Tíminn - 28.07.1937, Blaðsíða 1

2^fgreit>öla
og »nnt)eiinta ^afnatott. 1Ö
eirnt 2353 ~ Póotbótf 961
©faíbba^i
blaftalne et I )6ni
Ácflaoearlnn footat 7 fc.
XXI. ár.
Reykjavík, 28. júlí 1937.
Gjaldey rismál
TekjuoflQD rikissjóðs og sveitasjóða
Eftir Jón Árnason framkvæmdastjóra
Á miðju ári í fyrra var verzl-
unarjöfnuðurinn samkvæmt
fkýrslum Hagstofunnar óhag-
stæður um 3,25 millj. kr.
Á miðju þessu ári, eða í lok
júnímánaðar, var verzlunar-
jöfnuðurinn óhagstæður, sem
nam 7,26 millj. króna.
Nú er það á almanna vitorði
að innflu'tningshöftin hafa ver-
ið framkvæmd á sama grund-
velli og á fyrra ári.
Megin ástæðurnar til þess-
arar versnandi afkomu, eru
tvær.
Hin fyrri er gífurleg verð-
hækkun á ýmsum þeim vörum,
sem okkur er ómögulegt að
komast af án.
Síðan í fyrra hafa kornvörur
hækkað um 43%, nýlenduvörur
um 27%, timbur um 25%, sem-
ent um 35%, þakjárn um 17%,
búsáhöld 15%, salt 40%, síld-
artunnur 40—50% og kol um
57%. Stafar þessi verðhækkun
af hækkuðu heimsmarkaðs-
verði og ennfremur af því, að
íarmgjöld með leiguskipum
hafa tvöfaldazt á árinu.
Önnur ástæðan er sú, að ein
megin útflutningsvara okkar,
saltf iskurinn, hef ir hinsvegar að
kalla ekkert hækkað í verði, né
heldur aðrar fisktegundir, sem
úl hafa verið fluttar á árinu.
Loks er þriðja ástæðan, og
hún er sú, að við höfum flutt
inn æðimikið af ýmiskonar
efnivörum til verklegra fram-
kvæmda á þessu ári, umfram
það, sem flutt var inn af sam-
bærilegum vörum árið áður. Er
þetta fólgið í efni til fjárpest-
argirðinganna, byggingarefni í
nýbýlin, efnivörur til endur-
bóta á eldri síldarverksmiðjum
í því skyni að auka afköst
þeirra, og loks efnivörur í
tvær nýjar síldarverksmiðjur,
aðra á Húsavík en hina á Akra-
nesi. Hinsvegar er í framan-
greindum samanburði sleppt
innflutningi til Sogsvirkjunar-
innar og Hesteyrarverksmiðj-
unar, sem hvorttveggja er
framkvæmt fyrir erlend lán,
sem greiðast eiga á mörgum
árum.
Þá hefir innfluntingur vegna
sjálfra síldveiðanna enn aukisí
frá því í fyrra, sakir þess hve
veiðiflokinn er hú s'tærri ' en
nokkru sinni áður.
Hér að framan hefir verið
sýnt fram á þá gífurlegu verð-
hækkun, sem fram er komin á
öllum helztu nauðsynjavörun-
um, sem til landsins þarf að
flytja. Jafnframt hefir verið
sýnt fram á, að önnur aðalút-
flutningsvara landsins, fiskur-
inn, hefir hinsvegar ekkert
hækkað í verði, og allir muna
aflabrestinn á síðustu vetrar-
vertíð, sem einnig hlýtur að
koma til greina í þessu sam-
bandi.
En sagan er ekki öll sögð.
Önnur stærsta útflutnings-
varan, saltsíldin, hækkar held-
ur ekki í verði.
Annarsvegar er því gífurleg
hækkun á öllum brýnustu lífs-
nauðsynjum, sem við komumst
ekki hjá að kaupa, en hinsveg-
ar kemur engin verðhækkun
fram á tveim alstærstu vöru-
tegundunum, sem við höfum
ftutt út til þessa.
Innflutningshöftin verða ekki
hert neitt sem heitir, án þess
að jafnframt komi til skömt-
unar á því sem inn er flutt.
Er því auðsætt, að út af þess-
um óhagstæðu verðhlutföllum
á innflutningsvörunum og
tveim megin útflutningsvörum
ckkar, þá fá engar venjulegar
ráðstafanir rönd við reist,
nema því aðeins að síldveiði
verði mikil.
Við þurfum að veiða alla þá
síld, sem við getum selt salt-
aða, svo sem raun varð á síð-
astliðið ár.
En við þurfum auk þess að
veiða alveg óvenjulegt magn
af bræðslusíld, ef við eigum að
geta mætt greiðsluþörfinni til
útlanda á árinu. Bi'æðslusíldar-
afurðirnar þurfa að mæta álíka
íjárhæðum og síðastliðið ár,
og auk þess megninu af þeirri
verðhækkun, sem fram er kom-
in og fram kann að koma á
innflutningsvörunum. Ekki ger-
ir fiskurinn það. Ekki gerir
saltsíldin það. Og loks eru ekki
taldar horfur á að kjötið gjöri
það, að því er kunnugir telja.
Mínníngarorð
Ég var á ferð fyrir tveim ár-
um norður í Skagafirði og beið
eftir samferðamönnum á heim-
ili góðvinar míns á Hofsós. Þá
kemur inn í stofuna annar gest-
ur, ung kona, fríð sýnum, fall-
ega vaxin, í léttum, smekkleg-
um reiðbúningi. Mér var sagt,
að þetta væri nýgift kona þar
úr sveitinni, að hún væri fædd
og alin upp austur í Fnjóska-
dal, og að maður hennar væri
Friðrik Guðmundsson á Höfða
á Höfðaströnd.
Mér er nú kunnugt um, að
þessi kona, Þóra Jónsdóttir frá
Fornastöðum var þá 27 ára
gömul, og að hún hafði verið
tvo vetur á einum héraðsskól-
anum, stundað þar mikið
íþróttir, einkum sund. Mér varð
þessi kona umhugsunarefni, þó
að ég sæi hana aðeins nokkrar
mínútur. Mér fannst ég sjá
þarna hvernig myndi verða
háttað þróun ungra kvenna í
landinu, eins og lífskjörin eru
nú. Ég bar saman í huganum
hlutskipti konunnar áður fyr,
þegar fullorðinsárin, áhyggj-
urnar og erfiðið tók við af
barnsaldrinum og æskan fékk
ekki nema lítil brot af yndis-
leik æskudaganna.
En 13. apríl í vor andaðist
þessi kona. 1 þrjú ár höfðu þau
hjónin á Höfða byggt sér ynd-
I islegt heimili, þar sem hver
j dagur rann eins og gullinn
I sandur í stundaglasi tímans
Fjármálaástandið í landinu
er hvergi nærri gott. Ríkið
vantar 'tekjur, líklega sem svar-
ar 1 milj. króna á ári, svo út-
gjöld og tekjur standist á, ef
greiða á til fulls umsamdar af-
borganir af ríkisskuldum
og lækka þær sem því svarar.
Reykjavíkurbær hrúgar upp
lausaskuldum í hlutfallslega
miklu stærri stíl en ríkið, af
því tekjur hvers árs hrökkva
hvergi nærri fyrir útgjöldum.
Hinir bæimir hafa sist betri
sögu að segja, og sveitarfélög-
in, einkum sjóþorpin, kvarta
undan því, að erfitt reynist að
ná inn nægilegum 'tekjum til að
standast óhjákvæmileg útgjöld.
Geri maður sér þetta ástand
ljóst, virðist ekki nema um
þrjár leiðir að ræða.
1. Að reyna að taka lán, út-
lend eða innlend, til að borga
greiðsluhallann og standast
hallann í næstu framtíð.
2. Spara útgjöld svo greiðslu.
jöfnuður náist og eitthvað
verði afgangs til skulda-
greiðslu.
3. Afla nýrra tekna svo
greiðsluhalli hverfi, og þá helzt
svo ríflegra, að hægt sé að
borga sem fyrst þær lausa-
póra Jónsdóltir
frá Fornastöðum.
eins og eitt af heimsins miklu
skáldum sagði um sina ásta-
daga. En nú er þetta heimili I
rústum. Maðui'inn sem í fjöl-
mörg ár hafði barizt við að fá
þessa jörð, og fegrað hana og
prýtt, hann er nú kominn inn
í fjarlægt hérað, en drengur-
inn þeirra litli, sem ber nafn
móður sinnar er í fóstri hjá
vandafólki foreldranna.
Unga glæsilega konan, sem
átti meginþátt í að byggja upp
heimilið á Höfða er horfin
sjónum. Samt finnst mér að
hugboð mitt við fyrstu sýn
! hafi verið rétt. Dána konan var
ein af þúsundum hinna ungu
kvenna, sem njóta yls og birtu
í skjóli þeirrar menningar, sem
þjóðin er að byggja. Eftir þús-
und ára erfiðleika og van-
rækslu er að byrja nýr dagur
í þróunarferli íslenzkra kvenna.
J. J.
skuldir, sem safnast hafa und-
anfarið auk umsaminna af-
borgana af löngum lánum.
Fyrstu leiðina álít ég með
öllu ófæra. Að vísu tala menn
stöðugt um kreppu, og illt ár-
ferði hér á landi, en ég álít það
óafsakanlegt bjartsýni, að
treysta svo á bætta afkomu
frá því sem nú er, að ekki sé
leitað allra bragða til að rétta
við fjárhaginn, miðað við
ástandið eins og það er nú.
Menn verða að gæta þess, að
því nær aliar afurðir lands-
manna, nema saltfiskurinn,
eru í viðunandi verði, og sumar
í geypiverði. Þó þess ætti að
mega vænta, að saltfiskur
hækki í verði á næstu misser-
um, eru engar líkur til þess, að
sumar aðrar framleiðsluvörur,
t. d. síldarafurðir, haldizt í því
háa verði, sem nú er, og getur
þefcta þá nokkuð unnizt upp
íyrir þjóðarbúskapinn í heild.
Þá er önnur leiðin, spamað-
urinn. Ég hefi heyrt mikið tal-
að um sparnað á fé til opin-
berra þarfa síðan ég man fyrst
eftir umræðum um landsmál,
en sjaldan séð nokkrar nýtileg-
sr tillögur þar að lútandi. Ég
held líka að allur sparnaður til
verklegra framkvæmda, og að
mestu til menningarmála,
mundi skjótt hefna sín. Líklega
mætti þó fara betur með fé það,
sem varið er til fátækramála,
en yfirleitt hefi ég ekki trú á
því, að sparnaðurinn einn dragi
langt á leið, og læt því útrætt
um hann.
Þá kemur að þriðja úrræð-
inu, tekjuaukanum. Ég er eng-
an veginn vantrúaður á að
mjög mikið sé hægt að auka
tekjur ríkis og sveitarfélaga,
án þess að sverfa um of að al-
menningi. Og frá mínu sjónar-
miði verður þetta að gerast,
ln'að sem á bjátar.
Ég hefi ekki trú á því að
bæg't sé að hækka gömlu tekju-
stofnana, að verulegu ráði. Þó
kynni að mega hækka álagn-
ingu á áfengi eitthvað, og ann-
aðhvort kæmi Áfengisverzlun
ríkisins upp ölgerð eða leyfði
bruggun á áfengu öli. Er eklci
óhugsandi, að íslenzkt öl mætti
selja erlendis, t. d. í Englandi,
því Englendingar flytja inn
mikið af öli. Bensínskattinn
eigum við að hækka til muna,
enda óhjákvæmilegt að fá auk-
ið fé til vegaviðhalds og vega-
gerðar. Hinsvegar ætti að
hætta þeirri fáranlegu vitleysu,
að vera að malbika þjóðvegi, á
meðan illfært er bílum um
fjöldamargar götur höfuðstað-
arins.
Sennilega verður ekki hjá því
komizt að tolla eitthvað inn-
lendan iðnaðarvarning, móti
einhverju af því, sem ríkið hef-
ir tapað í tollum á samskonar
innfluttum iðnvarningi. En
allrar varúðar verður hér að
gæta, einkum um þann varning,
sem unninn er úr íslenzkum
hráefnum.
Ekki held ég að 'tekjuvonir af
þessum tollhækkunum séu
mjög miklar, nema helzt af
bensínskatti. Iiann mætti sjálf-
sagt tvöfalda að meinalausu, 1
en þar ætlast ég til að komi
auknar framkvæmdir við vega- '
gerðir á móti að mestu leyti.
Til þess að ráða bót á fjár-
hagsvandræðum ríkissjóðs og
bæjar- og sveitarsjóða vil ég
lá'ta stofna sérstakan sjóð, sem
skipt sé árlega á millí ríkis-
sjóðs og bæjar- og sveitarsjóð-
anna eftir fyrirfram ákveðnum
reglum. Tekjur sjóðsins séu:
1. Aðflutningsgjaldi 15% af
ellum innfluttum vörum. Með
núverandi innflutningsmagni
mundi þessi tekjuliður nema
um 6 millj. króna. Þetta inn-
flutningsgjald má skoða sem
einskonar verðfellingu pening-
anna og er því réttmætt að
gjaldið kæmi jafnt á allar vör-
ur, enda á tollalöggjöfin að
öðru leyti að hafa séð fyrir
hæfilegum mun á tollgreiðslu
af nauðsynjum og miður nauð-
synlegum vörum.
2. Vaxtaskattur 25% af vöxt-
um sparisjóðsfjár, bankavaxta-
bréfa, verðbréfa með ríkis-
ábyrgð og ríkisskuldabréfa,
og verðbréfa bæjar- og sveita-
félaga, enda greiði eigendur
sparifjár og vaxtabréfa engan
annan skatt af þessum verð-
mætum, hvorki til ríkis né
sveitafélaga. Vaxtaskatturinn
mundi líklega nema um 1 millj.
króna á ári.
Tekjur jafnaðarsjóðs þessa,
sem skipt yrði árlega milli rík-
is- og sveitarfélaga mundi nema
alls um 7 millj. króna. Ætti sú
fjárhæð að nægja til þess að
hægt yrði að byrja á afborg-
unum skulda í stað þess að
safna eyðsluskuldum á ári
hverju.
Auk þessara tekna, sem
skiptast milli ríkissjóðs og
sveitarsjóða, má auka tekjur
bæjarsjóðanna með lóðaskatti.
Þyrfti þá Alþingi að sam-
þykkja heimildarlög fyrir bæj-
firfélögin til að leggja slíkan
skatt á og ætti skatturinn að
nema allt að 4% af fasteigna-
matsverði lóðanna. Hér kann
að þykja nokkuð djúpt tekið í
árinni, en þegar þess er gætt,
oð langmestan hluta lóðanna
hafa menn eignast fyrir lítið
eða ekkert, og að verðmæti
þeirra er sjaldnast að þakka
aðgerðum eigendanna, virðist
mér lóðaskatturinn alls ekki
óréttlátur, og sízt óréttlátari
en margir aðrir skattar, sem
almenningur leggur á sig. Og
hann á að geta gefið öruggar
'tekjur. Landverð skattskyldra
kaupstaðarlóða var nálægt 33
millj. króna við fasteignamatið
1930, svo lóðaskattuiinn ætti
að geta gefið um 114 millj.
króna tekjur á ári, — þar af
32. tbl.
Uían úr heimi
í keisaradæminu Indlandi,
sem ennþá er hluti hins brezka
heimsveldis, búa 400 milljónir
manna, eða meira en í allri
Evrópu utan Rússlands. Þar eru
á sumum svæðum ein hin allra
beztu náttúruskilyrði og mesta
þéttbýli jarðar. En gagnvart
yfirþjóðinni, Bre'tum, sem þó
eru 10 sinnum fámennari,
stendur hið indverska mannhaf
máttvana og umkomulaust í
sínu eigin auðuga landi. Eða
svo hefir það verið fram til síð-
ustu ára. óravegu niðri í
svartad j úpi vanþekkingarinnar
og hinnar sárustu fátæktar,
þræla milljónir Indlands með
algleymið (nirvana), sem hið
eina og æðsta takmark.
En nú er Indland á morgni
nýrrar aldar. Tólfti hver mað-
ur í landinu hefir lært að lesa
og skrifa. Ok tólfti hlu'ti allra
Indverja er raunar stórþjóð út
af fyrir sig, eða meira en 30
milljónir manna. Það eru þess-
ar 30 milljónir, læsra og skrif-
andi Indverja, sem nú hafa
haíið baráttuna gegn Bretum.
En hver og einn af þeim leggur
sig fram til að hafa áhrif á
hina ellefu, sem ennþá eru ó-
læsir og óskrifandi, vekja hjá
þeim kröfur til lífsins og með-
vitundina um, að þeir eigi að
vera borgarar með mannrétt-
indum í sjálfstæðu ríki.
Frh. & 4. sí8u.
nálægt 1 millj. hér í Reykjavík.
Ef nú svo færi, að bæjar-
stjórnir trássuðust við að
leggja á þennan lóðaskatt,
mætti binda fjárframlög úr
jafnaðarsjóði því skilyrði, að
'/iðkomandi bæjarfélag hefði
notað tekjustofna sína til fulls,
þar á meðal heimildina til að
leggja á lóðaskatt að hámarki.
Að sjálfsögðu má benda á
það, að þessir nýju skattar
muni rýra eldri skattana,
tekjuskatt og sveitarútsvör og
því ekki vera hrein viðbót.
Þetta er rétt, sérstaklega að
því er viðkemur vax'taskattin-
um og lóðagjaldinu. En þó ekki
sé hægt að sanna það með töl-
um, þori ég að fullyrða að báð-
ii þessir skattstofnar gefa
margfaldar tekjur á við það,
sem tapast í útsvörum og
tekjuskatti. Ég er líka þeirrar
pkoðunar, að vaxtaskatturinn
mundi frekar verða til að auka
sparifjársöfnun í landinu. Er á
því full þörf, og sparifjárauk-
inn mundi þá einnig gefa
drýgri vaxtaskatt.
Að lokum vil ég 'taka það
fram, að þessar tillögur mínar
eru ekki bornar fram í nafni
neins stjórnmálaflokks. En ég
vænti þess,'að þeir, sem mesta
ábyrgð bera á fjármálum ríkis-
og sveitarfélaga, athugi þær
vandlega áður en lengra er
haldið á sömu braut en gerf
hefir verið undanfarið. Ef til
vill hafa menn á takteinum
beti'i úrræði til að leysa fjár-
hagsvandræðin, en hér hefir
verið bent á, og er þá vel
farið.
Jón Árnason.