Tíminn - 22.09.1937, Síða 2

130
T 1 M I N N
Um íslenzka loðdýrarækt og íramtíð hennar
Víðtal við loðdýraræktarráðunaufinn
Fyrir íáum dögum síðan var
H. J. Hólmjárn settur loðdýrarækt-
arráðunautur landbúnaðarráðu-
neytisins. — Tímjijnn hefir
átt tal við ráðunautinn um ýmis-
'egt, er varðar hinn nýja atvinnu-
veg, loðdýraræktina.
— Er mikill áhugi fyrir loðdýra-
rækt um þessar mundir?
— Já, hann hefir aldrei verið
meiri. Hann er nú i fyrsta skipti
svo mikill, að öll undaneldishæf
ioðdýr, sem til eru í landinu,
verða sett á vetur. En auk þess
hefir verið sótt um leyfi til inn-
i'iutnings á um 90 refum, næstum
eingöngu silfurrefum. Mesi má þó
búast við að refafjölgunin verði í
þeim héruðum, sem borgfirzka
tjárpestin hefir herjað.
Banna Norðmenn útflutning
á loðdýrum?
— Hvar verða dýrin keypt?
— þau dýr, sem leyfður verður
mnflutningur á, munu vafalaust
\erða keypt frá.Noregi, þótt e .t.
v. væri möguieikar á að fá þau
íiá Svíþjóð. En nú hefir frétzt, að
Norðmenn hafi í hyggju að banna
útflutning lifandi silfurrefa, af
ótta við það, að beztu undaneldis-
dýrin verði seld úr landi, en slíkt
bann kæmi þó að líkindum ekki
< i 1 framkvæmda fyrr en um ára-
mót.
Innflutningur hingað mun að-
eins leyfður á kyngóðum og
fallegum dýrum og til þess að
tryggja það, að innkaupin takist
sem bezt mun Loðdýraræktarfé-
lagið senda utan mann með sér-
þekkingu, er hafi þennan vanda
með höndum.
— Hvað gizkið þér á, að margir
refir verði settir á vetur?
— Slíkt er örðugt að segja, þar
e.ð engar nákvæmar skýrslur liggja
fvrir um það atriði fyrr en lokið
íæfir verið merkingum refa í
i'aust. Ég get getið mér til og
vona, að nálægt þrjú þúsund
iefir verði settir á og meginþorr-
inn af því eru silfurrefir. Talsvert
er þó til af blárefum, sérstaklega
á Vesturlandi, auk þess sem Jón
Hungal é hér í nágrenni bæjar-
iiis stærsta blárefabú landsins, en
blárefir hans eru af kanadiskum
stofni.
Nú eru jafndægur á hausti.
Árstíð hinna löngu daga er að
þessu sinni liðin. Það er gamall
ug góður "siður að staldra við
á tímamótum og líta yfir far-
inn veg.
Viðburðijr „bjai’græðistím-
ans“, sem svo er nefndur og
nefndur hefir verið um aldir á
tslandi, eru flestum 'efst í
huga, nú um þessar mundir.
Þeir eru ferskastir í minni, og
undir þeim er jafnan mikið
komið, hjá þjóð, sem í jafn rík-
um mæli og hér á lífsafkomu
sína undir atlotum hinna
hverflyndu náttúruafla. En
vert er þó að skyggnast lengra
aftur, til síðustu jafndægra,
þegar ríki hinna löngu daga var
að hefjast á þessu ári, og rifja
upp nokkuð af þvi helzta, sem
til tíðinda hefir borið.
Á jafndægrum fyrir sex
rnánuðum litu flestir hugsandi
menn með nokkurri eftirvænt-
• ngu til þeirra óorðnu atburða,
sem vorið og sumarið kynni að
bera í skauti sér. Úti í heimi
var stríðshættan að magnast.
Þess ástands var þegar farið að
gæta í verðhækkun á erlendum
nauðsynjum landsmanna. Það
var heldur ekki bjart yfir
bjargræðisvegum þjóðarinnar
það sem af var árinu. Vetrar-
vertíðáa sunnanlands hafði
— Hver er ástæðan til þess að
menn leggja meiri áherzlu á að
koma sér upp silfurrefum?
— Sérstaklega sú, hve miklu
auðveldara er að fá silfurrefina
li! að tímgast, og á seinni árum
liafa silfurrefaskinn verið miklu
vcrðmætari en blárefaskinn. þó
iiafa blárefaskinn hækkað í verði
á síðásta ári.
Merkingarnar í haust.
— pér voruð að tala uxn rn.erk-
inga.r á refum. Á hvern hátt fara
þær fram?
— þeim er þannig háttað, að í
cyru dýranna ei’u „tattov.eruð“ viss
merki. í hægra eyra er sett sér-
rnei’ki hvers eiganda, en í vinstra
eyra bókstafur, er sýnir hvaða ár
dýrið er fætt. pau, sem fædd ,eru
1 ár hljóta bókstafinn 0, en dýr frá
- fyrra eru merkt N. þessi regla
gildir allsstaðar, þar sem loðdýra-
rækt er stunduð. Sömuleiðis eru
dýrin tölusett, svo auðveidara sé
að þekkja einstaklingana í sund-
ur, og loks er sett í vinstra eyra
merki, sem sýnir hvoi’t dýrin telj-
ast hæf til undaneldis eða ekki.
Lökustu dýrunum ber eigendun-
unum að lóga; önnur, sem illa
líta út, en líklegt er að hafi átt
við vanhii-ðu að búa og því ekki
örvænt um að geti iagazt við
bættan aðbúnað, fá biðdóm til
næsta ái’s að fullnaðardómur skal
felldur úm þau. Slík dýr né af-
kvæmi þeirra má enginn maður
selja lifandi frá búi sínu.
par eð Loðdýraræktarfélagið læt-
'ii' fi’amkvæma þessar merkingar
á sinn kostnað, verða þær einung-
is framkvæmdar hjá þeim, sem
(:ru eða vilja gerast meðlimir fé-
iagsins. Lögum samkvæmt má
þó enginn selja lífdýr nema það
hafi áður verið merkt og métið
hæft til undaneldis.
Tilgangui-ihn með þessu er sér-
staklega sá, að tryggja það, að
íslenzki refastofninn verði kyn-
góður og fyrirbyggja, að menn,
srm litla þekkingu hafa á loðdýr-
um, vei’ði sviknir á refakaupum. í
fyrra rákumst við t. a. m. á menn,
sem keypt höfðu refi á 800 krónur
parið, en þegar til kom reyndust
þetta allsendis óhæf lífdýr, og
brugðizt jafnvel enn hastarleg-
ar en árið áður og á því vand-
ræðaástandi varð heldur engin
breyting til bóta um það, er
lault. Sauðfjárplágan borgfirzka
hafði verið að færast í aukana
eftir því sem á leið veturinn.
Sérfræðingar landsins stóðu
uppi ráðaJausir gegn þeim vá-
gesti og til stóð að lög-
gjafarvaldið yrði að grípa til
dýrra og umfangsmikilla ráð-
ftafana, samkvæmt þeirri al-
þýðlegu meginreglu, að „ekk-
ert gerist, ef ekkert er reynt“.
Þar við bættist svo, að um for-
stöðu þjóðarinnar í opinberum
málum var lailt í óvissu, iog
mörg veður í lofti. Alþýðu-
fíokkurinn var í þann veginn
að rjúfa samvinnu þá um land-
stjórn, sem verið hafði milli
hans og Framsóknai’flokksins,
og margir höfðu vænzt að end-
ast myndi út kjörtímabilið. Og
svo reyndist, að frá þeim við-
burðum varð eigi forðað. Al-
þingi var rofið og kosningar á
næstu grösum. Baráttuhitinn og
pftirvæntingin yljaði upp hina
svölu vormánuði. Tíðarfarið var
heldur ekki það stirt, að það
drægi hugi manna í hinum
dreifðu byggðum til muna írá
átökum stjórnmálanna. Því hef-
ir stundum verið haldið fram,
að Islendingar séu pólitískasta
voru tafarlaust dauðamerkt. Einn-
’g er með merkingunum skapaður
tnöguleiki til að ættfæra dýrin,
og- þótt slíkt kosti mikla skrif-
finnsku, virðist ekki annað verj-
undi en skrásetja alla refi í
landinu.
I þessum mánuði kemur liing-
að til landsins norskur maður, O.
Aui'dal, sem liefir í tíu ár haft
með höndum eftirlit með loðdýra-
iækt i Noregi, en slíkir eftirlits-
menn eru þar um tuttugu. þessi
maður mun ferðast með mér víða
um land og dæma um og merkja
’oðdýrin. Fleiri menn munu fara
út um land í þessum erindagerð-
um. Austur í Skaftafellssýslu er
þegar byrjað að merkja dýrin.
— Vei’ður efnt til sýninga A
loðdýrum í hawst?
— .Tá, þar sem þvi verður við
komið. Hér í Reykjavík fáum
við til umi’áða prýðilegan sýning-
ai’sal, Gi’ænmetisskálann. Á þar að
Uanda sýning í tvo daga og ef til
vill lengui’.
Heilbrigði loðdýranna.
— Hvernig er fai’ið heilbi’igði
'oðdýranna hér á landi?
— það virðist allt í bezta lagi
með hreysti íslenzka loðdýrakyn-
íiofnsins, nema hvað sumstaðar
befir noklcuð gætt orma í refun-
um, en þeim vágesti er auðvelt
að úti’ýma með því að gefa dýr-
unum inn ormalyf á réttum tíma
árs og á réttan hátt, og umfram
allt hafa vírnetsbotna í búrunum.
llitt hefir komið fyrir, að dýr
iiafa drepizt af slæmu fóðri, sem
þeim liefir verið gefið. Er þá ein-
ungis hirðuleysi eða vankunnáttu
um að kenna.
— Eru loðdýr yfivleitt laus við
alla smitandi eða ókennilega
sjúkdóma?
— Loðdýr eru tíðast fremur tor-
næm fyrir sjúkdómum eða þeim
'i't undirorpin. þó hefir kólera og
fleiri kvillar stundum gert. usla i
öðrum löndum.
— Er hvolpadauði hér mikill?
— Já, hann hefir verið meiri að
tiltölu hér en annarsstaðar ogstaf-
m það áreiðanlega af miður góðri
umhirðu.
þjóð í heimi. Og það er þjóð-
inni síður en svo til lasts, því
að þá er jafnan bezt fyrir á-
rangri séð, er menn hafa áhuga
á verkefni sínu, kjósendur, eins
og aðrir. Það má teljast ein-
kennandi fyrir kosningar hér á
síðari árum, að víðast í strjál-
býlinu ,'eru kjörstaðirnir litlu
eða engu miður sóttir en í
kaupstöðunum, ef kjördagurinn
cr á sæmilegum tíma og veðr-
ið þolanlegt. Einkennandi og
ónægjulegur þáttur íslenzkrar
sveitamenningar vorra tíma, og
r.æsta mikilsverður fyrir sveit-
irnar, þegar úr ýmsum áttum
er seilst eftir þeim réttindum,
sem verndað hafa þær frá eyð-
ingu á „þjóðflutningatímum“
f íðustu áratuga.
í aðdraganda kosninganna
komu fram tvö athyglisverð
íyi-irbrigði. Aíþýðuflokkurinnf,
sem það sem af var kjörtíma-
bilinu hafði staðið með Fram-
sóknarfl., í hinni almennu
baráttu fyrdr viðréttingu
frá kreppuástandi atvinnu-
veganna, jöfnuði á viðskiptum
við útlönd og tekjuhallalausuin
ríkisbúskap, samfara réttlátri
skattalöggjöf, tók nú allt í einu
að viðra upp gamlar socialista-
hugmyndir um ríkisrekstur í
útgerð. Jafnframt hafði hann
farið frarn á lögþvingað gjald-
þrot einstakra stórútgerðarfé-
laga, sem fordæmalaust er í ís-
lenzkri löggjöf. Loks gerðist
hann foi’mælandi stórra fjár-
veitinga og lántaka til handa
útgerð og iðnaði, án þesa aS
Bændur verða aðstoðaðir við
útvegun fóðurvara.
— Hvað verður gert til að
tryggja loðdýraeigendum heppilegt
lóður með skaplegu verði og án
óþarfrar álagningar?
— það mun verða reynt að fá
o.tthvert traust fyrirtæki til þess
ao annast sölu hentugra fóðurefna
og í sambandi við það gerðir fast-
h' samningar við hvalveiðastöðina
i Tálknafirði um frystingu og
kaup á hvalkjöti. Að undanfömu
hefir allt hvalkjötið verið selt til
Noregs, en eigendui’nir vilja
gjarnan láta íslendinga setja fyrir
því gegn svipuðu verði. þá er haf-
in vinnsla sérstaks fiskimjöls,
scm búið er til úr hertum bein-
lausum fiski. En fiskimjöl kemur
því aðeins til mála að nota, að
það sé gott og búið til á þennan
hátt. Kjöt af hrossum, kúm og
ám er hið bezta í’efafóður, en þó
ei feitt lirossakjöt ekki hagfellt,
að áliti Norðmanna.
En alveg sérstaklega mikla á-
herzlu vil ég leggja á það að nota
ineira af nýmjólk handa dýrunum
heldur en gert hefir verið. Norð-
menn hafa líka á síðustu árum
aukið nýmjólkurgjöfina langt fram
úr því, sem óður var almennt
haldið hagkvæmt.
Góð meðferð er undirstaða þess
að loðdýraræktin geti þrifizt.
— Er ekki góð fóðrun og natin
umhirða ákafiega mikilvæg at-
liði?
— Góður stofn er að vísu undir-
stöðuatriðið, en góður árangur
næst aldrei af loðdýraeldi nema
meðferðin sé i góðu lagi og að-
búnaðurinn eins og vera ber.
þrifnaður er alveg óhjákvæmileg-
ur og mikil töp hafa oft hlotizt
oí því, að gefa dýrunum skemmd-
an mat, saltað kjöt eða fisk eða
aðra óhagfellda fæðu.
Árangurinn af loðdýi’arækt,
hvort sem hann er góður eða lé-
iegur, fer mest efti.r því hversu ná-
kvæm lxirðing og fóði’un er. þeir,
sem eru nógu natnir, fá vel goldna
sína ástundun, en hinir, sem
siæmir hii’ðar í’eynast, þurfa ekki
að gera sér miklar vonir um
gróða. Sú cr oftar útkoman í bú-
skapnum.
Heimsmarkaðsverðið.
Hveniig er vei’ðlag á grávöru
á lii'unsmarkaðinum?
Útlit með sölu skinna er
samhliða lægi fyrir tillögur um
tryggar tekjuöflunarlelðir. En
þetta var nú einmítt sú aðferð,
sem stjórnarflokkarnir áður
höfðu verið samtaka um að á-
íeíja hjá andstöðuflokkunum.
Kosningaaðstaða Alþýðuflokks-
ins byggðist því öðrum þræði á
verkum þingmeirihlutans á
kjörtímabilinu, en hinum þræði
á þeiiTi sérstefnu, er hann nú
virtist vilja boða. Hinsvegar
gerðust nú þau tíðindi, að Sjálf-
stæðisflokkurinn gaf upp þá
von, er hann hefir áður haft,
um að geta náð meirihluta á
Alþingi. Var þá hinn svokallaði
Bændaflokkur látinn kasta þeim
milliflokkshjúp, er áður hafði
yfir honum hvílt og ganga til
opinbers kosningabandalags við
Sjálfstæðisflokkinn, með sam-
eiginlegum frambjóðendum.
Framboð af hálfu nazista féllu
niður nema í einu kjördæmi.
En ölafur Thors ritaði grein í
Mbl., þar sem hann lýsti yfir
því, að stofnuð væri „breið-
íylking íslendinga“. — Þeir
sem utan við stóðu, voru eftir
þessu orðalagi að dæma, ekki
íslendingar! Minnti þessi bar-
áttuaðferð svo greinilega á
vinnubrögð erlendra fasista, að
ekki mátti á milli sjá, og undr-
uðust margir, svo sem kosn-
ingaúrslitin báru vitni um.
Það sýndi sig við talning at-
kvæða í sveitakjördæmunum,
að afhjúpun Bændaflokksins
hafði verið óhyggilegt her-
bragð. Um helmingur af kjós-
endum flokksins frá 1934 hvarf
mjög svipað og vei’ið liefir, en
erð á þeim hefir verið dágott
undarifarin ái’. Engin ástæða virð-
ist vera til þess að óttast verð-
sveiflur.
Hreinsunai'stöð.
— Hvaða fyrirkomulag telduð
þér hentugast við sölu skinnanna?
— Loðdýraræktarfélagið þyrfti
að koma ó stofn hreinsunarstöð
lýrir skinnin og annast síðan sölu
þeirra heint og forða þannig
loðdýraeigendunum frá því að
greiða óþörfum milliliðum hinn
minnsta slcatt.
— Hvort álítið þór réttara að
menn stofni til stórra sameigna-
l>úa eða þau vei’ði fleiri með færri
Nýlega hefir verið skýrt
frá því, að á síldveiðun-
um í sumar hefðu hásetar á
togurum allt að helmingi lægri
tekjur en hásetar á línugufu-
skipum og vélskipum.
Skýringin á þessu óvenjulega
fyrirbrigði lig’gur að sjálfsögðu
í ráðningarkjörunum.
Á togurunum eru föst mán-
aðarlaun aðalatriði samnings-
ákvæðanna um kjör háseta.
En á línugufuskipum og vél-
skipum er hlutaráðning hins-
vegar ráðandi.
Framsóknarmenn hafa jafn-
an haldið því fram, að heil-
brigðast væri fyrir alla aðilja
átgerðarinnar og þá þjóðfélag-
á undir afkomu þessa atvinnu-
vegar, að upp væru tekin hluta-
skipti á togurunum, og
það yrði drottnandi stefna í
þessum efnum, að menn bæru
úr býtum eftir aflamagnj og
verðlagi á hverjum tíma.
Yrði þetta skipulag þá jafn-
framt mjög til þess að auka og
tryggja vinnufrið um útgerð-
ina, eftir að fundin hefðu ver-
ið sanngjörn og eðlileg hluta-
inn. Bændaflokkurinn fékk að-
eins tvo þingmenn kosna, í stað
þriggja þá. Og tölumar leiddu
það í ljós, að sæti beggja þess-
ara manna hefðu hlotnazt
Sjál'fstæðisflokknum, ef hann
hefði búið að sínu. Hefir því
farið um Jón í Dal og menn
hans, líkt og um þá uppvakn-
inga forðum, er til baka voru
sendir, að þeir unnu þeim
stærstan geig, er upp hafði vak-
ið. Það fengu þeiT að reyna,
Árni frá Múla og Magnús Gísla.
son, sem báðir urðu úti í
kosningahríðinni af völdum
,.varaliðsins“.
Hið nýja viðhorf Alþýðu-
floksins gafst honum ekki vel í
kosningunum. Hann tapaði bæði
þingsætum jog atkvæðamagjníi.
Sérstaklega varð mikil riðlun
í fylkingum flokksins í höfuð-
staðnum, þar sem vænn hópur
?f kjósendum hans hvarf yfir í
herbúðir kommúnista, af ótta
við að „Breiðfylkingin" fengi
meirihluta ella. Eftirtektarvert
er það, að svipað hrun átti sér
stað í liði Alþýðuflokksins árið
1931, en þá hafði hann einmitt
nýslitið stjómarsamvinnu við
Framsóknarflokkinn, alveg eins
og nú.
Af þingflokkunum, var
Framsóknarflokkurinn sá eini,
sem kom með sigri út úr kosn-
ingunum. Sigur hans var mikill
og glæsilegur. Hann er nú aft-
ur stærsti flokkur þingsins. Og
það er eftirtektarvert tákn
kosningaúrslitánna í heild, að
hafi samlög um stofnun loðdýra-
búa, bæði frá fjárhagslegu sjón-
armiði séð og til tryggingar því,
að dýrin fái rétta umhix’ðu. Nú í
haust hafa mörg félagsbú verið
stofnsett, en þegar fram líða
slundir veit. ég, að bændurnir
munu skipta þeim upp og hver
annazt og hirða sín dýr sjálfur
eins og aðrar skepnur. Með þeim
hætti nýtist Hka langbezt allt það,
sem til fellzt á heimilunum og
hentugt er til fóðurs handa dýr-
i.num,
Að endingu vil ég taka það
frarn, að menn geta ekki gert sér
vonir um áfi’amhaldandi sölu líf-
dýra, heldur verða búin aö bei’a
sig með skinnaframleiðslu ein-
göngu. Með því verða allir að
skipti á hverri tegund veiði-
skipa um sig.
Sjómannastéttin hér á landi
er að fornu fari vön hlutaskipt-
um.
En þegar togaraútgerð —
svokölluð stórútgerð — kom
hér til sögunnar, þá kom jafn-
framt til verklýðssamtaka hér
á landi.
Og verklýðssamtökin hafa
frá fyrstu tíð stælt krafta sína
í viðureigninni við togaraút-
gerðina, og í fljótu bragði skoð-
að, komið þar ár sinni vel fyrir
borð.
ekki lengur uppgripa atvmnu-
vegur, útgerðartíminn styttist í
hlutföllum við það sem mark-
aðir þrengjast og verðlag verð-
ur óhagstæðara, en skipin
hrörna, án þess að nokkur
maður sjái sér framar hag í
því að leggja fjármuni í tog-
ara, þá fer það að verða of ein-
hliða viðhorf hjá verklýðssam-
tökunum, ef ekki mætti hverfa
inn á nýjan samningsgrundvöll
kjörtímabili fór með stjórnar-
forystuna í umboði Framsókn-
arflokksins, hlaut í kjördæmi
fínu hlutfallslega stærsta
meirihlutann, sem fram kom í
Ivosningunum.
Blöð Sjálfstæðisfl. hófu, þeg-
ar að kosningum loknum upp
kröfur um breytingu stjómar-
skrárinnar og nýja kjördæma-
skipun. Sama gerðu þessi blöð
eftir hinn mikla ósigur flokks-
ins 1927. Má vafalaust vænta
tillagna um þetta á næsta Al-
þingi. 'Alþýðuflokkurinn (hefir
ekki tekið undir þessar kröfur
en blað Bændaflokksins, sem
enn kemur út aðra hverja viku,
hefir rætt um þær af talsverðri
samúð. Sennlegt er, að fram
komi í bilí tillaga um hlutfalls-
kosningu í tvímenningskjör-
dæmum. í kosningunum í sum-
ar, hefði sú breyting haft þau
áhrif, að kommúnistar hefðu
fengið oddaaðstöðu milli stjóm-
arflokkanna og stjórnarand-
stæðinga frá síðasta kjörtíma-
bili.
Að öðru leyti snerist gremja
Sjálfstæðismanna út af kosn-
ingaósigrinum að talsverðu leyti
gegn Bændaflokknum. Fylgis-
leysi Bændaflokksins kom for-
ráðamönnum Sjálfstæðisflokks-
ins mjög á óvart. 1 Vísi birtist
stór fyrirsögn svohljóðarxdi:
„Bændaflokkurfnn er ekki leng-
ur til.“ Það, sem í þessari fyi-
irsögn fólst, var líka almenn
skoðun í landinu strax eftir
kosningarnar.
dýrum hvert?
— Fyrst um sinn hygg ég að H >eikna, sem koma sér upp loö-
það sé rétt, að mai’gir bændur dýrabúum.
Hlutaslrípti á tognurum
í öðrum löndum
En nú, þegar gullöld salt-
fiskjarins virðist hjá liðin, og
aftur inn í Framsóknarfloklc- sá maður, sem á undanfömu