Tíminn - 29.07.1936, Blaðsíða 3

TÍMINN
121
1 Þorgeir Pálsson I
Hofsnesi
Hann andaðist á heimili
sínu, Hofsnesi í öræfum, 22.
maí síðastliðinn, fertugur að
aldri.
Þorgeir sál. ólst upp í Svína-
felli í Öræfum hjá hjónunum
Magnúsi Pálssyni og Sigríði
Jónsdótur í góðu yfirlæti. Var
hann að öllu leyti eins og eitt
barn þeirra hjóna. Sumarið
1923 giftist hann eftirlifandi
konu sinni, Guðlaugu Sigurðar-
dóttur Hofsnesi, og flutti þang-
að alfarinn frá Svínafelli vorið
eftir. Bjó hann síðan á Hofs-
nesi síðustu 12 árin.
Með Þorgeiri sál. er til mold-
ar genginn mætur maður, svo
að allir, sem þekktu hann,
munu harma lát hans. Þor-
geir sál. var atgervismaður,
lagvirkur mjög og ósérhlífinn
rneð afbrigðum. Gekk hann
jafnan öruggur fram til staifa,
hvort heldur var fyrir sjálfan
hann, einstaklinga aðra eða fé-
lagsheildina. Hann var einnig
ljúfmenni hið mesta, glaðlynd-
ur og ræðinn og hafði flestum
öðrum fremur lag á því að
vekja gleði og ánægju á heim-
ili sínu og í hverskonar félags-
skap. Söngmaður var hann
ágætur.
Greiðvikni og hjálpfýsi átti
hann til í ríkum mæli og var
ávalt reiðubúinn að veita lið-
sinni hverjum þeim, er til hans
leitaði, enda allt heimilisfólkið
jafnan fyrr og síðar samtaka
um að greiða götu sérhvers
þess, sem að garði ber og veita
öllum sem beztan beina.
Og þeir voru margir, sem
leituðu liðsinnis Þorgeirs sál. á
Hofsnesi. Lipurð hans og lag-
virkni, einnig glaðlyndi og
mannkostir aðrir olli því, að
margir kusu hann sér að fé-
laga og sóttust eftir að fá hann
sér til hjálpar.
Öræfin eru ein hin afskekkt-
asta sveit á landinu og fremur
fámenn En einmitt þar, sem
um fámennan hóp er að ræða,
ííður mest á hverjum einstakl-
ingi. Því færri sem geta mætt
erfiðleikunum og borið hina
sameiginlegu byrði, sem bera
þarf, þeim mun stærri verður
að öðru jöfnu hlutur hvers
eins; og því færri menn, sem
er um að velja, því vandfyllt-
ara er sæti þess, sem fellur frá.
Allir öræfingar munu líka
finna það glöggt, hversu
skarðið er stórt, sem eftir er
við fráfall Þorgeirs á Hofsnesi.
Já, vinir hans og félagar
finna glöggt, hvað þeir hafa
mikið misst, þegar hann f.r
horíinn úr hópnum. En þeir,
sem næstir honum stóðu, munu
þó að vonum bera sárastan
söknuð í brjósti. Er mikill
harmur kveðinn að eftirlifandi
konu hans og öðrum vanda-
mönnum við hið skyndilega frá-
fall góðs eiginmanns og heim-
ilisföður í blóma lífsins, manns,
sem auk alls annars var styrk-
asta stað heimilisins. En allir
vinir þeirra, munu vona það og
biðja þess, að þau eigi nú styrk
og hugarró, eins og á hinurn
fyrri reynslustundum. Það er
og ætíð gott að minnast þess,
að „þá er nóg lifað, þegar vel
er lifað“.
Páll Þorsteinsson.
Fólk í tötrum
Fjórar bækur, eftir
Halldór Kiljan Laxnes.
Framhald.
Halldór Kiljan Laxness \ar eitt
sinn spurður, hversvegna sögu-
hetjur hans væru nálega ætíð
tötruni búnar. Hann svaraði, að
það væru nógu margir aðrir rit-
höfundar, sem lýstu fólki í sunnu-
dagafötum. En vafalaust er hon-
um samt ljóst, að það er ekki
með öllu þýðingarlaust fyrir hann
sjólfan, ef lians eigin þjóð er stöð-
ugt i andófi við hann, og getur
rneð réttu deilt á hann fyrir að
sýna landa sína á þann hótt, sem
vel er fallið til að halda við göml-
um hleypidómum um líf þeirra
og menningu.
það eru vafalaust margar
ástæður til þess, að H. K. L. sýnir
skemmtilegar sálir í óskemmtileg-
um umbúðum. í fyrsta lagi er
lúærinn á list samtíðarinnar hrjúf-
ur og úfinn á yfirborði. pað eru
ekld nema fá ár síðan norskur
málari gerði andlitsmynd af mesta
þjóðskörungi lands síns á þann
hátt, að nef, vangar, enni, haka,
varir og augu var samsett af ten-
ingslaga blettum, grænum, rauð-
um, bláum, gulum, svörtum o. s.
frv. Til er mynd eftir alfrægasta
málara Norðmanna, Munch, þar
sem sýndur er hópur verkamanna,
en þeir eru allir bláar, formlausar
lclessur. Samskonar áhrifa gætir í
bókmenntunum, og þá ekki sízt
Happadrætfi
Háskóla Islands
Endurnýjun til 6. flokks er hafin 350
vinningar — samtals 71600 krónur.
Hæsti vinningur 15000 krónur,
Nálega 800 pús. krónur eru eStir í vinningum
á pessu ári.
Til kaupenda Timans
Munið að borga blaðið. Gjalddagi Tímans var 1. júní.
Tírninn kostar aðeins kr. 7. árg. Tíminn er útbreiddasta
blað landsins, án hans getið þér ekki verið, — en þá
verðið þór að borga áskriftargjald yðar á róttum tíma.
Borgið blaðið strax.
Afgpeiðsla Tímans Hgfnarsfrazti 16 Reykjavík
Sími 2323 Pósthóif 961.
Ef bændur nota ekki til eigin þarfa allar hlíðip og
skinn, sem falla til á heimilum þeirra ættu þeir að
biðja kaupféiag sitt að koma þessum vörum í verð. —
Samband ísl. samvinnufélaga seldi nautgpipahúðip,
hposshúðír, kálfskinn, lambskinn og selskinn síðast-
liðið ár til útlanda fyrir fullar 100 þús. krónur. Nauf-
gripahúðip, hposshúðip og kálfskinn er bezt að salta,
en gera verður það strax að lokinni slátrun. Fláningu
verður að vanda sem bezt og þvo ohreinindi og blóð af
skinnunum, bæði úr holdrosa og hári, áður en saltað er.
Góð og hreinleg meðferð, á þessum vörutia sem öðrum,
borgar sig.
hjá Rússum. Samtíðarlistin stefnir
þessvegna í þá átt, að leggja á-
herzlu á hinar myrku og i’udda-
legu lxliðar í mannlífinu. Auk þess
mun skáldið hafa sterka samúðar-
tilfinningu fyrir þeim, sem eru
olnbogaböm mannfélagsins.
Möi-gum lesendum finnst hann
vei’a kaldur og tilfinningalaus við
söguhetjur sínar, en það hygg ég
að ekki verði í’ökstutt. pvert á
móti munu hinar ömurlegu lýs-
ingar hans á allsleysi útskúfaðra
fátæklinga vera sprottnar af því,
að skáldið vildi að mannlegar
vei’ur eigi við minni þjáning að
húa.
það er ekki toi’skilið, að ungt,
fi’jálslynt skáld, sem vaknar til
stai’fs undir áhrifum hinnar harð-
hentu nútímalistar, og bætir svo
við námsferð til Rússlands, muni
hneigjast. að formi, sem ekki tek-
ur mildum höndum á ríkjandi
þjóðlífsháttum.
Áhrifanna frá Rússlaixdsför II.
K. L. gætir mjög mikið í „Sjálf-
stætt fólk“. í frásögninni um
Sölku Völku ber skáldskapui’inn
allt annað ofui’liði. Bókin er böl-
sýn lýsing á mannlífinu, en hún
gerir öllum jafnt undir höfði. En
i síðai’a bindi af „Sjálfstætt fólk“
koma fram miklir smíðagallar a
skáldskap liöf. Innan um gullfagi’a
kafla af hrífandi skáldskap, koma
a.lmennar yfii’litsgreinar, með
kommúnistagagnrýni, sem vel
gætu vei’ið eftir óskáldhæfa, en
greinda kommúnista, eins og
Kristinn Andi'ésson eða Einar 01-
geii-sson. þar koma hinar venju-
legu yfii’lýsingar byltingai’manna
um að kaupfélögin steypi sak-
lausu fólki í botnlausar skuldir til
að geta sogið út úr þeim okur-
vexti fyrir bankaauðvaldið og inn-
lenda og útlenda kúgai’a. Eftir
þeirn kafla er jafnhati’amlegt af
mannfélaginu að hafa landnemann
í torfhreysi sínu og að byggja
yfir hann í sól og ljósi.
Loks lendir H. K. L. í svo mikl-
urn vandræðum með bændahóp
þann, sem aðstoðar Bjart í mann-
félagsbai’áttunni, að hann verður
<að gefa frá eigin bi’jósti almenna
lýsingu á fjái’hag og ástæðum
þeirra, sem er líkust því, að Pét-
ur Magnússon væi’i að gera fyrir
ki-eppusjóð upptalningu á eignum
Framsóknai’bænda í Rangárþingi.
H. K. L. er í nákvæmlega sömu
hættu af kommúnismanum eins og
Einar Ivvaran var af sálarrann-
sókhum sínum. Skáldskapui’inn
vai’ð að lúta i lægi’a haldi fyrir
ái’óði’i annarlegi’ar og' óviðkom-
andi lífsstefnu. — Sem betur fer
er Laxness aldrei lengi á þessum
villigötum. Skáldgáfa lxans lokar
hin í’ússnesku plön úti, og urn leið
er hann búinn að finna sjálfan
sig, hættur að vera hversdagsleg-
ur áróðx’armaður og orðinn skáld
að nýju.
VII.
Erlend menntakona sagði í vor
unx Laxness: „Mér þykir gaman
aö því að lesa ýmsar bækur, sem
ég gleymi undir eins. En það er
áreynsla að lesa Laxness, en það
er ekki hægt að gleyma því, sem
liann skrifai’“.
þetta er skýi’ingin á gengi hans.
Menn lesa ekki sér til ánægju
fjai’stæður lians, lxvoi’ki um hinar
niðurbrotnu mannverur né fráleita
útúi-dúx’a, eins og um hreindýrið,
sem bar Bjart yfir Jökulsá, og
allra sízt hinar hagfræðilegu nýj-
ungar, um að bændur eigi ekki að
horga voxti at fjármagni sínu.
Hitt er annað mál, að þeir rnörgu
yngi-i ritliöfundar, sem stæla Lax-
ness, ná engu nema því, sem af-
laga fer hjá honum. Svo fór Ein-
ari Benediktssyni á blómaárum
Ixans. þá orti Jón Björnsson við
Mhl. kvæði sem voi’u ágæt skop-
stæling af göllum E. B., sem
ljóðskálds. þetta eru hin sorglegu
íorlög viðvaninganna, sem taka
snjalla rithöfunda sér til fyrir-
myndai’. Og því einkennilegi’i og
séi’merkilegri, sem einhver rit-
snillingur er, því hlægilegi’i verða
þeir, sem stæla lrnnn, því að þeir
ná engu nema bergmáli af ágöll-
unum. Laxness er fyrir margra
hluta sakir dærndur til að verða
að þola það, að í fótspor hans feti
heill skax’i viðvaninga, sem honum
mun verða liæfileg x-aun að vita
af, að telja megi á hans fram-
íæri.
Gengi H. K. L. byggist á hinum
skapandi krafti hans, mikilli
mannþekkingu og óvenjulegi’i
mælsku og valdi yfir íslenzku
rnáli. Hann á létt með að skapa
pei’sónur, og að láta atburðina
lýsa sálarlífi þeirra. í þessu er
fólginn möguleiki hans til að
verða mikið skáld og víða lesinn,
l>ess vegna finnst mér við eiga
að segja um persónur hans, að þar
sétt skemmtilegar mannssálir í
óskemmtilegum umbúðum.
Tökurn nokkrar konur í bókum
hans og þá fyi’st Sigurlinu í
Mararbúð. Allt líf hennar sést
eins og land, sem horft er yfir af
háu fjalli. Einstæðingsleg æskan,
vonlaus hai’átta, illa tarninn hús-
bóndi, Inusaleiksbarn. Burtrekst-
ur af heimilinu, févana ferð með
strandfei’ðaskipi, hin ömurlega að-
koma í þorpið, hinar köldu við-
tökur hjá pi'esti og levíta, og' loks
hinn mildi di’engskapur gömlu,
íátæku hjónanna i Mararbúð.
þar bætast tvær pei’sónur í leik-
inn, tarndar af mótlæti og soi’g,
einkennilegar í sínum yfirlætis-
lausa manndómi. þar kemur
Steinþór inn á leiksviðið, karlmað-
ur i fullu gerfi Freuds sálsýkis-
fræðings, ótamið, vilt dýr, ástríð-
ur í mannsmynd, hinn í’étti mað-
ur, eins og Freud hugsar sér þá
vera. Jafnvel þó að menn efist
um að Steinþór sé hinn sanni
maðui’, þá er erfitt að áfella Sig-
urlínu fyrir kynningu þeii-ra, eins
og högunx hennar cr háttað. Og
þrátt fyrir öll svilc og alla þá
vansæmd, sem hún hefir af Stein-
þóri, þá markar hann svo djúp
spor í sál hennar, að hans vegna
slítur hún þi’áðinn og kastar sér
í sjóinn. Æfintýrið við Kvía-
Jukka er óviðkomandi efninu. Sig-
ui’líúa er lcona, þó að hún sé í
tötrum. Hún getur iiugsað sér að
húa með lionum, en sál hennar
flytur ekki með inn i dalinn.
þessi sál ann Steinþói’i, er af-
hrýðisöm hans vegna og deyr
hans vegna. þetta er sönn saga og
i henni er ekkert- fi’á neinum sál-
sýkisfræðingum, heldur allt fi'á
mannlífinu og skáldinu.
Fi’amlx. J. J.
sem keypt er inn í landið. Jú
vissulega.
Ég hefi þá trú, eins og bún-
aðarmálastjóri, að þessi ný-
býlalög móti langstærsta spor-
ið, sem enn hefir verið stigið
til að byggja upp sveitimar
aftur.
Eiga allir þeir skilið fyllstu
þakkir æskumanna sveitanna
og allra góðra manna, sem að
þeim lögum hafa unnið. Og
fyllsta traust verður að bera
til þeirra, sem nú eiga að
byrja á framkvæmd þeirra
laga, til ævarandi blessunar
fyrir alla þjóðina, en sérstak-
lega fyrir sveitir landsins og
æsku þess.
Heilir til verka.
Böðvar Magnússon.
Blóðlaka
sveitanna
Blóðtaka hinna íslenzku
sveita lýsir sér í hinum stöð-
uga fólksstraum úr þeim í
kaupstaðina.
Fyrir síðustu aldamót hófst
f<>lksstraumurinn fyrir alvöru
úr sveitum þessa lands, en þá
fluttist það ekki í kaupstaðina
eins og það gerir nú, heldur
fór það af landi burt og til
Ameríku. Þessi stöðugi og sí-
vaxandi fólksstraumur í kaup-
staðina, er að verða sveitun-
um hættulegur og leita verður
einhverra ráða til þess að
hindra hann.
Árlega sjáum við margar
fjölskyldur hætta búskap,
ganga frá jörðunum og flytja
sig á mölina við sjóinn, og
einnig sjáum við mikið af við-
komu sveitafólksins, unga
fólkið, fylla þennan straum á
mölina líka.
Þetta er háskalegt öfug-
streymi í þjóðlífinu, þegar við
athugum það, að hver ungur
maður og kona, sem flytur úr
sveitinni, er höfuðstóll, sem
hún tapar og fær ekkert 1 stað-
inn.
Það er því ekki nema eðlilegt
að við leggjum þessa spurn-
ingu fyrir okkur; Hvað er
það sem skapar þennan stríða
straum? Hvaða öfl eru hér að
verki, og' svarið við henni mun
því verða þetta: Það eru þrár
fólksins eftir auknum lífsþæg-
indum og menntun, samfara
aukinni menntun nútíðarinn-
ar. —
Þegar við athugum rás við-
burðanna á síðustu árum og
þær stefnur, sem þá voru ríkj-
andi í hinu íslenzka þjóðlífi, þá
er ekki óeðlilegt þó að kaup-
staðirnir eða aðalatvinnuvegur
þeirra sjávarútvegurinn, standi
betur að vígi en landbúnaður-
inn, hvað snertir aukna fram-
leiðslu og möguleika til hærri
lcaupgi’eiðslna. Þar sem fjár-
magninu frá hinu opinbera á
undanförnum árum hefir að
miklu leyti verið beint í þá átt,
en landbúnaðurinn aftur setið
á hakanum þar til nú hin allra
síðustu ár.
Það er því með öðru þessi
möguleiki kaupstaðanna, sem
laðar fólkið til sín. Því það er
vitanlega ekki nema eðlilegt,
að fóllcið leiti á þá staði þar
sem það fær vinnu sína bezt
borgaða.
Og á meðan sveitirnar
verða ekki þannig. búnar að
lífsskilyi’ðum, að þær geti
veitt sínum uppvaxandi æsku-
lýð heimili, búið þeim þægind-
um og með aðstöðu til þess fé-
lagslífs, sem nútíðarandinn
krefst, þá er ekki góðs að
vænta.
Það mun vera álit margra og
lika allmikið verið ritað um
það og rætt, að ráðið til þess
að gera sveitimar lífvænlegri
og byggilegri, sé stofnun ný-
býlahverfa eða samvinnubú-
skapar. Hann er nú eitt
stærsta nýmæli í íslenzkri land-
búnaðarlöggjöf og miðar að
því að stöðva þennan háska-
lega straum sveitafólksins í
kaupstaðina. Með þessari hug-
mynd er lagður grundvöllur
að því, að æskumönnum sveit-
anna sé veittur möguleiki til
þess að staðnæmast heima í
sveitinni sinni í staðinn fyrir
það að fylla strauminn í kaup-
staðina og bætast við hóp at-
vinnuleysingjanna þar.
Gert er ráð fyrir því,
að hið opinbera kaupi land,
þar sem ræktunarskilyrði eru
góð, veiti síðan nokkrum fjöl-
skyldum styrk til að brjóta
þetta land til ræktunar og
byggja þar upp íbúðar og pen-
ingshús eftir hóflegum kröfum
nútímans.
Með þessu fyrirkomulagi
myndi allur rekstur verða ó-
dýrari, heldur en ef um ein-
staklingseign væri að ræða,
sérstaklega þar sem um er að
ræða ýms hin nýtízku þægindi
svo sem síma, útvarp og m.
fl. Þá mundi og margar fjöl-
skyldur geta notað saman jarð-
yrkjuvélar og verkfæri, og
sömuleiðis heyvinnuvélar og
fleiri tæki, sem að búskap lúta,
sem yrðu óhæfilega dýr í ein-
staklings eign. Þá mundi og
kostnaður til fræðslumála
verða stórum minni, þar sem
aðstaðan er þannig, að skóla-
fólkið er tiltölulega margt á
einum stað, og svo mætti lengi
telja. Einnig yrði meiri menn-
ing og félagslíf fjölbreyttara
innan svona sveitahverfis.
Það hafa verið nokkuð skift-
ar skoðanir manna um það,
hvort beri að reka svona sam-
vinnubúskap sem hlutafélag.
Þannig, að hver fjölskylda eigi
uppistöðu í búinu og það sé
rekið sem hlutafélag með því
að ársarðinum sé hlutfallslega
skipt á milli fjölskyldnanna
innan samvinnufélagsins.
Hin hugmyndin er sú, að bú-
ið sé rekið sem félagsbú í
helztu atriðum, en þá að hver
fjölskylda sé úrskipt með sitt
búfé og sína framleiðslu og
framleiðsluaðferð. Það hefir
mikið að segja, að þessi sam-
vinnubú séu sett á stofn þar
sem ræktunarskilyrði og fram-
leiðslumöguleikar eru beztir
fyrir hendi.
Skilyrði til búskapar hér á
landi eru misjöfn eins og gefur
að skilja.
í hálendissveitunum eru
meiri möguleikar til sauðfjár-
ræktar, þar eru landskostir
betri en í hinum láglendari
sveitum. En í láglendissveitun-
um og þá nær sjávarsíðunni,
eru oft betri rælctunarskilyrði
cg betri möguleikar til naut-
gripaframleiðslu — enda nú
víðast hvar betri samgöngur
og þar fyrir betri aðstaða til
þess að koma framleiðslunni
— mjólkinni — á markaðinn
eða vinnslustaðinn.
Aftur getur verið ástæða til
þess á sumum stöðum, og þá
sérstaklega við sjóinn, að
leggja beri höfuðáhei'sluna á
svínarækt, hænsnarækt o. fl.
Þá getur og komið til mála,
að til séu þeir staðir, þar sem
aðaláhersluna beri að leggja á
garðrækt, t. d. þá í sambandi
við einhvern iðnað, og um
fleii'i og margbreyttari fram-
ieiðslu gæti komið til mála,
eftir staðháttum og möguleik-
um. Ti’austi Þórðarson.