Tíminn - 22.09.1937, Síða 1

og tnn^etmta íjjafnarBU. 16
©iml 2353 - PÓBtfjólf 961
b I a 6 o I n s *t 1 1 ft n l
Áeflangcrtnn f oatat 7 it.
XXI. ár.
Miðvikudaginn 22. sept. 1937.
Síldarmjöls-
verðíð
Samkvæmt fyrirmælum land-
búnaðarmálaráðherra hefir
stjórn síldarverksmiðja ríkisins
látið reikna út, eftir því sem
við verður komið, framleiðslu-
verð á síldarmjöli verksmiðj-
anna nú í ár. Samkvæmt þeim :
útreikningi hefir verð til bænda j
verið ákveðið kr. 20.25 fyiir
'tunnu, enda 'sameini bæjndur
sig um stórar pantanir, minnst
20 tonn.
Framleiðsluverðið var ekki
hægt að reikna út fyrr en
nokkurnveginn varð séð, hversu
mikið afurðamagn verksmiðj-
anna myndi verða. Því að fram-
leiðslukostnaðurinn fer auðvit-
að nokkuð eftir því, úr hve
niiklu síldarmagni verksmiðj-
lirnar vinna og hversu mikið
mjöl og lýsi fæst úr síldinni.
Morgunblaðið hefir, eins og
þess var von og vísa, reynt að
vekja úlfaþyt út af þessu máli,
og koma því inn hjá bændum,
að hér hafi átt að hafa ranglega
af þeim, með því að reikna ekki
íyrr út framleiðslukostnaðar-
verðið.
Sannleikurinn er sá; að á-
kvæði verksmiðjulaganna um
sölu síldarmjöls til bænda, eru
talsvert erfið í framkvæmd.
Skal nú reynt að skýra það mál
nánar.
Þegar lögin um síldarverk-
smiðjur ríkisins voru sett, var
svo ákveðið, að þeim væri skylt
að selja bændum síidarmjöi
við kostnaðarverði. En sam-
hliða gerðu lögin ráð fyrir því,
að hrásíldin yrði ekki keypt
föstu verði af skipum, heldur
unnið úr henni fyrir útgerðar-
mennina og þeim greitt fyrir
síldina eftir á, eftir því, sem
afurðirnar seldust á hverjum
1 íma.
Þetta, að kaupa ekki síldina
föstu verði, er raunverulega
mjög eðlilegt fyrirkomulag og
jmð eina, sem fyllilega getur
tryggt verksmiðjurnar fyrir
tapi.
En eins og menn sjá, hefir
þarna verið gloppa í lögin að
því leyti, að ekki var hægt að j
reikna út framleiðsluverðið fyrr !
en allar afurðirnar voru seldar, :
þar á meðal það, sem bændur
fengu. Því að einn aðalliður
íramleiðslukostnaðar mjölsins,
er auðvitað verðið, sem útgerð-
armennirnir fá fyrir síldina.
Reyndin hefir að vísu orðið
sú, að undanþága hefir verið !
veitt til þess að kaupa síldina
föstu verði. Og þegar svo er,
rná segja, að móguleikinn til
að reikna út framleiðsluverðið,
sé fyrir hendi — en þó auð-
vitað ekki fyrr en vitað er um
afurðamagnið, eins og áður er
getið.
Ákvæði laganna um síldar-
mjölssöluna til bænda, eins og
þau nú eru, sýnast því vera
talsvert vafasöm og oft á tíðum
geta valdið vafningum.
Og ef horfið yrði að aðalfyr-
irmælum laganna um sannvirði
fyrir síldina (en það væri mjög
Sumarið er liðið
-vetur fer í hönd
Eflir Pál Zopltomassoii
I dag er gangna-sunnudagur-
inn. Með honurn enda venjulega j
sumarstörfin, en sláturtíðin,
fjárragið og hauststörfin fara
f hönd. Gangnasunnudagurinn |
ei nokkurskonar skilvegguv
rnilli sumars og hausts. Menn '
leyna stundum að færa þenn-
r.n skilvegg. Stundum verða
samtök um að gera það á viss-
um la.ndshlutum; eins og nú í
Gullbringu- og Kjósarsýslu og
Árnessýslu vestan Ölvusár og
Sogs, og stundum gera einstak-
ir bændur þetta, með því að
heyja milli rétta og eftir réttir.
Þetta getur bjargað nokkru
lieyi í tóftir, en yfirleitt er !
heyskapnum lokið í dag og
hægt að líta yfir heyjaforðann. j
Sumarið sem leið. Um meiri
hluta landsins hefir heyskapur- i
inn gengið erfiðlega. Spretta ;
var hæg, þó snemma byrjaði j
gróður. Sláttur byrjaði því ekki
fyrr en viku og allt upp í mán- '
uði síðar en undanfarin ár. Tún i
voru yfirleitt illa sprottin, sér- ;
staklega nýrækt, sem víða var i
dauðkalin, og afleiðingin varð
minni taða. Munar víða um i/3
sem taða er minni en venju-
lega, og sumstaðar meii’. Út-
engjar voru ákaflega misjafn-
ar, og heyskapur er líka mjög
misjafn. Minnstur er hann í
Austur-Skaftafellssýslu. Þar er
lítið meir en helmingur af með-
aJheyskap. Um Suður- og Vest-
urland er um i/3 minni hey-
sltapur en undanfarin ár. Um
I-Iúnavatns- og .Skagafjarðar-
sýslur er um i/3 minni taða,
en úthey upp undir meðallag,
nema vestast í Húnavatnssýslu
og austast í Skagafirði, þar er
æskilegt), eru þau óframkvæm-
f nleg samkvæmt bókstaf lag-
anna.
Hér sýnist því verða að taka
upp nýja aðferð. Það verður
að álcveða einhverja aðra og vel
framkvæmanléga reglu um það,
livað álítast skuli hæfilegt verð
á síldarmjöli til bænda ár hvert.
Sú regla- þarf að vera skýr og
einföld, svo að ekki verði um
deilt, eða staðfesting verðsins
þurfi að dragast til óþæginda.
í því sambandi er vert að
vekja athygli á því, að á-
stæðulaust er að leggja ríkis-
verksmiðjum einum þá skyldu
á herðar, að selja síldarmjöl
þessu verði. Slíkt getur raun-
verulega ekki talizt sanngjarnt,
þegar þær eru reknar í sam-j
keppni við einkaverksmiðjur. Ef
ný ákvæði verða sett, ætti að
skylda allar ríkisverksmiðjur
H1 að selja mjöl innanlands
hlutfallslega við afurðamagn
sitt, og yið því verði, sem á-
kveðið yrði.
Þetta mál þarf að taka til
athugunar á næsta Alþingi.
útheyskapurinn líka mínni. Ur
því að kemur norður í Eyja-
Ijörð, er heyskapur upp undir
meðallag, en töður þó minni,
og nbrðan Eyjafjarðar er hey-
skapur sæmilega góður.
En svo er ekki nóg með það,
að heyin séu minni, þau eru *
líka verri. Margir hirtu töður
djarft, og því hefir víða hitnað
í þeim til skemmda. Og' mjög
víða. hraktist heyið. Enn eru
þeir bændur fáir, sem eru
komnir á lag með að gera vot-
hey þegár það á við. Margir,
sem þó eru farnir að gera það,
geyma það æfinlega þar til síð-
ast á slættinum, enda þó tíð
falli svo, að óþurrkarnir séu
framan af sumri. Hér eru þó
undantekningar. Til eru nú á
óþurrkasvæðinu bændur, sem
hafa þriðjung til helrning af
lieyjum sínum í votheyi, og
sem með því að verka þau
þannig, hafa meðalheyskap,
þrátt fyrir alla óþurrka. Og
þessum bændiun þarf að fjölga.
En gangnasunnudagurinn er
korninn, og nú „horfir á heyja-
forðann hryggur búandinn" og'
hugsar um hvað setja megi á,
og á hvern hátt eig'i að
fóðra fénaðinn í vetur, svo
hann fóðrist sem bezt og gefi
sem mestan hreinan arð.
Ásetningurinn. Mér hefir tal-
izt svo til, að þó að ekki væru
nú sett á líflömb á því svæði
landsins, sem heyin eru minnst
á, þá mundi samt þurfa um
40000 sekki af fóðurbæti til að
bæta upp heyin og gera bænd-
um mögulegt að fóðra fénað
sinn sæmilega. Þessi fóðurbæt-
ir má að 3/4 hlutum vera síld-
ar- eða karfamjöl en þarf að
1/4 að vera mais. Það kostar
peninga og þá ekki litla, að
kaupa þennan fóðurbæti. Má
ætla, að hann kosti ekki undir
milljón króna. Það eru miklir
peningar. Sumir tala um að
taka lán til að borga hann með.
Það tel ég ekki rétt. Ég hygg,
að það sé yfirleitt ekki rétt að
taka lán til að fjölga skepnum
— sauðfé — þegar það er í
sæmilegu verði, til þess svo aft-
ur að þurfa að borga lánin þeg-
ar það er verðminna. Á því
svæði, sem ég tel að þurfi að
kaupa fóðurbæti fyrir um mill-
jón, eru venjulega sett á um
75000 lömb. Þess er að vænta,
að meðallambið í haust geri
ekki undir 20 kr. og þarf því
um 2/3 af líflömbunum til þess
að borga með fóðurbætinn.
Það sem ég ræð því mönnum
til að gera, það er að fá sér
fóðurbæti, en fækka, svo þeir
geti greitt hann.
Þegar bændurnir, eins og nú,
standa yfir litlum heyjaforða
að haustnóttum, þá hafa þeir
sérstakt tilefni til að lóga því
lélegasta úr stofninum. Þetta
eiga þeir nú að nota sér. Þeir
eiga að farga lélegu kúnum,
þeir eiga að farga geldneytun-
um, sem þeir sumstaðar á land-
inu ala af gömlum vana sér í
skaða, en drepa IV2 tii 2 ára,
þeir eiga að fækka óþarfa
hrossum, og þeir eiga að drepa
rýrðina úr fénu, og þá sérstak-
lega kindur, sem þeir sjá fyrir,
að þeir í venjulegum árum og
með sæmilegum heyjum, þurfa
að mismuna, til þess að halda
í þeim lífinu. Og bóndinn á að
setja varlega á. Hann á ætíð að
gera það, eneftir sumur eins og
sumarið í ár, þarf hann alveg
sérstaklega að gera það. Hey-
skapurinn hefir orðið honuni
dýr, og hann má ekki við því
nú, að búa svo að fénaði sínurn
i vetur, að hann hafi hans ekki
full not, iog fullan arð eftir
hann næsta ár. Hann á alveg
sérstaklega að minnast þess að
alltaf og æfinlega þurfa bænd-
urnir að vera við því búnir að
ísavetrar komi og harðindi, og
aldrei ættu þeir að bíða lægt’i
hlut í viðskiptunum við lands-
ins „forna fjanda“.
Bændurnir ættu því að birgja
sig upp með fóðurbæti í tíma.
Vetrarfóðrið. Enginn ætti að
láta sér detta það í hug, að
kaupa ekki fóðurbæti. Á heyj-
unum einum ætti enginn að
reyna að fóðra fé í vetur. Til
þess að það farist vel úr hendi,
eru þau of hrakin. Minnist árs-
ins 1914. Munið það, sem nú
búið á sama svæðinu og þá
hafði hröktu heyin, hvernig
féð þá fór um vorið. Og þið
getið rifjað upp mörg fleiri ár,
þar sem menn hafa reynt að
spara fóðurbæti, og svo ýmist
lent í því að þurfa að kaupa
hann og gefa margfaldan síð-
ari hluta vetrar, eða að missa
að vorinu svo og svo margt af
fénu. Og af reynslunni eiga
menn að læra.
Enga þarf að minna á það,
að bólusetja féð við bráðafári.
Sú reynsla, að það sé vörn
gegn „pestinni“ er orðin al-
mannaeign, og hana nota sér
nú svo til allir. Enn er ekki
i-eynslan með ormalyfið orðin
eins almenn, enda yngri. En
það á að verða eins almennt
að gefa fénu inn ormalyf að
haustinu, til að hreinsa orm-
ana úr meltingarfærunum, og
að bólusetja við bráðafárinu.
Hver bóndi á að gera það. Og
sérstaklega á hann að gera
það, þegar hann hefir lélegt
fóðui' til að gefa, því þá er
hættan á því að ormarnir nái
yfirhöndinni og valdi vanfóðr-
un, meiri en ella. Gleymið því
ekki að gefa ormalyfið.
Alstaðar þar sem lungna-
bólga hefir verið í fé á nálæg-
um bæjum árið áður, ættu
menn að bólusetja féð með
Jungnabólgubóluefni. Annars
eiga menn á liættu að fá liana
í féð, missa fleira, eða færra af
því, 0g þurfá að eyða marg-
földu fóðri í liitt, sem lifir. Og.
þar sem mæðiveikin er kbmin í
féð, þar ætti að bólusetja allt
íé við lungnabólgu, því reynsl-
fn sýnir, að mæðiveikin og
Frh. á 4. síöu.
t
Sr. Jakob Ó. Lárusson
Síra Jakob Ó. Lárusson fyi'v.
prestur að Holti undir Eyja-
fjöllum andaðist 17. þ. m.
Banamein hans var magablæð-
ing. Sr. Jakob var á sínum tíma
einn af brautryðjendum ung-
mennafélagshreyfingarinnar
hér á landi, enda hinn glæsileg-
fisti atgervismaður á margan
hátt. En heilsubrestur hreif
hann frá störfum á bezta aldri.
Sjálfum sér líkír!
Blað Jóns í Dal, Framsókn,
kom út sl. laugardag. Meira en
heil síða í blaðinu er eftir skrif-
ara í Utvegsbankanum, sem
þykist ætla að kenna bændum
að búa! — í meðferð sinni á
sannleikanum er ritstjórn
1 laðsins enn sjálfri sér lík. Hér
skulu nefnd tvö dæmi;
í grein á 4. síðu er rætt um
framkvæmd mjólkurlaganna ,í
Eyjafirði og um leið reynt að
læða inn rógi um mjólkur-
skipulagið á Suðurlandi. Þar
segir m. a.: „Eyfirðingar
blanda heldur engri pólitík inn
í málið. í verðlagsnefndinni
c-ru rnenn frá Alþýðuflokknum,
Bændaflokknum, Framsóknar-
flokknum og Sjálfstæðisflokkn-
um.“ Þetta á auðvitað að skilj-
ast svo, að hér sé einhver ný
sanngirni á ferð. En verðlags-
nefndin í Eyjafirði er skipuð
eftir nákvæmlega ,sömu laga-
leglum og af hliðstæðum að-
ilum og í Reykjavík; þ. e. fram-
leiðendafélögum)j bæjarstjóm
cg ríkisstjóm. í Reykjavík eru
líka í nefndinni bæði Fram-
sóknarmenn, Alþýðuflokksmenn
og Sjálfstæðismenn.
Á 1. síðu blaðsins er rætt
um, að Jón Árnason hafi ritað
grein í Nýja Dagblaðið, þar
sem bomar hafi verið fram
nýjar tillögur í fjármálum. Síð-
an segir á þessa leið: „Svo er
þó að sjá, sem forráðamönnum
Tínvamanna þyki ekki mikils
um vert grein J. Á., þar sem
þeir láta hana ekki koma í
Tímanum til sveitafólksinsrf
En grein Jóns Árnasonar
kom út í Tímanum sania dag-
inn sem hún var birt í Nýja
Dagblaðinu!
Er von að bændur treysti
mönnum, sem svona málfæralu
nota!
41. blað.
Uian úr heimi
Verkamannaflokkurinn í Eng-
landi hefir lengstum haft af-
vopnun, sem eitt höfuðatriði á
stefnuskrá sinni.
Síðan hin mikla hervæðing
einræðisríkjanna hófst, hefir
þessi stefna smám saman misst
íótfestu innan flokksins, en að-
alforingjarnir hafa þó reynt að
halda lienni fram í lengstu lög.
Þó var svo komið fyrir tveim
árum síðan, að þáv. foringi
ílokksins, Lánsbury, lagði
flokksformennskuna niður,
vegna þess að honum fannst
flokkurinn ekki standa nógu
fast um afvopnunarstefnuna.
Um svipað leyti byrjaði
enska stjórnin að gera áætlan-
ir um stórkostlega aukinn víg-
búnað, og sú stefna jók fylgi
hennar meðal þjóðarinnax. Eng-
lendingar vilja vera við öllu
búnir, og tvennt láta þeir sig
miklu skipta: Að loftvarnirnar
séu sem öruggastar og enski
flotinn haldi veldi sínu á
heimshöfunum.
Á tveim fyrstu þingunum
greiddu þingmenn verkamanna-
flokksins atkvæði gegn tillögum
stjórnarinnar um aultinn víg-
búnað. Á þriðja þinginu, í sum-
ar, urðu mikil átök um það
innan þingflokksins; hvaða af-
staða skyldi tekin í þessu máli.
Attlee, Greenwood og Morri-
son, sem hafa verið taldir að-
alforingjar flokksins, vildu
greiða atkvæði á móti tillögum
stjórnarinnar. Dalton og ýmsir
aðrir af smærri spámönnunum,
lögðu til að flokkurinn sæti hjá
við atlcvæðagreiðsluna og rök-
styddi þá afstöðu þannig, að
vegna yfirgangs einræðisríkj-
anna, teldi hann aukinn víg-
búnað nauðsynlegan, ef Eng’-
lendingar notuðu áhrif sín til
að hindra löglausan yfirgang
annarra stórvelda, styddu
Þjóðabandalagið öfluglega og
beittust fyrir framgangi friðar
stefnunnar í heiminum. Til
þess að England gæti haft slíka
forystu þyrfti það að verasterkt
herveldi, sem einræðislöndin
yrði að taka fullt tillit til og
smáríkin gætu örugglega treyst
En þai' sem þjóðstjórnin ætl-
aði auðsjáanlega ekki að nota
vígbúnaðinn í þessu augna-
miði, vildi verkamannaflokkur-
inn ekki greiða tillögum hennar
atkvæði, og sæti þess vegna
hjá við atkvæðagreiðsluna.
Eftir mikil átök í flokknum
sigraði stefna Daltons með litl-
um meirihuta. Allir þingmenn
ílokksins, að þrem eða fjórum-
undanskildum, sátu hjá við at-
kvæðagreiðsluna.
Nú nýlega hefir National
Council of Labour, en það er
skipað fulltrúum frá verklýðs-
félögum, landssamtökum verka-
mannaflokksins og þingflokkn-
um, sent frá sér yfirlýsingu,
þar sem lýst er fullu fylgi við
bá stefnu, sem lcom fram í af-
fitöðu þingmanna verkamanna-
flokksins á þinginu í sumar.
Þar með má telja, að enski
verkamannaflokkurinn hafi lagt
afvopnunarstefnuna á hilluna í
bili og hann myndi halda víg-
Framh. á 4. síðu.