Tíminn - 03.12.1936, Blaðsíða 2

194
TlMINN
Píslarvottar!
Þegar F r amsóknarf lokk-
urinn á ekkí iulltrúa í
ríkisstjórnínni
Ölafur Thors er nýkominn
úr siglingu. Ekki er vi'tað, til
hvaða gagnsemdar þetta ferða-
lag hefir orðið fyrir land og
lýð eða hvorum ferðakostnað-
urinn hefir verið færður til
skuldar, Kveldúlfi eða „fram-
kvæmdastjóranum“. En Ólafur
lætur nú Mbl. birta við sig
langt „viðtal" um hitt og þetta.
I fyrrahluta viðtalsins eru
ýmsar „fréttir“ frá Bretlandi,
en þar segir Mbl., að Ólafur
hafi dvalið undanfarið. Skýrir
Ó. Th. meðal annars frá því, að
atvinnuleysi sé „lítið“ í Eng-
landi. Þar voru þó 1 millj.
600 þús. menn skráðir at-
vinnulausir þegar síðast var
um þetta vitað. Eftir því ættu
hér á landi að vera skráðir
4000—5000 atvinnuleysingjar,
og myndi enginn kalla það
„lítið“ nema Ó. Th. og hans
líkar. Þá er hann eitthvað að
fræða Mbl. á því, að núverandi
stjórn í Bre'tlandi sé á móti
háum sköttum. Skattar í Bret-
landi eru samt miklu hærri
pr. íbúa en hér á landi eða
nokkursstaðar á Norðurlöndum
og sumir skattar hafa beint
verið hækkaðir í tíð núverandi
Bretastjórnar — samhliða
aukningu vígbúnaðarins. En
Ó. Th. álítur kannske að það sá
léttbærara fyrir almenning og
atvinnuvegina að borga skatta
til að byggja stríðsskip og
hernaðarflugvélar, eins og
Bretar gera, en að borga til
vegalagninga, pg annara verk-
legra framkvæmda, til að fjölga
býlum í landinu o. s. frv. Hann
álítur ef til vill að það sé arð-
vænlegra að verja fé til að
koma upp manndrápstækjum
en t. d. að tryggja sig gegn
sjúkdómum. En hvað sem Ó.
Th. annars álítur um þetta —
þá þarf hann ekki annað en að
líta á fréttaskeytin í sínu eigin
biaði til að sjá, að í Bretlandi
eru bæði háir skattar og mikið
atvinnuleysi.
Það má sjálfsagt til sanns
vegar færa, að þessi „frétta“-
flutningur Ó. Th. — sem að
vísu ber vott um óráðvendni
eða fáfræði á slæmu stigi —
I.
Fyrir skömmu var ég nálega
þrjár vikur á ferð um báðar
Skaftafellssýslur á hestum, í
bílum og bátum, eítir því sem
við átti. Ég kom á fjölmörg
heimili, kynnti mér bygginga-
lag og hitunarskilyrði í þess-
um byggðum, og tókst með
samtali og fundarhöldum að
mynda mér skoðun um margs-
háttar umbætur, sem verið er
að vinna að, eða geta komið á
næstu árum. I eftirfarandi
grein mun ég víkja að nokkr-
um af þessum atriðum.
n.
Á leiðinni austur yfir Rang-
árvaliasýslu kemur mér 1 hug
fundurinn 1928, þegar Vatna-
iélag Rangæinga var stofnað.
Ég hafði kvatt áhugamenn úr
sýslunni á fund í miðju héraði
til að ræða um hversu hægt yrði
að vinna að því að „stokk-
leggja“ hin miklu vötn, og
brúa Markarfljót um leið.
Vatnafélagið var myndað, og
undir stjóm þrautseigra bænda
eins og Sigurþórs í Kollabæ og
Sigurðar á Barkarstöðum, svo
að tveir einir séu nefndir, tókst
að skapa samhug og áhuga í
eýsiunnj í stað suadrungar og
sé of ómerkilegur til að vera
umtals verður. Enda er það
víst ekki aðal tilgangur „við-
talsins“ að segja þessar er-
lendu „fréttir".
Viðtalið — eða síðari hluti
þess — sýnist eiga að vera
undirbúningur í þá átt að gera
Ólaf og bræður hans að píslar-
vottum í augum almennings,
ef svo kynni að fara, að bank-
arnir gengju að milljónaskuld-
unum hjá Kveldúlfi og létu
taka hann til gjaldþrotaskipta.
Mbl. hefir verið að ala á því
hvað eftir annað nú undanfar-
ið, að uppgerð Kveldúlfs myndi
standa fyrir dyrum, og í því
sambandi a. m. k. einu sinni
látið orð falla í þá átt, að
rekstur fyrirtækisins myndi
ekki í því lagi sem skyldi. —
Enda er það vitað, að einnig
meðal pólitískra samherja ó.
Th. eru fjármálamenn, sem
telja slíka ráðstöfun eðlilega —
og láta stjómmálaaðstöðu sína
að sjálfsögðu ekki hafa áhrif
á þá skoðun. Hinsvegar hefir
enn ekki borizt vitneskja um,
að bankarnir hafi aðhafst neitt
í. þessu máli, a. m. k. ekki
bankamir hér. En auk þeirra
5 miljóna, sem talið er, að
fyrirtækið skuldi bönkunum
hér, mun það skulda fram und-
ir eina milljón erlendis.
Það má vel vera, að Ólafur
hafi fengið eitthvert veður af
því í utanförinni, að hinir er-
lendu .lánardrottnar Kveldúlfs
séu famir að ókyrrast og þess
vegna hafi hann talið rétt að
flýta sér að sýna framan í
píslarvottsásjónuna. Og það
má vel vera, að almenningur í
landinu kenni í brjósti um þá
Kveldúlfsbræður, ef þeir verða
krafðir um slculdir sínar. Sjálf-
ur prédikar ólafur í blöðum
sínum, að óþarfi sé að vor-
kenna atvinnuleysingjunum
í Reykjavíkurbæ. Þeir hafa
atvinnubótaféð og jafnvel at-
vinnuleysistryggingu og þurfi
ekki neinu að kvíða. Ef Kveld-
úlfur væri gerður upp, gæti á-
reiðanlega aldrei ver farið en
svo, að Ólafur og bræður hans
stæðu í sporum þessara manna.
innbyrðis ótta, sem áður hafði
gætt milli sveita og hreppa.
Eftir þingrofssigurinn 1931
tókst Sveinbirni Högnasyni að
fá lögfest brúarskipulag, sem
fylgt hefir verið um þessi
miklu vötn. Um sama leyti
setti Páll Zophoniasson af stað
íjársöfnun þá, sem gerði kleift
að brúa vötnin. Og nú í haust
sendi Hermann Jónasson
myndarlegan hóp af piltunum
á Litlahrauni austur að Dimon
til að byrja á hinni miklu fyr-
irhleðslu. Á þann hátt verður
Álunum og Affalli veitt undir
brúna á Markarfljóti. Síðan
verða styrktir garðamir, sem
vernda Eyjafjöll, og nýr garð-
ur byggður frá Markarfljóts-
brú niður með ánni að vestan
til að beina vatnsflaumnum út
í haf. Að lokum verður svo
hiaðið fyrir Þverá sjálfa, en
áveituskurðir grafnir gegnum
fyrirhleðslumar, eftir því sem
með þarf í Landeyjum.
Hér hafa samvinnumenn tek-
ið að sér forustu um verk, sem
aðrir vanræktu og hugðu jafn-
vei óleysanlegt með öllu.
HX
Bifreiðin rennur austur und-
ir Eyjafjöll, yfir Mýrdalinn og
1 Þeir myndu alveg vafalaust fá
atvinnubótavinnu í Reykjavík
hlutfallslega við aðra, og hjálp
frá atvinnuleysistryggingunni
undir eins og hún er komin til
framkvæmda. Og eitthvað ættu
þeir að vera betur undir at-
vinnuleysið búnir en algengir
verkamenn á eyrinni. ólafur
segir sjálfur í gær, að.þeir af
„framkvæmdastjórninni“, sem
ekki er búið að koma í fóður
lijá S. í. F. hafi 42 þúsund
kr. hjá Kveldúlfi í föst laun,
en allir vita, að föstu launin
eru ekki nema hluti hinna
raunverulegu launa. ólafur
gleymir t. d. að geta um ihús-
í byggingalánin vaxtalausu og
cnnur álíka þægileg hlunnindi.
Þá „eiga“ þeir líka nokkra sum-
arbústaði á nafni Thor Jens-
ens vestur við Haffjarðará,
og var sá húsakostur talsvert
aukinn á sl. sumri. Má vera, að
það hafi verið gert með nokk-
urri fyrirhyggju, til hjálpar
i hugsanlegu atvinnuleysi á
næstunni. Og ekki sýnist held-
ur alveg útilokað, að þeir
bræður gætu átt eitthvert at-
livarf á Korpúlfsstöðum eða í
vissum „forretningum", sem
þeir hafa verið að koma sér
upp hér í bænum síðustu árin.
Þeim, sem mest kynnu að
finna til með Kveldúlfsbræðr-
um, myndu áreiðanlega verða
allar þessar staðrejmdir til
mikillar fróunar.
Hinsvegar verður að telja
það talsvert hæpið að fallast
á þann hugsanagang ólafs, að
alls ekki megi gera fyrirtæki
gjaldþrota, jafnvel þó að þau
eigi hvergi nærri fyrir skuld-
um, hagur þeirra fari versn-
andi og hætta sé á, að þau fari
að rýrna óeðlilega. Þó að heil-
um stét'tum eða hreppsfélögum
hafi verið vei'tt ríkishjálp,
þá mun flestum öðrum en Ólafi
sýnast það nokkuð annað mál.
Eða finnst Ólafi Kveldúlfsfjöl-
skyldan vera þjóðfélaginu eins
mikils virði og öll bændastétt
eða smáútgerðarmannastétt
landsins?
Að öllu þessu athuguðu,
ætti Ólafur að bíða með að
setja á sig „þyrnikórónuna“,
— þangað til hann sér, að al-
menningi er farið að vökna um
augun út af meðferðinni á
Kveldúlfsfjölskyldunni.
austur í Landbrot. Síminn ligg-
ur um -allar sveitir, sumstaðar
jafnvel heim á hvern bæ. Þor-
leifur Jónsson í Hólum var for-
göngumaður málsins á þingi
cg beitti við framgang þess
allri sinni lægni og vinsæláum.
Síðan var verkið framkvæmt
af stjórn Framsóknarflokksins
1927—31. Merkilegt er að sjá
mun áhugans í þessum efnum
milli sveita í Vestur-Skafta-
fellssýslu eftir því hvort þær
hneigjast til umbóta eða kyr-
stöðu. Umbótamennimir hafa
fengið símalínu frá Klaustri
inn á flesta bæi í Landbroti,
Meðallandi og út í Álftaver, en
í byggðinni austan við Klaust-
ur eru símstöðvar fáar, og að
ýmsu leyti illa settar. Kyr-
stöðumennimir hafa ekki fund-
ið ráð til að leysa vandann bet-
ur. Þorbergur Þorleifsson al-
þingismaður í Hólum hefir
Jialdið áfram stefnu föður síns.
Ilonum hefir tekizt með sér-
stakri útsjón og lægni að koma
á einkasímakerfi um mikinn
hluta af hreppnum inn af Höfn
í Horaafirði. Ég hygg að 18
bæir hafi fengið þar sinn
einkasíma. Þá hefir hann und-
irbúið stutta símalínu út að
Homi, norðan við innsigling-
una til Ho'rnafjarðar. Nokkur
sveitaheimili fá þá síma til sín,
en sjómenn af öllu Austur-
Eina hættan, sem vofir yfir
frelsi og framtíð Islands er frá
cfbeldisstefnunum. Islenzka
ííkið leið undir lok, þegar for-
íáðamenn Sturlungaaldarinnar
leystu upp lögskipað ríki, og
tóku rétt sinn með ofLeldi. 4
síðari tímum hefir hvað eftir
annað legið við stórvandræð-
um hér á landi í skiptum svo-
kallaðra fátæklinga við svokall-
að auðvald í kaupstöðum
londsins. FramsóknarPokkur-
inn hefir jafnan borið klæði á
vopnin. Flokkui samvinnu-
manna úr dreifbýlinu hefir
orðið mannasættir milli hinna
fjölmennu s’tétta í ungum bæj-
um með félagsmálaþróun á
gelgjuskeiði.
Mönnum er enn í minni
{■.ingið 1925. Ihaldið var þá við
stjóm o g hugðist að slá
verkamenn bæjanna niður með
hervaldi.
Jón Magnússon kom þá með
herfrumvarp sitt. Stjómin átti
að geta boðið út mörg þúsund
mönnum. Það átti að láta þann
her, búinn hæfilegum tækj-
um, draga úr sjómönnum og
verkamönnum allar glæsivonir
um frjálsa framtíð.
Framsóknarflokkurinn lagði
þá allan mátt sinn fram til að
afstýra þessu hervirki. Blöð
flokksins, þingmenn og kjós-
endur stóðu saman um að
láta þjóðina ekki vígbúast í
tvær fjandsamlegar sveitir. Án
Framsóknarflokksins hefði Jón
Magnússon komið máli sínu
fram og hin nýja Sturlungaöld
í bæjunum getað hafizt þegar í
stað.
En hersöfnun Jóns Magnús-
sonar 1925 var brotin á balc
aftur. Skömmu síðar 'tapaði
ihaldið pólitískum völdum. Nú
\erandi stjómarflokkar unnu
eaman að margháttuðum fram-
forum í nálega fjögur ár. All-
an þann tíma heyrðist ekki
talað um að landið þyrfti her
til að slá sjómenn og verka-
menn niður.
landi, sem stunda útræði frá
Ilöfn á hverjum vetri, fá stór-
lega aukið öryggi með þessum
síma að Homi. Kyrstöðumenn
í héraðinu hafa reynt að
spilla fyrir þessu máli, en ekki
tekizt. Líklega hafa þeir eklci
leitt hugann að því að barátta
sjómannanna er nógu áhættu-
söm, þó að reynt sé að gera
sem mest til að draga úr hætt-
unni.
Mýramar eru hin frjóa og
þéttbyggða sveit sunnan við
Hornafjarðarfljót. Ég var þar
á fjölmennum fundi í rúmgóðu
en ekki fullgerðu fundarhúsi,
sem sveitin hafði reist. Bænd-
ur ræddu þar áhuga- og vanda-
mál sín. Eitt af þeim var síma-
•málið. Þorbergur Þorleiísst-n
hefir fengið fjárveitingu í
landsímalínu yfir sveitina. En
nú kom til mála að gera hið
sama og í Nesjum: að breyta
símanum að nokkru leyti í
cinkasíma, gegn sérstöku fram-
lagi frá bændum. Leggja síð-
an aukaþráð frá Mýrum yfir
að Hólum og koma Nesjum og
Mýrum þannig í beint samband
innbyrðis, og við verzlun
bænda á Höfn, Kaupfélag
Austur-Skaftfellinga, sem er
forsjón allrar sýslunnar í verzl-
unarmálum. Takist þetta hafa
tveir fjölmennir hreppar síma-
samband innbyrðis milli flestra
Vorið 1932 fórum við Tr. Þ.
úr landsstjóminni, en raun-
verulega tóku við þrír íhalds-
menn. I tvö ár réði íhaldið
flestu á þingi og í stjórn lands-
ins. Brátt fanst í Reykjavík,
að hin mildandi áhrif Fram-
sóknarflokksins voru hætt að
starfa. Fáum vikum eftir að
íhaldið kom í landstjórnina
réðist kommúnistaskríll á
Knút Zimsen borgarstjóra, svo
að líf hans var í hættu. Og um
haustið 9. nóv. 1932 sló í opinn
bardaga á götum Reykjavíkur.
Hinir svokölluðu ríku höfðu
sýnt fátæklingunum rangsleitni
og ódrengskap. En í stað þess
að bæta úr málinu með viti og
manndómi, báru kommúnistar
olíu á eldinn. öfgamenn íhalds
og kommúnista sköpuðu hina
sorglegu reynd af lífi höfuð-
staðarins, sem kennd er við 9.
nóv. 1932.
íhaldið sat enn við völd í
hálft annað ár. Á þeim tíma
kom það sér upp her, sem kost-
aði ríkið hálfa miljón króna.
Auk þess höfðu Jenssenssynir
æft nazistaskríl í Kveldúlfs-
portinu. Eftir kosningaósigur
þann, sem íhaldið ætlaði að
vinna vorið 1934 átti að beina
bæði hvíta hemum og liðinu
úr Kveldúlfsporti að verka-
mönnum. Það átti að brjóta
sjálfstæði þeirra, lækka lífs-
kjör þeirra frá því sem var og
er.
Sigur framsóknarmanna vor-
ið 1934 breytti aðstöðunni í
landinu. Hvíti herinn var leyst-
ur upp. Skríllinn úr Kveldúlfs-
portinu hvarf í skúmaskot sín.
Friður og ró drottnaði yfir
landinu. Framsóknarflokknum
hafði enn tekizt að gera foæja-
fólkinu líft að lifa í bæjunum.
J. J.
Ferdamenn
ættu að skipta við Kaupfélag
Reykjavíkur. — Þar hafa þeir
tryggingu fyrir góðum og 6-
dýram vörum.
bæja og við kauptún si'tt og
verzlun. Slíkar framkvæmdir
gera þeir einir, sem eru djarf-
ir og duglegir umbótamenn.
IV.
Margar eru brýrnar, sem
Framsóknarmenn hafa sett á
hin miklu vötn í Skaftafells-
sýslu. Fyrsta stórbrúin yfir
Jökulsá á Sólheimasandi var
smíðuð í ráðherratíð Sigurðar
í Ystafelli, og vígð af frænda
hans og samherja Pétri á
Gautlöndum. Tveir fyrstu
bændur landsins, sem áttu sæti
í stjórn landsins hrundu áleiðis
þessu mikla nauðsynjaverki.
Næst kemur mér í hug barátt-
an um brúna á Ásakvíslinni
austan við Skaftártungu. Um
þessa brú höfðu staðið þrálát-
ar deilur rnilli Framsóknar-
manna annarsvegar og þeirra
vinanna Gísla Sveinssonar og
Geirs Zoega hinsvegar. íhalds-
menn vildu brúa ána á þjóð-
veginum, þar sem áin rann í
fimm breiðum kvíslum og
bólgnaði auk þess á vetrum
yfir víðáttu mikið flatlendi
milli kvíslanna. Lárus 1
Klaustri vildi brúa ána í einu
lagi milli klappa tveimur km.
ofar, þar sem nægði ein stutt
jámbrú. Gísia Sveinssyni gekk
til barnalegur metnaður að
hafa brúna hjá æskustöðvum
Fundurinn
í Búnaðariélagi
Fljótshlíðar
Vegna frásagnar Mbl. nýlega
um fundinn í Búnaðarfélagi
Fljótshlíðar, þar sem jarðrækt-
arlögin nýju voru til umræðu,
vildi ég mega biðja Nýja dag-
blaðið fyrir eftirfarandi at-
hugasemdir;
I fyrsta lagi þarf ég víst
varla að taka það fram, að ég
hefi aldrei mætt 1 hempu á al-
mennum fundi, þótt þessu sé
ef til vill á annan veg farið
hjá íhaldsprestum, eins og t.
d. sr. Magnúsi Jónssyni, þegar
hann flytur sínar alkunnu ræð-
ur í Varðarhúsinu, eða hjá sr.
Ivnúti Arngrímssyni, þegar
hann prédikar þar um blessuu
og ágæti ofbeldisins og naz-
ismans.
I öðru lagi er frásögnin
merkileg að því leyti, að hún
flytur aðeins þær tillögur,
sem felldar voru, en minnist
ekki einu orði á þær, sem
fundurinn samþykkti. Er nú
virkilega svo komið, að Mbl.
sjái sér hentast, að taka upp
þessa frásagnaraðferð frá
fundum bændanna um jarð-
ræktarlögin? Það talar sínu
máli.
En frá fundinum er það að
segja, að hann samþykkti eftir-
íarandi tillögur;
1. „Fundurinn telur sjálf-
sagt að Búnaðarfél. Islands
fari með framkvæmd jarð-
ræktarlaganna nýju og breyti
lögum sínum samkvæmt þeim“.
Þessi tillaga var samþykkt
að viðhöfðu nafnakalli með
35:16 atkv.
2. „Fundurinn átelur það á-
byrgðarleysi Búnaðarþings, að
stofna tilverurétti Búnaðar-
fél. Islands í hættu, vegna
póiitískra æsinga og flokka-
drátta, og telur jarðræktarlög-
in nýju mjög til bóta“.
Þessi tillaga var samþykkt
að viðhöfðu nafnakalli með
28:12 atkv., en þá voru nokkr-
ir farnir af fundi.
Um tillögu Guðm. Erlends-
sonar á Núpi er það að segja,
að henni var lætt fram í fund-
arbyrjun til fundarstjóra, án
þess að fyrir henni væri mælt
sínum, en Geir gekk til almenn
vanhyggja og þekkingarleysi á
landsháttum. Sumarið 1928
hafði ég verið á ferð um þess-
ar slóðir með Lárusi 1 Klaustri
og sannfærzt af eigin sjón um
að hann hefði algerlega á réttu
að standa. Li'tlu síðar kallaði
Tr. Þ. á Zoéga út af þessu
máli og var ég þar viðstaddur.
Tr. Þ. kvaðst vilja, að brúin
yrði gerð á efri staðnum, en
Zoéga þrjózkaðist við, og vildi
rannsaka málið lengur, eða
með öðrum orðum tefja það.
Urðu þá milli okkar Geirs orða-
skipti, sem enduðu á sama hátt
og í vetur um Suðurlands-
braut, að hann varð að gjalda
hneigðar sinnar til að taka að
sér óverjandi og vonlausan
málstað. Varð Geir nú að
hlýða, sem betur fór. Brúin
var smíðuð um veturinn og
sett á um sumarið. Eina ánægj-
an sem Geir fékk af málinu var
sú, að hann sendi liðónýtan
verkfræðing til að gera vegar-
spotta frá brúnni og er hann
svo illa lagður og álappalega
sem mest má verða. Flæðir áin
stundum yfir hann að óþörfu
svo sem til að sannfæra Skaft-
fellinga um hve vel hefði dug-
að forsjón Geirs og Gísla um
brýr og veg yfir sléttlendið með
Ásakvíslar yfir á hverjum
vetri.
Ferðaminningar og framtíðarvonir