Tíminn - 27.10.1937, Blaðsíða 4

184
TÍMINN
Utan úr helmí
Pramh. af 1. siðu.
ir stjórn hans og framkvæmdir
orðið meiri en nokkuru sinni
áður. Einkum hefir hann látið
útrýmingu fátækrahverfanna til
sín taka.
La Guardia hefir þó ekki sízt
unnið sér orðstír fyrir lægni
sína í verkfallsmálum. Það er
talið að hann hafi síðan hann
var borgarstjóri átt persónuleg-
an þátt í lausn 200 kaupdeilu-
mála. Hann hefir hvatt fulltrúa
verkamanna og atvinnurekenda
á sinn fund og oftastnær með
þeim árangri að samkomulag
hefir tekizt. í borgarstjóratíð
hans hefir lögreglan nær aldrei
verið látin blanda sér 1 verkfalls
mál eins og töluvert hefir verið
gert í öðrum borgum. Fyrir
þessar aðgerðir sínar hefir La
Guardia hlotið miklar vinsældir
meðal verkamanna.
í New York er mikið af Gyð-
ingum og nýtur La Guardia yf-
irleitt stuðnings þeirra. Liggja
fyrst og fremst til þess þær á-
stæður að La Guardia er ein-
dreginn andstæðingur fasism-
ans og hefir oft viðhaft svo hörð
ummæli um Hitler að þýzka
stjórnin hefir gert umkvartanir
út af því á stjórnarskrifstofun-
um í Washington.
La Guardia er ítalskur að ætt,
en fæddur og uppalinn í Amer-
íku. Foreldrar hans voru mjög
fátækir, en þó hlaut hann sæmi
lega menntun og var hann um
nokkurt skeið starfsmaður við
amerísku sendisveitina í Buda-
pest. Er málakunnátta hans
annáluð og einnig er hann mjög
elskur að sönglist. Hann átti
sæti á þingi Bandaríkj anna í
nokkur ár áður en hann varð
borgarstj óri.
Vakti hann þar oft mikla at-
hygli, enda er hann manna
lagnastur í því að láta á sér
bera, en slíkt þykir mikill kostur
á amerískum stjórnmálamönn-
um. Eitt sinn, þegar La Guardia
bar fram í þinginu tillögu um
ráðstafanir gegn aukinni dýrtíð,
hafði hann meðferðis hrátt
lambakjöt og svlnslæri og
hampaði því framan í þing-
mennina um leið og hann
sagði frá því, hversu rándýrar
þessar vörur væru orðnar. Frá-
sögn af þessum atburði kom
næsta dag í öllum stærstu blöð-
unum og vakti mikla athygli á
hinum unga þingmanni.
t
Frú Helga Björgvinsðótíir
frá Efra-Hvoli.
Hinn 13. des. 1903 fæddist
þeim hjónunum Björgvin Vig-
fússyni og Ragnheiði Einars-
dóttur austur á Hallormsstað
dóttir, sem var gefið nafnið
Helga.
Þessi dóttir fluttist barnung
með foreldrum sinum á Suður-
land, og ólst þar upp með þeim
og lengst af á Efra-Hvoli.
Þessi dóttir var ekki aðeins
eftirlæti foreldra sinna, heldur
allra hinna mörgu, er áttu þess
kost að kynnast henni og þá
ekki sízt íbúanna í byggðarlag-
inu. Hún var fríð sýnum og
hlý i lund, umhverfis hana
var birta og glaðværð. Þess-
vegna er hennar saknað um-
fram það, sem algengt er, nú
þegar hún hnígur að beði aðeins
33 ára gömul.
Fyrir tveim árum fluttist
Helga úr föðurgarði, er hún
giftist eftirlifandi manni sín-
um, Þórarni Þórarinssyni frá
Valþjófsstað, kennara við Eiða-
skólann. í siðastliðnum mán-
uði lagðist hún á sjúkrahús í
Reykjavík til þess að fá bót
ráðna á kvilla, sem hvorki hana
sjálfa né ástvini hennar grun-
aði að mundi fá þennan endi.
Andlát hennar bar að 27. sept-
ember. Líkið var flutt austur að
Efra-Hvoli tíl heimilis hinna
öldruðu foreldra, og jarðsett 12.
þ. m. frá Stórólfshvolskirkju við
hlið bróður hennar, Einars, sem
lézt á æskuskeiði og af öllum
var talinn hið álitlegasta
mannsefni.
Mega eiginmaður og foreldr-
Verklýðsfélögin
og íasisminn
EStir Þórarinn Þórarinsson, ritstjóra
I.
Frá því var skýrt í útvarpinu
fyrir skömmu, að franska
stjórnin hefði skorað á verklýðs-
félögin að gæta hófs í vinnudeil-
um og sætta sig við úrskurði
gerðardóma. Er þetta ávarp ekki
sízt eftirtektarvert fyrir þá sök,
að 10. og 17. þessa mánaðar fóru
fram mjög harðsóttar bæjar-
stjórnarkosningar í Frakklandi.
Fyrir ári síðan eða rösklega
það, myndu franskir socialistar,
en foringjar þeirra eiga nú sæti
í ríkisstjórninni, hafa talið slíka
áskorun hreinustu íhalds-
mennsku og fordæmt gerðar-
dóma sem fjandsamlegar stofn-
anir í garð verkalýðsins. En hin
mikla verkfallsalda, sem flóði
yfir Frakkland í fyrrasumar,
stytting vinnutímans og kaup-
hækkanirnar, sem fylgdu á eftir
henni, hafa sannfært frönsku
socialistana um þá hættu, sem
stafi af óbilgjörnum verkföllum,
og þá nauðsyn að vinnudeilur
séu leystar á friðsaman hátt.
Það er nú greinilega komið á
daginn, að atvinnuvegirnir í
Frakklandi hafa ekki þolað þær
ráðstafanir, sem þá voru gerðar.
Fjöldi iðnfyrirtækja ber sig ekki
lengur og hafa því.sett stjórn-
inni þá kosti, að annaðhvort
verði þau að hætta störfum eöa
fá einhverja aðstoð þess opin-
bera. Vaxandi halli er á verzl-
unarjöfnuði landsins, því fram-
leiðslan vex miklu minna en
þörfin fyrir aukinn útflutning.
Frankinn heldur stöðugt áfram
að falla, vegna hinnar óvissu og
geigvænlegu framtiðar, sem
hvílir yfir atvinnuvegunum.
Foringjar socialista fara þess
vegna fram á það við liðsmenn
sína, að stofna ekki atvinnuveg-
unum í meiri voða með óbil-
gjörnum kaupkröfum og verk-
föllum. Þeir sjá, að slíkt myndi
þýða þá auknu örðugleika fyrir
atvinnulífið að óvíst er, hvort
fram úr þeim yrði ráðið.
II.
Franskir socialistar hafa
þannig komið auga á þá hættu,
sem fylgir misbeitingu verkfalls-
réttarins. En vel hefði þeim og
öðrum socialistum, sem svipað
er ástatt um, mátt vera það
ljóst fyrir löngu.
Það er viðurkennt í öllum lýð-
frjálsum löndum að verkfalls-
rétturinn sé verkamönnum ó-
missandi réttindi. Hann sé ör-
uggasta vörnin gegn ofríki at-
vinnurekendans alveg eins og
kaupfélögin séu traustasta vígið
gegn óbilgirni milliliðanna.
Hinsvegar hefir hjá leiðtogum
verkamanna ríkt mjög ólíkur
skilningur á því, hvernig þessum
réttindum skyldi beitt.
í tveim stórum löndum, Þýzka
landi og Ítalíu, ríkti sá skilning-
ur á verklýðssamtökunum meðal
margra forystumanna þeirra, að
þeim væri heimilt að einskis-
virða skipulag og hagsmuni þjóð
félagsins. Með mikilli hörku var
tjóni og að reynt sé í lengstu lög
barizt gegn því, að nokkrar regl-
ur yrðu settar um tilhögun
vinnudeilna og sáttaumleitanír.
í Ítalíu fótumtróðu margir verk-
ar vera þess fullviss að þeim er
vottuð samúð og hluttekning
langt um fram það, sem sýni-
lega verður við komið við and-
lát og jarðarför Helgu heitinn-
ar. X.
fallsleiðtogar eignarréttinn og
létu taka verksmiðjurnar af
eigendum þeirra með valdi. Hin
minnstu smáatriðl, oft óskyld
raunverulegum hagsmunum
verkamanna, voru látin leiða til
verkfalla. Orsök þeirra virtist
helzt sú metnaðartilfinning for-
sprakkanna, að geta látið aðra
kenna á valdi sínu. f kröfum um
kjarabætur var ekki tekið tillit
til ástands og afkomu atvinnu-
veganna, heldur hugsað um það
eitt, að geta skreytt sig með því
í augum verkamanna, að hafa
knúð fram þetta og þetta mikla
kauphækkun. Og aldrei var
neitt um það hirt, hversu mikið
tjón þjóðfélagið sjálft hlaut af
hinum mörgu, langvarandi 111-
deilum verkamanna og vinnu-
veitenda.
Þetta framferði verklýðsleið-
toganna var ein aðalástæðan til
þess að fasismanum tókst að
festa rætur hjá millistéttum
þessara landa og einnig meðal
verulegs hluta verkafólksins.
Mönnum ógnaði hið löglausa of-
beldisathæfi og ósjálfrátt sner-
ist andúðin gegn því upp í fjand-
skap gegn réttindum verka-
manna. Meðal margra verka-
manna, sem vildu vinna en voru
látnir leggja niður störf vikum
og mánuðum saman, festist rót-
gróið hatur gegn verkfallsleiðtog
unum. Langalvarlegast var þó
hið mikla tjón, sem verkföllin
höfðu fyrir atvinnulífið í heild.
Fjöldi fyrirtækja varð févana
og hætti störfum beinlinis af
þessum ástæðum og áhugi at-
hafnamanna um að beitast fyrir
nýjum atvinnurekstri, þvarr að
sama skapi og vinnufriðurinn
varð ótryggari. Þannig orsökuðu
hin tíðu verkföll stóraukið at-
vinnuleysi, auk þess vinnutaps,
sem þeim hlaut að vera samfara.
Þannig áttu verklýðssamtökin
einhvern drýgsta þáttinn í að
eyðileggja sig sjálf með því að
hjálpa fasismanum beint og-
óbeint til valda. Með herfilegri
misbeitingu á valdi sínu, sköp-
uðu þau þann jarðveg, sem
reyndist fasismanum heppilegur
til vaxtar. Fólk aðgætti það ekki
í örvinglan sinni, að fasisminn
færði því enn meira ófrelsi og
rangindi. Því fannst ástandið
orðið svo óþolandi, að allt annað
hlyti að vera betra.
III.
í öðrum löndum, t. d. á Norð-
urlöndum, hafa verklýðssamtök
in farið allt aðra leið. Þau hafa
yfirleitt kappkostað, þó nokkrar
undantekningar séu til, að beita
ekki meiri hörkubrögöum en
nauðsyn hefir krafið, og gera
ekki ósanngjarnar kröfur til at-
vinnuveganna. í flestum þessum
löndum hafa fljótlega eftir að
vinnudeilurnar hófust, komizt á
ákveðnar reglur, sem miða að
því að firra báða aðila óþörfu
að leysa deilumálin, án þess að
til verkfalls þurfi að koma. —
Samtökin hafa virt eignarrétt
atvinnurekandans og hliðrað
sér hjá að stofna til verkfalla,
án þess að gild rök væru fyrir
hendi. Þau hafa með festu og
gætni unnið sér það álit, að
menn líta orðið á þau, sem ó-
missandi hluta í þjóðfélags-
byggingunni, er skapi hollt
jafnvægi á móti yfirgangi
hinna sérdrægu yfirstétta.
Reynslan er sú, að þar sem
verklýðssamtökin hafa fylgt
þessari stefnu, hefir árangurinn
af störfum þeirra orðið mestur
og farsælastur fyrir verkalýð-
inn. Hvergi búa verkamenn við
betri kjör en á Norðurlöndum,
þar sem verklýðsfélögin hafa
tamið sér þessi gætnu en mark-
vísu vinnubrögð. Þar standa
þau nú líka í mestum blóma og
þar hefir fasismanum veitzt
örðugast að festa nokkrar var-
anlegar rætur.
Franskir sósíalistar virðast
nú hafa séð, að hyggilegast er
að taka upp þessa stefnu, en
hverfa frá hinni, sem átti sinn
mikla þátt í að skapa fasismann
í Þýzkalandi og Ítalíu.
En hvert stefnir verklýðs-
hreyfingin á íslandi? Fylgir
hún fordæmi Norðurlanda, eða
þræðir óhappaleiðir hinna
hrundu verklýðssamtaka í
Þýzkalandi og Ítalíu?
IV.
í undanförnum greinarköfl-
um hefir verið sýnt fram á með
hliðsjón af störfum erlendra
verklýðssamtaka, hversu geysi-
mikil áhrif starfsemi þeirra
getur haft á það, hvort fasism-
inn nær að blómgast eða ekki.
í Ítalíu og Þýzkalandi átti hið
löglausa atferli verklýðsleiðtog-
anna verulegan þátt í sigri fas-
ismans, á Norðurlöndum hafa
verklýðsfélögin verið ein örugg-
asta vörnin gegn ásókn öfga-
stefnanna.
Þessi reynsla erlendra þjóða
hlýtur að valda því, að allir ein-
lægir vinir lýðræðisins hér á
landi horfa fram á það með
talsverðum ótta, hversu mjög
störf ýmsra ísl. verklýðsleið-
toga bera orðið keim af stefnu
hinna hrundu verklýðssamtaka
í einræðislöndunum.
Hér í bænum er t. d. nýlokið
svonefndu kolaverkfalli. Það
mun leitun á verkamanni, sem
ekki viðurkennir, að það verk-
fall hafi verið með öllu tilefnis-
laust. Stjórn Dagsbrúnar tekur
þar upp afskipti af kaupgjalds-
máli, sem heyrði undir annað
fagfélag og var Dagsbrún þvi
alveg óviðkomandi. Málið var
heldur ekki komið á það stig, að
nokkurt útlit væri fyrir að ekki
væri hægt að leysa það á frið-
samlegan hátt.
En þá bar svo við, að Reykja-
víkurbær átti von á kolaskipi og
stöðvun þess gat orðið bænum
óþægileg. Stjórn Dagsbrúnar
fær því þá hugmynd, að ef hún
stöðvi skipið, geti hún ef til vill
neytt bæinn til að verða við
kröfu kyndaranna og þá hljóti
hún, en ekki Starfsmannafélag
Reykjavíkur heiðurinn af kaup-
hækkuninni.
Það er alveg augljóst mál, að
hugsanagangur Dagsbrúnar-
stjórnarinnar hefir verið á
þessa leið. Hún heldur sig sjá
góðan leik á borði til að auka á-
lit sitt og ímyndar sér að þetta
muni allt ganga eins og í sögu.
Bærinn muni strax láta undan,
þegar honum er sýnt í tvo heim-
ana. Hún skeytir því engu, þótt
hún gangi með þessu inn á vett-
vang annars fagfélags, án þess
að vera um það beðin. Hún hirð-
ir ekki um það, þótt hún brjóti
með þessu gerða samninga frá
síðastliðnu sumri, þar sem sam-
ið var m. a. um ákveðinn kaup-
taxta fyrir alla meðlimi félags-
íns. Hún hirðir ekkert um það,
þó heimskulega eða ólöglega sé
til verkfallsins stofnað.
Hennar eina kappsmál er það,
að verða fyrri til en Starfs-
mannafélag Reykjavíkur, að
knýja fram kauphækkunina.
Þessi kauphækkunarmetnað-
ur Dagsbrúnarstjórnarinnar var
orsök kolaverkfallsins. Hann
var líka orsök þess, að stjórnin
hafði hugsað svo skammt og ó-
vandlega, að hún sá ekki, að
þannig var til verkfallsins
stofnað, að öll vopn hlutu að
snúast við I höndum hennar, og
endalokin urðu líka mesta verk-
fallsfýluförin, sem Dagsbrún
hefir enn farið á öllum starfs-
ferli sínum.
V.
Sú aðferð, sem stjórn Dags-
brúnar viðhafði í þessu máli,
var nákvæmlega hin sama, og
fylgt var af verklýðsfélögunum
ítölsku. Þar var ekki verið að
hugsa um að búa í haginn fyrir
friðsamlega lausn málanna,
heldur beitt frekju, hótunum og
ofbeldi, alveg eins og í þessu
verkfalli. Það var ekki verið að
nota verkfallsréttinn til að
vinna með festu og gætni fyrir
heildarhagsmuni verkalýðsins,
heldur til að þóknast ofurkappi
og metnaðartilfinningu mis-
jafnlega góðgjarnra æfintýra-
manna, sem höfðu komizt á ein-
hvern hátt í leiðtogastöðu.
Það þarf enga framsýni til að
sjá, að haldi Dagsbrún og önnur
verklýðsfélög hér áfram slíku
háttalagi, mun fljótlega sækja í
það horf, að hér verður stjórn-
laust þjóðfélag. Þess myndi þá
ekki langt að bíða, að reynt yrði
að beita ríkið, samvinnufélögin
og smáatvinnurekendur til
sveita svipuðum fantabrögðum
og Reykjavíkubæ voru sýnd í
þessu máli. Fyrir ríkið yrði þá
annað hvort að gera, að beygja
sig undir ok ofbeldismannanna
eða gera þær ráðstafanir á móti,
sem gætu komið að haldi.
Það er ekki ólærdómsríkt að
athuga það, hverjir það eru,
sem hafa fagnað yfir þessu
verkfalli. Það eru ekki verka-
mennirnir, sem voru látnir
leggja niður vinnu. Það eru ekki
félagsmennirnir í Dagsbrún,
sem sjá aö félag þeirra hefir
ekkert unnið á þessu verkfalli,
en hinsvegar tapað töluverðu í
áliti og opinberað að það hefði
mjög ógætna og lélega forystu.
Dagsbrún er líka áreiðanlega
veikari nú en fyrir verkfallið.
Vantraustið á félagsstjórninni
hefir aukizt, en undirstaða
þess, að verklýðsfélagsskapur
geti verið sterkur, er að félags-
mennirnir geti borið fullt traust
til félagsstjórnarinnar, þegar
vanda ber að höndum.
Þeir, sem hafa fagnað yfir
þessu verkfalli, eru fasistarnir
og þeirra málgögn. Dag eftir
dag hefir Morgunblaðið teygt
lopann um þetta verkfall, og
sýnt fram á þær lögleysur, sem
þar voru framdar. Það er ekki
af því að Morgunblaðið, blað
helztu lögbrjóta og stórsvindl-
ara landsins, láti sér svo mjög
annt um lög og rétt. Það stafar
af þeirri ástæðu, að Morgun-
blaðið veit, að það hafa verið
slík glappaskot og ofbeldisverk
verklýðsfélaganna annarsstað-
ar, sem hafa komið fasismanum
til valda. Það veit, að íslenzka
þjóðin er í eðli sínu friðsöm og
andvíg ofbeldi, og að verka-
menn í Dagsbrún eru að missa
traustið á stjórn sinni. Þess
vegna reynir blaðið að nota
þetta tækifæri til hins ítrasta
og ef það fær mörg slík tæki-
færi, er enginn kominn til að
segja, að leikur þess muni ekki
heppnast.
Það er þetta, sem verkamenn
í Dagsbrún og annarsstaðar
ættu að athuga vel. Þeir þurfa
ekki annað en að lesa Morgun-
blaöið til að komast að raun um
að afturhaldinu þykir ekkert
betra en að verklýðsfélagsskap-
urinn hér undir forystu Guð-
mundar Ó. og slíkra manna,
vinni sjálfur að því, að grafa sér
svipaða gröf og þá, sem geymir
leifar hans í Þýzkalandi og ít-
alíu. Frh.
Loðdýralánadeíldm
og slarisemí hennar
Landbúnaðarráðuneytið hefir
birt tvær reglugerðir varðandi
Loðdýrarœkt, aðra um loðdýra-
rækt almennt og hina um Loð-
dýralánadeild Búnaðarbanka ís-
lands. — í sambandi við það hef-
ir blaðið átt viðtal við aðal-
bankastjóra Búnaðarbankans,
Hilmar Stefánsson, og spurzt
fyrir um störf þessarar nýju
lánadeildar.
— Hve mikið verður lánað og
hvenær hefjast útlán?
— Heimilt er að lána allt aö
100 þúsund krónur á ári hverju í
fimm ár.
Fé sjóðsins er 10 þúsund króna
styrkur úr ríkissjóði árlega í 5 ár,
en auk þess ábyrgist ríkissjóður
allt að 100 þúsund krónur árlega
í 5 ár.
Samkvæmt lögunum má lána
40—60 af hundraði af matsverði
loðdýragarðs — það er af saman
lögðu matsverði dýra og girðinga
— og fer um lánsfjárhæð meðal
jj annars eftir því, hvort um verð
j! ur að ræða einstaklingsbú eða
félagsbú, en ekki þarf að gera
ráð fyrir að nokkru sinni verði
lánað yjir 50 af hundraði af
matsverði loðdýragarðs. Búizt er
' við að útlán geti hafizt um miðj-
an nœsta mánuð.
;j — Og hvaða skilyröi setur
bankinn fyrir lánveitingu til loð-
j dýragarðs?
— Lán til loðdýragarðs fær
j enginn fyrr en loðdýragarður sá,
er veðsetja á, er að fullu kominn
upp, og fyrir liggja veðbókar-
vottorð og vottorð ráðunauts um
garðinn og til þess að lánsskjöl
séu í lagi, ef um samvinnubú er
að ræða, verður félagið aö vera
stofnað samkvœmt lögum um
samvinnufélög og lögskráð.. Veð-
bókarvottorð viðkomandi sýslu-
manns og ráðunauts fylgi einnig
að sjálfsögðu.
— Hversu hátt verða svo dýrin
metin og hversu fer ef ekki verð-
ur staöið í skilum?
— Mat dýra ákveður lánveit-
andi og ráðunautur á hverjum
tma, og mun þar verða farið lítiö
eitt upp fyrir skinnaverö. Beztu
dýr verða sennilega ekki metin
hærra til lántöku en 300 til 400
krónur og lakari dýr þaðan af
minna. Eftir því ætti lán til bús
með fjórum fyrsta flokks silfur-
| refum að verða 600 til 700 krón-
' ur, auk láns út á girðingar, en
hvað viðvíkur girðingunni, verð-
ur sennilega lítið tillit tekið til
annars en aðkeypts útlends efn-
is og vinnu kunnáttumanna, ef
um verður að ræða.
Verði vanskil, verður fyrst
gengið að búinu. Nægi það ekki
til fullrar greiðslu láns, er lán-
takandi, svo sem venja er til,
skuldbundinn persónulega fyrir
eftirstöðvum og verður hann að
greiða þær.
Að lokum kvað bankastjórinn
lán ekki verða veitt að þessu
sinni, öðrum en þeim, sem búa á
fjárpestarsvæðinu og þá fyrst
þeim, sem orðlð hafa fyrir mestu
tjóni af völdum veikinnar.
BETKI9
J. GRVNO’S
ágæta hoílenzka reyktóhak
VSBÐ:
ÁROMATI8CHER SHAG kostaar br. 1,05 Vso
FEINRIKCHENÐER SHAG — — 1,15---
Fæst f ðllum verzlunum.