðjumar vitanleg-a að vinna
upp aftur, en þar sem útgerð-
armenn hafa tapað stórlega á
útgerð undanfarandi, þá sér
verksmiðjustjómin sér ekki
fært að gera áætlun fyrir því,
að þessi halli verði greiddur,
heldur áætlar sfldarverðið svo
hátt, sem framast sýnist fært tfl
stuðnings útgerðinni. Hinn á-
ætlaði tekjuafgangur mun að
mestu leytí ganga til útgjalda,
sem ekki eru tekin með í áætl-
uninni, svo sem til skilvindu-
kaupa o. fl.
Falli lýsið enn, þó ekki verði
meira en um £ 1:0:0 smálestin,
þá verður í’eksturshalli á verk-
smiðjunum þetta ár, og færi
svo að síldarlýsið félli niður í
venjulegt verð, þá verður halli
á vei’ksmiðjurekstrinum um
400 þúsund krónur. Að þessu
athuguðu höfum við í dag sent
atvinnumálaráðherranum til-
lögu um að verksmiðjumar
kaupi á komandi vertíð sfldina
með föstu verði fyrir kr. 5,30
pr. mál, og er þetta hæsta verð,
sem nokkru sinni hefir verið
greitt fyrir bræðslusíld, síðan
verksmiðjur ríkisins voru sett-
ar á stofn. Meðstjómandi okk-
ar, Þórarinn Egilsson, hefir
gert aðra tillögu um sfldarverð-
ið til ráðherra.
Verksmiðjustjóminni höfðu
borizt nokkrar kröfur frá út-
gerðarmönnum um að kaupa
bræðslusíld með föstu verði,
og fyrir eigi lægra verð en kr.
6,00 málið. Hefir verksmiðju-
stjómin, sem að framan segir,
uppfyllt þá kröfu útgerðar-
inanna, að kaupa sfldina föstu
verði, en eins og öllum er ljóst,
sem lesa þessa greinargerð
okkar, er alls eigi unnt að
greiða kr. 6,00 fyrir sfldarmál-
ið, nema því aðeins, að sfldar-
Verksmiðjumar tapi svo miklu
fé, að þær hljóti að stöðva lög-
boðnar greiðslur sínar á þessu
ári. En okkur þykir ekki fært
að gera áætlun um, að verk-
smiðjumar verði að bæta við
þann mikla reksturshalla, sem
varð s. 1. ár, sem meðal annars
hefir haft þau áhrif á hag
verksmiðjanna, að peningar, er
þær áttu í sjóði í árslok 1934,
sumir hverjir, eins og t. d. nú-
verandi form. Sjálfstæðis-
flokksins, með í því að for-
dæma ástandið með því að
flytja, ásamt öðrum, frv. til
laga um breytingar á því.
Fyrstu mjólkurlögin og
afdrif þeirra.
Það fyrsta frumvarp til
mjólkurlaga sætti þó þeim ó-
mildu meðförum þingsins, að
aðeins ein grein þess varð að
lögum. Var það ákvæði um að
gerilsneyða alla mjólk, sem seld
væri í Reykjavík og Hafnar-
firði. Sú undantekning var þó
á þessu gerð, að framleiðendur
í Reykjavík og Korpúlfsstaða-
búið væri þar undanskilið, —
enda var einn sonur bóndans
þar, meðal flutningsmanna.
Með þessu var þó það fengið,
fyrir mjólkurbúin, að þau
fengu einkarétt til sölunnar
og gátu þannig losnað við þá
samkeppni, sem verst var, ef
sæmflega hefði verið á fram-
kvæmdinni haldið.
Svo hlálega fór þó með
þessa fyrstu tilraun, að þáver-
andi landbúnaðarráðherra, Þor-
steinn Briem, fékkst ekki til að
framkvæma þetta ákvæði lag-
anna, enda þótt búin gengju
fást eftir því, og hefðu um
skeið fengið loforð hans fyrir
að það skyldi gert. Skal ósagt
„Samfylking útvegsmaima
og sjómanna stefnir nú liði
sínu gegn arðráni ... 6 krón-
ur. Aldrei að víkja“. (Mbl. 6.
jflní 1936).
I.
Allt fram til síðustu ára hef-
ir íhaldsflokkurinn, sem nú
nefnir sig Sjálfstæðisflokk,
a. m. k. í orði kveðnu, tal-
ið það sitt aðalhlutverk að
vernda atvinnurekstur lands-
manna — og þá alveg sérstak-
lega stóratvinnureksturinn —
fyrir þvi, sem hann hefir kall-
að „ósanngjamar kröfur“ af
hálfu vinnandi manna.
1 augum alls þoirans af kjós-
endum flokksins er þetta yfir-
lýsta hlutverk flokksins það
eina, sem hefir gefið honum
tilverurétt í landinu. Og
vegna þess, að stór hluti þjóð-
arinnar hefir verið þeirrar
skoðunar, að flokkurinn hefði
fyrst og fremst þetta hlutverk,
hefir honum tekizt að afla sér
mikils fylgis — fylgis hjá ýmsu
því fólkí, sem óttast það mest
af öllu, að almenningur geri
meiri kröfur til atvinnurekst-
ursins, en hann geti undir
risið.
En nú þegar einn af fram-
samtals um kr. 185.000,00, eru
að mestu uppétnir, og að auki
hefir myndast rekstrarskuld við
I/andsbankann, að upphæð kr.
300.000,00. Að vísu eiga verk-
smiðjurnar upp í þetta nokkuð
af vörum og útistandandi
skuldum. En stórhætta er á, að
lánstraust verksmiðjanna þrjóti
svo mjög, að þær geti eigi
íramar keypt síld við föstu
verði, ef auknar verða rekst-
ursskuldimar ár frá ári.
P. t. Reykjavík, 3. júní 1936.
Finnur Jónsson.
Þorsteinn M. Jónsson.
látið hér, hvort hefir verið þar
þyngra á metaskálunum, til að
marka þá afstöðu ráðherrans,
— lítilmennska og kjarkleysi
eða umhyggja fyrir milliliðun-
um, sem lifðu ríkulega á þessu
ástandi á kostnað bændanna.
Núverandi mjólkurlög.
Núgildandi mjólkurlög voru
gefin út sem bráðabirgðalög
fyrst af núverandi landbúnað-
arráðherra strax eftir stjórn-
arskiptin 1934, eða 10. sept.
það ár. Voru þau þegar látin
koma til framkvæmda á því
ári, og gerðu mikið gagn.
Mjólkurbúin fengu nú ein
einkarétt til sölunnar og gátu
því ráðið sölulaunum. Lækkuðu
þau þann kostnað að miklum
mun á árinu 1934, síðustu mán-
uðina, — eða sölulaunin á
mjólk úr 8 í 4 aura á lítra og
á rjóma og skyri úr 25% í
15% o. s. frv. Ráðstafanir
þessar höfðu, ásamt öðru, þau
áhrif á útkomu ársins 1934
hjá mjólkurbúunum, að verðið
hækkaði hjá þeim öllum það
ár, og er því sjáanlegt, að það
skiftir hundruðum þúsunda,
sem bændur hafa tapað árið
1933 við það, að brotin voru
log á þeim, og þágildandi
mjólkurlog ekki framkvæmd,
af ráðherra. Á mjólkursölunni
einni, sem mun hafa verið ca.
5 millj. lítrar, nemur þetta ca.
k'/æmdastjórum Kveldúlfs er
orðinn formaður flokksins, og
Kveldúlfur — skuldugasta fyr-
irtæki landsins — riðar á
barmi gjaldþrotsins, hafa ráða-
menn og blöð floklcsins skjmdi-
lega slegið svörtu striki yfir
alla fortíð hans og yfirlýsta
meginstefnu. Flokkurinn hefir
opinberlega yfirgefið það hlut-
verk, sem veitt hefir honum
mest brautargengið — að verja
atvinnureksturinn fyrir kröf-
um.
II.
Svo áberandi eru þessi
stefnuhvörf, að sjálft aðalblað
fiokksins, Morgunblaðið, lýsir
yfir því s. 1. laugardag, að það
styðji „samfylkingu útvegs-
manna og sjómanna“ gegn
„arðráni“ síldarverksmiðjanna
i- Siglufirði.
Svo áberandi eru stefnu-
hvörfin, að hin kommúnistisku
slagorð „samfylking“ og „arð-
rán“ eru orðin eins og hunang
í munni Morgunblaðsmanna í
barátcunni gegn því atvinnu-
fyrirtæki landsmanna, sem lík-
legast er til að gefa góðan
árangur á þessu sumri, og
jafnframt er helzta bjargarvon
þjóðarinnar á þessum erfiða
tíma.
Og hvemig er svo þetta „arð-
rán“ sfldarverksmiðjanna, sem
ólafur Thors og Mbl. berjast á
móti með hinni nýju „sam-
fylkingu“? „Arðránið11 er á þá
leið, að verksmiðjumar greiða
nú útgerðarmönnum og sjó-
mönnum miklu hærra verð fyr-
ir síldina en nokkra sinni fyr.
„Arðránið“ er á þá leið, að nú
í sumar er álitlegra fyrir út-
vegsmenn að gera út „á síld“
en verið hefir áður um margra
ára skeið. „Arðránið" er á
þá leið, að svo framarlega sem
sæmilega veiðist, eiga útgerð-
armenn nú vísan gróða á sfld-
200 þús. krónum, og á rjóma
og skyri ca. 40 þús.. A. m. k.
eru það því 240 þús. kr., sem
bændur hafa tapað árið 1933,
vegna þess að þáverandi land-
búnaðarráðherra (Þorsteinn
Briem), fékkst ekki til að
framkvæma lög á þeim.
Aðalframkvæmd núgildandi
mjólkurlaga komst þó fyrst á
15. jan. 1935 með stofnun
sameiginlegrar sclumiðstöðvar
fyrir öll mjólkurbúin. Með
henni er fyrst komið á að
mestu það skipulag, sem lögin
gera ráð fyrir. Þau mjólkurbú,
sem næst eru markaðsstað
hafa forgangsrétt um sölu
neyzlumjólkur, en greiða 8%
af útsöluverði mjólkurinnar í
verðjöfnunarsjóð, sem síðan
gengur til að - verðuppbæta
vörur hinna búanna, sem
seljast lægra verði.
Búðunum hefir fækkað úr
105 í 38.
Rekur Samsalan sjálf 27
þeirra, en í hinum er selt gegn
sölulaunum, sem era 2 au. á
mjólkurlítra í stað 8 au. áður.
Með þessu fyrirkomulagi
vinnst það þrennt:
a. Að samkeppni ræður ekki
lengur tilkostnaði og búða-
fjölda, heldur þörfin ein.
b. Að miklir óþarfa flutning-
ar falla niður, þegar mjólkin
er tekin sem næst markaðs-
stað.
arvertíðinni og geta gert sér
beztu vonir um að ná sér eftir
hina óvenju vondu vetrarvertíð
hér surmanlands.
„Arðránið“ er á þá leið, að
verksmiðjustjómin hefir lagt
útreikninga sína, rök og niður-
stöður opinberlega á borðið
frammi fyrir allri þjóðinni. Og
þessi opinberu plögg bera það
með sér, að verðið hefir verið
ákveðið eins hátt og frekast
var forsvaranlegt.
III.
öllum skynbærum mönnum
má vera það ljóst, að af hálfu
ólafs Thors og annara Morg-
unblaðsmanna, er stefnt að
því vitandi vits, með hinum
fjarstæðu „samfylkingar“-kröf-
um, að eyðileggja sfldarvertíð-
ina í sumar, að svo miklu leyti,
sem hún byggist á sfldarverk-
smiðjum ríkisins.
En það eru ekki eingöngu
ríkisverksmiðjumar, sem verða
fyrir barðinu á þessari nýju
„samfylkingu“ Ólafs Thors.
Síldarverksmiðjur þær, sem
eru í einstakra manna eign á
Siglufirði og á Dagverðareyri,
hafa 6. þ. m. tilkynnt ríkisstj.,
að rekstur þeirra yrði að
stöðvast algerlega á þessu
sumri, ef hrásfldarverðið færi
upp í 6 krónur, nema því að-
eins, að ríkissjóður vildi borga
hallann. Og þessi halli telja
þeir, að myndi verða kr. 0,70
—1,00 á hvert mál sfldar. M.
ö. o. telja þeir verð ríkisverk-
smiðjanna hið hæsta, sem kom-
ið geti til mála,
Undir þessa yfirlýsingu
skrifa m. a. Sjálfstæðismenn-
imir Sigurður Kristjánsson á
Siglufirði, Steindór Hjaltalín og
Jón Arnesen.
Álit þessara verksmiðjueig-
enda er að 6 kr. verð ólafs
Thors og „samfylkingar“ hans
hljóti að þýða eitt af þrennu:
c. Að hægara er um allt eft-
irlit og vöruvöndun, eins og
síðar mun komið að.
II. Það, sem imnið er.
Tilgangur mjólkurlaganna var
sá eins og áður er á drepið, að
draga úr kostnaði við sölu og
meðferð mjólkurinnar og
mjólkurvaranna og láta þann
spamað koma báðum til góða
framleiðendum og neytendum.
Framleiðendum átti að forða ;
frá hinu öra og áframhaldandi (
vei'ðhruni og bæta verðið, ef |
unnt væri, og neytendum átti
að tryggja betri mjólk og ódýr-
ari.
Þegar dæmt er um árangur
þann, sem hin fyrstu reikn-
ingsskil sýna, verður að miða
við þetta takmark laganna, og
það eitt.
Á það er jafnframt rétt að
benda strax, svo að ekki valdi
misskilningi, að þegar þessi er
tilgangur mjólkurlaganna er
það ljóst, að þeim er stefnt að
einum flokki manna, að hags-
munum milliliðanna mörgu,
sem áttu hinar mörgu búðir og
tóku hin háu sölulaun. Mjólk-
urlögin mæla svo fyrir bein-
línis, að hluta þeirra skuli taka
sem mest og skipta milli fram-
leiðenda og nevtenda. Það þarf
því engum að koma á óvart
þótt þessir aðilar, smákaup-
menn, bakarar og málsvarar
1. Algerða stöðvun einka-
verksmiðjanna.
2. Ríkisstyrk til að jafna
hallann.
3. Ríkisrekstur á einkaverk-
smiðjunum.
Og ef halli yrði á ríkis-
rekstrinum, yrði auðvitað að
greiða hann eins og hvem ann-
an ríkisstyrk með auknum
sköttum á þjóðina.
En hvað segja menn um þá
stefnu hjá íhaldsflokknum að
vilja láta ríkið reka atvinnu-
rekstur með halla, og hækka
síðan skatta til að greiða þenn-
an halla?
Og hvað segja menn um það,
að iðnaður, landbúnaður og
þorskveiðar bæti á sig skött-
um til þess að styrkja síldar-
útveginn, sem þó er eini at-
vinnuvegurinn, sem hefir horf-
ur um álitlega afkomu á þessu
ári?
IV.
En „samfylking" ólafs
Thors hefir gert meira en
þetta.
Hún hefir lýst yfir því, að
hún vilji semja um kauptrygg-
ingu til sjómanna á síldveiðun-
um, ef ríkisstjómin vilji ganga
inn á að láta greiða 6 kr. verð-
ið fyrir síldina.
Svo langt er þá komið stefnu-
livörfum íhaldsflokksins, að Ól-
afur Thors heimtar, að rflds-
þeirra, kveinki sér undan
framkvæmdinni. Sú fram-
kvæmd, sem ekki hefði vakið
kveinstafi þeima og köpuryrði
hefði verið bein svik við laga-
setninguna.
Árangur.
Til að gera sér að fullu ljós-
an árangur laganna verður að
bera saman síðasta ár sam-
keppninnar og skipulagsleysis-
*) petta er verð Mjólkurfélags
Reykjavíkur, en um vei’ð Thor
Jensen liggja engar skýrslur fyr-
ir, — og sennilegt að það hafi
sízt verið hærra.
’*) þess má geta að talan 26,S
au. á lítra, sem sett er hjá Mjólk-
urfélagi Reykjavíkur 1935 mun þó
vera of lág. Fyrstu 8 mánuði árs-
ins voru þvi greiddir 26 au. af
Samsölunni, en auk þess sýndi
rekstursyfirlit þess á mjólkur-
stöðinni ca. 48 þús. kr. hagnað, og
innvegið mjólkurmagn var þann
tíma ca. 3,5 milj. lítrar, sem gerir
í’úman l1/* aura á hvem lítra í
viðbót við 26 au. Og síðustu 4
mánuðina fengu þeir 26,8 frá Sam-
sölunni.
sjóður ábyrgist kaupgreiðslur
sjómannanna á sfldveiðunum!
Hvar væri þjóðfélagið statt,
ef ríkissjóður yrði við þessari
kröfu formanns íhaldsflokksins
viðvíkjandi öllum vinnandi
mönnum í landinu?
Á kostnað ríkissjóðs vill
„samfylking“ ólafs Thors
tryggja síldveiðasjómönnum
lágmarkskaup.
Hví skyldu þá ekki einnig
bændur og verkamenn heimta,
að rflcissjóður tryggði þeim
kaupgjaldið?
V.
Meginliluti þeirra manna,
sem fylgt hafa Sjálfstæðis-
flokknum að málum, hlýtur að
standa orðlaus og undrandi,
yfir þessari stórfurðulegu
l’ramkomu formanns flokksins
- yfirþessum gífurlegu stefnu-
hvörfum frá því sem ávalt hef-
ir verð yfirlýst í þessum
flokki.
óhjákvæmileg afleiðing þess-
ara atburða hlýtur að verða
sú, að Sjálfstæðisflokkurinn
sundrist að meira eða minna
leyti. Hann á ekki lengur neitt
frambærilegt hlutverk í aug-
um hugsandi manna.
örvæntingarstefna skuldug-
asta mánnsins í landinu er
pólitísk gjaldþrotastefna Sjálf-
stæðisflokksins og Ieiðir flokk-
inn beint í gröfina.
ins og fyrsta ár fulls skipu-
lags. En það eru árin 1933 og
1935. Árið 1934 eru lögin sett
um haustið og hafa áhrif á síð-
ari hluta þess. Það er því
tlandað skipulagsleysi og
skipulagi og verður ekki tekið
til samanburðar um árangur
þann, sem nú er sjáanlegur.
Þessi samanbúrður verður
þannig samkvæmt skýrslum og
reikningum mjólkurbúanna.
I Mjólkuraukning þessi 2 ár er
alls ca. 3,29 milj. lítrar og
meðalverðhækkun á lítra 2,9
au. Og jafnframt er útsöluverð
mjólkur 2,67 au. lægra til neyt-
enda í Reykjavík árið 1935 en
árið 1933 að meðaltali. Hér er
því unnin 5,57 au. að meðal-
tali á hverjum mjólkurlítra,
— bæði af þeirri mjólk, sem
unnin er og þeirri, sem seld
er sem neyzlumjólk. — Gerir
þetta um 542 þús. króna eða
roska hálfa miljón. Er það sú
upphæð, sem tekin hefir verið
af milliliðum og skipt milli
neytenda og framleiðenda.
j Þó ber þess hér að gæta, að
Húsmæðraskólinn
á Hallormsstað
Námstíminn er 2 vetur: Yngri deildar frá vetur-
nóttum til aprílloka, eldri deildar frá 20. september til
aprílloka.
f /
I báðum deildum eru þessar námsgreinar: Islenzka,
reikningur, náttúrufræði, heilsufræði, danska, fatasaumur,
vefnaður, prjón og hannyrðir og auk þess matreiðsla í
eldri deild,
Fæði og skólagjald 360 kr,
Aldurstakmark 18 ár.
Gjalddagi skólakostnaðar 1. nóv. og 1. febr.
Umsóknarfrestur til loka ágústmánaðar.
Sigrún P. Bíöndal.
Mjólkurbú l 9 3 3 19 3 5 Mjólkur- Verð
Mjólkur maíin Verö á kg. Mjólkur- mno’n Verð á kg. aukning hækkun
M.R. og Thor Jensen Mjólkuvbú Flóanmnna Mjólkurbú ölvesinga Mjólk saml. Borgfiröinga 3,3 mili. 1,9 - 0,16 - 0,5 - *24 au. 16,3 - 15 - 16,5 - 4,8 milj. 3 t 0,9fi - **26,8- 19,6 au. 1 7,59 au 18,9 - 1,5 milj. 'd - 0,24 — 0,45 - 2,8 au 3.3 - 2,59 - 2.4 -