Tíminn - 17.12.1936, Side 2

202
TÍMINN
GiiðmuTidur Ólafsson
fyrv. alþingismaður og bóndi í Asi
Dr. Oddur, innflutningur
Fyrsti landnámsmaðurinn,
sem festi byggð sína þar sem
nú er Húnaþing, reisti bæ sinn
í Vatnsdalnum. Flestum, sem
. fara, um héraðið, finnst enn-
þá þessi dalur allrafegurstur
ineðal margra prýðilegra
byggða í sýslúnni.
í þessum foma landnámsdal
bjó Guðmundur ólafsson alla
sína tíð. Hann eignaðist ungur
'höfuðbölið Ás, .eina stærstu og
rbeztu jörðina í dalnum og bjó
: þaf rausnarbúi til dauðadags.
Guðmundur Ólafsson var
’fæddur að Guðrúnarstöðum í
Vatnsdal 13. okt. 1867, sonur
þeirra hjóna Guðrúnar Guð-
mundsdóttur frá Guðlaugsstöð-
um og óláfs Ólafssonar bónda
á Guðrúnarstöðum. Hann var
heíma hjá foreldrum sínum unz
hann gekk í Flensborgarskól-
ann og lauk þar burtfararprófi
1889. 4 árum síðar kvænt-
ist hann eftirlifandi konu sinni
'Sigurlaugu Guðmundsdóttur í
Ási og hófu þau búskap þar
það sama ár.
Skjótt hlóðust á Guðmund
•ólafsson mannvirðingar í hér-
aði. Hann var fyrst kosinn á
þing 1914 og sat þar óshtið til
1933. Hann var forseti efri-
'deildar frá því að Framsókn-
■arflokkurinn fékk meirahluta-
aðstöðu á • Alþingi 1927 til
1933. Hann var þannig einn af
.þrem forstöðumönnum Alþing-
is á hinni miklu afmælishátíð
1330.
Það var gott. að minnast
Gúðíhúnd'ar ólafssonar bæði
lífs og látirís. Hann var einn
,af: þeim mönnum, sem eru
'gæfumenn af því þeir eiga það
skilið. ■ Guðmundur Ólafsson
:hafði ó'veríjumarga meðfædda
éiginleika, sem voru vel fallnir
til: áð skapa traust og tiltrú.
Hanrí var fríður maður og vel
váxinn, kurteis og prúður í
allri framgöngu, hófsamur í
gl'eði" og farsæll í störfum.
•Hann átti marga vini og fáa
:eða énga óvini. Han var óáleit-
inn . við aðra menn, en , bráð-
fyrídinn og beinskeyttur ef
liann þurfti að verja sig. Sum-
ir ókurínugir menn héldu stund-
uirí að Gúðm. Ólafsson væri
ekki sérlega vel máli farinn,
en það kom af því, að þeir
þektu ekki hve frábærlega vel
hann kunni að beita fyndni og
léttu háði, þegar honum þótti
við eiga.
Enginn maður hefir í sögu
l:ins erídurreista Alþingis farið'
jafnlengi með þingumboð Hún-
vetninga eins og Guðmundur í
Ási. Hann átti stundum í
höggi við sterka og vígfima
andstæðinga í héraði, .en þá
r.aut hann sín bezt og gerði
vörn að sókn. En bezt dugði
honum vinsældir sínar og ó-
bilandi traust allra sem til hans
þekktu. Hann var þéttur og
íastur, en þó hlýr og góðgjam
í tillögum og aðgerðum. Til
hans leituðu menn í vandamál-
um og erfiðleikum og fundu
hjá honum skjól og hlíf. Frá
honum lagði nokkurskonar seið-
magnsöldur til þeirra, sem
hann átti skifti við.
Heima í Ási var réttnefndur
höfðingsbragur á búskap þeirra
Sigurlaugar og Guðmundar.
Jörðin var stór og góð, búið
mikið og gagnsamt, margt fólk
í heimili, mikill gestagangur
cg símamiðstöð fyrir allan dal-
inn. Guðmundur hafði húsað
bæ sinn vel og hentuglega, að
ég hygg mjög í þá átt, sem
býli framtíðarinnar munu
verða. Undir hinum langa,
bimguvaxna ás, bak við bæ-
inn, voru bæjarhúsin, mikil um
sig, en ekki háreist, sólrík
mjög, vel hituð og hentug til
íbúðar. Okkur vinum Guð-
mundar þótti hann vera Vatns-
dælagoði í nýjum sið, einskon-
ar arftaki hins milda og drengi-
lega landnámsmanns, sem
fyrstur .byggði dalinn.,
Guðmundur ölafssón unni
mjög jörð sinni og sveit, og
leið hvergi betur en heima.
Hann átti fjölda hesta og að
jafnaði marga góðhesta. Hann
var mikill reiðmaður og sat
allra manna bezt á hestbaki.
Ári áður en hann dó, var Goði,
•uppáhaldsreiðhestur Guðmund-
ar, orðinn svo gamall, að hon-
um þótti ekki henta lengra
líf. Hann lét þá heygja vin
sínn í ásnum fagra bak við
bæinn. Mig grunar að hann
liefði ef til vill viljað hvíla þar
líka.
Ifeima í héraði var Guð-
mundur hinn glæsilegi stór-
bóndi, sem var hvarvetna til
sæmdar og prýði fyrir byggð
sína og sýslu. Á Alþingi komu
íram hinir sömu eiginleikar.
Hann var einn af þeim bænd-
um, sem áttu meginþátt í að
mynda Framsóknarflokkinrí óg
‘festa stefnu hans og traust.
Sigurður í Yztafelli, Sveinn í
.Firði, Þorleifur í. Hólum, Ing-
ólfur í Fjósatungu. Eínar. á
EjTarlandi. og Guðmundur í
Ási stóðu hlið við hlið í Fram-
sóknarflokknum á . hinum
fyrstu og örðugu byrjunarár-
árum. Þeir voru allir héraðs-
höfðingjar heima fyrir, einlæg-
ir samvinnumenn, óeigingjam-
ir og drengilegir umboðsmenn
stéttar sinnar og þjóðar. Verk
þessara manna lifir og mun
lifa lengi, því að þeir voru í
fylkingarbrjósti í málum lands
síns, þegar íslenzku sveitalífi
var bjargað úr fyrsta brotsjó
eftir að hófst hið mikla umrót
með byrjun heimsstyrjaldar-
innar.
Á Alþingi verður Guðmund-
ar í Ási lengi minst sem for-
seta efri deildar. Þar naut
hann sín vel í háu öndvegi,
fríður, fyrirmannlegur, í einu
mildur og fastur. Hann var
réttlátur í forsetastól og
þótti gott að hlíta hans úr-
skurðum og forustu.
í Svíþjóð leggur ríkisþingið
mikla virðingu á forseta sína,
og eru í þinghöllinni málverk
af þessum höfðingjum sænska
þingsins.
Það hafði verið umtal meðal
þeirra manna, sem eiga að
kaupa málverk fyrir landið, að
bjóða hinum glæsilega bænda-
höfðingja til Reykjavíkur nú í
vetur, til að fá gerða mynd af
honum fyrir -Alþingi. Sú mynd
verður því miður ekki gerð á
þann hátt, sem bezt átti við.
En við vinir og samstarfsmenn
Guðmundar í Ási geymum
hver fyrir sig í minningunni
mynd þessa ágæta manns,
sem var svo vel gerður, að
hann gat ekki verið annað en
gæfumaður — sólskinsbarn í
sjötiu ár, í einum mesta sólar-
dal, sem land hans átti til.
J. J.
inn og síídin
Oddur Guðjónsson sá, sem
einu sinni skrifaði „dr.“ undir
greinar sínar, heldur því fram
i Morgunblaðinu, að það sé „að
þakka síldveiðunum — og ein-
göngu sfldveiðunum“, að verzl-
unarjöfnuðurinn við útlönd var
hagstæður um 9,4 millj. kr. við
síðustu mánaðamót og að sýnt
þykir, að fullur greiðslujöfn-
uður náist á þessu ári. Hann
segir, að það sé „blátt áfram
óheyrð ósvífni“ að hafa þá
skoðun, að innflutningshöftin
eigi þátt í því, „hve vel hefir
tekizt að bægja frá því hruni,
sem vófði óhjákvæmilega yfir
þjóðinni“, þegar núverandi inn-
flutningsráðstafanir hófust
fyrir tæpum tveim árum.
Tíminn vill hinsvegar leyfa
sér áð halda því fram,
áð það sé „blátt áfram óheyrð
ósvífni" af doktorsnefnu þess-
ári, að ætla sér að þræta fyr-
ir staðreyndir, sem skjallega
eru sarínaðar með niðurstöðu-
tölum Hagstofunnar.
Og samkvæmt niðurstöðum
Hagstofunnar liggur það nú
fyrir ómótmælanlegt, að inn-
flutningur þeirra 11 mánaða,
sem liðnir eru af þessu ári, er
um 10 millj. kr. lægri en inn-
flutningur sömu 11 mánaða á
árinu 1934. Þó hefir orðið
verðlækkun á ýmsum vörum
erlendis, svo að innflutningur-
inn hefir 1 rauninni hækkað
meira en tölumar einar bera
vott um. • ■ '
Það þarf í meira lagi fávísan
mann til þess að geta látið aér
dett'a í hug að hægt sé að télja
álmenningi trú uitt, að 10
millj. kr. innflutningslækkun
lrafi engin áhríf á verzlunar-
jöfnuð eða greíðslujöfnuð við
'útlönd!
Það ér auðvitað alveg rétt,
enda neitar því enginn, að hin
mikla síldveiði í ár hefir haft
geisilega þýðingu við hliðina á
hinum stórkostlega árangri
innflutningshaftanna. En á-
rangur innflutningshaftanna
er auðvitað jafn þýðingarmikill
fyrir því. Doktomum hefir
líka láðst að gera sér grein
fyrri því, að þrátt fyrir hinn
mikla síldarafla hefir aukning
síldarinnar (og síldarafurða)
ekki fyllilega nægt ’til að vega
á móti þeirri rýmun, sem
orðið hefir á saltfiskútflutn-
ingnum síðustu tvö árin. Ef
borinn er saman síldar- og salt-
fiskútflutningurinn á 11 fyrstu
mánuðum -áranna 1934 og 1936,
kemur það í Ijós, að sfldaraukn
ingin er um 1 millj. kr. minni
en minnkunin á saltfiskút-
flutningnum.
Það sem vegið hefir upp
þessa 1 millj. kr. og þar að
auki skapað nokkra heildar-
hækkun útflutningsins nú, eru
hinar nýju, útflutningsvörur
svo sem karfinn og verðhækk-
un landbúnaðarafurða.
Auðvitað minnist „doktor-
inn“ ekki á það, hvemig myndi
hafa farið um síldarútflutn-
iríginn, ef formaður Sjálfstæð-
isflokksins hefði fengið því
ráðið, að koma á síldarverk-
falli á sl. vori! Má líka segja,
að það skipti minna máli í
þessu sambandi. En það er
leiðinlegt, að maður, sem þyk-
ist háfa lært „hagfræði“, skuli
telja sér samboðið að þrjósk-
ast við áð láta skýrslur Hag-
stofunnar sér að kenningu
verða.
Sjálfstæðisflokknum væri,
eins og nú er komið, sæmst að
viðurkenna það hreinlega, að
árangurinn af innflutningstak-
rnörkunum hefir farið jafnvel
fram úr beztu vonum, og að
takmarkið, fullur grtíðslujöfn-
uðurý hefir náðst jafnvel fyr
én búizt Var við.
Dvöl, 11,—12. hefti 4. érg., er
komin út og eru það síOustu heftl
þéssa árgangsl f þelm eru fjórar
stuttar skáldsögur og framhald af
•þeirri íimmtu. KvæOi eru þama
eftir Rágn)|r lóhanncsson og Stef-
ári Thararensen. RitgerOir eftír
Sígurð Nordal prófessor og Magn-
•ús 'Jónsson prófessor. 'íslendingur,
G. Goodman, sem á heima á Suð-
urhafseyjum, skriíar um ferO sina
i gullleit til Alaska fyrir 40 árum.
Síúdentamir Karl Strand og
RagnaV Jóhannesson skrifa urii
nýjar bækur. þura i Garði sendir
stökur til G. St. og Skagfirðinga
o. m. fl. er í þessum heftum, sem
eru fjölbreytt og læsileg eins og
Dvöl er venjulega.
Deílan um Búnaðarfélag Islands
viii.
Ég var fyrir skömmu á fundi
í hreppabúnaðarfélagi, þar sem
einn af hinum gömlu fulltrúum
búnaðarþings var málshefj-
andi. Hann var einn af þeim,
sem á fremur mildan og mann-
úðlegan hátt hafði rekið starf-
semi íhaldsins í félaginu um
mörg undanfarin ár. Eftir að
ég hafði rakið allmarga drætti
úr sögu félagsins komst ég að
þeirri niðurstöðu að ef litið
væri á búnaðarþingið, og stjóm
íélagsins, eins og nú hefir ver-
ið lýst mætti segja, að hér væri
um að ræða „sofandi félag
með sofandi blað“. Ihaldsmað-
urinn, sem þekkti af eigin sjón
og reynd sögu þessa máls, vissi
að þetta var rétt, og reyndi
ekki að bera eitt orð fram tfl
vamar þeim félagsskap, sem
hann og félagar hans óska að
halda óbreyttum á ókomnum
árum.
Eins og að Jíkindum lætur,
liáfði yesöldin, sem ríkti í bún-
aðarþingi og á flestum svíðum
í stjóm félagsins margháttuð
áhrif á búnaðarfélög hrepp-
ánna. Þar sem umbótafúsir
menn voru I stjórn hreppabún-
aðarfélaganna var starf þeirra
lifandi og margþætt. Þannig
\ar því ráðstafað vel og vitur-
lega í einu slíku félagi, að jarð-
ræktarstyrkurinn gekk í að
halda uppi kostnaði við dráttar-
vél félagsins: og aðra nauðsyn-
lega vélavinnslu í túnræktinni.
Á þvílíkum stöðum var búnað-
arfélag sveitarinnar líftaug í
ræktunarframkvæmdum og
sameiginleg forsjón allra. Á
þann veg var stárfsemi hreppa-
búnaðarfélaganna, þar sem
áhugi og manndómur var í for-
stöðu félaganna. Úr slíkum
sveitum hefir Alþingi fengið
þakkir fyrir liina miklu umbót,
sem leiðir af jarðræktarlaga-
breytingu síðasta þings. En
allt öðru máli er að gegna um
félög, sem stóðu undir forustu
kyrstöðumanna og sérgæðinga.
Þau gátu sofið vært og draum-
laust fyrir þeim „sameinuðu“
í yfirstjóm félagsins. Gott
dæmi um þesskonar forstöðu
má fá af starfssviði þeirra
Péturs Ottesen og Þ. Briem.
í útvarpinu, á fundum og í
blaðagreinum hafa þessir tveir
menn barizt um á hæl og
linakka um rækturíarlögin eins
cg búnaðarfélögin og allt
þeirra starf væri þeirra hjart-
ans mál, á borð við eilífa sálu-
hjálp á himnum og örugga pen-
ingalega afkomu hér á jörð-
inni. En hinn sanni áhugi
þeirra sést heima fyrir. Annar
er formaður í stjórn búnaðar-
félagsins á Akranesi, hinn er
formaður í félaginu í næsta
.sveitahreppi. Á bá'ðum stöðun-
um hefir svefnværðin gagntek-
ið hina orðmörgu og skrúð-
málgu formenn. Að sögn kunn-
ugra manna hefir Pétur Otte-
sen kvatt bændaher sinn á
fundi þrem sinnum á síðustu
8—10 árunum. Þar af var einn
fundur í haust til að mótmæla
því að láta Pétur ekki fá nema
5000 kr. styrk til að rækta
Ytri-Hólm. Pétur hefir á
aðdáunarverðan hátt sigrast á
þeim örðugleikum, sem leiddu
af svefngöngum hans sem for-
manns. Eitt sinn dó meðstjórn-
andi hans. Pétur gerði orð ein-
um nábúa, að hann skyldi koma
i stjórn félagsins. Á þann hátt
var hægt að komast hjá fund-
um og öðrum umræðum. Svip-
áð lag hefir verið á formennsk-
unni hjá sálusorgara Péturs
ríiðri í kauptúninu. Fundir
hafa verið þar sjaldgæfir eins
og komur halastjarna í nánd
við jörðina. Eitt sinn fékk Þ.
Br. þó tilefni, er hann taldi
gott til að kalla félagsmenn á
lund. Hann hafði fengið jarð-
ræktarstyrk sendan, aðallega í
5 króna seðlum. Hann náði
saman fundi og veitti sjálfum
sér þá ánægju að handleika
alla smáseðlana um Ieið og
hann dréifði þeim milli sóknar-
bama sinna. Hvorki Þorsteinn
eða Pétur áttu yfirleitt neitt
vantalað við félagsbræður sína
um landbúnaðarmálin heima
fyrír. Þar var forustuleysið og
deyfðin á svo háu stigi að í
þeirra augum voru mikil tor-
merki á að fulltrúar úr deild-
um þeirra kæmu á fundi upp
i héraðið til að taka þátt í
störfum búnaðarsambandsins.
Éf til vill sýnir fátt betur
en þessi dæmi hinn innri tóm-
leika í baráttu þeirra hræsnis-
fullu loddara, sem berjast mest
á móti umbót jarðræktarlag-
anna og betri skipun búnaðar-
mála landsins, heldur en
bændastéttin hefir átt við að
búa.
IX.
Ég álít í sjálfu sér merki-
legt hve mörg einstök búnaðar-
félög í sveitunum, og
einstöku búnaðarsambönd héldu
þrótti sínum vel, þrátt fyrir
yfirstjóra félagsins -í Reykja-
vík og ástæður hjá meirihluta
búnaðarþings. En þar sem fjör
cg þróttur kom í ljós í félög-
unum, var það undantekning-
arlaust að þakka áhuga ein-
stakra Framsóknar- og sam-
vinnubænda, sem ekki léru
viðjar Þórarins á Hjaltabakka
eða ófriðareld Magnúsar á
Blikastöðum beygja krafta sína.
En í heild sinni var .skipulag á
stjóra félagsins lamandi, og á
undarlegan hátt, eins og laust
við bændastéttina. Gott dæmi
um hve félagsskapurinn var ó-
viðkomandi bændastéttinni er
búnaðarmálasaga Jóns Þor-
bergssonar á Laxamýri. Svo
sem kunnugt er eignaðist Jón
Þorbergsson Bessastaði meðan
jörðin var í lágu verði og seldi
hana aftur með hámarki verð-
hækkunarinnar. Hann taldi sig
að vonum mikinn fjármála-
mann eftir þennan gróða og
keypti litlu síðar dýrustu jörð
í Suður-Þingeyjarsýslu, Laxa-
mýri. Hann hugði _sig nú vel
færan að bjöða sig fram til
þings, ög fékk I þeim svifum
fáein atkvæðiv fram yfír lág-
•markstölu meðmælenda, sem
hver frambjóðandi þarf að
hafa. Á þessu sást tiltrú hans
í héraði um félagslég vanda-
mál. En um sama leyti var
Raektunarfélag Norðurlaríds
Afhugfasemd
Irá Jónatl porberflgsyni
útvarpsstjóra.
Út af grein í Mbl. 28. okt.
s. 1. með tilvitnuðum ummæl-
um úr trúnaðarbréfi frá Páli
Zophoníassyni, þar sem vikið
er að því, hvað álitið sé um
ástæður fyrir því, að Jónas
Þorbergsson sagði sig úr Fram-
'sóknarfiokknum, hefir Jónas
Þorbergsson beðið Tímann að
taka fram;
Að um þær mundir, sem
liaim tók fullnaðarákvörðun
um það, sem hann lengi hafi
haft í hyggju, að standa utan
allra stjómmálaflokka, meðan
hann gegndi störfum fyrir Rík-
isútvarpið, hafi ekki verið um
neinn ágreining að ræða milli
sín og fjármálaráðherra um
laun sín né heldur neinna, sem
sér séu vandabundnir. Laun
sín hafi ekki komið til álita í
hinum almennu umræðum milli
sín og ríkisstjórnarinnar um
launagreiðslur við Ríkisútvarp-
ið. Enginn sér vandabundinn
rnaður hafi þá lengur starfað
við Ríkisútvarpið, og því ekki
getað komið til neins ágrein-
ings um launagreiðslur í því
sambandi.
Um ástæðuna fyrir úrsögn
sinni hefir Jónas Þorbergsson,
í viðtali við Tímann, ennfrem-
ur látið um mælt á þessa leið:
Ég hefi sem útvarpsstjóri
og sérstaklega sem yfirmaður
íréttastofunnar, litið svo á, að
ég væri trúnaðarmaður allra
stjóramálaflokka jafnt, ogbezt
myndi henta vegna stofnunar-
innar, að vera engum flokki
bundinn. Ég hefi ekki á síð-
ustu árum tekið virkan þátt í
stjóramálum, og hefi ég ekki
crðið var annars en að fyrver-
andi pólitiskir samstarfsmenn
mínir skildu ástæður mínar og
létu sér þær vel lynda. Þessi
ákvörðun mín gat því ekki
talizt viðburður, er miklu skipti
fýrir flokkinn, né heldur alveg
óvæntur. Hinsvegar hafa skipti
mín við Framsóknarflokkinn
verið þau ein, og starfi mínu
sem ritstjóra flokksins þannig
háttað, að ég vænti mér engr-
ar óvinsemdar úr þeirri átt. —
Ég vil ennfremur taka það
fram, segir J. Þ., að ég skýrði
einu af dagblöðunum í Reykja-
leyst sundur og Þingeyingar
skyldu kjósa fulltrúa á búnað-
arþing. Þar var í hverjum
hreppi völ fjölmargra manna,
sem gátu átt erindi á búnaðar-
þing fremur en Jón á Laxa-
mýri. En svo lítið var hirt um
þessi mál, og svo gersamlega
var álitið bændum óviðkom-
andi hver færi á búnaðarþing,
áð Jóni tókst í eitt skipti að fá
sig kosinn þangað. Sama var
sagan víða út um land. For-
menn búnaðarfélaganna voru
víðast taldir sjálfsagðastir
kjörmenn á aðalfund sýslusam-
bandanna. Ákaflega oft voru
þessir menn mjög við aldur,,
þreyttir og slitnir af áreynslu.
Náíega aldrei komu ungir
bændur eða bændaefni í
íremstu röð á þennan hátt.
Það lágu þessvegna margar
cðlilegar og nokkrar óeðlilegar
ástæður til þess, að búnaðar-
þing var svo lamað um hug-
sjónir og meiriháttar aðgerðir
eins og raun bar vitni um. L03-
ið á öllu skipulaginu komst á
það stig, að skrifari Gísla
Sveinssonar hugði sig sjálf-
kjörinn „sem slíkan“ með at-
kvæðisrétti á sambandsfundi
sunnlenzkra búnaðarfélaga. Og
þegar röskur Framsóknarbóndi
benti fundarmönnum á þessa
fjarstæðu, gerðist skrifarina