Tíminn - 16.07.1936, Blaðsíða 3

TlMINN
109
3
Hjartanlegar þakkir fœrum við þeim öllum,
vandamönnum og vinum, sem á einn eða
annan hátt minntust okkar á gullbrúðkaups-
degi okkar, 3. júlí síðastl
Hréfönýjarstöðum í Dalasýslu, 6. júlí 1936
lngirfóur H. Hansdóttir, Einar Þorkelsson
gefið fordæmið, og er það sízt
að lasta. En erfið fer nú að
verða afstaða Magnúsar í
íhaldsflokknum. Nýlega hefir
Mbl. valið honum hin verstu
hrakyrði fyrir að hafa viljað
fá hingað danska flugvél til
landhelgisgæzlu. Og nú heldur
það því fram, að eitt af hans
síðustu verkum í ráðherrastóli
hafi verið að brjóta stjómar-
akrána!
Fólk í tötrum
Fjórax bækur, eftir
Halldór Kiljan Laxnes.
[V.
Fjórar síðustu bœkur H. K. L.
eru raunverulega tvær æfisögur,
saga um Sölku Völku og Bjart í
Suíuarhúsum. En um þessar tv«r
æfísögur eru ofnar fjölda margar
aðrar mannlýsingar, á þann hátt,
að höf. mun telja að í annari sög-
unni sé sagt frá fólkinu við sjó-
inrt, en í hinni frá fólkinu i sveit-
inni.
Báðar sögurnar eru hetjusögur.
Salka Valka og Bjartur eru hetjur,
en klæddar tötrum. Skáldið leiðir
lesandann inn í margbreytilegan
og eftirtektarverðan heim, þar sem
örbirgð og neyð hrjá mennina. Líf
og barátta söguhetjanna er eins
og skáldið lýsir veðráttunni á Ós-
eyri við Axlarfjörð: Frost, hríð,
krapi, rigning, hláka og svo hríð
og fannfergi næsta dag. þessi ó-
blíða veðurátta er einn þáttur í
þeirri umgjörð, sem mótar allar
mannlýsingar í fjórum þykkum
I ‘ókum.
Sigurlína kemur með litla dótt-
ur i nepjuveðri um dimmt kvöld,
úr algerðu heimilisleysi og von-
lausum einstæðingsskap i hið litla
og þýðingarlausa sjávarþorp. þar
opnar Hjálpræðisherinn henni
sinn fyrsta og eina félagslega
griðastað. Henni er úthýst hjá
presti, lækni og kaupmanni, en
drukkinn sjómaður kemur henni
fyrir hjá góðu, gömlu fólki i Mar-
arbúð.
Salka Valka vex upp i þessu
iitla þorpi. Bömin æpa ókvæðis-
orð um móður hennar úr leynum
bak við húskofana. Allir þorpsbú-
til vinnu og' viljug.
Fiskur. Sambandið seldi
sjálft til útlanda á árinu salt-
fisk, að mestu óverkaðan, fyrir
um 250 þús. kr„ en fól Sölu-
sambandi íslenzkra fiskfram-
leiðenda að öðru leyti fisksöl-
una fyrir félögin, eins og áður.
Umsetning fiskreiknings var
um 1 millj. og 200 þús. kr. —
Fiskframleiðslan var: kg.
Verkaður fiskur 2.447.700
Þveginn og pressaður 707.600
Överkaður saltfiskur 776.600
í maímánuði var haldinn
fulltrúafundur, þar sem Fisk-
sölusambandið var stofnað í
samræmi við lög um Fiskimála-
nefnd, hagnýtingu markaða
m. m. Var kosin stjórn og
settar samþykktir fyrir félag-
ið, en áður hafði þessi félags-
skapur í rauninni engar sam-
þykktir, og enga stjórn. Þar
sem Fisksölusambandið var
löggilt sem aðalútflytjandi salt-
fisks, skipaði ríkisstjórnin
tvo stjórnendur, en í stjórninni
eru alls 7 menn. Aðalfundur
verður haldinn í október.
Verð á fijski var nokkuð
jafnt allt árið. Labradorfiskur
var kr. 57,00 p?. skpd., þveg-
ar eru bláfátækir, klæði þeirra,
fæði, hús og skemmtanir eru af
ömurlegasta tægi. Jurtapottarnir í
hreysum hinna tötrum klæddu
eru gamlar blikkdósir, og sjálf
gluggablómin eru á borð við um-
búðirnar. Sigurlína hefir sín ástar-
æfintýri, fyrst við sjómanninn og
síðar við Kvía-Jukka. Að lokum
kastar hún sér í sjóinn, og þorps-
búar finna líkið, ömurlega útlít-
andi í flæðannálinu.
Salka Valka vex upp í þessu
ömurlega umhverfi, í allskonar
neyð og hörmung. En hún er
sterk, andlega og líkamlega, og sál
hennar er eins og gullhjálmurmn
íi hlnum dapurlega riddara Rem-
brandts. Sólin skín á hjálminn og
bregður birtu yfir myndina. Á
sama hátt er skapgerð og kvenleg-
ur styrkur Söllcu Völku það eina
í bókinni, sem hitar lesandann
um hjartarætur. Inn í söguna
koma nýjar persónur, kaupmaður-
inn, danska frúin á heimilinu og
misheppnuð börn þeirra. Salka
Valka kynnist fyrst kaupmanns-
syninum, þegar hann skrumskælir
sig framan í köttinn. Síðar sér
hún svipaða hlið á framkomu
lians, þegar hann stígur é lík móð-
ur hennar í flæðarmálinu.
Salka Valka á líka sín æfintýri.
I ngur kommúnisti er unnusti
hennar. Eini maðurinn, sem henni
hefir þótt vænt um, en hann er of
veikgeðja til að geta staðið við
hlið svo sterlu-ar konu. Húrt kost-
ar hann úr landi, til Ameríku,
lætur hann fá sparifé sitt í farar-
eyri og ber fyrir hann töskuna út
A skipið.
Inn í þessa æfisögu blandast
svo hin félagslegu átök í landinu.
Menn sjá smálconunginn Jóhann
Bogesen, eina atvinnurekandann í
þorpinu, sem ekki megnar að
standa jnóti straum tíðarandans,
missir allt sitt og fer af landi
hurt. En í staðinn fyrir veldi hans
koma hinar nýju mannfélagshreyf-
ingar, samvinnustefnan og verka-
mannahreyfingin. Salka Valka er
um stund einskonar verkamanna-
foringi, og stendur í stórræðum í
þorpinu. Mitt í tötraheimi þeim,
sem skáldið sltapar og sýnir, er
Salka Valka hetja. Laxness hefir í
ritgerð um lífið í Los Angeles lýst
hinni ríku, eigingjörnu, köldu og
lífsþreyttu konu, alveg í samræmi
inn og pressaður Labrador
kr. 0,30 pr. kg. Stórfiskur frá
Austurlandi kr. 85,00, frá
Norðurlandi kr. 80,00, en frá
Vesturlandi og Suðurlandi um
kr. 70,00.
Saltkjöt. Vegna innflutnings-
takmarkana í Noregi veitir rík-
isstjómin leyfi til útflutnings
á saltkjöti til Noregs á hverju
hausti. Síðastliðið haust mátti
flytja til Noregs 8.500 tunnur.
Af þessu fengu Sambandsfélög-
in útflutningsleyfi á 6.000 tn.
Sambandið flutti alls út 6.044
tn. af dilkakjöti, 197 tn. af
ærkjöti og 9 tn. af lærum. —
Verðlagið var lágt fyrst um
haustið, en hækkaði nokkuð er
á leið, Var selt með meira móti
í Danmörku og Svíþjóð og létti
það mikið söluna til Noregs.
Frosið kjöt. I kauptíðarbyrj-
un var gert ráð fyrir, að slátr-
un mundi verða í meðallagi.
Útlit með söluverð á saltkjöti
var þá litlu eða engu betra
en árið áður, en aftur á móti
mátti frekar búast við verð-
hækkun á freðkjöti. Þess vegna
lagði ég áherzlu á, að sem
mest yrði fryst, miðað við þá
möguleika, sem voru á sölu
við kenningar frumkristindómsins.
En í Sölku Völku hefir hann sýnt
konuna í allt öðru ljósi. því að
Salka Vallta er hetja, mótuö í
hörðustu örbirgð og mannlegri
eymd. Séu Salka Vallca og Bjart-
ur borin saman, þá eru báðar per-
sónurnar hetjur. En Bjartur kemst
I vergi nærri jafn hátt og Salka
A7alka. Ef til vill er þetta eðlilegt.
Allar söguhetjurnar eru í mann-
lieimum líkt settar og gluggablóm-
in hjá fátæklingnum við Axlar-
fjörð. Og í hinum harða skóla
mótlætisins, er konan alltaf sigur-
vegari yfir karlmanninum.
V.
Síðasta saga Laxness, „Sjálfstætt
(ólk“, er úr sveitinni. Bjartur er
vinnumaður í 18 ár á heimili
hreppstjórans og safnar á þeim
tima litlum efnum til að gera ný-
býli á heiðinni. Hann vill vera
sjálfstæður, og hin langa þjónusta
hans á stórbænum hefir myndað
í honum uppreistarkennda beiskju,
gagnvart húsbændunum. Sú
beiskja og sjálfstæðisþráin knýja
bann áfram við landnámið. Hann
kaupir eyðikotið, byggir litinn, fá-
tæklegan bæ, flytur þangað bú-
stofn sinn, og konu, sem sonur
hreppstjórans hefir dregið á tálar,
og hin kæna hreppstjórafrú lokk-
að til að giftast Bjarti. t nýbýlinu
byrjar hin harða lífsbarátta. Kon-
an er nauðug, með hug sinn ann-
arsstaðar. Húsakynnin léleg, mat-
urinn aðallega soðin saltkeila og
grautur. Engin mjólk, því að
skuldir fyrir jörð og bæ verða að
ganga fyrir öllu. Síðan koma hin
löngu baráttuár einyrkjans á heið-
inni. Kona Bjarts devr af harðrétti
og sorg eins og kona Brands prests
hjá Ibsen. Barn hennar, Ásta Sól-
lilja, lifir, og kallar Bjart föður
sinn. Bjartur giftist í annað sinn,
og á nokkur börn. En sú kona
veslast líka upp af þjáningum og
harðrétti, en móðir þeirrar konu
lifir með Bjarti, eins og hermaður
í langvinnri styrjöld, sem kúlum-
ar vilja ekki hitta. Að lokum
kemur nýi tíminn til Bjarts, eins
og að Óseyri við Axlarfjörð. Kaup-
íélag rís upp við fjörðinn. Kaup-
félagsstjórinn er stjórnmálamaður,
verður síðan bankastjóri og ráð-
herra. Sósíalismi, kommúnismi,
verkföll og stéttabarátta gerir vart
við sig. Að lokum hefir Bjartur
með óhemju sjálfsfórn borgað
jörðina og fjölgað fénu með stríðs-
gróðanum. Nú er hann orðinn stór-
bóndi eins og hreppstjórinn. En
ókyrrð aldarandans vill byggja
og byggja stórt. Kaupfélagið ýtir
honum til að taka stórt lán, en í
miðju kafi er lánstraustið þrotið
og húsið hálfgert og verra til íbúð-
ar en gamla landnámskotið. Að
lokum eru Sumarhús tekin af hon-
um. Bjartur lendir í kaupstaðnum
í kynningu við kommúnista, sem
freðkjöts. I samræmi við þetta
var ákveðið að frysta nokkuð
af III. fl. dilkakjöti, aðallega
með sölu til Norðurlanda fyrir
augum. Þetta þriðja flokks
kjöt hefir reynst heldur illa, (
en til þess að það spillti ekki
fyrir sölu á betra kjöti, höfum
við látið selja það með sér-
stöku verði, sem er miklu lægra
en á venjulegu útflutnings-
kjöti.
Eins og áður, var sendur
farmur með „Brúarfossi“ í
október. Gekk hleðsla skipsins
ágætlega og urðu engir veru- !
legir árekstrar, eins og oft hef- |
ir hent áður. I þessari ferð
„Brúarfoss" voru sendir út 46.
824 skrokkar af dilkakjöti.
Þetta kjöt seldist fyrir mjög
gott verð.
Útflutningur kjötsins hefir
verið sem hér segir:
skrokkar
Til Bretlands 89.393
— Danmerkui' 23.951
— Svíþjóðar 9.494
Auk útflutningsdilkakjötsins
var tekið af félögunuœ kjöt til
sölu innanlands,
Af þessu kjöti eru ekki mikl-
ar eftirstöðvar. Verður líklega
oru í verkfalli, er hungraðui' og
peningalaus og etur hjá þeim illa
fenginn brauðbita. pessi atbui'ður
lamar í bili sjálfstraust hans. En
það varir ekki lengi. Hann er út-
lægur úr Sumarhúsum. Orrustulíf
hans er endað með fullkomnum
ósigri. En kjarkur hans er ekki
bilaður. Hann gefst eklci upp, en
leitar sér að nýju heiðarkoti. Kon-
ur hans eru báðar dánar og böm
lians dáin eða tvístruð í ýmsar
áttir. En Ásta Sóllilja, bam hrepp-
stjórasonarins fylgir honum í út-
legðina, eftir að hafa á fáum ár-
um tæmt nokkurnveginn eins
mikið af beiskju líí'sins, eins og
Bjartur á langri æfi. Hetjuskapur
Bjarts bilar aldrei, nema ef vera
skyldi í stuttri samleið við komm-
únistana. Hann er stálhraustur,
sívinnandi, sifelt öruggur til vam-
ar og sóknar, hvort sem heldur er
að rata í blindsvörtum stórhriðum,
eða að vinna holdvotur og svang-
ur i kraparigningum. Inn í þetta
(lapurlega æfintýri koma svo ýms-
ar minni persónur, bændur og
sveitakonur, prestur, hreppstjóri,
nútímaspekúlantar, berklaveikur
barnakennari, ung eftirlætisstúlka
úr kaupstaðnum, sezn betur myndi
liafa fengið sinn blæ í Los Angeles
en í Firðinum á íslandi. Auk þess
koma ýms nýleg smáatvik úr sögu
síðustu ára inn í söguna, svo sem
fjárdrápsmál drengjanna í Húna-
þingi, Móakotsmálið, partar úr um-
töluðum fermingarræöum í útvarp-
inu o. s. frv. Ömurleiki fátæktar-
XX é r a, ðsskólinn
á Reykjum í HrútaSirði
starfar frá veturnóttum til sumarmála. Auk
bóklegra námsgreina er þar kennt sund,
leikfimi, handavinna og’ söngur. Eimirem-
ur verða kenndar smiðar næsta vetur.
Þeir scra voru í ncðri deild skólans síðas
liðinn vetur og ætia að halda áfrant námi,
eru beðnir að senda umsóknir sem fyrst.
Umsóknir sendist fyrir 1. sept. næstk. tíl sr.
Jóns Gnðuasonar á Prestsbakka, sem veit'ir
aliar upplýsingar skólanum viðkomandi.
annar er enn átakanlegri í sög-
unni af Bjarti, heldur en barétta
Sölku Völku og mátti þó litlu A
bæta.
Framhald. 3. 3.
Er Svavar Guðmundsson
píslarvottur?
Morgunblaðið hafði á sínum
tíma haft þau ummæli um
forstjóra Sambands íslenzkra
samvinnufélaga, Sigurð Krist-
insson, að hann um ákveðið
efni hefði gefið „falsvottorð“
og væri „í þjónustu lyginnar".
Forstjórinn stefndi blaðinu og
fékk ummælin dæmd dauð og
ómerk.
En þegar hér er komið sögu,
bregður svo undarlega við að
blað, sem einn af starfsmönn-
um Sambandsins var í útgáfu-
stjórn fyrir, tekur undir áróð-
urinn á forstjóra Sambandsins,
og telur „að ekki sé afsannað
að Sigurður Kristinsson hafi
gefið falsvottorð“, — og
greininni lýkur með því að mál
Sigurðar Kristinssonar sé talið
„einstakt hneykslismál“.
Þessi starfsmaður var Svaf-
ar Guðmundsson.
Þegar þessi eftirminnilega
grein kom út í blaði Svafars,
birti Tryggvi heitinn Þórhalls-
son, sem ásamt Svafari var í
útgáfustjórninni, samstundis
yfirlýsingu um að þessi árás
væri komin fram án hans vilja
eða vitundar.
Þegar stjórn Sambandsina
kom saman á fund eftir að
þessir viðburðir höfðu átt sér
stað, gerði hún Svafari Guð-
mundssyni kost á því að hann
j með yfhiýsingu tæki afstöðu
frá þessum óheyrilega áburði i
húsbónda sinn, ellegar segði
sig úr útgáfustjórn blaðsins.
Að öðrum kosti sæi stjómin
sér ekki fært að hafa hann á-
fram í þjónustu Sambandsins.
Jafnframt var Svafari gefinn
nægur frestur til umhugsunar.
Þegar Svafar neitaði hvoru-
tveggju kostunum, sem stjórn
Sambandsins hafði gert hon-
um, var honum sagt upp starfi
með sex mánaða fyrirvara.
Blað Svafars reyndi að sjálf-
að mestu sel't um miðjan júlí, j
nema sauðakjöt. Það selst ekki
allt í vor og sumar, en á innan-
landssölukjötið verður minnst
nánar seinna.
Ég hefi gert mér far um
það, síðan freðkjötsútflutning- ;
ur hófst héðan, að skýra frá
því, hvernig kjötið reyndlst. !
Hefi ég gert þetta í bréfum til
félaganna, á Sambandsfundum
og í blaðagreinum. Helztu gall-
ar kjötsins eru: Það geymist
ekki vel, það er rýrt, það er
illa flegið og það er ekki sam-
stætt að útliti, eins og kjöt af
kynföstu fé. En kjötið er
bragðgott og þess vegna er :
það sæmileg markaðsvara.
Ilægt ætti að vera að ráða
bót á þremur fyrstu annmörk-
unum, sem hér eru taldir. I
því augnamiði voru strax í
byrjun fengnir 3 enskir kjöt-
matsmenn til að meta kjötið og
kenna kjötmeðferð. Þá var
sendur maður til Nýja Sjá-
lands og Ástralíu, til að kynna
sér þar slátrun, kjötmeðferð
og kjötmat, og hefir hann síð-
an verið yfirmatsmaður á öllu
landinu.
Vegna sífeUdra kvartana um
kjötið, bæði fri vátryggingar-
félögum og kaupendum, feng-
um við hingað í tvö skipti ein-
hvern þekktasta sérfræðing,
sem völ var á í London, um
allt er lýtur að meðferð á.
kjöti. Hann hefir í bæði skift-
in heimsótt öll frystihúsin. Eft-
ir síðari ferð sína gaf hann
ýtarlega skýrslu og benti á
margt, sem hann taldi fara af-
laga og gaf ráð og leiðbeining-
ar um endurbætur á því. Eitt
meðal annars, sem hann taldi
nauðsynlegt að gera, var að
fjölga yfirmatsmönnum í 3—4,
vegna þess að ekki væri unnt
fyrir færri menn að hafa með
höndum eftirlit, svo í lagi
væri.
Stjóm Sambandsins gekkst
svo fyrir því, að tveir menn
voru sendir til Englands siðast-
liðinn vetur, og dvöldu þeir
þar all-lengi og kynntu sér
slátrun og kjötmeðferð. Verð-
ur svo yfirmatsmönnum fjölg-
að fyrir næstu kauptíð.
Það er engum efa bundið, að
hægt er að ráða bót á verstu
annmörkunum, sem standa
í vegi fyrir góðri sölu á
kjötinu. Fláningu og annan frá-
sögðu þegar í stað að gera
Svafar að píslarvotti. En sú
tilraun bar engan árangur,
enda hafði Svafar séð mjög
sæmilega fyrir sínum kosti, þar
sem hann gerði sjálfan sig að
útbússtjóra Útvegsbankans á
Akureyri.
Nú þegar um er liðið, freist-
ar Svafar að nýju að gera sig
aö píslarvotti út af því að
Jónas Jónsson hafi haft þau
ummæli um hann, að hann hafi
haft „meira en ráðherralaun“
og „eyðilagst á peningalegu
ofáti“.
Mótrök Svafars eru þau, að
hann hafi á tveim árum greitt
Sambandinu kaup það er hann
fékk frá Síldareinkasölunni og
innflutningsnefnd og hafi það
fé sem hann hafi fengið fyrir
þessi störf, numið samtals
þann tíma kr. 8,500,00 meira
en kaup það, er hann fékk hjá
Sambandinu.
Að fengnum nánari upplýs-
ingum, þykir Tímanum rétt að
skýra frá nokkrum atriðum í
þessu sambandi.
1. Svafar Guðmundsson hef-
ir síðan 1930 verið tiltölulega
langhæst launaði starfsmaður
Sambandsins. Enginn starfs-
maður Sís, að undanteknum
framkvæmdastjórum, hefir
haft neitt nálægt því eins há
laun og Svafar, þótt hann leyfi
gang má sjálfsagt bæta strax,
eða mjög fljótlega, ef vel er
fylgt eftir. Með bættri meðferð
á fénu, má gera lömbin vænni
og bæta kjötið og sé hert á
matinu og gerður rífari verð-
munur .á bezta kjötinu og því
lélega, mundu menn fljótt gera
sér far um að bæta sláturféð.
Þá ætti alls ekki að taka á móti -
úrkastslambakjöti sem verzlun-
arvöru. Með þvi að gelda hrút-
lömbin fengist fallegra og hold-
meira kjöt. Björn Pálsson yfir-
kjötsmatsmaður hefir beitt sér
fyrir því, að það væri gert, og
þó það sé ekki orðið nærri nógu
almennt, hefir þó reynslan sýnt,
að þetta ber að gera.
Ég er ekki í neinum vafa
um, að það mundi bæta útlit
útflutningskjötsins, ef hægt
væri að færa slátrunina dálítið
fram, þannig að nokkumveginn
væri öruggt, að lömb væru ekki
byrjuð að leggja af, þegar
þeim er slátrað.
Þá verður óhjákvæmilegt að
koma á gæðamati á öllu dilka-
kjöti, hvort sem það á að selj*
ast innanlands eða utan, ann-
ars verður erfitt að koma á
þeim gagngerðu og elnaexmu