Tíminn - 06.01.1937, Blaðsíða 1

^fgteibsía
e.ms 2555 - P&»if»ólf 96!
©jaíbbagi
btaðalne ct t jvini
Srtcgangurtmi foalui 7 ft.
XXI. ár.
Reykjavík, 6. janúar 1937.
1. blað
Er íhaldið að
hefja nýja árás
á bændavaldið?
Enn munu flestu sveitafólki
í fersku minni atburðir ársins
1931, þegar ríkisstjórn Fram-
sóknarflokksins rauf Alþingi,
til að koma í veg fyrir leyni-
makk Sjálfstæðisflokksins og
Alþýðuflokksins um að breyta
kjördæmaskipun landsins og
„brjóta bændavaldið á bak
aftur“, eins og forsprakkar
,,skrílvikunnar“ komust að orði
á fundum sínum í Varðarhús-
inu. Og enn hafa menn ekki
gleymt hinni hörðu kosninga-
baráttu, sem á eftir fór, þegar
þjóðin fékk Framsóknarflokkn-
um hinn stærsta meirahluta,
sem sézt hafði á Alþingi síðan
1908.
En þó að þessi meirihluti
væri stór, þá var hann samt
ekki nógu sterkur. Vegna
landkjörsins skorti Framsókn-
arflokkinn meirahluta í efri
deild. Þar höfðu andstæðing-
arnir neitunarvald. Vegna
klofningsstarfsemi þeirrar, sem
Jón í Dal og menn hans hófu
í Framsóknarflokknum ú't frá
þessu ástandi, urðu úrslitin
þau, að sveitimar töpuðu
kjördæmamálinu að nokkru
leyti. Þingmönnum var fjölgað
og óskapnaður uppbótarmennsk
unnar innleiddur í kosninga-
lögin.
Síðan þessi herferð var haf-
in á hendur „bændavaldinu",
eru liðin tæp sex ár.
Og nú um þessi áramót berst
út um landið nýr boðskapur
frá andstæðingum „bænda-
valdsins“.
Formaður Sjálfstæðisflokks-
ins, Ólafur Thors, hefir í Morg-
unblaðinu á gamlársdag síðast-
hðinn, birt áramótaboðskap til
samherja sinna. Þar farast
honum orð á þessa leið:
„Þessi úrslit*) sanna, að
stjómarskrárbreytingin og hin
nýju kosningalög tryggja ekki
lýðræðið í landinu. Af því leið-
ir, að sjálfsögðu, að ekki getur
liðið á löngu, að ný breyting
verði á gjörð, sem tryggi, að
Alþingi verði rétt spegilmynd
af þeim kjósendavilja, sem
fram kemur við hverjar kosn-
ingar*.
Hér er yfir því lýst, svo
greinilega, að ekki verður í efa
dregið, að formaður Sjálfstæð-
isflokksins ætlar að bera fram
kröfu um það, að kjördæma-
skipuninni verði breytt enn á
ný í þá átt að draga úr áhrif-
um sveitanna og veikja bænda-
valdið.
Hvort sem það nú vakir fyr-
ir Ólafi Thors, að taka upp til-
löguna frá 1931 um sex stór
kjördæmi með hlutfallskosn-
ingu eða hina, að allt landið
verði eit't kjördæmi — þá er
sveitafólkinu þess áreiðanlega
full þörf að vera á verði í tíma
í þessu stórmáli, bæði gegn
hinum eiginlegu flokksmönnum
Ólafs Thors og flugumönnum
þeirra í liði Jóns í Dal.
Ennþá geta sveitirnar, ef
*) þ. e. úrslit kosninganna 1934,
Góðir íslendingar!
„Svo líða um aldir
árið hvert um sig“.
Og það er eins og 'tíminn
stansi um áramótin, til þess
að gefa okkur tóm til að skoða
farinn veg, átta okkur á, hvar
við stöndum, og hugleiða hvert
stefnir.
Við hugsum reyndar flest,
oftast mest um það, hvað muni
vera framundan, en hugleiðum
eltki eins oft og við máske
ættum að gjöra, hve mjög
framtíðin veltur á hverju
augnabliki nútímans.
Við lítum yfir árið, sem vav
að kveðja. Það er eitt erfið-
leikaár enn í sögu þjóðarinnar.
Verð ýmsra innlendra afurða
hefir að vísu farið hækkandi,
en ný hætta, sauðfjárveikin
borgfirzka steðjar nú að land-
búnaðinum, og fyrir aðra aðal-
grein sjávarútvegsins hefir árið
verið érfitt.Hvoratveggja þessa
erfiðleika vonum við að okkur
takizt að yfirstíga. Hinsvegar
hefir afkoma ársins gagnvart
öðrum þjóðum, greiðslujöfnuð-
urinn við útlönd, orðið betri en
landsmenn munu yfirleitt hafa
gjört sér vonir um í byrjun
ársins.
Þótt ýmsir erfiðleikar at-
vinnulífsins og viðsjjriptamál-
anna valdi okkur áhyggjum og
kasti víða skuggum sínum,
verður því ekki með rökum
neitað, að í íslenzku þjóðlífi
virðist jafnvel gæta meiri
þróttar, meiri gróanda, en sum
ár önnur. Skólar landsins, ekki
sízt gagnfræðaskólarúir íkaup-
stöðunum og héraðsskólarnir í
sveitunum, eru mjög vel sótt-
ir. Íþróttalíf æskunnar hefir
tekið svo örum framförum, að
hinir eldri hrífast með. Ri’t-
höfundar okkar hafa vakið
lofsverða athygli erlendis, og
listamenn okkar sýna verk sín
við góðan orðstír í stórborgum
framandi landa. Á þessu erfið-
leika ári er verið að ljúka við
byggingu sundhallar í Reykja-
vík, og er það stórmál í bar-
áttunni fyrir vaxandi þrótti og
ba'tnandi heilsu landsmanna. ís-
lenzka þjóðin hefir lagt horn-
stein að nýjum háskóla, og
hafið byggingu rannsóknar-
stofu átvinnuveganna, hag-
nýtrar vísindastofnunar, sem
mætti ef vel teks't verða eitt
af talandi táknum hins nýja
tíma. Erlendis stunda nú fleiri
ungir, íslenzkir menn nám til
þess að búa sig undir að taka
virkan þátt í íslenzku atvinnu-
lífi en nokkurntíma áður. En
jafnhliða hefir og verið hafin
ný rannsókn á auðæfum lands-
ins og hafsins umhverfis það.
Það hefir verið byrjað á ýms-
um nýjungum í atvinnulífi
landsins, og menn virðast vera
samhuga í því, að leita að nýj-
um möguleikum.
,ySetjið oss í sólskin, þá
þær allar standa saman um
réttindi sín, ráðið því, að senda
27 Framsóknarmenn inn á Al-
þingi, meirahluta, sem gæti
hrundið sérhverri nýrri árás á
rét'tindi sveitanna.
Megi áramótaboðskapur hins
hvatvísa íhaldsformanns verða
sveitunum varnaðarorð í þessu
máli!
f
Avarp forsatisráðherra
(IPlTJitt i útvarpið ái ri.-ý-jáirecLa.g' 1937)
þekkist íslands þjóð“. Svo
mælti íslenzkt þjóðskáld við
írændþjóð okkar áður en við
fengum frelsið. Hina öruggu
trú á hæfileikum þjóðarinnar,
er lýsir sér í þessari setningu
og fleiri ljóðum þessa merka
manns, hefir þjóðin oft sannað
síðan 1918, og ekki sízt á ár-
inu sem leið. Við skulum viður-
kenna það, sem er, og við skul-
um gleðjast yfir því, að hinar
öru framfarir, og yfirleitt gró-
andi þjóðlífsins, bendir á hæfi-
leika og sannar, að þjóðstofn-
inn er óbrotinn, þrátt fyrri
margra alda ófrelsi og ánauð.
En við skulum þá jafnframt
nota þessi tímamót til þess að
líta einnig á málið frá öðrum
hliðum. Við skulum að vísu
gera okkur þess grein, að hin
tiltölulega miklu verk þjóðar-
innar á stuttum 'tíma, og hin
miklu umsvif hennar á árinu
1936, sanna ótvírætt hæfileika
hennar og þor. En þetta er
því miður ekki jafnframt full-
gild sönnun fyrir styrkleika
þjóðarinnar, sem heildar. Þar
þarf fleira að koma til.
I baráttu undánfarinna ára,
og ekki sízt í baráttu síðasta
árs, höfum við fundið það, og
eigum að geta lært af því, að
allir miklir erfiðleikar, sérstak-
lega utanaðkomandi, reyna á
okkur sem heild, jafnhliða
því, að þeir reyna á okkur sem
einstaklinga. Að þessu leyti
eru verzlunarerfiðleikar okkar
við erlendar þjóðir einna rík-
astir að lærdómum. Viðskipta-
þjóðir okkar eru vissulega okk-
ur vinveittar, og ýmsar hafa
sýnt þá vináttu í verkinu. En
þrátt fyrir það, og þótt sumar
þeirra hafi alþjóðabræðralag á
stefnuskrá sinni, hafa þær
flestar gagnvart okkur, smá-
þjóðinni, ekki séð sér annað
fært en að láta gilda þær hörðu
viðskiptareglur, sem þær hafa
verið beittar af öðrum, og
gilda nú almennt milli þjóða.
Við erum þakklátir þeim þjóð-
um, sem hafa sýnt okkur vel-
vild, en við ættum ekki síður
að vera þakklátir fyrir hina
hörðu áminningu um það til
okkar, að í viðskiptum við aðr-
ar þjóðir, ekki síður en í öðr-
um málum, verðum við héðan
af fyrst og fremst að treysta
á okkur sjálfa. Þess vegna
verðum við líka að leggja
meiri áherzlu á það en gert
hefir verið, að hvetja unga,
hæfileikamenn, til þess að afla
sér hinnar fullkomnustu
menntunar í utanríkis- og við-
skiptamálum, ’til þess að þjóðin
sé við því búin að taka þau
mál að fullu í sínar hendur —
og treysta sjálfri sér.
En jafnvel í þessum málum,
viðskiptunum -við aðrar þjóðir,
liefir gætt vissrar hlédrægni,
og við höfum ekki fullkomlega
getað staðið saman og komið
fram sem heild. Við verðum að
gjöra okkur það ljóst, að þetta
er hættulegt tákn um veikleika.
Alstaðar og undir öllum að-
stæðum, þar sem við komUm
xram gagnvart erlendum þjóð-
um, verðum við að vera órjúf-
1 anleg heild. Hvar sem íslenzk-
ur maður kemur fram erlendis,
verður hann, ef því er að
; skipta,- að vera reiðubúinn að
j koma fram sem fóstbróðir and-
stæðinga sinna á íslandi. Út á
við, meðal framandi þjóða, er-
um við fyrst og fremst íslend-
ingar.
Einhver mun e. t. v. segja
sem svo, að til þess að slík
skyldurækni gagnvart þjóðar-
heildinni verði ríkjandi, þurfi
að réna ofsi deilu og sundur-
lyndis milli eins'taklinga og
flokka. En sterk ættjarðarást
kemur m. a. fram í því, hversu
æst og blind persónuleg og
ílokksleg tillit hún getur sigr-
að. Og vissulega eigum við
tímabil úr okkar eigin sögu,
sögu frelsisbaráttu okkar, þeg-
ar styrinn s'tóð um Skúla fó-
geta og Jón forseta o. fl. Þegar
menn deildu hart sín á milli
og stóðu þó eins og bræður
hver við annars hlið út á við.
Svo sterk er öll sönn ættjarð-
arást. En þótt svo sé og um
leið og við viðurkennum, að við
getum ekki vænzt • þess að
losna við ágreining og deilur,
deilur um málefni, deilur um
hagsmuni einstaklinga og
stétta, deilur til þess að slíta
upp illgresið sem vex í hverjum
garði, og rífa niður það sem
er rotið og spillt, — um leið
og við viðurkennum, að svo
verður að vera, skulum við
einnig hugleiða það, að innan-
landsbarátta sem gengur úr
hófi fram, er velferð þjóðar-
innar og frelsi hennar hættu-
leg, og oft undanfari sundur-
lyndis út á við.
Það var bent á það, og rök-
stutt mjög greinilega hér í út-
varpinu af samstarfsmanni
mínum fyrir mánuði síðan,
hvernig óheiðarleg blaða-
mennska, þar sem ósann-
indi eru bæði dagsett og
staðsett og notuð sem
grundvöllur undir málflutning
fyrir þjóðinni, getur orðið
: lýðfrelsinu að fótakefli, og þá
um leið frelsi landsins og sjálf-
stæði. íslendingar, sem halda
uppi slíkum málflutningi eru
þjóðinni og sjálfstæði hennar
óþarfir menn. En einnig ber
okkur að hafa í huga hættuna
af þeim deilum, þar sem hóp-
ar manna, eða brot úr heild-
inni, reyna að gera sig s'terk-
ari en heildina sjálfa, og vilja
í sínum málum gera sig ríkj-
andi yfir sjálfu þjóðfélaginu.
Ilvorttveggja eru þetta hættu-
I legir sjúkdómar, vonandi
bernskusjúkdómar okkar unga
ríkis. Við skulum hafa augun
opin fyrir þessari hættu. Al-
menningsálitinu ber að rísa
gegn henni, og ríkisvaldinu, ef
þess gerist þörf.
En bezta öryggið gegn öll-
um þessum hæt'tum, er ást
þegnanna á ættjörðinni, vak-
andi drengskapur þeirra gagn-
vart þjóðfélagsheildinni. Ætt-
jarðarást, sem máske er köll-
uð að einhverju leyti, eins og
aðrar ástir, blind, en á þó einn-
;g hina hvössu sjón ástarinn-
ar, og þessvegna sér það og
skilur, að hagur heildarinnar
er hagur allra og tjón æt’tjarð-
arinar er allra tjón. Þessa til-
finningu erum við svo lánsöm
að þekkja úr sögu okkar göf-
ugustu manna á ýmsum öldum.
En við þurfuin ííka öll að læra
að þelckja hana í olckar eigin
brjósti.
Þar sem þessi tilfinning
fyrir landi sínu og þjóð er
ríkjandi meðal þegnanna, þar
eru þjóðirnar öruggar og
sterkar. Það er hún, sem er að-
almælikvarðinn á styrkleika
þjóðanna sem heilda.Þessvegna
var hún það fyrsta, sem Róm-
verjar liinir fornu spurðu um,
þegar þeir ætluðu að vinna
nýt't land. Þeir spurðu um það
fyrst af öllu, hvort þjóðin, sem
í hlut átti, væri samhuga eða
sundurlynd á reynzlustund-
um. Og væri sundurlyndið ekki
fyrir hendi, reyndu þeir að
að skapa það áður en hernað-
urinn var hafinn. Um hið sama
var spurt þegar erlendir menn
tóku frelsi þessa lands fyrir
tæpum sjö öldum. Og þarna
var það þá, sem á skorti. Okk-
ur vantaði ekki menn með
hæfileika og þor á S'turlunga-
öld. Mikill og varanlegur ljómi
stendur um nöfnin frá þeirri
tíð. En hinir glæsilegu Islend-
ingar Sturlungaaldarinnav
efldu stríðandi hópa, sem áttu
að gefa þeim vald til að
drottna yfir þjóðarheildinni.
Með sljóum augum sáu þeir
þjóðinni blæða til ólífis. Til-
íinningin fyrir heildinni, ætt>
jarðarástin, var of veik hjá
þessum mönnum. Þeir komu
fram við útlent vald, ekki sem
menn af sömu þjóð, heldur sem
stríðandi öfl, vegna þess að
ættjarðarást þeirra var ekki
nógu sterk. Það finnum við öll,
e. t. v. meira eða minna óljóst,
og þess vegna þykir okkur nú
mörgum hverjum, einna vænzt
um Þórð kakala fyrir styrk-
leika hans í veikleikanum.
Þannig er okkar gamla rauna-
saga. En þannig er sem betur
fer ekki ástatt í dag. En svo
bezt verður hættunum afstýrt,
að menn geri sér þær ljósar og
Framh. á 4. síðu.
Veirarsólhvörf
Sólin rís og sezt á bak við fjöllin,
sveipar rökkur-hula fölvan dag.
Náhvítt landið hjúpar helköld mjöllin;
herðir vetur fast sinn rammaslag.
Er sem lindir ljóssins út nú fjari,
lífsstraum allan beri að dauðans ós.
Mánans blik, sem blakti ljós á skari
bregður kristalsglampa’ á hélurós.
Myrkri þrungin fast að freðnu hjarni
fangdjúp grúfir ársins lengsta nót't.
Geislar elds frá hýrum heima arni
hlutverk sólar vinna kaldri drótt.
Læst í harðan frosts og fanna dróma
foldin hvílir, eins og stirðnað lík;
orðin gröf síns yndi og eigin blóma,
örsnauð nú, sem fyr á vori rík.
Þetta’ er hvíld, en það er ekki dauði;
þrotlaust áfram heldur lífsins starf.
Moldin gróðri vöxt af efnisauði
undir fönnum býr við vetrar-hvarf.
Mitt í sárri þrenging þungra stunda
þroska og yndi lífs er framhald tryggt.
öfl, sem vetrar-höfga bundin blunda
brjótast fram, sé á ei lengur skyggt.
Ljósár nýtt nú ljórnar yfir foldu,
lyptist roðinn yfir sólarbraut.
Þó geislar skjálfi og flökti um freðna moldu,
færist ylur senn í Jarðar skaut.
Þegar léttir möru myrkur-valda
má'ttug gleðin örfar hjartans slátt.
Burt frá myrkri, móti ljósi, að halda
merkir rétt sé stefnt í vaxtar-átt.
Sigurstund! Þá ljóssins vaxa veldi,
vænghaf morguns hækkar lopts um geim.
Ljóssins móðir, fögrum, frjóum eldi
fer sitt landnám yfir Norðurheim.
Þér ég fagna, dagsins dýra stjarna,
drottning lífs, er seður Jarðar þörf.
Ómi lofgjörð allra Norðurs barna
almættinu — nú við sólarhvörf.
Sigurður Jónsson (á Arnarvatni).