Tíminn - 10.03.1938, Blaðsíða 3

TÍM INN
41
Síldarverksmíðjttr ríkísíns
Eltir Jón Gunnarsson
Tilkynning.
X
Rafmagnseftirlit ríkisins bendir bér með
öllum peim, er búa til rafmagnsáhöld,
raflagnabúnað o. p. h., á pað, að jpeim
ber að senda eftirlitinu sýnishorn til
prófunar og viðurkenningar. Verður eigi
heimiluð sala og notkun slíkra áhalda,
búnaðar o. s. frv., fyrr en sýnishorn peirra
hafa verið skoðuð og prófuð og gengið
er úr skugga um að pau fullnægi gíld-
andi öryggisreglum.
Nánari upplýsingar veitir rafmagnseftirlitið
Reykjavík, 1. marz 1938.
Raímagnseítírlít ríkisins.
[Jón Qunnarsson framkv.-
stjóri hefir sent Tímanum eft-
irfarandi grein til birtingar]:
Ég er sammála herra Þorsteini
M. Jónssyni, stjórnarnefndar-
manni í stjórn síldarverksmiðj a
rikisins um, að það sé sjálfsagt,
að þjóðin fái að vita um fjárhag
verksmiðj anna eins og hann er
á hverjum tíma. Ég vil því til
viðbótar því, sem hann hefir rit-
að um þetta mál í næstsíð-
asta blaði Tímans gefa nokkrar
íyllri upplýsingar um einstök at-
riði viðkomandi fjárhag verk-
smiðjanna. Mér hefði samt þótt
æskilegar, að ekki hefði verið
skrifað í dagblöð um þetta mál,
fyr en endanlega var frá öllum
reikningum gengið fyrir árið
1937.
Ef talið er með allt, sem fyr-
verandi verksmiðjustjórn vill
telja til eignaaukningar á árinu
1937, þá nemur stofnkostnaður
allra síldarverksmiðj a ríkisins til
samans með viðbótum og endur-
bótum, sem hafa verið taldar til
eignaaukingar ca kr. 4.070.049,72.
Þessi upphæð skiptist þannig á
verksmiðjurnar:
Á Siglufirði.
Samkv. efnahags-
reikningi 1936 kr. 2.900.241,85
Ný áhöld, tæki og
endurbætur á
árinu 1937 — 231.193,52
Nýja þróin byggð
árið 1937 — 248.931,57
Samtals kr. 3.380.366,94
Á Raufarhöfn.
Kaupverð síldar-
smiðjunnar 1935 kr. 66.864,00
Holulóð — 5.119,60
Áhöld, tæki og
endurbætur 1935 — 5.238,20
Áhöld, tæki og
endurbætur 1936 — 54.791,81
Áhöld, tæki og
endurbætur 1937 — 75.114,45
Samtals kr. 207.128,06
Á Sólbaklca.
Kaupverð síldarverk-
smiðjunnar 1935 kr. 350.000,00
Áhöld, tæki og
endurbætur 1935 — 6.015,94
Áhöld, tæki og
endurbætur 1936 — 99.125,52
Áhöld, tæki og
endurbætur 1937 — 27.413,26
Samtals kr. 482.554,72
Af þessu sést að varið hefir
verið í ný tæki ásamt viðbótum
og endurbótum árið 1937:
ið, ef engar hömlur hefðu verið
á innflutningi þeirra vara, sem
unnt er án aö vera.
Aðalfundúr miðstjórnar Fram-
sóknarflokksins kom saman í
Reykjavik sama dag og Alþingi.
Var hann 5 daga að störfum eða
til 19. febr. Mættir voru 31 af
35 miðstjórnarmönnum. Hefir
áður verið skýrt frá helztu á-
lyktunum fundarins.
Brottrekstur Héðins Valdi-
marssonar úr Alþýðuflokknum
hefir verið eitt helzta umtals-
efni manna í Reykjavík og víðar
síðastliðinn mánuð. Brottvikn-
ingin var samþykkt í flokks-
stjórninni 8. febr. Var tillagan
borin fram af formanni flokks-
ins, Jóni Baldvinssyni, og að
sögn samþykkt með öllum at-
kvæðum gegn 3 eða 4, að Héðni
sjálfum meðtöldum. En í flokks-
stjórninni eru 17 menn. Héðinn
neitaði að taka brottvikninguna
til greina og hóf þegar liðsafn-
að í verkamannafélögunum í
Reykjavík. Hafa um þetta verið
mikil átök og verða vafalaust
enn um stund, því nokkur hluti
af flokknum fylgir Héðni að
málum, og kommúnistar styðja
mál hans af alefli innan verk-
lýðsfélaganna. En meðal þing-
manna Alþýðuflokksins stendur
Á Siglufirði kr. 480.125.09
Á Raufarhöfn — 75.114,45
Á Sólbakka — 27.413,26
Samtals á árinu kr. 582.752,80
Það af þessari upphæð, sem
hægt er að telja til eignaauk-
ingar nemur:
Ný tæki og endur-
bætur kr. 197.008,17
Nýja þróin á
Siglufirði — 70.000,00
Samtals kr. 267.008,17
Þá er eftir óráðstafað:
Af kostnaði við
áhöld, endur-
bætur, breyt-
ingar etc. kr. 136.713,06
Af kostnaði við
nýju þróna — 187.931,57
Samtals kr. 315.644,63
sem verður að afskrifast og að
iitlu leyti að færast til útgjalda
fyrningar sjóðs á árinu 1937.
ÍHirhoftmmir
Fyrir þessu vil ég færa nokkur
rök. í þessari upphæð kr.
136.713,06 af kostnaði við endur-
bætur, breytingar etc., sem ég
tel að ekki geti færzt til eigna-
aukningar, er t. d. kostnaður við
að rífa niður, breyta og stækka
þurrkofna í SR 30, SRP og SRS
verksmiðjunum og vil ég lýsa
nánar breytingum á þurkofni
SR 30 verksmiðjunnar. Upphaf-
haflega var þurkofninn gerður
samkvæmt fyrirmælum firmans
Edw. Renneburg í Baltimore, en
á árinu 1937 átti að stækka og
auka afköst þurkofnsins. Var
hann því rifinn niður lengdur
um helming og byggður upp að
nýju. Verkið var gert út í bláinn
og hafði öfug áhrif við það, sem
til var ætlazt. Og þyrfti ef tími
endist til að breyta þurkofnin-
um í samt lag aftur fyrir næstu
síldarvertíð. Þar að auki var
notaður síðastliðið ár svo léleg-
ur múrsteinn til að endurhlaða
upp þurkarana, að nú þegar er
búið að panta mikinn hluta af
nauðsynlegum múrsteini í þá
aftur. Það eru tilraunir og fram-
kvæmdir af þessari tegund, sem
ég legg eindregið á móti að fær-
ist til eignaaukningar á efna-
Héðinn einn uppi. í aðalstjórn-
málafélagi flokksins í Reykja-
vík, Jafnaðarmannafélaginu,
fór svo, að Héðinn var endur-
kosinn formaður eftir brott-
vikninguna. Gekk þá Haraldur
Guðmundsson ráðherra af fundi
og með honum 100 menn. Var
síðan stofnað nýtt félag, Al-
þýðuflokksfélag Reykjavikur.
Voru stofnendur þess 600 að
sögn, og er Haraldur Guð-
mundsson þar formaður, en Jón
Baldvinsson var kjörinn heið-
ursforseti svo sem til andmæla
gegn því, að Héðinn hafði áð-
ur látið reka hann úr verka-
mannafélaginu Dagsbrún, þar
sem H. V. er formaður.
Klofningur, áþekkur þessum,
hefir einu sinni áður átt sér stað
í Alþýðuflokknum. Það var árið
1930, og upp úr þeim klofningi
var Kommúnistaflokkurinn
stofnaður. Nú hefir flokks-
stjórnin látið það boð út ganga,
að Alþýðusambandsþing verði
kvatt saman í október næsta
haust, og mun þá nokkuð sjást
um það, hversu flokknum tekst
að standa af sér áföll þau, er
hann hefir hlotið.
Tvö ný skip, sem bæzt hafa í
íslenzka flotann í sl. mánuði,
hafa vakið mikla athygli höf-
hagsreikningi síldarverksmiðj a
ríkisins. Ég hefi tekið þurkofn-
ana aðeins sem dæmi upp á það,
sem ekki er hægt að færa til
eignaaukningar (kostnaður við
þá nemur ca. kr. 35.000.00), en
svipað mætti segja um þá aðra
liði þessarar upphæðar og mun
ég skýra þá frekar ef ástæða
þykir til.
Nýfu þróin
Ástæðan fyrir því, að ég vil
ekki leggja til að fært verði
meira en kr. 70.000,00 af kostn-
nýju þróarinnar til eignaaukn-
ingar er sú, í fyrsta lagi að ég
fullyrði og get reikningslega
sannað, að það er hægt að
byggja þró af hentugri gerð, sem
geymir betur sama síldarmagn
en þessi þró fyrir ca. kr.
70.000,00, og í öðru lagi vegna
þess, að það er fullt útlit fyrir,
að neðri hæð þróarinnar sé ó-
nothæf til sildargeymslu eða
nokkurs hlutar. Þetta „model“
af síldarþró er í senn svo dýrt og
óhentugt að furðu gegnir. í þessa
byggingu hefir meðal annars
verið eytt 100 smálestum af
steypustyrktarjárni og annað
þvílíkt. En verst er að ekki mun
vera hægt að geyma síld í neðri
hæð þróarinnar og mun ég skýra
það í grein, sem ég skrifa síðar
um þróna, því fjárhagur verk-
smiðjanna á árinu 1937 verður
ekki skýrður til fulls, nema með
nákvæmri lýsingu á nýju þrónni.
Ég hefi ekki viljað lækka þessa
upphæð undir kr. 70.000.00, en
ef neðri hæð þróarinnar reynist
ónothæf til sildargeymslu, eins
og búast má við, þá er upphæðin
of há.
Afkomun á sl. ári
Af grein Þorsteins M. Jónsson-
ar má ráða, að hann telji rekst-
urshalla verksmíðjanna á síðastl.
ári ca. kr. 120.000.00. En þar segir
hann að ekki sé meðtalin til
eigna úldin sild, sem nú liggur í
þrónum. Þessi síld er að mínu
áliti einskis virði, en það mun
kosta nokkur þúsund krónur að
koma henni í sjóinn.
Taki maður þaff allt saman 1
eina heild, reksturshallann, þaff
af breytingum, endurbótum etc.
og kostnaffi nýju þróarinnar, sem
ekki getur talizt til eignaaukn-
inga, þá verffur útkoman á árinu
1937 þessi:
Samkvæmt grein
Þ. M. J. ca. kr. 120.000.00
endurbætur etc. á
árinu 1937, er ekki
getur talizt til
uðstaðarbúa. Það eru varðbát-
urinn Óðinn og björgunarskút-
an Sæbjörg. Þetta eru hvort-
tveggja mótorskip, Sæbjörg
rúml. 60 og Óðinn um 70 rúm-
lestir að stærð, og kosta hvort
um sig 130—140 þús. kr. Óðinn
er íslenzkt smíði, gerður á Akur-
eyri á sl. ári eftir teikningu is-
lenzkra skipasmiða samkvæmt
útboði frá dómsmálaráðuneyt-
inu. Þetta skip er eign ríkisins
og fyrst og fremst byggt til
landhelgisgæzlu og útbúið með
fallbyssu, en það á einnig að
geta komið að haldi til björg-
unar. Hitt skipið, Sæbjörg, sem
er kostað af Slysavarnadeild
í Reykjavík, er byggt í Dan-
mörku. Er ætlazt til, að það
annist björgunarstarf í Faxa-
flóa og sé reksturskostnaður
borinn uppi með björgunarlaun-
um og frjálsum samskotum.
Einhver óánægja hefir orðið
eftir á með útbúnað þessa skips
og hefir leitt til formannsskipta
í Slysavarnafélaginu.
Þegar Óðinn eldri var seldur
til Svíþjóðar, var það gert í
þeim ákveðna tilgangi, að
breytt yrði til um aðferð við
landhelgisgæzluna. Fullnægj-
andi landhelgisgæzla á stórum
og mannfrekum skipum á borð
eignaaugningar* — 136.713.06
Afskrift af nýju
þrónni — 178.931.57
Verður þá afkoma
árslns óhagst. um kr. 435.644.63
Þessar færslur voru í affalatr-
iðum samþykktar af meirihluta
núverandi verksmiffjustjórnar á
fundi þann 18. þ. m. Tölurnar
geta breytzt lítilsháttar viff end-
anlegt uppgjör verksmiffjanna
fyrir áriff 1937.
Vitanlega er hér reiknað með
fullum afborgunum og sjóða-
gjöldum, nema ekki hefir fremur
en undanfarið verið reiknuð
fyrning af því, sem talið er til
eignaaukn. verksmiðjanna. T. d.
kostaði Raufarhafnarverksmiðj -
an 1935 kr. 66.864.00, en er nú
bókfærð samkvæmt bráðabirgð-
ar-reikningsyfirliti fyrrverandi
verksmiðjustjórnar frá 16. nóv.
f. á. á kr. 207.128.06. Þó greiðist
aðeins fyrningargjald af kaup-
verði verksm. kr. 66.864.00, en
reksturinn er ekki látinn borga
neina fyrningu af nýjum breyt-
ingum og endurbótum, er nema
kr. 140.264.06 og nær þetta vitan-
lega ekki nokkurri átt.
Það sama er að segja um hin-
ar verksmiðjurnar. Sólbakki
greiðir aðeins fyrningargjald af
kaupverði verksmiðjunnar, kr.
350.000.00, en í viðbót er á efna-
hagsreikningi verksmiðjunnar
1936, „Ný áhöld, vélar og endur-
bætur“, er nema samtals kr.
105.141.46, af þessari upphæð er
ekki reiknað með, þó hún sé
færð til eignaaukningar, nelnni
fyrningu á árinu 1937 og hefir
heldur ekki neitt af þessari fjár-
hæð verið afskrifað.
Þegar ég á sínum tima gerði
rekstursáætlun fyrir karfa-
vinnslu á Sólbakka á árinu 1936,
áður en ég lét af starfi við verk-
smiðjurnar, þá gerði ég ráð fyrir
þvi, að ný áhöld og tæki til
karfavinnslunnar borguðust af
■rekstrinum á þremur árum. —
Þetta kann að þykja til of mikils
ætlazt af rekstrinum, enda hefir
fyrrverandi verksmiðjustjórn
þótt það. Því hún færir til eigna-
aukningar á Sólbakka á árinu
1936 kr. 99.125.52 og hvorki þá né
síðar hefir fyrrverandi verk-
smiðjustjórn afskrifað neitt af
þessari upphæð eða reiknað
rekstrinum af henni nokkra
fyrningu. Mörg fyrirtæki hefðu
* Lítill hluti af þessari upp-
hæð færist sem afskrift úr fyrn-
ingarsjóði en ekki er enn ákveð-
ið hverju það nemur.
við Ægl og Óðin eldra, kostar
of fjár og sýnist i rauninni vera
fjárhag ríkisins ofviða á hverj-
um tíma, þegar sektatekjur
þverra eins og æskilegast er.
Því var það, að Framsóknar-
flokkurinn beitti sér fyrir því,
að tekin yrði upp gæzla á fleiri
og smærri skipum í stað hinna.
Með þvl móti verður gæzlan tví-
mælalaust mun ódýrari og þó á-
hrifameiri. Undanfarið hafa
venjulegir fiskibátar verið
leigðir til gæzlunnar, en slíkt
er ekki til frambúðar, og munu
fleiri varðbátar á borð við Óðin
verða gerðir síðar. Og i sam-
bandi við þessa nýju tilhögun
landhelgisgæzlunnar er sér-
stakur möguleiki fyrir hendi,
sem beint liggur fyrir að nota.
Víðar en á einum stað á land-
inu hefir þegar safnazt eða er
að safnast fé til að byggja
björgunarskútu til aðstoðar
fiskibátum á fjársöfnunarsvæð-
inu. Þannig var við Faxaflóa,
og þannig er t. d. á Vestfjörð-
um. Það sýnist liggja beint fyr-
ir, að slysavarnadeildirnar verji
þessu fé til að byggja björgun-
arbáta, er jafnframt séu varð-
bátar, og taki hið opinbera síð-
an að sér reksturinn. Með því
móti losnar rikið við byggingar-
nú afskrifað eitthvað af þessari
fjárhæð og öðrum svipuðum
fjárhæðum í öðru eins góðæri
fyrlr verksmiðjurnar eins og árið
1936, eða að minnsta kosti reikn-
að af þeim eðlilega fyrningu, en
það hefir ekki verið gert, heldur
er tekjuagangur ársins færður
kr. 234.179.62. Hver aðferðin sé
farsælli, læt ég þá dæma, sem
þetta lesa.
Ég hefi ekki í mínum útreikn-
ingum viljað geraráð íyrir fyrn-
ingarkostnaði á því, sem talið er
verksmiðjunum til eignaaukn-
ingar, því það hefir auðsjáanlega
ekki verið gert á undanförnum
árum, og ekki liggur ennþá fyrir
nein formleg samþykkt um þetta
atriði frá núverandi verksmiðju-
stjórn. Við endanlegt uppgjör
fyrir árið 1937, er ekki nema
sjálfsagt að færa til útgjalda
eðlilega fyrningu á þeim tekjum
og endurbótum verksmiðjanna,
sem talin eru þeim til elgna-
aukningar, og breytist þá af-
koma ársins til hins verra sem
því nemur.
Fyrningursjóður
Fyrningarsjóður er talinn að
nema í árslok 1936 kr. 363.306.50
og í hann bætist á árinu 1937, ef
vextir eru reiknaðir á sama hátt
og venja hefir verið, kr. 58.893.93.
Fyrningarsjóður lítur þannig
út á reikningum verksmiðjanna
fyrir árið 1936:
1. Sjóðeign óráðst. kr. 26.197.15
2. Útist. skuld vegna
kostnað varðskipa og slysa-
varnadeildirnar við reksturs-
kostnað björgunarskipa, sem
vafasamt er, að hægt sé aff ná
inn á annan hátt.
Álit vinnulöggjafarnefndar
kom út í byrjun febrúarmán-
aðar, og hefir þess áður verið
rækilega getið hér í blaðinu. Er
rit þetta um 90 prentaðar siður
í alþingistíðindabroti.. Frum-
varp nefndarinnar mun verða
lagt fyrir Alþingi innan fárra
daga. Hefir ráðherra sent það
til umsagnar Alþýðusambandi
íslands og Vinnuveitendafélag-
inu. í nefndinni áttu sæti tveir
lögfræðingar, þeir Ragnar Ól-
afsson og Guðmundur Guð-
mundsson og tveir alþingis-
menn, Gísli Guðmundsson og
Sigurjón Ólafsson formaður
Sjómannafélags Reykjavíkur.
Máli þessu, í núverandi mynd,
var fyrst hreyft af Hermanni
Jónassyni núv. forsætisráðherra
á flokksþingi Framsóknar-
manna 1931, en Framsóknar-
flokkurinn gerði það að stefnu-
máli sínu á flokksþinginu 1937.
Byrjað er nú að undirbúa
þátttöku íslendinga í heimssýn-
ingunni, sem haldin verður i
New York á árinu 1939. Leggja
ríkið, bankarnir og ýms fyrir-
íshúselgnarinnar — 48.269.75
3. Greiðslur úr sjóðum:
a. Frá f. árum kr.
87.452.88. b. Til
endurb. etc. 1936
kr. 201,388.72 kr. 288.839.60
Kr. 363.306.50
Eins og sést á þessu, var varið
úr sjóðnum kr. 201.386.72 til end-
urbóta á árinu 1936. Þetta er þó
ekki afskrifað úr sjóðnum, held-
ur um leið fært sem eignaaukn-
ing á efnahagsreikningi verk-
smiðjanna. Og iítur því svo út,
sem hér sé um lán úr íyrningar-
sjóði að ræða, en þó fær sjóður-
inn enga vexti af því. Og mun ég
vikja nánar í síðari grein að
þessum færslum.
Þegar allar afurðir verksmiðj-
anna á síðastl. ári eru seldar,
mun láta nærri, að það vanti ca.
270.000.00 til þess að greiða
reksturslán verksmiðjanna við
Landsbankann. Rekstursvöru-
birgðir eru taldar af fyrrverandi
framkvæmdarstjóra og verk-
smiðjustjórn nema kr. 125.059.00
og þó það allt væri gert að pen-
ingum, þá nemur það af rekst-
ursláninu, sem ennþá vantaði fé
til að greiða, kr. 144.941.00. En
hvar eru þá allar sjóðeignirnar,
sem eiga að nema samkvæmt
útreikningum fyrrverandi verk-
smiðjustjórnar kr. 771.492.27, eða
tekjuafgangur sl. árs, sem talinn
var kr. 234.179.62? Ja, hvar er
allt þetta fé, mun margur spyrja.
tæki fram fé til að standast
kostnaðinn. Kosin hefir veriö
framkvæmdanefnd, og hefir
hún ráðiö Vilhjálm Þór kaup-
íélagsstjóra á A. eyri sem
framkvæmdarstjóra. Mun hann
dvelja vestra all lengi við und-
irbúning sýningarinnar. Til-
gangurinn með þátttökunni er
að kynna landið og framleiðslu
þess bæði Vesturálfumönnum
og þá um leið þeim mikla fjölda
verzlunarmanna, sem þarna
verður mættur árið 1939 i
heimsins mestu borg.
Útsöluverð neyzlumjólkur í
Reykjavík og Hafnarfirði hefir
nú verið hækkað um 2 aura pr.
lítra samkvæmt ákvörðun
mj ólkurverðlagsnef ndar.
Afli á mótorbátaflotanum
sunnan lands og vestan heflr í
byrjun vertíðarinnar verið mun
betri en á sama tíma í fyrra.
Kaupdeilan milli togaraeigenda
og sjómanna var enn óleyst í
lok mánaðarins og mestallur
reykvíski togaraflotinn bundínn
í höfn, enda tæpast sá timi
kominn þá, að saltfisksveiðar
gætu hafizt eftir þvi, sem venja
hefir verið síðustu ár. En í næsta
yfirliti verður væntanlega meira
um deilu þessa rætt og — von-
andi — úrslit hennar.