Tíminn - 28.07.1937, Blaðsíða 2

126
T 1 M I N N
Atkvæðaaukníng flokkanna
1933-1937
í Eiðisræðu sinni fyrra
sunnudag flutti Ólafur Thors
öngruðum kjósendum Breið-
fylkingarinnar „nýjar'- tölur
um fylgi flokkanna í síðustu
kosningum. Þessar tölur voru
bxinar til af honum sjáifum og
þóttu boðlegar þama innfrá,
þar sem ekki þótti hentugt að
nota réttar tölur. í Nýja dbl.
síðastliðinn miðvikudag voru
blekkingar þessar raktar sund-
ur og birt skrá yfir raunveru-
legt fylgi flokkanna frá 1923—
1937.
Gáfnaljósum Morgunblaðsins
rnun ekki hafa verið treyst til
að afsanna þessar staðreyndir.
Þess vegna var leitað til Vísis,
hvers aðalráðamaður er einn
fyrverandi embættismaður rík-
isins, sem treyst var til, á sín-
um tíma, að fara með tölur, en
forfallaðist úr embættinu há-
vaðalaust.
Vísir segir nýlega, að
ungu kjósendurnir fylgi ekki
Framsóknarflokknum. Þessa á-
lyktun sína byggir hann á
þeim „útreikningi" að atkvæða-
aukningin í landinu, sem varð
fyrir breyttan kosningaaldur,
hafi fallið til íhaldsins en ekki
Framsóknarflokksins. Síðustu
kosningar, áður en aldurstak-
markinu var breytt, voru 1933.
Þá voru greidd 35680 atkv., en
í vor 58415. Atkvæðafjölgunin
er því 22735. Til hvaða flokka
hefir nú þessi aukning fallið,
og í hvaða hlutfalli við það
fylgi, sem fyrir var? Þetta
aukningunni, en Sjálfstæðis-
flokkurinn. Ef báðir flokkarnir
hefðu bætt við sig jafnmiklu
hlutfallslega, miðað við at-
kvæða magn þeirra 1933, þá
hefði fylgi þeirra orðið þannig:
Framsóknarflokkurinn...........
Sjálfstæðisflokkurinn..........
Til þess að Sjálfstæðisfl.
stæði jafnfætis Framsóknarfl.
í fylgi vegna atkvæðafjölgunar
í landinu, eftir breytinguna á
kosningaaldrinum,
þurfti hann að fá 29233 atkv.
en fékk 24132 —
Flokkinn skortir því 5101 atkv.
til þess að halda hlut sínum
gagnvart Framsóknarflokkn-
um. Þetta er þá raunveruleg
rýrnun Sjálfstæðisflokksins,
miðað við Framsóknarflokkinn,
á 4 árum, eða 1275 atkv. á ári.
Ef Sjálfstæðisfl. hefði haldið
því atkvæðamagni hjá þjóðinni,
sem hann fékk 1933, þá hefði
atkvæðaaukning hans átt að
vera þessi (talið í þús. atkv.):
1933—1937 .. .. 10,9 þús.
Aukningin varð 7,0 —
Fylgistap 3,9 —
En ef hann hefði aukið
I íylgi sitt 1933—1937 að sama
j skapi og Framsóknarfl., þá
j hefði atkvæðaaukning lians átt
að vera þessi ('talið í þús.
« atkv.):
1933—1937
12,3 þús.
skal sýnt hér með tölum frá Hagstofunni og landkjörstjóm: Aukningin varð Fylgistap 7,0 — 5,3 —
1933 1937 Atkvæða aukning
Framaóknarflokkurinn .... 8530V, 14556'/, 6026
Alþýðuflokkurinn 6864 V, 110841/, 4220
Sjálfstæðisfiokkurinn .... 17131V, 24132 7000V,
Bændaflokkurinn 35781/, 35781/,
KommúnÍ8taflokkurinn . . . 2673'/, 49321/, 2259
Nazistar 118 118
Utan flokka 480 13 -f- 467
Samtals: 35680 58415 22735
Af þessum samanburði er Svona duga Heimdellingar,
Ijóst, að Framsóknarflokkur- Fánaliðið, Nazistadrengirnir,
inn hefir bætt við sig hlutfalls- ,,Bændaflokkurinn“ og öll
lega miklu meira af atkvæða- „tækin“, sem ólafur Thors hef-
ir fundið upp og, sem vitna um
forystuhæfileika hans.
Síðastl. sunnudag átti aftur
að vera flokks-„skemmtun“ að
Eiði. Ef til vill kemur þaðan
nýr „útreikningur“ á atkvæða-
magni Sjálfstæðisfloksins, ný
huggun fyrir þá, sem ætlað var
að trúa „kosningafréttunum“
sunnudaginn næstan á undan.
1933 1937 Aukning
8530 y2 14556'/2 70,6%
17131 Vi 29233 70,6%
t
Sigurður Sígvaldason
bóndi á Grund.
Ég vil með þessum línum
stuttlega minnast gamals vinar
og nágranna úr æskusveit
minni, sem á síðastliðnum vetri
kvaddi samferðafólkið í hinnsta
sinn, Sigurðar Sigvaldasonar
bónda að Grund á Langanesi.
Sigurður heitinn var fæddur
að Þorsteinsstöðum, sém nú er
eyðijörð í Tunguselsheiði, árið
1872. Voru foreldrar hans Sig-
valdi Þorsteinsson og Sigur-
björg Sigurðardóttir síðustu
ábúendur á Þorsteinsstöðum.
Áður höfðu þau búið austur á
Langanesströnd. Ei þegar Sig-
urður var tveggja ára fluttust
þau að Grund á Langanesi og
dvöldust þar til dauðadags. Um
æfi Sigvalda og sérstaklega bú-
skap hans og störf og veðurfar
á síðara hluta 19. aldar má
margt lesa í dagbókum hans,
sem hann oftast færði daglega
um 20 ára skeið, og m. a. er
þar glögg mynd upp dregin af
harðindunum um 1880. Sýnir
þessi dagbókarfærsla reglusemi
þá og samvizkusemi, sem þeim
feðgum var í blóð borin, því að
cigi stundaði Sigvaldi ritstörf
að öðru leyti, enda sízt tími af-
lögu til slíks frá skyldustörfum.
Á Grund átti Sigurður Sig-
valdason heima alla sína æfi, að
undanteknum þeim tveim ár-
um, er hann sem smábam
dvaldi á Þorsteipsstöðum, eða
samtals 63 ára skeið. Þaðan
fylgdi hann til moldar fyrst
föður sínum og síðan móður og
loks eiginkonu sinni, Aðalbjörgu
Jónasdóttur frá Brimnesi eftir
nál. 30 ára ástríka sambúð. Þar
varð þeim hjónum auðið sjö
mannvænlegra bama, er kom-
izt hafa til fullorðins ára. En
Nýjar útgáfur af verkum
Stephans G. Stephanssonar
Dr. Rögnvaldur Pétursson skýrir frá
Komin eru fyrir skömmu síð-
an vestan um haf hingað til
Reykjavikur þau hjónin frú Hólm-
þau eru: Sigurbjörg, gift Jón-
asi bónda Jóhannessyni í Saur-
bæ, Gunnlaugur bóndi á Grund.
kvæntur Guðbjörgu Magnús-
dóttur úr Fáskrúðsfirði eystra,
Sigvaldi bóndi sst., kvæntur
þorbjörgu Gunnlaugsdóttur frá
Eiði, Helga, Jónas, Matthildur
og Sigríður, sem öll hafa lengst
af heima dvalizt á Grund eða
annarsstaðar í átthögum :/r.-
t m.
Sígurður á Grund er mér sér-
staklega minnisstæður sem
skapfestumaður með sterk per-
sónueinkenni. Hann var hægur
í framgöngu, fastmæltur og lít-
ið eitt stamandi í máli. Hann
var glöggur á menn og mál, en
ræddi ógjarnan þau viðfangs-
efni er hann taldi sig eigi bera
skyn á. En allt, sem hann lagði
hönd að, bar órækan vott þeirr-
ar snyrtimennsku, skyldurækni
og óvenjulegu iðjusemi, sem
honum var meðfædd. Víst mátti
svo segja, að aldrei félli honum
verk úr hendi, utan bæjar eða
innan, svo lengi, sem hann
mátti sig til nokkurs hræra.
Grund er hvorki mikil jörð né
rík að hlunnindum öðrum en
kjarnlendi til sauðfjárbeitar.
En túni jarðarinnar skilaði Sig-
urður heitinn af sér vel hálfu
betra en, er hann tók við því,
og íbúðarhús úr steini reisti
hann á jörðinni, áður en hann
afhenti hana sonum sínum. En
mannlund hans og drengskapur
lýsti sér eigi sízt í aðbúð hans
að skepnunum. Sumum þótti
hann á vetrum óþarflega oft
með bagga á baki, þar sem
hesti mátti við koma. En sjálf-
ur sagði hann, að „þarfasti
þjónninn" hefði nóg að vinna,
þótt eigi væri hann ómakaður
til smámuna.
Síðustu æfiárin var hann
þrotinn að heilsu og þreki og
dvaldi þá í skjóli barna sinna.
Kann átti þá við hjartabilun að
stríða, og dauðann bar skjótt
að. G. G.
n
Minnisvarðinn á lciSi
Stephans G. Stephanssonar.
íríður og Dr. Rögnvaldur Péturs-
son.
Jafnvel hér heima er Dr. Rögn-
\aldur svo kunnur maður af æfi-
langri þátttöku í opinberu lífi
Vestur-íslendinga, kirkjumálum og
þjóðræknisstarfi, að ónauðsynlegur
er langur formáli til þess að
kynna hann. En þess má geta, að
i tvennum skilningi á þessi góð-
vinur ættjarðar sinnar afmæli hér
í þessari heimferð. það eru 25 ár
í sumar síðan hann hvarf í fyrsta
sinni heim til ættjarðarinnar aft-
ur, „eftir herleiðinguna", eins og
liann segir sjálfur í gamni, og
hann verður lika sextugur, meðan
hann dvelur hér i sumar. Jteir,
sem þekkja dr. Rögnvald, vita að
það má telja alveg ýkjulaust, að
l.ann muni vel ásáttur að taka
þeim tímamótum hér heima.
þetta er annars í 6. skipti, sem
hann kemur hingað heim síðan
1912, að þau hjón komu fyrst, og
frú Hólmfríður hefir aðeins einu
sinni orðið að láta það undir höf-
uð leggjast að verða manni sínum
samferða. . . ,
Ég er sannfærður um að öllum
mönnum, sem íslenzku máli og
menningu unna, muni þykja sumt
af því, sem bar á góma milli okk-
ar dr. Rögnvalds, þegar við hitt-
umst í fyrrakvöld, bæði mikil tíð-
indi og góð og tek mér því leyfi að
segja iesendum Tímans frá því
helzta:
— Aðalerindið að þessu sinni,
sagði dr. Rögnvaldpr, er að ganga
nokkumveginn endanlega frá
handritum Stephans G. Stephans-
sonar, sem gefin verða út hér í
Reykjavík. pessi handrit verða
gefin út í tvennu lagi: Bréf Step-
hans sér, en lausprentuð og óprent-
uð ljóðmæli sér. Handritin að öllu
þessu hefi ég meðferðis að vestan.
— Hver er útgefandinn?
— pjóðvinafélagið gefur út bréf-
in það verður mikil bók, ekki
rninni en 30 arkir, enda ekki víst
að félagið sjái sér fært að gefa út
nema helminginn næsta ár, og
verður ekki vitað fyrr en búið er
að flokka bréfin, en það gemm
við dr. þorkell Jóhannesson í sam-
• iningu, og förum til þess hvað af
hverju.
— En ljóðin?
Ljóðin verða sennilega gefin
út af bókaútgáfufélaginu Heims-
kringlu. pau verða VI. og síðasta
bindi af „Andvökum“, og fara i
það óprentuð ljóð, sum frá æsku-
órum Stephans, og lausprentuð
’jóð, sem flest munu haía birzt í
hlaðinu Heimskringlu, eins og þú
manst og í Tímariti pjóðræknisfé-
Jagsins. Stephan hafði sjálfur rað-
að mestu af þessum ljóðum, „í til-
vonandi VI. bindi Andvakna", og
fer ég alveg eftir því við endan-
legan undirbúning til prentunar.
En þegar búið er að ganga frá
þessari síðustu ljóðabók Stephans,
geri ég ráð fyrir að gefin verði út
urvalsljóð Stephans sér, mikil bók,
sem vonlegt er, líklega um 30 ark-
*>• Úykir mér sennilegt að aama
útgáfufélagið gefi hana út og VI.
bindið. En prófessor Sigurður
Nordal mun sjá um valið og
semja formála við bókina, nm
Stephan og skáldskap hans.
* + <r
pið skutuð saman vestra í
minnisvarða yfir Stephan.
— Já, sá minnisvarði var
afhjúpaður fyrir réttu ári síöan.
Ófeigur bóndi Sigurðsson frá Red
Deer, einn af frumbýlingum Al-
berta-nýlendunnar íslenzku, ná-
granni Stephans og tryggðavinur —
Árnesingur að ætt, eins og nafniö
bendir til — stóð algerlega fyrir
verkinu við varðann og aðallega
fyrir samskotunum í kostnaðinn,
ásamt þjóðræknisfélaginu. Varð-
’nn er hlaðinn úr grjóti úr grend-
nni og í grjótið klappaðar þessar
Ijóðlínur Stephems:
„Að hugsa’ ekki í árum,
en öldum,
Rannsókn
borgíirzku fjárpestarinnar
Viðtal við brezka sérfræðíngínn dr. Taylor
Hér dvaldi um hríð í sumar á
i
vegum ríkisstjómarinnar brezkur |
sérfræðingur í búfjársjúkdómum, i
dr. Taylor að nafni. Ferðaðist
hann um hin sýktu svæði, fyrst í
Borgarfirði og síðar austanfjalls, í
Árnessýslu. þegar hann kom úr
austurförinni, átti Tíminn við
hann viðtal um árangurinn af at-
imgunum hans.
— Ég fór austur yfir fja.ll. sagði dr
Taylor, þar sem borgfirzka pestin
hefir síðast gosið upp, í þeirri von
að geta þar borið saman veikina á
iiæjum, sem mikið afhroð hefðu
goldið og þar sem hún hefði verið
væg. En ég varð þama fyrir von-
brigðum, að því leyti, að eystra
hafði hún hvergi verið skæð, svo
að ég varð að láta mér nægja að
hera hina vægu veiki þar sam-
an við skæðustu sýkinguna i Borg-
arfirðinum. þetta kom mér ekki
að því gagni, sem ég hefði ósk-
að, en þrátt fyrir það heppnaðist
mér að ná þarna í nokkrar upp-
lýsingar, sem m. ö. hafa stutt mig
að ákveðinni bráðabirgðaályktun
um veikina, og til þess að benda
á nokkur atriði um áframhaldandi
i annsóknir.
— Og hver er þá niðurstaðan?
— Að borgfirzka fjárpestin sé
sama veikin og „.Taagziekte" i Suð-
ur-Afríku og veiki sú, er ég í við-
talinu um daginn gat um að hefði
gert vart við sig á Englandi fyrir
nokkuð mörgum ámm og prófess-
or McFadyean hefði þá talið að
vera myndi lungnabólga, er staf-
aði frá sníkjuormum.
Orsök þessarar „Jaagziekte“ er
ókunn, en hin skammvinna rann-
sókn smitunarleiða, sem mér hefir
auðnast að framkvæma hér, bend-
ir sterklega til þess, að hér sé að
verki örsmæðar-sóttkveikja (vir-
us)*, svipuð sóttkveikjunum, sem
valda innflúenzu í mönnum,
hundapest og snifu (gin- og
klaufaveiki).
— Er ekki hætt við því er þann-
ið stendur á, að mörgum muni
þykja tortryggilegt, að unnt sé að
álykta nokkuð um orsök hennar?
— Vera má það. En ég hefi feng-
izt nokkuð við að rannsaka upp-
*ök og smitunarferil snifunnar á
Englandi og mér lízt að oft sé auð-
veldara að rekja feril borgfirzku
pestarinnar en snifunnar. pað er
svo um snifuna, að þótt menn séu
að kalla má orðnir gagnkunnugir
henni og viti að henni veldur ör-
smæðarsóttkveíkja, þá er þó stund-
um ómögulegt að komast að upp-
lökum faraldursins. þess vegna
þýðir ekki að bera fram þá mót-
báru gegn því að örsmæðarsótt-
kveikja valdi borgfirzku fjárpest-
inni, að ekki sé alltaf unnt að
rekja smitunarferil hennar.
— Hvemig á smitunin sér þá
stað?
— Ég tel að henni sé svo varið,
að úðasmitun eigi sér stað milli
öndunarfæra fjárins og aðallega
* virus, sem þýðir sóttkveikja,
er nú notað um svo örsmáar sótt-
kveikjur, að þær smjúga jafnvel
postulínssíur og eru ósýnilegar í
sterkustu smásjá.
þegar það hóstar, jamaar ákaft,
eða er mótt af hröðum eða löng-
um rekstri.
— Ég hygg, heldur dr. Taylor
áfram, að réttimar séu aðalsmit-
unarstöðvarnar. A mörgum bæjum
virtist smitunarferillinn verða rak-
inn beinlínis til réttanna. Annars
er að svo stöddu erfitt að segja
hve langur meðgöngutími veikinn-
ar er, það verður að sanna með
tilraunum, en ég gizka á að hann
sé 4—6 mánuðir.
— Er það ekki óvenju langt?
— Ekki tiltakanlega. Oft líður
allt að 6 mánuðum frá því t. d.
að óður hundur bítur mann, unz
einkenni vatnsfælninnar (rabies)
koma í Ijós, stundum jafnvel
lengri tími. Og þar er einnig ör-
smæðarsóttkveikja að verki.
— Er veikin eins skæð í Suður-
Afríku og hér?
— Nei, ekki líkt því eins skæð.
Menn kynnu nú að halda, að það
bendi til þess, að hér sé um tvo
aðgreinilega sjúkdóma að ræða, en
það hefir komið í ljós við rann-
sóknirnar , hér á landi, að dánar-
talan er mjög há. Rannsóknin
beinir sterkum líkum að tveimur
aðgreinilegum meðverkandi orsök-
um:
I fyrsta lagi virðast einstök fjár-
kyn vera miklu næmari fyrir veik-
inni en önnur. pessa sömu reynslu
segir dr. de Kock að menn hafi
íengið af „Jaagziekte" í Suður-
Afríku. Rannsóknir virðast benda
til þess að eitt sérstakt fjárkyn
hér á landi sé afar næmt á veik-
ina. pó eru sönnunargögnin fyrir
þessu enn ekki svo sterk, að þau
skyld: menn til þess að grípa
iil ströngustu ráðstafana, sem á
þeim mætti byggja (t. d. að slátra
öllum kindum á landinu af þessu
kyni), en nógu sterk til þess
að sjálfsagt er að gera þegar, eða
svo fljótt, sem við verflur komið,
svo yfirgripsmiklar tilraunir sem
unnt er. í þessu sambandi vil ég
geta þess, að sérstaklega einn
bóndi í Borgarfirði, sem lengi og
með miklum áhuga hefir fengizt
við kynræktunartilraunir, og hald-
ið nákvæmar ættemisskrá um
kindur sínar, hefir gengið úr
skugga um það, að áberandi mis-
inunur er á því hve banvæn veik-
in er, eftir því af hvaða kyni
kindin er.
En þrátt fyrir þetta virðist mér
þó greinilega hafa komið í ljós, að
mismunurinn á banvæni veikinn-
ar, er ekki eingöngu kominn undir
ætterni fjárins. Rannsóknin hefir
sem sé leitt sterkan grun að því
að ofkæling hafi bölvæn áhrif á
féð. Ég hafði gert mér vonir um
a& geta gengið úr skugga um þetta
í austurferð minni, en eins og ég
sagði í upphafi gafst mér þar ekki
færi á eins itarlegum samanburði
og ég hefði óskað. En ástæðumar
til þess að menn hljóta að hafa
illan bifur á afkælingunni í þessu
sambandi, er þessar:
1) Ofkæling á meginþátt í því
að búa í haginn fyrir sýklana, er
\alda lungnabólgu í mönnum og
skepnum.
2) Ofkæling vita menn að stend-
ur í sérstöku sambandi við lunga-
bólgutegundir I sauðfé — og borg-
firzka pestin er einskonar lungna-
bólga.
3) það, að þessi áhrifavaldur
væri hér að verki, væri skýring
a því sambandi, sem menn vita að
er á milli borgfirzku fjárpestarinn-
ar og hinnar smitandi lungna-
bólgu, sem hér hefir gengið og
bólusetning hefir verið beitt gegn.
4) það er víst að allar aðstæður
í göngum, víða a. m. k. 2—3 daga
”ekstur, hnöppun við og i réttum
og þar af leiðandi þreyta og
fivengd, er fénu vís vegur til of-
kælingar.
5) Vetrarhýsing fjárins í þröng-
um, og sérstaklega ekki líkt því
nægilega loftræstum húsum, þar
sem allt of heitt verður á fénu, svo
að viðbrigðin, þegar það er rekið
á beit eða til brynningar, og oft í
sárköldu veðri, gefur ofkælingunni
sem ákjósanlegast höggstað á því.
6) Sé ofkælingin mikilvæg með-
verkandi orsök I því að borgfirzka
rjárpestin verður sumstaðar svo