Tíminn - 23.09.1936, Blaðsíða 2

152
TlMINN
Öttinn viö beinar Rosningar
ræður afstöðu meirahlutans á búnaðarþingi
Útvarpsræða Hermanns Jónassonar, forsætísráðherra
Búnaðarfélag- íslands var í
fyrstu félag áhugamanna um
landbúnaðarmál. Fram til árs-
ins 1923 gætti þess miklu
minna en nú í búnaðarmálum,
þótt fyrir það störfuðu oft
dugandi áhugamenn.
En 1923 voru jarðræktarlög-
in samþykkt, og samkvæmt á-
kvæðum laganna tók félagið við
framkvæmd þeirra og síðar
fleiri laga fyrir ríkisvaldið.
Þessi framkvæmd jarðræktar-
laganna var bundin skil.vrðum:
— Landbúnaðarráðherra hafði
samkv. 1. gr. laganna æðsta
vald í rælctunarmálum, og skip-
aði tvo af þremur stjórnendum
félagsins.
Búnaðarfélag íslands gekk að
þessum skilyrðum og breytti
félagslögum sínum samkvæmt
því. Þá sátu á Búnaðarþingi
margir þeirra sömu manna,
sem þar sitja nú. Stjórn fé-
lagsins, sem landbúnaðarráð-
berra skipaði meirihlutann í,
réði samkv. félagslögum mest-
öllu í félaginu. Hún skipaði
búnaðarmálastjóra og aðra
starfsmenn félagsins. Félagið
seldi því sjálft sig' undir eins-
konar ómyndugraforráð land-
búnaðarráðherra með því að
ganga að þessum skilyrðum um
framkvæmd jarðræktarlaganna.
Svo miklu þótti þá skipta, að
félagið hefði framkvæmd jarð-
ræktarlaganna.
Félagið dafnaði nú mjög ört.
Hreppabúnaðarfélögum f j ölg-
aði. Búnaðarfélagið styrktist
vegna jarðræktarlaganna og
fékk. aukna starfskrafta vegna
framkvæmdar þeirra og ýmsra
annara laga fyrir ríkið. — En
smátt og smátt tók að bera á
meinsemdum í félaginu. Búnað-
arfélag íslands var svo sem
kunnugt er, í síðustu kosning-
um, brúkað til hins ítrasta
I Sokkspólitískt.
Þannig var þetta félag, sem
á að vera félag bændanna, þeg-
ar núverandi ríkisstjórn tók
við völdum. Það var ófrjálst
félag, sem ekki réði, hvern það
hafði fyrir framkvæmdastjóra,
réð e k k i sína eigin starfs-
menn, ekki sína félagsstjórn
og var misbrúkað pólitískt, svo
sem mest mátti verða.
Framsóknarfl. vildi, eins og
hann lýsti yfir fyrir kosning-
arnar 1934, gera Búnaðarfélag
Islands að sterku og frjálsu
félagi bænda í landinu. Þess-
vegna féllst hann á það, að
fella niður ákvæði gömlu jarð-
ræktarlaganna um vald ráð-
herra til þess að skipa meiri-
hJuta í stjórn félagsins, og með
atkvæðum Framsóknarmanna
var þetta samþ. á Alþingi 1935.
Jafnframt hafði og á haust-
þinginu 1934 verið samþykkt í
fjárlögunum fyrir árið 1935,
sem skilyrði fyrir fjárframlög-
um til félagsins, að landbúnað-
arráðrerra skyldi samþykkja
val búnaðarmálastjóra og að
búnaðarmálastjóri skuli aðeins
vera einn. Þá skyldi og ríkis-
stjórnin leggja fyrir Alþingi
frumvarp til laga um framtíð-
arskipulag Búnaðarfélags Is-
lands.
Búnaðarfélagsstjórnin sagði
nú upp öllum starfsmönnum
sínum árið 1934, unz séð yrði
hvort Búnaðarþingið, sem kom
saman 1935, tæki við þessum
ákvæðum og skilyrðum fyrir
fjárveitingunni. Búnaðarþingið
1935 féllst þá á þessi ákvæði,
enda eru þau mjög eðlileg og-
sanngjörn, því að búnaðarmála-.
stjóri fer nteð hluta af fram-
kvæmdavaldi ríkisstjórnarinn-.
ar, þar sem iiann -framkvæmir
ýnts landslög, sent Búnaðarfé-
lagi íslánds eru falin og hann
er jafnframt framkvæntda-
stjóri félagsins. Það sýnist því
eðlilegt, að hann sé valinn
með samkomulagi þessara aðila
beggja. Búnaðarmálastjóri var
svo ráðinn með samkomulagi
milli búnaðarfélagsstjórnarinn-
ar og mín á síðastliðnu ári.
Það sem hafði áunnizt fyrir
frelsi Búnaðarfélags íslands
var því þetta: 1) Búnaðarþing-
ið réði nú stjórn sinni, áður
landbúnaðarráðherra að meiri-
lduta, 2) Félagsstjórnin réði
búnaðarmálastjóra í samráði
við landbúnaðarráðherra, 3)
Félagsstjórn skipuð af búnað-
arþingi, réði alla starfsmenn
félagsins, en áður réði þá fé-
lagsstjórn, skipuð að meirihluta
af landbúnaðarráðherra, 4)
Félagið og félagsstjórn réðu
öllum sínunt sérmálunt íhlutun-
arlaust, en áður félagsstjórn,
skipuð að meirihluta af ráð-
herra, 5) Félagið fer með
framkvæmd rnargra mála fyrir
ríkið, án íhlutunar ríkisvalds-
ins, nema ef búnaðarmálastjóra
cg félagsstjórn greinir á, þá
ræður úrskurður ráðherra að
sjálfsögðu. Það ákvæði gilti
bæði samkvæmt gömlu lögun-
um og hinum nýju. Þessi heil-
brigði samningsgrundvöllur
milli Búnaðarfélags íslands og
landbúnaðarráðherra var lagð-
ur á búnaðarþingi 1935 ogþess-
um grundvelli er haldið órösk-
uðuni með jarðræktarlögunum
nýju eins og sjá má ef menn
lesa 3 fyrstu greinar laganna.
Menn skyldi því ætla, að
um þetta gæti ekki orðið á-
greiningur nú á búnaðarþingi,
þar sem frá þessu var gengið
i fyrra með samkomulagi aðila.
En nú þykist búnaðarþingið
ekki vilja samþykkja þann
grundvöll, sem það samþykkti
í fyrra. Það vill ekki, að land-
búnaðarráðherra sé með í vali
Iiúnaðarmálastjóra, sem ekki
liggur þó fyrir að velja nú, en
lá fyrir þá. En þetta atriði mun
nú meir yfirvarpsástæða en á-
greiningur. Það sem ágreiningi
veldur er raunverulega allt
annað. Það er skilyrðið um
beinar kosningar til búnaðar-
þings, sem sett er í jarðrækt-
arlögunum fyrir því að félagið
fari með framkvæmd laganna.
Búnaðarfélag Islands hefir
gamalt og úrelt kosningafyrir-
komulag. Lengi hafði einn æfi-
félagi í Búnaðarfélaginu sama
kosningarétt og heilt hrepps-
búnaðarfélag. Fulltrúar á bún-
aðarþingi eru 14 að tölu. Þeir
eru nú kosnir af búnaðar-
sarnböndunum, en þar mæta
kjörnir fulltrúar hreppabúnað-
arfélaganna. En sumir þessara
fulltrúa með 7 félaga að baki
hafa sama kosningarétt eins og
fulltrúar með 100 félaga að
baki. Sumir hreppar, sem eigá
langt að sækja á sambands-
fundi félaganna eiga þar sár-
fáa fulltrúa, aðrir alla sína full-
trúa. Menn hafa kjörgengi í
stjórn Búnaðarfélags íslands,
þótt þeir séu ekki í neinu bún-
aðarfélagi, eins„og Svavar Guð-
mundsson, sem gekk í félagið
nokkuð'tíöngu:æftór'Að.~hann var
orðnui st jórjiandi 'L Búnaðarf é-
laginu. Iielmingur /ybúnaðar-
þingsf ulltrúa,.er kosinn. á 4 ára
fresti, -Með' þessu kosningafyr-
irkomuiagi er engin trygging
fyrir því, að búnaðaiþingið sýni
vilja og stefnu meirihluta
bændanna j búnaðarmálum og
þá heldur ekki sú félagsstjórn,
sem búnaðarþingið kýs til að
fara með þessi mál. ..
Það sést bezt hvílík skop-
mynd stjóm Búnaðarfélagsins
er orðin, þegar Svavar Guð-
mundsson, sem aldrei hefir
unnið sérstaklega að landbún-
aðarmálum og ekki- var í neinu
búnaðarfélagi er einn aðal-
stjórnandi félagsins.
Þessu kosningarfyrirkomu-
lagi vill Framsóknarflokkurinn
breyta og samkv. 7. gf. jarð-
ræktarlaganna ný.ju er það gert
að skilyrði fyrir því að Búnað-
arfélagið fari með framkvæmd
jai'ðræktarlaganna, að kosn-
ingafyrirlcomulaginu sé breytt
í aðalatriðunum í það horf, að
teknar séu upp befnar kosning-
ar, þannig, að hver bóndi í
hreþpabúnaðarfélagi öðlist rétt
til að eiga þátt í að kjósa full-
trúa á búhaðarþing, að hlut-
fallskoshingar megi viðhafa og
að bak við hverh fulltrúa á
búnaðarþingi standi viss tala
bænda. ' .
Þetta er hirr eðlilega þfóun í
félaginu til þess að gera það
að sjálfstæðri stofnun landbún-
aðarins. •
Því ef félagið á að fara méð
hluta af framkvæmdávaldi rík-
isins, þá er það vissulega sjálf-
sagt, að búnaðarþingið og
stjórn þess sé byggt á lýðræði
og kosningafyrirkomulagi, svip-
uðu því, er framkvæmdavald
ríkisins sjálfs hvílir á.
Og það er nauðsyn vegna
þess, að ef Búnaðarfélag ís-
lands á að verða sterk stofnmi,
sem tekið er tillit til, verður
það að vera tryggt með kosn-
ingafyrirkomulaginu, að bak
við meirihlutavald búnaðar-
þingsins og bak við þá félags-
stjórn, sem búnaðarþingið kýs,
standi meirihlutavilji bændanna
í búnaðarmálum.
Þótt undarlegt megi virðast
vildi meirihluti búnaðarþings,
9 af 14 fulltrúum, ekki fallast
á þetta. Meirihlutinn vill held-
ur afsala Búnaðarfélaginu allri
umsjá með framkvæmd jarð-
ræktarlaganna, en að það komi
fyrir, að bændur ráði því með
beinum kosningum hvernig
búnaðarþingið og stjórn Búnað-
arfélagsins er skipuð. Og þó er
það fyrirsjáanlegt, að ef Bún-
aðarþing afsalar sér fram-
kvæmd jarðræktarlaganna, þá
verður ríkið að taka öll önnur
mál sín af félaginu, því óhugs-
andi er að ríkið láti félagið fara
með sum málanna ef það þarf
að starfrækja búnaðarmáia-
slcrifstofu fyrir framkvæmd
jarðræktarlaganna. Þetta sá
meirihlutinh og viðurkendi. En
þessir 9 menn láta sér það ekki
fyrir brjósti brenna, þótt félag
bændanna afsali sér fram-
kvæmd og umsjá næstum allra
mála fyrir landbúnaðinn — því
það verður að ske heldur en að
bændur fá beinan kosningarétt
í félaginu — og vilji þeirra í
búnaðarmálum fái að ráða.
Þessa limlestingu á félaginu
segist meirihlutinn gera til
þess — til hvers haldið þið,
góðir hlustendur — til þess að
verja frelsi félagsins! En hvað
ér Búnaðarfélag íslands? Eru
það ekki meðlimir félagsins,
bændurnir víðsvegar um landið.
Er. það árás á frelsi þeirra að
þeir fái með beinum kosninga-
rétti, í stað óbeins, að ráða því
Kvérjir’fári 'með umboð þeirra
á búnaðarþingi og hverjir
stjórni félagi þeirra? Er sann-
leikurinn ekki heldur alveg það
gagnstæða — aukið vald og
frelsi félagsmanna.
Hvað á meirihlutinn þá við,
þegar hann segist vilja vernda
frelsi félagsins? Hann á við
það, að félagið séu þeir sjálfir
— meirihluti búnaðarþingsfull-
trúanna. Það er „frelsi“ þess-
ara 9 búnaðarþingsfulltrúa, sem
verið er að vemda — á kostn-
að bændanna. Það er vitað, að
sumir þessara fulltrúa komust
með naumindum inn í búnaðar-
þingið á eigin atkvæði, um aðra
að þeir mundu ekki einu sinni
koma til greina aftur og því
síður kosnir, ef þeir afsöluðu
umboðum sínum og beinar
kosningar færu fram.
„Frelsið“, sem þessir 9 menn
vilja vernda í Búnaðarfélaginu
eru umboð þeirra sjálfra. Og til
þess að vemda þetta „frelsi“ á
að limlesta félagið og láta það
afsala sér flestöllum málum
landbúnaðarins.
Með þessi launráð við íélag-
ið er farið bak við bændurna.
Þess er vendilega gætt að geta
ekki um þessa fyrirætlan í bún-
aðarfélagsskapnum út um land-
ið áður en fulltrúarnir koma til
Reykjavíkur. í nefndaráliti
meirihlutans segir: „Fulltrúar
á þessu búnáðarþingi hafa ekki
eins og sakir standa á bak við
sig almennt neinn kjósendavilja
i þessu málí, sém gefi nokkra
skýra bugmynd um hverja
stefnu meirihluti bænda aðhyll-
ist í þessu máli“. Jarðræktar-
login voru samþykkt fyrir fjór-
um mánuðum. Þessir sömu full-
trúar deildu á 'ríkisstjórnina
fyrir að. ekki vannst tími til að
senda lögin til umsagnar. En
svo köma þeir sjálfir á búnað-
arþing og muna það þá fyrst,
að þeir hafa sjálfir gleymt því
í f jóra mánuði að leita til um-
bjóðenda sinna, og ía að vita
vilja þeirra,— einmitt um það
atriði, sent þeir áttu að taka
ákvörðun urn. Og af því þeir
vita ekki eins og þeir sjálfir
segja „hverja stefnu meirihluti
bænda að hyllist í þessu máli“,
þá taka þeir þá ákvörðun, að
afsala félaginu aðallandbúnað-
armálUnum — til þess að af-
stýra þéim „voða“, að umbjóð-
endur þeirra, bænduntir, fái
beinan kosningarrétt í félaginu!
Mun nú ekki hitt sanni nær,
að umbjóðendur fulltrúanna,
bændurnir, hefðu kosið að full-
trúar þeirra kæmi heim með
beinan kosningarétt þeim til
handa og jafnframt með aukið
vald Búnaðarfélags íslands í
landbúnaðarmálunum ?
Þegar ég sá nefndarálit
meirihlutans, þar sem svo mjög
var rasað um ráð fram, að
bændum fornspurðum, og jafn-
framt tekið fram, að meirihlut-
inn vissi þó ekki neitt um vilja
bændanna í málinu, þá lýsti cg
yfir því, að ég myndi ekki láta
Búnaðarfélagið gjalda hinnar
óhyggilegu ákvörðunar. Ég
lýsti yfir, að ég myndi elcki,
sem þó lá beinast við, taka af
félaginu öll landbúnaðarmál, er
íélagið fer með fyrir ríkið,
heldur aðeins jarðræktarlögin,
eins og ó.umflýjanlegt er. Á
næsta Alþingi myndi þetta
verða að gerast ef fulltrúamir
ætluðu að halda fast við það að
neita félagsmönnum um beinan
kosningarétt og lýðræði í félag-
inu. Ef þeir hinsvegar sæju, að
sér á búnaðarþinginu nú á
næsta vetri og létu bændur fá
beinan kosningarrétt, þá mundi
ég afhenda félaginu aftur fram-
kvæmd jarðræktarlaganna og
láta það halda framkvæmd
annara laga fyrir landbúnað-
inn.
Bændur um land allt!
Nú eru þessir fulltrúar send-
ir heim til ykkar. Ennþá eigið
þið, bændur, að geta komið í
veg fyrir að þeir limlesti Bún-
aðarfélag Islands. Ef þið viljið
Á síðasta Alþingi voru nýju
jarðræktarlögin samþykkt. Á
þingi stóðu mennirnir, sem
vanir eru að láta sérhagsmuni
einstaklinganna sitja í fyrir-
rúmi fyrir hagsmunum fjöld-
ans og hagsmunum komandi
kynslóða, á móti samþykkt lag-
anna, og sérstaklega beittu
þeir sér á móti, sem eiga marg-
ar jarðir, og hafa þegar gert
miklar umbætur á jörðunum,
sem þeir búa á.
Bezt lconi þetta fram í af-
stöðu þeirra til hámarksákvæða
ll. gr. og svo til 17. gr. En
meirihluti þingmanna mat
hagsmuni fjöldans meir en
hagsmuni fárra éinstaklinga.
Þess vegna voru lögin sam-
þykkt.
Síðan er töluvert búið að
ræða um lögin. Það héfír verið
ge’rt nokkuð í blöðunum, mikið
á fundum, en þó mest í viðræð-
um maima á miili. I þessum
umræðum hefir mjög gætt mis-
skilnings eða beinna rang-
færslna og þó alveg sérstaklega
þegar rætt hefir verið um 17.
gr. og ákvæði hennar. Svo
langt hefir þetta gengið, að
Magnús alþingismaður * Guð-
mundsson talaði um 17. gr. í
útvarpsumræðunum á laugar-
dag á þann hátt, að líkast var
því, sem hann hefði aldrei lesið
hana, eða minnsta kosti aldreí
reynt að gera sér nokkra grein
fýrir efni hennar.
Það sem Magmús sagði þá
mun nokkrum. sinnum vera bú-
ið að segja mönnum áður af
andstæðingum laganna. Þeir
hafa reynt að hjúpa þau í einn
samanhangandi blekkingavef,
og þeim hefir líka um stund
tekizt að fá einstaka menn til
að trúa því, að þeir segðu
satt, og það er til, að menn af
þéssari ástæðu hafa ekki látið
mæla jarðabætur sínar nú í
sumar.
Vegna þessa vildi ég fara
nokkrum orðum um greinina.
Ég tel haná langmestu réttar-
bótina, sem fékkst með lögun-
um, og ég tel að hún verði tií
þess að létta bændum í fram-
tíðinni lífsbaráttuna. Og hefði
hún frá því fyrsta verið í lög-
unum, þá má færa sterkar líkur
að því, að skuldirnar sem
margir bændur stynja nú und-
ir, væru miklum mun minni, og
miklu viðráðanlegri.
Ég tel mér standa nærri að
gera þetta, þar sem ég fyrir
fleiri árum síðan hefi rætt
þetta mál, og fundið að því að
svipað ákvæði væri ekki í lög-
um og' nú eru í 17. gr. Ég
tel líka að mér standi það
nærri, sem landbúnaðarnefnd-
armanni, og ég ætla að sá
skilningur, sem landbúnaðar-
nefnd lagði í greinina, verði
láta limlesta félagið ykkar og
skilja það eftir málefnalaust,
til þess að geta haldið við hin-
um gamla kosningarrétti — þá
í'ylgið þið þessum mönnum að
málinu. En ef þið viljið gera
Búnaðarfélag íslands að sterku
félagi, með beinum kosninga-
rétti og viðtæku valdi í land-
búnaðarmálum — þá eigið þiS
að þvinga fulltrúana til að
snúa til baka.
"Spumingin er þessi:
Á Búnaðarfélag íslands að
vera til fyrir þá 9 fulltrúa, sem
meirihlutann skipa, eða á Bún-
aðgrfélag íslands að vera til
fyrir bændastétt landsins?
lagðui' til grundvallar við út-
skýringu á hvað sé með henni
meint, en raunar er greinin
sjálf svo ljós, að um það þarf
elcki að deila.
Hugsunin sem liggur til
grundvallar fyrir efni greinar-
ínnar, er þessi:
Jarði'æktarstyrkurinn hefir
tvennskonar þýðingu. önnur
er sú, að hann léttii' mönnum
að framkvæma umbótina sem
styrkt er, og hvetur menn til
þess. Þessum tilgangi hefir
styrkurinn náð. Jarðabætumar
hafa aukizt og mönnum hefir
\egna styrksins verið léttara
að framkvæma þær, en ella
hefði verið. En auk þessa eiga
umbæturnar sem styrktar eru,
að verða til þess að lífsbarátta
bændanna á jörðunum verði
léttari en hún var, á meðan
umbótin var ekki gerð. Þetta
hefir ekki náðst nema að litlu
leyti. Sá sem var á jörðinni og
fékk styrkinn, hann nýtur arðs-
ins af umbótinni að fullu með-
an hann er kyr á jörðinni. En
hætti hann, þá verður annað
tveggja, að hann selur öðrum
manni jörðina, eða hann bygg-
ir hana. Selji hann jörðina, þá
aðgætir kaupandi sem við tek-
ur, hvers virði endurbótin er,
og kaupir jörðina það hærra,
sem nemur því, sem hann nú
telur léttara að búa á henni.
Sá er selur, er því búinn að
festa verðhækkunina í jörðinni,
búinn að láta viðtakanda borga
sér hana, og þar með búinn að
láta hann vaxta upphæðina það
hátt, að ekkert er betra að búa
á jörðinni, með þeirri vaxta-
byrði, en að búa á henni
án umbótanna. Sé hún ekki
seld, verður hún leigð, og leig-
an þá hækkuð tilsvarandi sem
jörðin hefir batnað.
Þetta hefir komið greinilega
fram hin síðari ár. Fyrst með-
an sömu mennimir bjuggu á
jörðunum og fengu styrkinn,
þá gekk allt vel og menn urðu
þessa ekki varir. En þegar þeir
fóru að selja jarðirnar, þá kom
þetta í ljós. Það munu vera
nokkuð á annað þúsund jarðir,
sem búið er að selja og hækka
vegna styrksins, eða umbót-
anna seni styrkurinn var veitt-
ur fyrir. Þessar jarðir eru bún-
ar að fá yfir 2 miljónir kr. í
styrk. Ef við gerðum ráð fyrir
að jörðin hækkaði í verði, sem
næmi hálfum kostnaði við um-
bót þá, sem styrkur var veitt-
ur til, þá er það yfir 1 miljón,
sem bændur landsins, senr nú
búa á þessum jörðum, þurfa
að vaxta, fram yfir það, sem
verið hefði, ef greinin hefði
alltaf verið í lögunum.
Það er þá líka svo, að meiri
hluti af þeim bændum, sem nú
Framh. á 4. síðu.
Páll Zophoníasson;
17. greinin