Tíminn - 26.01.1938, Blaðsíða 2

16
TÍM INN
sjálfur Herman Göring virðist
sjá þess ýmsan vott, aö nú nálg-
ist úrslitaraunin. Hljóðlát
viðurkenning þess, að margt af
því, sem ráðgert var, hafi þeg-
ar mistekizt, felst í orðsend-
ingu þeirri til stjórnmálamanna
og iðjuhölda, sem dr. Schacht
hefir ritaö. Fáir munu trúa því,
að hér sé um það að ræða, sem
æðsti ráðamaður þýzka ríkis-
bankans hafi skrifað sér til
dægradvalar í tómstundum sín-
um og allra sízt, þegar hún
birtist í „Deutsche Volkswirt“,
því blaði, sem er nákomnast Gö-
ring.
Dr. Schacht er
Svartsýni bölsýnn að vanda.
dr. Schacht. Hann leitast við
að leiða stjórn-
málamönnunum og forystu-
mönnunum á sviðum atvinnu-
mála og fjármála fyrir sjónir,
að það ástand, sem ríkjandi er
í augnablikinu, eigi sér enga þá
fótfestu, að treystandi sé á, að
það vari lengi. En nú eigi heim-
urinn ekki lengur í fórum sínum
þann sameiginlega styrk né við-
námsþrótt, sem til var þegar
kreppan skall yfir 1929. Þess
vegna geti allt hrunið í rústir,
hve lítið, sem á bjátar.
Það, sem athyglisverðast þyk-
ir, er, að í greininni tekur dr.
Schacht aðra afstöðu heldur en
þá, sem Þjóðverjar mörkuðu á
alþjóðaviðskiptamálaþinginu í
London 1933. Þá var því haldið
fram, að sérhvert land ætti að
byrja á því að bæta sína eigin
aðstöðu, þá myndu heimsvið-
skiptin komast á réttan kjöl af
sjálfu sér. Viðskiptamálaþingið
hallaðist að gagnstæðri kenn-
ingu, en þar eð ekkert sam-
komulag náðist, var því slitið án
neinnar niðurstöðu.
Dr. Schacht segir
nú, að þótt innan-
ríkisaðgerðir geti
skapað batnandi
ástand, þá sé það
ástand samt sem áður næsta
fallvalt. Dr. Schacht mun þar
einkum hafa í huga hin stór-
feldu átök, sem gerð hafa verið
innanlands til að efla atvinnu-
lífið í Þýzkalandi, en reynst
Viðreisnin
byggist á
alþjóðlegu
samstarfi.
hafa árangurslaus út á við.
Þess vegna hefur hann upp
raust sína og hrópar: Sleppið
engu tækifæri, en haldið ráð-
stefnu hið bráðasta og efnið til
öflugra og alþjóðlegra tilrauna
til viðreisnar. Atvinnulíf sér-
hverrar þjóðar á við sína örð-
ugleika að etja. Sumstaðar
vantar hráefni, sem annað land
hefir gnægð af. Þar þarf einn að
miðla öðrum. Atvinnulífið
stendur hallara fæti nú en
1929 og því álít ég, að maður
hafi ekki tíma til að láta nokk-
urt tækifæri ónotað.
Hefði þessi grein
ekki birzt í blaði
Görings sjálfs,
myndi margur
hafa álitið, að hér væri stefnt
gegn fjögurra ára áætluninni,
sem fyrst og fremst byggist á
viðreisninni innanlands. En sé
þess gætt, hversu ástatt er um
ritfrelsi í Þýzkalandi, þar sem
vakað er yfir hverju smáplaggi
og enginn má í neinu atriði
ganga í berhögg við vilja stjórn-
arinnar, hefði samt verið fávís-
legt að skoða þetta öðruvísi en
sem liðveizlu við Göring. Þann-
ig er á málin litið af hálfu
þeirra mörgu manna heima í
Þýzkalandi, sem vona og óska
að hneigzt verði til þessarar
stefnu.
Dr. Schacht tel-
Birgðirnar ur viðleitnina til
á þrotum. viðreisnar innan-
lands góða og
þýðingarmikla, en hún nægir
ekki einu sinni hlutaðeigandi
þjóð. í Þýzkalandi skilja yfir-
menn sem undirgefnir hinn sára
brodd þessara orða. Hitler hefir
veitt sex milljónum atvinnu-
leysingja vinnu, lögleitt her-
þjónustu, sem ein milljón æsku-
manna verður að inna af hönd-
um ár hvert, og komið á þegn-
skylduvinnu, þar sem nokkur
hundruð þúsund manna eru lög-
þvinguð til starfs. Allar þessar
ráðstafanir hafa orðið til að
auka hina almennu kaupgetu.
En til innkaupa á neyzluvörum
er ekki hægt að nota jafnmik-
inn gjaldeyri og áður, því að
þá væri ekki hægt að kaupa
Andstaða
gegn
Göring?
nóg hráefni til viðhalds fram-
leiðslunni. Þó voru kaup á
neyzluvörum orðin óeðlilega ht-
il, þegar Hitler kom til valda,
sökum atvinnuleysis og annara
erfiðleika. Sú alhliða vöntun,
sem nú gerir vart við sig, vegna
þess að eldri birgðir eru á þrot-
um, sanna það, að viðreisnin
verður auðveldari með alþjóð-
legu samstarfi en fjögra ára á-
ætluninni. En fyrst um sinn
verður þýzka þjóðin að spara
við sig, enn meira en hún hefir
gert hingað til. Frá áramótum
var smjörklípan, sem ætluð er
einum manni til vikunnar,
skert í 170 grömm, jafnhliða
því, sem enn strangari skömmt-
un fer fram á öllu, sem inni-
heldur feiti, svo sem fleski og
tólg.
Sök ann-
ara þjóða,
en ekki
Hitlers!
Það undarlega er,
að þessi skortur
allur hefir ekki
reynzt þess megn-
ugur að uppræta
trú manna á forsjá Hitlers. Hans
dýrð virðist jafn mikil og á þeim
dögum, er smjör og aðrar nauð-
synjar var auðfáanlegt án
minnstu hindrana. Menn hafa
snúið ásökunum sínum í garð
annara þjóða, þær hafi verið
þröskuldur í vegi Þjóðverja til
að ná á ný yfirráðum yfir lönd-
um, sem veita ríkulega þær lífs-
nauðsynjar, sem Þýzkaland get-
ur ekki veitt sínum mörgu son-
um og dætrum. Margendur-
teknar upphrópanir hafa sem
sagt fallið í frjóan jarðveg.
Sökin hvílir á baki hinna er-
lendu ríkja, en ekki þýzku naz-
istastjórninni, segja þessir til-
biðjendur Hitlers.
Kolaverzlun
SIGURÐAR ÓLAESSONAR
Símn.: Kol Reykjavík Sími 1938
Svafa Jónasdóttir
á Syðra Fjalli
Ungur gekk ég um Aðaldal
(og orkti í barminn ljóð).
Fagurt var í þeim fjallasal.
og fólkið var æskuþjóð,
var æskuþjóð með ást á fornum sögum,
tók æskuglatt á móti nýjum dögum.
Sandsbæjum frá til Syðra Fjalls
um „sæludal" ég gekk.
Var þar sem ríkti drottning dals
með dögling að Sökkvabekk,
hún drottning dals, hann fræðaþulur fremstur.
(Þar faiinst mér þá ég verða allra skemmstur).
Sveitamenning varð sigurorð
og Syðra Fjall varð mér
skugglaust og friðsælt skólaborö
og skemmtilegt var hér,
var bjart og hlýtt og frelsi nóg og friður,
frá framtíð landsins heyrðist dyn og kllður.
Rætt var um sögur, skáldmál skýrð,
sú skoðun látin í té:
ekki fannst nokkur með aðra eins dýrð
sem Einar og Stefán G.
Á flugtind þeirra, í hyldýpt þeirra hafa
var hugljúft, bjart og fagurt með þér Svafa.
Húsmóðir stór hér ríki réð
svo réttlátt og fagurblítt,
hávær röggsemd var sjaldan séð
en satt var allt og hlýtt,
svo vinsemd þína og hylli þína að hafa
var heiður og gleði þinna vina Svafa.
Hún andaðist að heimili sínu,
Syðra-Fjalli í Aðaldal 11. þ. m.
og var til moldar borin þaðan
á laugardaginn var eftir 45 ára
dvöl.
Hún fæddist að Hraunkoti í
sömu sveit 28. ágúst 1874. For-
eldrar hennar voru Jónas bóndi
Kristjánsson í Hraunkoti Þor-
grimssonar (er síðar bjó í Leir-
höfn á Sléttu) og kona hans
Guðrún Þorsteinsdóttir. Flutt-
ust þau hjón Jónas og Guðrún
með 4 börn sín til Vesturheims
vorið 1892, en Svafa varð eftir
ein systkina sinna.
Það vor giftist hún Jóhannesi
Sigurjón Jónsson.
Þorkelssyni og reistu þau þá bú
á Syðra-Fjalli, og var þar heim-
ili þeirra beggja til dauðadags.
Voru þeir næstu nágrannar,
bræðurnir, Jóhannes á Syðra-
Fjalli og Indriði skáld á Ytra-
Fjalli, báðir fræðimenn og um
margt líkir, og má óhætt full-
yrða, að ekki hafi önnur heimili
verið ánægjulegri vottar þrótt-
mikillar og ómengaðrar íslenzkr-
ar menningar.
Þeim Syðra-Fjalls-hjónum
varð fjögurra barna auðið. Þau
voru: Ása (nú látin), gift Oddi
Ólafssyni framkvæmdastjóra í
Reykjavik, Signý gift Þrándi
Indriðasyni bónda á Aðalbóli,
Helga gift Högna Indriðasyni
bónda á Syðra-Fjalli og dr. Þor-
kell bókavörður í Reykjavík,
kvæntur Hrefnu Bergsdóttur, Jó
hannes á Syðra-Fjalli lézt árið
1928, þá 68 ára að aldri. Þau hjón
höfðu hætt búskap það sama ár,
en Svafa átti þó heima á Syðra-
Fjalli til æfiloka og undi sér þar
bezt í nálægð frænda og vina og
minningum starfsamrar æfi.
Nú er hún til moldar hnigin í
æskudalnum sínum.þar sem æfi-
saga hennar gerðist og þar sem
hún bjó börnum sínum vega-
nesti. Ein bezta og merkasta
kona í Þingeyjarsýslum er þar
sjónum horfin. Vel sé hún
kvödd, og góð er minning henn-
ar. G. G.
»Lögbergf«
50ára
14. janúar síðastliðinn voru 50
ár liðin síoan Vesturheimsblaðið
Lögberg hóf göngu sína í Winni-
peg. Boðsbréfið að stofnun
blaðsins var dagsett 7. desember
1887 og undirritað af Sigtryggi
Jónassyni, Einari Hjörleifssyni,
Bergvini Jónssyni, Ólafi S. Þor-
geirssyni og Sigurði Júl. Jóhann-
essyni.
Einar Hjörleifsson Kvaran var
fyrsti ritstjóri Lögbergs og hafði
hann það starf með höndum í
sjö ár. Þá, 1895, fluttist hann
heim tií íslands.
Sigtryggur Jónasson tók við
ritstjórn af honum og stundaði
hana í 6 ár. Síðan hafa ritstjórar
verið þessir: Magnús Paulsson,
Stefán Björnsson, nú prófastur
í Eskifirði, Sigurður Júlíus Jó-
hannesson, Kristján Sigurðsson
kandidat, bróðir Ögmundar heit-
ins skólastjóra, Jón J. Bildfell
frá Bíldsfelli í Grafningi, Einar
Páll Jónsson frá Háreksstöðum
í Vopnafirði, Finnur Jónsson frá
Melum í Hrútafirði og Heimir
Þorgrímsson, Adams prests frá
Nesi í Þingeyjarsýslu. Núverandi
ritstjóri Lögbergs er Einar Páll
Jónsson. Meðritstjórar hafa ver-
Fræðslumál sveítanna
Eltir Aðaistein Eiríksson skólastj. á Reykjanesi
Heimanám skólabarna. Það
er löngum vitnað í hina fornu
og ágætu heimilisfræðslu og
heimilismenning vor íslendinga,
þegar verið er að meta árangur
af starfi skólanna. Þess er ekki
ávalt gætt, að þessi ágæta
fræðsla einstakra heimila var
langt frá því að vera almenn.
Mörg heimili hafa alls ekkert
sinnt þessum málum, og kunn-
ugt er að fjölmargir einstakling-
ar fóru allrar bóklegrar fræðslu
á mis. Með almennri skóla-
skyldu fá skólarnir það hlut-
verk að veita öllum almenningi
þessa fræðslu, hvort sem hæfi-
leikar eða áhugi er til staðar
eða ekki. Þetta verður m. a. að
hafa í huga, þegar verið er að
gera þennan samanburð, á beztu
heimilum með tiltölulegan fá-
mennan hóp, sem vill og getur
numið, og á núverandi skólum,
með þá skyldu að annast
fræðslu mjög sundurleitra ein-
staklinga. Hitt er ekkert vafa-
mál, að bezta fyrirmynd hvers
skóla eru ágætustu heimilin,
eins og þau hafa bezt verið í
landi voru, bæði í fræðslu og
uppeldisstarfi. Nú er þessum
málum þannig komið, hér á
landi, að skólar kaupstaða og
kauptúna hafa, svo að segja al-
gerlega tekið í sínar hendur
fræðslu barnanna. Siðgæðisupp-
eldið reyna heimili og skóli að
annast í sameiningu, en um-
hverfið og staðhættir allir valda
þar miklum erfiðleikum og hafa
skapað þessa verkaskiptingu
milli skóla og heimila. í sveitum
landsins er þessu öðruvísi hátt-
að. Farskólarnir, sem heima-
vistarskólarnir munu smátt og
smátt leysa af hólmi, veita
hverju barni 12 vikna árlega
kennslu, en heimavistarskól-
arnir í 16 vikur. Það er því
augljóst, að fræðsla sveitabarn-
anna verður jöfnum höndum að
fara fram í skóla og heimilum,
ef viðunandi árangurs má
vænta. En reynslan hefir, því
miður, orðið sú, að þátttöku
heimilanna í fræðslunni hefir
hrakað á seinni árum. Foreldr-
um hefir hætt við að kasta allri
áhyggju, í þessu efni, á hinn
stutta og ófullnægjandi starfs-
tíma skólans. Þess er heldur
ekki að dylja, að kennurum hef-
ir hætt við, að líta smáum aug-
um á fræðslustörf heimilanna,
og það oft með réttu, en af
þessu tvennu hefir samvinnan
farizt fyrir og lítill skilningur
ríkt á báðar hliðar í þessu
vandasama sameiginlega hlut-
verki skóla og heimila. Það mun
mála sannast og hvorugt má
án annars vera. Heimilunum er
hollt að muna það, að þau bera
fyrst og fremst ábyrgð á
fræðslu og uppeldi barna sinna,
og að fræðsla og uppeldi á
hvorki né verður nokkurntíma
sundurskilið, fræðsla án siðgæð-
is-uppeldis og uppeldi án
fræðslu, mun ávalt verða utan
við sjálft lífið. Oss kennurum er
líka fyrir beztu að minnast þess,
að við erum í veglegri þjónustu
heimilanna, að starf vort er
ekki nema hálft starf, ef ekki
ræður samvinna og samhjálp,
skóla og heimila, í fræðslu og
uppeldisstarfinu. Skólar eru, á
sinn hátt, neyðarráðstöfun líkt
og sjúkrahús. Það rýrir á engan
hátt virðingu þeirra og þeirra
veglega hlutverk, heldur þvert
á móti. Fegursta hugsjón þeirra
á að vera, að gera sjálfa sig ó-
þarfa, með því að vinna að
menningu og þroska hvers ein-
staklings í þjóðfélaginu, styðja
að sannri heimilismenningu, þá
þarf ekki lengur að óttast um
menningu þjóðarheildarinnar.
Ýmsar afsakanir, fyrir þessu
samvinnuleysi, eru á reiðum
höndum. Heimilin segja, til
hvers eru skólarnir, ef þeir geta
ekki annazt kennsluna einir?
Skólamenn tala um, að heimilin
skorti kunnáttu og vilja til
samstarfsins. Þeir, sem utan við
standa, komast að þeirri niður-
stöðu, að fólksfæð í sveitum, og
þar af leiðandi auknar annir
heimilisfólksins, valdi því, að nú
orðið geti heimilin ekki innt
fræðslustörfin af hendi. Síðan
tekur þetta hver upp eftir öðr-
um, jafnvel kennarar taka sér
þessa afsökun í munn. Nú má
vel vera að eitthvað sé í þessu
hæft. En áreiðanlega er hér
gerður úlfaldi úr mýflugunni.
Það skiptir miklu meira, en all-
ar þessar afsakanir, að rétt tök
og góður vilji til samstarfs sé
ráðandi á báðar hliðar. Sann-
leikurinn er sá, að hér er á
ferðinni mikilsvert mál, sem
hvorttveggj a í snn, hefir mikla
menningar- og fjárhagslega
þýðingu, hvernig leyst verður.
Fé því, sem nú er varið til skól-
anna, er um of kastað út i til-
viljun eina, hver árangurinn
verður af fræðslu og uppeldis-
starfi skóla og heimila. Þetta
sjá og skilja skólamenn, og ég
hygg, að heimilin muni einnig
sýna skilning og fúsleika til
samvinnu.
í tillögum mínum um starfs-
skrá og starfshætti heimavist-
arbarnaskóla í sveitum lands-
ins er svo komizt að orði: Skól-
arnir (þ. e. heimavistarskól-
arnir) stjórni heimanámi barn-
anna og hafi eftirlit með því,
að heimilin ræki kennsluna vel.
Skólarnir leiðbeini um bækur,
gefi bendingar um aðferðir og
laði heimilin til vinsamlegrar
samvinnu, leggi til hæf verkefni,
sem örfa börnin til námsins.
Kennarinn heimsæki börnin a.
m. k. einu sinni yfir veturinn,
kalli þau til prófs, þegar þörf
þykir. Skólinn ber ábyrgð á þess-
ari heimafræðslu að því leyti, að
sé hún ekki sæmilega af hendi
leyst, skulu fullnægjandi ráð-
stafanir gerðar“. Þetta heima-
nám, og stjórn skólans á því,
nær til barna á 7—14 ára aldri,
þó sjálf skólaskyldan miðist við
t. d. 10—14 ára aldur.
í þrjá vetur, sem Reykjanes-
skólinn hefir starfað, hefir ver-
ið gerð tilraun með þetta heima-
nám. Hér hagar þannig til, að
börnin, báðar deildir — 10—14
ára börn, dvelja samtímis 9—
10 vikur, frá því í október og
til hátíða. Næstu þrjá mánuði
eru deildirnar heima og stunda
þar nám sitt. í byrjun apríl
koma þau aftur í skólann og eru
þá 4—6 vikur, þar til prófi er
lokið í maí. Námstími skólaárs-
ins er því þrískiptur. Fyrsta
tímabilinu er einkum varið til
þess að komast áleiðis í náms-
greinum. Þá er reynt að láta
börnin vinna sem mest á eigin
hönd, nota lesbækur og náms-
bækur, færa vinnubækur o. s.
frv. Það er lagður grundvöllur
að heimanámi þeirra. í lok
þessa fyrsta tímabils eru flest
börnin komin á það góðan rek-
spöl, að kunna nokkuð til náms-
starfa, flest hafa þau fengið á-
huga, hófsamlegan, sem sam-
keppni og árangur skapa. Þegar
þau fara heim um hátíðar,
hafa þau með sér áætlun fyrir
heimanámið, verkefni i eínstök-
um greinum, bréf til foreldr-
anna, þar sem tekin eru fram
höfuðatriði þessa samstarfs
skóla og heimila, er það hvort-
tveggja leiðbeining og hvatning.
Áður en börnin fara, er farið
vandlega yfir námsáætlunina
og verkefnin.
Við byrjun þriðja tímabils,
þegar böi-nin koma aftur i skól-
ann, er farið yfir úrlausn
heimaverkefna, prófað í ýmsum
námsgreinum, metinn árangur-
inn, sem náðst hefir heima. Síð-
an er reynt að sameina þá
fræðslu, sem þannig hefir náðst
yfir veturinn, í sem gleggst yfir-
lit, ná þeirri þekkingu og leikni
í samstæða heild, þannig að
nemendur hafi þess sem mest
hagnýt not og geti beitt því eftir
þroska sínum. Við allt nám hér,
bæði í skóla og i heimilum, er
unnið eftir námsáætlun og verk-
efnum, miðaö við aldur og
þroska. Þess skal þó getið, að
allt er þetta enn á tilrauna-
stigi, því mikið vantar á, að á-
ætlun og verkefni séu sem
skyldi. Reynslan með þessa
stjórn heimanámsins hefir orð-
ið þessi: Fyrsta veturinn var
námið fálmkennt, hvorki börn-
in né heimilin náðu tökum á
því, mörg heimilin vanræktu
það. Annan veturinn var það
mun betra, áhugi og skilningur
heimilanna almennari. Nú sið-
astliðinn vetur hefir árangur
orðið langbeztur. Aðeins eitt
heimili vanrækti heimanámið,
og voru til þess nokkrar afsak-
anir. Hin heimilin ræktu þetta
starf vel og sum prýðilega. Á-
hugi og skilningur virðist nú
vera almennur, hér I skólahér-
aðinu, á þessu máli. Þann á-
rangur, sem varð af 12 vikna
heimanámi nemenda minna,
síðastl. vetur, met ég, að meðal-
tali, á móti 6 vikna námi i
skóla. Án íhlutunar skólans
myndi slíkt heimanám í flest-
um tilfellum vera gagnslítið,
miðað við það ástand, sem hér
var fyrsta veturinn. Samvinna
skólans og heimilanna hefir
verið hin ákjósanlegasta. Þrir
merkir heimilisfeður, sem allir
eiga sæti í skólanefndum skól-
ans og hafa mikinn áhuga fyrir
fræðslumálum, hafa gefið um-
sögn sína um heimanámið. Skal
hér birtur stuttur útdráttur úr
umsögn hvers þeirra. Ég veit