Tíminn - 10.03.1938, Blaðsíða 1

XXII. ár.
Rvík, fimmtud. 10. marz 1938.
11. blaS.
íslenzk kirkja.
Eftir rúman mannsaldur eru
liðin 1000 ár síðan kristin kirkja
var stofnsett á íslandi. Kirkjan
er elzta menningarstofnun, sem
þjóðin á. Saga hennar er við-
burðarík og merkileg. Á fyrstu
öldum kristninnax er íslenzka
kirkjan grein á stofni lýðveldis,
sem borið var uppi af sterkum
höfðingjaættum. í skjóli við
hina þjóðlegu kirkju og klaust-
ur blómguðust ritlistin og bóka-
gerð, sem hvergi átti sinn líka
í öðrum löndum álfunnar á öll-
um miðöldunum. Samfara
hnignun þjóðveldisins breyttist
kirkjan á verri veg. Erlendir
biskupar voru settir hér til
valda og fóru oft miður vel með
þau völd. Páfi og erkibiskup
náðu tökum á hinni frjálsu
höfðingjakirkju og' beygðu hana
undir áhrif sin. Á fjórtándu
og fimmtándu öld varð kirkjan
auðug, voldug og að hálfu leyti
þjóðleg og til hálfs undir er-
lendum áhrifum. Á sextándu
öld er siðabótinni þröngvað inn
á þjóðina með valdboði dönsku
stjórnarinnar, að því er snerti
mestan hluta þjóðarinnar. Síð-
an verður kirkjan á íslandi um
langt skeið og raunar fram á
þennan dag bergmál af kirkju-
lífi Dana. Með siðabótinni lét
danska stjórnin greipar sópa
um eignir kirkjunnar. Eftir það
varð kirkjan fátækur og kröfu-
litill fylgifiskur hins örsnauða
íslenzka ríkisvalds.
Þýðing hinnar fornu þjóðlegu
höfðingjakirkju á lýðveldistím-
anum er ótviræð og óumdeilan-
leg. Kaþólska tlmabilið, eftir
að þjóðveldinu lauk, er að
mörgu leyti glæsilegt. Þá var
veldi kirkjunnar meira en
nokkru sinni fyr eða siðar. Hún
átti miklar eignir, skrautlegar
kirkjur, auðugar að listrænni
prýði. Klerkastéttin var fjöl-
menn og hafði algerða forustu
um öll andleg mál í landinu.
Með kúgun konungsvaldsins er
það beygði íslendinga undir
siðabótina, var kirkjulíf lands-
ins brotið á tvennan hátt.
Kirkjan tapaði auði sínum og
mestöllu veraldarvaldi. Hitt var
þó meira tjón, að trúarskiftin
voru gerð með valdboði. Það
er erfitt að gizka á, hvort trúar-
llf íslendinga bíður nokkum-
tima bætur þess áfalls, sem
það varð fyrir af ofbeldi Dana-
konungs, þegar Ögmundur Páls-
son og Jón Arason létu líf sitt
fyrir hinn forna sið.
Eftir siðabótina er ekkert
stórvirki gert af hinni lútersku
kirkju nema sálmagerð Hall-
grims Péturssonar. í minning-
unni gnæfir hann eins og risi
yfir flatneskju margra alda.
Við frelsistöku íslendinga
1874, 1904 og 1918 var þjóðkirkj-
an líkt sett og hinir vanhirtu
íslenzku skógar, sem mjög
höfðu verið bældir og brotnir
á löngum hörmungaröldum. ís-
lenzka kirkjan hefir fyrir dóm-
kirkju í höfuðstaðnum stíllausa
steinkirkju með ósmekklegum
turni. Heima fyrir hafa Danir
(Frh. á 4. tiöu.)
Fjárlagaræðan
og gjaldeyrísmálín
Upplýsingar þær, sem Eysteinn
Jónsson fjármálaráðherra gaf í
fjárlagaræðunni i sambandi við
gj aldeyrismálin, hafa vakið al-
veg sérstaka athygli. Og sumar
af þeim niðurstöðum, sem þar
liggja fyrir, hafa áreiðanlega
komið ýmsum þeim á óvart, sem
lítil tækifæri hafa til að fylgjast
með þessum málum.
Ráðherrann gerði í fyrsta lagi
samanburð á útflutningi og
verzlunarjöfnuði, annarsvegar
áranna 1925—34 (10 næstu ár-
anna áður en saltfisksmarkað-
irnir hrundu) og hinsvegar ár-
anna 1935—37. Niðurstöður eru
þessar:
Á árunum 1925—34 hefir með-
alútflutningur á ári verið 59,9
millj. kr. Á árunum 1935—37
heíir meðalútflutningurinn ekki
verði nema 52 millj. kr. á ári.
Á þessum árum höfum við íslend
ingar misst markað fyrir 27 þús.
smál. af saltfiski á Spáni og ítal-
íu. Meðalútflutningur síðustu
þriggja áranna hefir því verið
ca. 8 milljónum króna lægri en
meðalútflutningur næstu 10 ár-
anna á undan — áranna 1925—
34. Vel hefði því mátt ætla, að
verzlunarjöfnuður 3 síðustu ár-
anna við útlönd hefði orðið mun
lakari en fyrri 10 áranna, sem
höfðu að meðaltali 8 millj. kr.
hærri útflutning.
En því fer fjarri, að svo sé. Á
áratugnum 1925—34 hefir verzl-
unarjöfnuðurinn verið hagstæð-
ur um 2,5 millj., en á árunum
1935—37 hagstæður um 5,3 millj.
kr. að meðaltali á ári.
Mismunur útflutnings og inn-
flutnings hefir með öðrum orð-
um verið að meðaltali helmingi
hærri okkur íslendingum í hag á
hinum síðustu þrem erfiðu út-
flutningsárum, en hann var á
meðan útflutningurinn var að
meðaltali 8 millj. kr. hærri.
En ráðherrann gerði líka ann-
an samanburð, sem eigi er siður
athyglisverður. Sá samanburður
sýnir hversu mikið af gjaldeyri
sínum þjóðin hefir lagt í arðbær
iðnaðar- og önnur framleiðslu-
fyrirtæki, annarsvegar á árunum
1925—34, hinsvegar á árunum
1935—37.
Samkvæmt útreikningl, sem
gexður er af Hagstofunnl, hefir
samanlagður stofnkostnaður
slíkra fyrirtækja á síðustu þrem
árum numið rétt að segja sömu
upphæð og samtals á öllu 10 ára
tímabilinu næsta á undan, eða
nál. 20 millj. kr. og hin erlendu
efniskaup til þessara fram-
kvæmda þá vafalaust i svipuð-
um hlutföllum.
Þannig hafa á fyrra tímabilinu
verið lagðar tæpar 2 milljónir
króna í slík fyrirtæki að meðal-
tali á ári. En á síðustu þrem ár-
um 6.6 millj. kr að meðaltali á
ári.
Þetta eru vissulega eftirtekt-
arverðar staðreyndir.
Samhliða því, sem útflutning-
urinn lækkar um 8 milljónir á
ári vegna lokunar saltfisksmark-
aðanna, hefir það tvennt tekizt
í einu, að bæta verzlunarjöfnuð-
inn um meira en helming frá
því sem var næstu 10 árin á und-
an, og leggja að meðaltali á ári
A víðavangi
Togara-kaupdeilan
í Reykjavik er enn óleyst.
Pyrir nokkru lagði sáttasemjari
rlkisins fram tillögu til mála-
miðlunar, sem fór fram á lítils-
háttar hækkun kaups á salt-
fisksveiðum og nokkrar bxeyt-
ingar á ráðningarkjörum síld-
veiðisjómanna, en henni var
hafnað af báðum aðilum. Sl.
mánudag snéri forsætisráð-
herra sér til Hæstaréttar og
bað hann að tilnefna þriggja
manna sáttanefnd til að gera
ásamt sáttasemjara, nýja til-
raun til að leysa málið. í nefnd
þessa hefir hæstiréttur tilnefnt
þá Einvarð Hallvarðsson for-
mann gj aldeyrisnefndar, Gunn-
laug Briem fulltrúa í stjórnar-
ráðinu og Hilmar Stefánsson
bankastjóxa.
Ný mál á Alþingi.
Þessi mál hafa verið flutt af
Framsóknarmönnum á hinu ný-
byrjaða Alþingi. Skúli Guð-
mundsson flytur frumvarp um
bókhald. Einar Árnason flytur
frv. um breytingu á samvinnu-
lögunum. Skúli Guðmundsson
og Gísli Guðmundsson flytja
frv. um birtingu efnahagsreikn-
inga einstaklinga og félaga, sem
skulda tiltekna upphæð í bönk-
um landsins. Sveinbjörn Högna-
son flytur frv. um breytingu
laganna um endurbyggingu
sveitabæja, um að lelguliðar
geti fengið styrk meðan húsa-
skylduákvæði ábúðarlaganna
gengur ekki að fullu í gildi.
Þingmenn Skagflrðinga, Vest-
ur-Húnvetninga og Norður-
Þingeyinga flytja frv. um breyt-
ingu á dragnótalögunum. Gísli
Guðmundsson og Skúli Guð-
mundsson flytja frv. um breyt-
ingu á sjómannalögunum. Jón-
as Jónsson flytur tillögu til
þingsályktunar um bátasmíða-
stöð á Svalbarðseyrl. Helgi Jón-
asson flytur ásamt Vilmundi
Jónssyní frv. um lífeyrlssjóð
ljósmæðra. Bjarni Ásgelrsson
ílytur ásamt Pétri Ottesen frv.
um br. á lögunum um skemmt-
anaskatt (um að undanþiggja
héraðsmót ungmennasam-
banda). Skúli Guðmundsson,
Gísli Guðmundsson og Bergur
Jónsson flytja frv. um fækkun
yfirmanna á skipum. Páll Her-
mannsson og Ingvar Pálmason
flytja frv. til nýrra bifrelða-
laga. Glsli Guðmundsson flytur
frv. til nýrra laga um bygging-
arsamvinnufélög. Fulltrúar
rúmlega þrlsvar sinnum meira
í að koma upp arðbærum iðnað-
ar- og framleiðslufyrirtækjum.
Því mótmælir enginn, að hér
séu gjaldeyriserfiðleikar eins og
sakir standa. En hvernig myndi
gjaldeyrisástandið vera nú, ef
hinum erlenda gjaldeyri hefði
verið ráðstafað á sama hátt og
gert var á árunum 1925—34? Og
hversu miklu hefði á þessum ár-
um verið hægt að verja til stofn-
unar nytsamlegra fyrirtækja, ef
á sama hátt hefði verið haft eft-
irlit með notkun hinna ríflegu
gjaldeyristekna og nú siðustu
árin hefir verið haft með notkun
gj aldeyristekna, sem eru 8 millj.
kr. minni að meðaltall á ári?
stjórnarflokkanna í fjárhags-
nefndum flytja að tilhlutun
fjármálaráðherra tillögu til
þingsályktunar um skipun milli-
þinganefndar til að endurskoða
tolla- og skattalöggjöf landsins.
Sjö Framsóknarmenn I neðri
deild flytja frv. um húsmæðra-
fræðslu. Gísli Guðmundsson
flytur frv. um Raufarhafnar-
læknishérað. Bjarni Bjarnason
og Jörundur Brynjólfsson flytja
frv. um eignar- og notkunar-
rétt hveraorku. Gísli Guð-
mundsson flytur ásamt Finni
Jónssyni frv. um hafnargerð á
Raufarhöfn. — Nokkur þessara
mála eru flutt að tilhlutun
ríkisstjórnarinnar og undlrbú-
in af henni.
Réttarrannsókn.
Síðara hluta desembermán-
aðar sl. birtist grein i Alþbl.
eftir Finn Jónsson alþm, um
viðskipti Sjóvátryggingarfélags
íslands við síldarverksmiðjur
rikisins, meðan Þormóður Eyj-
ólfsson á Siglufirði var í stjórn
þeírra og jafnframt umboðs-
maður S. í. Þormóður Eyjólfs-
son krafðist þá opinberrar
rannsóknar á þessu atriði. Varð
dómsmálaráðherra við þeirrl
ósk og fól Ragnari Jónssyni full-
trúa rannsóknina. Hefir Ragnar
nú lokið rannsókninni og skilað
ítarlegri skýrslu til dómsmála-
ráðuneytisins. í niðui'lagl henn-
ar segir:
„Þá hefi ég farið yfir bækur
verksmiðjanna árin 1930—1936
og gert skýrslur um allar trygg-
ingar þeirra hjá Sjóvátrygging-
arféiaginu. Þær skýrslur hefi ég
síðan, tölu fyrir tölu, borið
saman við skilagreinar Þor-
móðs Eyjólfssonar til félagsins,
svo og nótur yfir tryggingarnar
í vörzlum þess og ennfremur
farið yfir viðskiptareikning
hans við það. Hefir við þá at-
hugun ekki fundizt, að Þormóð-
ur Eyjólfsson hafi á nokkurn
hátt dregið sér fé af viðskiptum
verksmiðjanna við félagið né
heidur þegið nokkra þóknun
þeirra vegna eða annars frá fé-
laginu, eða haft af þessum við-
skiptum aðrar tekjur en um-
boðslaun sín, sem eru hin sömu
og aðrir umboðsmenn félagsins
hafa“.
Byggingar- og landnámssjóður.
Auk þeirra mála, sem áður
var getið, heflr verið lagt fyrir
Alþingi frumvarp til nýrra laga
um Byggingar- og landnáms-
sjóð. Eru þar tekln til greina
ýms frumvörp, sem fyrir síðasta.
þingi lágu, og heflr landbúnað-
arráðherra látið fella þau sam-
an í heild milli þinga og haft
hliðsjón af breytingartlllögum
frá landbúnaðarnefnd nd. i
fyrra. Er hið nýja frumvarp
flutt af nefndinni. í hinum
nýju lögum er ætlazt til að
sameinuð verði öll eldri ákvæði
og nýmæli um lán til húsabygg-
inga I sveitum, um lán og styrk
til nýbýla og samvlnnubyggða,
ákvæði um teiknistofu landbún-
aðarins og um endurbygginga-
styrk, sem nú á að verða lögá-
kveðinn 125 þús. kr. alls á ári,
eins og hann er með hækkun-
inni á þessu ári. í þessu frv. eru
nokkuð rýmkuð skilyrðin til að
geta orðið styrksins aðnjót-
andi.
Dr. Jón Ófeigsson
yfirkennari við menntaskólann
I Reykjavík andaðist 27. febr.
sl. 56 ára að aldri. Hann var frá-
bær kennari og fræðimaður góð-
ur, vann m. a. mikið að orðabók
Sigfúsar Blöndals árum saman.
Kennslubækur hans I þýzku og
dönsku eru alþekktar.
Tímamannabréf
Um skyidur Timamanna við
við Tímann.
Nú eru liðin meira en 20 ár
síðan Timinn hóf göngu sína.
Það er viðurkennt af vinum og
andstæðingum, þeim sem dóm-
bærir eru, að aldrei hafi jafn
áhrifamikið blað verið gefið út á
íslandi. Hlutlaus ferðamaður,
sem fór fyrir nokkru víða um
fjórar sýslur, sá Tímann á
hverjum bæ, þar sem hann kom.
Annar hlutlaus máður í Reykja-
vík, sem oft var á ferð upp um
sveitir, sagði að það hefði verið
ánægjulegt að sjá Framsóknar-
mennina taka við Tímanum úr
póstinum, opna hann og lesa.
Ánægjan yfir blaði þeirra hefði
ekki leynt sér meðan þeir lásu.
Andstæðingar Framsóknar-
manna kölluðu þá menn I Rvík,
sem mest sinntu Tímanum, al-
veg sérstöku gælunafni. Sá hóp-
ur var nefndur „Tímaklikan“.
í hugum andstæðinganna var
þessi fámenni hópur eins og
heilt stjórnarráð. Þaðan bjugg-
ust þeir við að kæmu þau ráð
og ákvarðanir, sem mótuðu svip
landsins. Raunverulega voru
Tímamennirnir í Reykjavík fá-
mennir og fátækir, eins og
venjulega er sagt um íslenzku
þjóðina. En það voru menn með
hugsjónir og bjartsýna trú á
landið og þjóðina. í tuttugu ár
hafa þeir prédikað trú sína 1
þessu blaði, og ekki aðelns sína
trú, heldur lífsstefnu þúsunda
af bjartsýnum, lífsglöðum sam-
herjum út um allt land.
Timinn hefir verið og er á-
hrifamikið blað vegna hugsjóna
fylgismanna sinna. Hann var 1
fyrstu rödd hrópandans á
eyðimörkinni. Hann vakti dulda
krafta. Hann varð síðar rödd
þjóðarinnar, eða þess hluta
hennar, sem trúði heitast og
einlægast á landið, þjóðina og
framtíð hennar.
Það er dálítið erfitt að hugsa
sér hvernig ísland líti nú út, ef
Tíminn hefðl ekki verið til.
Menn geta borið saman skóla-
húsið á Hvanneyri og skólahús-
ið i Reykholti. Húsið á Hvann-
eyri er Ijótt, illa byggt, óþægi-
legt til íbúðar, var lengi vel
(Frh. á 4. síöu.)
Utan úr heimi
Af þeim mörgu fjármálaráð-
herrum, sem verið hafa I Frakk-
landi seinustu árin, hefir Bon-
net getið sér mestan orðstir.
Georges Bonnet verður 49 ára
á þessu ári. Hann gekk ungur
menntaveginn og sýndi strax
framúrskarandi dugnað og
vinnuþrek. Þegar hann var 24
ára gamall sendi hann frá sér
réttarfræðllegt rit, sem vakti
mikla athygli m. a. fyrir þá sök,
að það bar höfundinum vitni
um mikla skarpskyggni og lær-
dóm. Síðan hefir Bonnet skrif-
að mikið, bækur og timarits-
grelnar. Árið 1925 skrifaði hann
bók, sem hann nefndi: Hvernig
er hægt að tryggja gengi frank-
ans? Þar benti hann á leiðir,
sem Poincaré hagnýtti sér
flestar, þegar hann kom til
valda skömmu seinna. Flest
skrif Bonnets fjalla um fjár-
mál.
Ritstörfin hafa þó ekki verið
aðalvinna Bonnets. Hann hefir
starfað I ótrúlega mörgum
nefndum, sem fengizt hafa við
fjárhags- og atvinnumál, ekki
sízt alþjóðleg. Hann hefir verið
viðurkenndur sem einn fróðasti
maður Frakklands um alþjóðleg
fjármál og viðskipti. Dugnaði
hans hefir líka verið viðbrugðið
og því hefir verið til hans leit-
að. Hann hefir fyrir fasta
venju, að vinna aldrei skemur
en 14 klst. á dag og oftast vinn-
ur hann mlklu lengur.
Bonnett hefir verið 14 sinnum
ráðherra, 4 sinnum verzlunar-
ráðherra og 4 sinnum fjármála-
ráðherra, en í önnur skipti hefir
hann stýrt öðrum stjórnmála-
deildum. í marz síðastl. vetur
var hann gerður sendiherra
Frakka í Washington. Það var
gert í því augnamiði, að hann
væri manna líklegastur til þess
að vekja áhuga Roosevelts for-
seta fyrir endurreisn heimsvið-
skiptanna. Bonnet gegndi þeirri
stöðu skemur en ætlað vaT. í
júnímánuði var hann kvaddur
heim til að taka að sér embætti
fjármálaráðherra I ráðuneytl
Chautemps. Seinustu sex mán-
uði Blumsstjórnarinnar hafði
tekjuhallinn numið 4.5 mill-
jörðum franka. Á jafnlöngum
tíma, sem Bonnet gegndi störf-
um fjármálaráðherra, varð
enginn tekjuhalli, þó ekkl væri
dregið úr f j árveitingum til
nauðsynlegra framkvæmda og
félagsmála. Jafnfremt hafði
verið undirbúinn tekjuhallalaus
ríkisbúskapur. Bonnet hafði af-
rekað meira verki en nokkur
annar franskur fjármálaráð-
herra síðan heimsstyrjöldinni
lauk.
Bonnet er ekki fjármálaráð-
herra í hinu nýja ráðuneytl
Chautemps. Hann er ráðherra,
án sérstakrar stjórnardeildar,
en i raun og veru mun hann þó
halda áfram að vera valdamesti
ráðherra stjómarinnar í öllum
fjármálum. Hann hefir litið
gert að því að umgangast
kjósendur til að vinna hylli
þeirra. Störf hans hafa verið
unnin á öðrum sviðum og þar
hefir hann aflað sér þess álits,
að núverandi valdhafar 'rakk-
lands geta ekki án hans verið.