Tíminn - 23.06.1938, Síða 2

98
TÍMINN
að framtíð þjóðarinnar geti
beinlínis meir en á flestu öðru
oltið á því, að okkur takist að
breyta skóla og uppeldismálun-
um. Það verður að snúa við
þeim hættulega hugsunarhætti,
sem virðist vera að festa rætur
meir og meir meðal þegnanna í
þessu þjóðfélagi og sem ég hefi
minnst á hér að framan. Ég er
að vísu ekki þess umkominn að
benda á þær breytingar, sem
gera þarf, nema aðeins í örfá-
um frumdráttum. En ég get
bent á að það sem fyrst og
fremst þarf að taka til athug-
unar, er uppeldi barnanna og
barnafræðslan, sem við köllum
svo. Ég get bent á það, að vali
kennara er víða mjög ábóta-
vant og við verðum að gera
okkur grein fyrir, að það mál
þarfnast endurskoðunar. Börn-
in eru, að minnsta kosti í sveit-
um landsins, með skólanáminu,
um of slitin frá starfi heim-
ilanna, sem oft hefir verið
drýgsta veganestið fyrir
marga íslendinga, þegar kom
út í baráttu lífsins. íþróttir og
útivera í barnaskólunum er of
lítil og hvorutveggja ábóta-
vant. Og það er aðkallandi
nauðsyn og næsta undarlegt, að
það skuli að mestu hafa verið
látið undir höfuð leggjast, að
kenna börnunum allt um skað-
semi áfengis og tóbaks, því að
það verður aldrei unninn bugur
á þessum nautnum, sem kosta
þjóðina svo miklar fórnir, nema
einmitt í gegn um barnauppeld-
ið fyrst og fremst. Það þarf að
kenna börnunum einföldustu
undirstöðuatriði heilbrigðis-
fræðinnar. Kenna þeim og láta
þau skilja, að það er skylda
gagnvart sjálfum þeim, skylda
gagnvart sínum og við þjóðfé-
lagið að gera sitt ítrasta til þess
að varðveita heilsuna og starfs-
þróttinn, sem er undirstaöa
allrar lífsgleði og lífsnautnar
og að vinnan er fyrst og fremst
helgasta skylda hvers manns.
Það þarf ennfremur að hafa
meira verklegt nám í seinustu
bekkjum skólanna og sjálfsagt
að gera garðrækt beinlínis aö
skyldunámsgrein, því ræktun
moldarinnar er ein undirstaðan
í lífi þjóðarinnar og ekkert er
þroskavænlegra en að vinna við
ræktun og finna lífið og gróður
vaxa milli handanna á sér. —
Þennan þráð verður í aðal-
atriðum að taka upp og það
verður að halda honum áfram
gegn um uppeldismál okkar og
skólamál, er taka við eftir
barnafræðsluna.
Uppeldi unglinganna og at-
hafnaleysið er mál, sem þolir
litla bið lagfæringar og úr-
lausnar. Unglingar í sveitum
eru sumstaðar næstum ofþjak-
aðir vegna erfiðis, en í kaup-
stöðum eru þeir eyðilagðir
vegna iðjuleysis. Þannig getur
þetta ekki haldið áfram. Það
verður að gefa þeim unglingum,
sem til þess eru hæfir og hafa
löngun til þess, tækifæri til að
nema nauðsynlegar iðngreinar
og ef með þarf verðum við, eins
og sumar nágrannaþjóðir okk-
ar hafa gert, að koma á sér-
stökum námsskólum eða verk-
stæöum til þess. Það verður að
koma upp vinnuskólum eða
þegnskylduvinnu fyrir ungl-
inga, að minnsta kosti fyrir þá,
sem iðjulausir eru. Lausn þessa
máls getur ekki haldið áfram
að stranda á óskynsamlegum
yfirboðum um kaupgjald fyrir
þessa unglinga, því kaupið er
ekkert aðalatriði fyrir þá. Hitt
er fyrst og fremst mergurinn
málsins, að kenna þeim að það
er ánægjulegt að vinna. Kenna
þeim að vinna, kenna þeim að
leggja á sig erfiði og brjóta á
bak aftur erfiðleikana; það er
bezta hjálpin til sjálfbjargar.
Hið sama verður að gerast í
skólum landsins almennt. Þeir
sem nám stunda í hinum æðri
skólum verða ekki síður að
læra að skilja það, að það er
ekki einhlýtt að komast í em-
bætti, því fylgja skyldur um
mikla vinnu, eljusemi og á-
byrgðartilfinningu. í héraðs-
skólunum verður að leggja enn
meiri áherzlu á vinnunámið. í
skólunum þurfa nemendur að
læra allt hið nauðsynlega í lífs-
baráttunni á því sviði, sem þeir
ætla að starfa. í fáum orðum
sagt, að verða hæfari þegnar
og dugmeiri þegar þeir fara úr
skólunum en þegar þeir koma
þangað.
Enn er það nauðsynlegt, að í-
þróttir verði auknar og bættar
meðal landsmanna allra. Þær
eru vinna, sem við búum okkur
til, erfiði, sem kennir mönnum
að láta á móti sér og reyna á
sig. Þær eru því hinn bezti
undirbúningur undir sjálfa lífs-
baráttuna. Þær eru og einnig góö
skemmtun, auka heilbrigði,
gleði og léttlyndi, sem við sann-
arlega þurfum meira af en við
höfum.
Ég hefi nýlega skipað niu
manna nefnd til þess að athuga
og undirbúa tillögur til ríkis-
stjórnarinnar fyrri næsta reglu-
legt Alþingi um það, hvernig
hagkvæmast verði að efla í-
þróttastarfsemina og líkams-
ræktina meðal þjóðarinnar,
fyrst og fremst með það sjón-
armið fyrir augum, að áhrif í-
þróttanna til þroska, heilsu-
bótar og hressingar nái til sem
flestra í þessu landi. Erlendis
hefir risið upp sterk hreyfing,
sem sumstaðar hefir verið
styrkt af ríkinu, þess efnis að
innprenta mönnum þau sann-
indi, að það sé rík skylda hvers
manns að haga lífi sínu öllu
viðvíkjandi klæðnaði, mat og
drykk og öðrum lífsvenjum
þannig, að heilsan varðveitist
sem bezt og að menn hafi sem
mesta hæfni til að vinna. Ég
geri mér vonir um að við getum
í sambandi við þær breytingar,
sem mér þykir líklegt að gerð-
ar verði á íþróttamálunum, tek-
ið upp samskonar starfsemi hér
á landi. Enda er ég þess full-
viss að hennar er mikil þörf,
því að það brestur mjög á að
hollustuhættir hér á landi séu
þannig, að við verði unað, en
við það lamast starfsþrek og
framtak þjóðarinnar meir en
menn gera sér ljóst.
Þetta sem ég hefi hér nefnt,
er aðeins riss af þeim höfuð-
línum, sem leggja ber áherzlu
á í uppeldis- og skólamálum nú
á næstu árum, en það er vissu-
lega ekki til þess ætlazt, að það
sé nein heildarmynd. En ef við
leggjum áherzlu á þetta, og það
gerum við, og ef þær stofnanir
í þessu landi, sem áhrif hafa,
svo sem blöðin, kirkjan, skól-
arnir og útvarpið, legðust á eitt
um það að kenna þjóðinni þessa
lífsskoðun, þá munum við ekki
aðeins afstýra þeirri hættu,
sem nú er yfirvofandi, þegar
fleiri og fleiri þegnar leita gæfu
í athafnaleysi, heldur munum
við áður en langt líður eignast
enn starfhæfari þegna en við
eigum nú. Við munum eignast
einstaklinga, sem eru bezta
trygging fyrir því, að við sigr-
umst á hverskonar erfiðleikum,
sem þjóðfélag okkar kann að
mæta og að við höldum sjálf-
stæði okkar og frelsi, sem
sterk og heilbrigð þjóð, því aö
fyrir heilbrigða, ábyrga og táp-
mikla einstaklinga, er vinna og
barátta ekki aðeins skylda, sem
þeir rækja vegna þess að það
er skylda, heldur nautn, sem er
þeim lífið sjálft.
III.
En nú munuð þið spyrja:
Hvar eru verkefni handa öll-
um þessum starfsömu þegnurn?
Er ekki fjöldi einstaklinga at-
vinnulaus, þótt þeir vilji vinna
og biðji um vinnu? Vissulega
eru verkefnin nóg og liggja al-
staðar fyrir fótum okkar. Sum-
ir virðast þeirrar skoðunar, að
hin aukna tækni óg framfarir
skapi vöntun á áframhaldandi
verkefnum og þar af leiðandi
atvinnuleysi. Ég held að þetta
sé fullkomlega misskilningur.
Sannleikurinn er sá, ef rétt er
á- haldið, að hin aukna tækni
og kunnátta og hinar miklu
framfarir hafa stööugt marg-
faldað möguleikana fyrir nýrri
tækni og vaxandi vellíðan al-
mennings. Og ef við lítum á
verkefnin, þá skulum við taka
það sem hendínni er næst. Veg-
urinn hérna milli Reykjavíkur
og Suöurlandsundirlendisins, er
hvergi nærri viðunandi og það
meir að segja þó um 3 leiðir
verði að velja. Innan skamms
munum við sjá nauðsyn þess og
gera kröfur til þess að vegur
verði lagður skemmstu leið,
vegur, sem fær er allt árið, og
verði sterkari og breiðari en
þeir vegir, sem við nú höfum.
Það liggur í augum uppi, að
ekki verður hjá því komizt að
tengja saman á þennan hátt
höfuðborg landsins og stærstu
og frjósömustu landbúnaðar-
héruðin sem við eigum, með
vegi, sem þolir miklu stærri
vagna og þyngri flutning og
gerir þá flutninga ódýrarioghag-
kvæmari en nú er. Suðurlands-
undirlendið sjálft og fiskimiðin,
sem þar liggja undan landi,
vantar höfn, sem sjálfsagt ekki
verður komizt hjá að byggja
áður en langt um líður. Og
Suðurlandsundirlendið allt, sem
hér liggur fyrir framan okkur
er að mestu ónumið land, en
jarðvegsrannsóknir, sem nýlega
hafa verið gerðar, sýna að
þar eins og annarsstaðar um
landið, eigum við góða og frjó-
sama mold, betri mold en flest-
ar aðrar þjóðir, þar sem við
getum ræktað margt, sem við
ekki ennþá ræktum. í landbún-
aðinurn og ræktunarmálunum
eru stöðugt að opnast nýir
möguleikar, sem okkur hefði
ekki dreymt um fyrir nokkrum
árum og sem við tæpast þekkj-
um enn. Hin nýju vísindi
hafa fundið Jeiðir til þess að
kynbæta margskonar nytja-
jurtir og þaö eitt opnar okkur
meðal annars margskonar
möguleika til þess að ala hér
upp þær tegundir nytjajurta,
sem eru við hæfi íslenzks lofts-
lags og veðráttu. Enginn veit
enn hve stórfelldum breyting-
um þessi eina grein vísindanna
á eftir að valda.
Einn íslenzkur stúdent er nú
við nám erlendis í þessari vís-
indagrein, en við þurfum að
senda héðan fleiri nemendur,
sem sækja til framandi landa
nýjungar, sem nú eru að koma
fram á sjónarsviðið í öðrum
vísindagreinum. í efnafræðinni
hefir t. d. einnig opnazt alveg
nýr heimur, sem hefir kennt
mönnum að framleiða úr land-
búnaöarafurðum margskonar
nauösynjar, sem engum manni
kom til hugar fyrir nokkrum
árum aö væri framkvæman-
legt.
Hinn nýi garðyrkjuskóli að
Reykjum í Ölfusi, er vísir að
merku starfi, sem hér þarf að
vinna. Þangað mun hinn nýi
skólastjóri safna margvíslegum
nýjungum og fróðleik, sem
miðlað verður víðsvegar um
þetta land og þaðan munu
koma nemendur, sem sumir
hverjir munu síðar meir sækja
aukinn fróðleik til framandi
landa. Við höfum hér á landi
næstum eingöngu, um hundruð
ára, lifað á þeim afurðum og
auð, sem moldin gaf. Hversu
miklu auðveldara ær það ekki
nú aö lifa á afurðum moldar-
innar, þegar tæknin og vísindin
eru stöðugt að auka frjósemi
hennar, ef svo mætti segja, og
gera okkur það mögulegt að
rækta í mold fjölda nytjajurta,
sem við ekki þekktum áður og
því síður ræktuðum. Nú sem
stendur neytum við minna
grænmetis að ég hygg, en nokk-
ur önnur þjóð, að undantekn-
um heimskautaþjóðunum. Og
við framleiðum þó ekki einusinni
nægilega mikið af einföldustu
tegundum garðávaxta fyrir ís-
lenzkan markað. Þetta er okkur
mikið tjón, ekki aðeins fjár-
hagslega, heldur og heilsufars-
lega. Hugsið ykkur, unga fólk,
allt það stórfellda verk, sem hér
er óunnið á þessu eina sviði og
hugsið ykkur alla möguleikana
í sambandi við jarðhitann viðs-
vegar um landið.
Ég get vitanlega ekki í þessu
stutta erindi talaö um nema
sárafátt af hinum mörgu mögu-
leikum í landbúnaði og ræktun,
en ég get þó ekki komizt hjá
því að minnast á framtíð þétt-
býlisins eða þorpbyggðanna í
íslenzkum sveitum. Þéttbýlið á
ekki aðeins rétt á sér, heldur
er það að minni hyggju nauð-
synlegt og jafnvel mjög aðkall-
andi. Torfubyggðin víðsvegar
um landið hefir allsstaðar reynzt
fastheldin á fólk. Þaðan hefir
þaö sízt flutzt. Menn vilja
gjarna lifa saman i þéttbýli og
nú gerir hin nýja tækni og hin
nýju vísindi i ræktun, þorps-
byggðina á margan hátt eðli-
legri og hagkvæmari en áður
var. Meö því geta menn notað
sameiginlegar vélar og verkfæri
og fá aðstöðu til rafmagnsnotk-
unar og ýmsra annara þæginda,
sem ekki er hægt að veita sér
án þéttbýlis. En auk þess virðist
mér það auðsætt að í sveita-
þorpunum eða samvinnubyggð-
unum, sem verða byggðar á
næstu árum, vaxi upp samhliða
landbúnaðinum nýjar atvinnu-
greinir, sérstaklega iðnaöur,
sem er stórum ódýrara að reka
upp í sveit, þar sem ódýrara er
aö lifa en í hinum dýru kaup-
stöðum. Iðnaöur, sem fyrst og
fremst fullnægir þorpinu sjálfu
og þeim svæðum, sem að því
liggja, í stað þess að menn
sækja nú allt í kaupstaðina og
kaupa vöruna dýru verði þar og
soga þannig fjármagnið úr
sveitunum jafnhliða sem vinnu-
aflið flýr úr sveitum landsins
til kaupstaðanna í iðnaöinn.
Margskonar smávélar, sem á
seinni árum eru framleiddar,
munu gera hinn smærri iðnað
í sveitum mögulegan og allar
skynsamlegar ástæður mæla
með því, að hann eigi framtíð
fyrir sér.
Það er ekki hægt að neita
því að ískyggilega horfir um
sjávarútveginn nú sem stendur,
en einnig þar eru að koma í
ljós stórfelldir möguleikar. Eng-
an hefði dreymt um það, fyrir
nokkrum árum, að síldariðnað-
urinn ætti þá framtíð fyrir sér,
sem reynsla seinustu ára hefir
leitt í Ijós. Framfarir á því sviði
eru svo stórstígar, að síldariðn-
aðurinn er nú orðin ein af
stærstu atvinnugreinum lands-
ins og iðnaðarvörur úr síld ein
af aðalútflutningsvörum okkar.
Ekki þætti mér það neitt ó-
sennilegt, að á næstu árum risi
hér upp fiskiðnaður, sem yrði
engu síður stórfellur en síldar-
iðnaðurinn hefir verið.
Iðnaður almennt hefir tekið
miklum framförum hér á landi
hin seinustu ár og heldur á-
fram að vaxa í sambandi við þá
tækni, sem þróast hér smátt og
smátt, vegna betri skilyrða og
ódýrs rafafls. En sá iðnaður,
sem að sjálfsögðu á mesta
framtíð fyrir sér, er iðnaður úr
íslenzkum hráefnum.
Ennþá vitum við ekkert
hvaða auðæfi búa hér í jörðu.
Það hafa á seinni árum verið
gerðar lítilsháttar rannsóknir,
en þær eru enn - mjög ófull-
komnar. Við vitum þó að við
höfum hér efni í sement. —
Efnið hefir ennþá aðeins fund-
izt á 3 stöðum og framleiðslan
verður of dýr, vegna þess að
það þarf að flytjast til. Við
getum einnig framleitt hér ís-
lenzkan áburð, en ekki hefir
(Framhald).
IX.
Þegar mynduð var ný stjórn
vorið 1934, var málum skipt ná-
lega jafnt milli stjórnarflokk-
anna til meðferðar. Lögðu sós-
íalistar mikla áherzlu á að
flokkur þeirra fengi jafna hlut-
deild í yfirráðum og framkvæmd
mála, þó að þeir ættu ekki nema
einn ráðherra í stjórninni, en i
Framsóknarmenn tvo. Þessi ;
krafa ýarð undir eins til að j
veikja stjórnina. Haraldur Guð-
mundsson fékk þegar frá byrjun !
of mikið að gera og afhenti !
raunar frá byrjun tvo þýðingar- I
mikla málaflokka, uppeldismál
og heilbrigðismál flokksmönn-
um sínum til úrslitameðferðar.
Ráðherrar Framsóknarflokksins
hefðu að réttu lagi getað haft
íleiri stjórnardeildir til með-
[ ferðar, en þess var ekki kostur.
j Þeir menn, sem mest réðu um
| þessa skipun í Alþýðuflokknum, '
og það var ekki formaður hans,
Jón Baldvinsson, litu á sig í
þessu efni sem öðru í kaupdeilu,
bæði viö Framsóknarflokkinn og
við þjóðina í heild sinni, en ekki
nema að nokkru leyti sem
stjórnarflokk. Þess vegna seild-
ist flokkurinn eftir að hafa til
meðferðar fleiri mál heldur en
hann haföi orku til að glíma við
á þann hátt sem hentaði hags-
munum allrar þjóðarinnar.. Þar
ofan á bættist að flokkur Har-
aldar Guðmundssonar leitaðist
aldrei við að nota sér reynslu
annarra manna, sem hefðu get-
að veitt óhlutdræga hjálp. —
Höfðu þeir þó í því efni heppi-
legt fordæmi frá hinni fyrri
Framsóknarstjórn. Ég hafði, öll
þau ár, sem ég var i landsstjórn-
inni, leitað um mörg lögfræðileg
atriði til Stefáns Jóhanns Stef-
ánssonar. Hann hafði undirbúið
mörg þýðingarmikil frumvörp í
samráði við mig, þar á meðal
átt mikinn þátt í umbótinni á
| æðsta dómstóli landsins. Mér
þótti engin læging að leita að-
stoðar um sérfræðileg lögfræði-
efni til Stefáns Jóhanns og hafði
af því góðan stuöning við fram-
! gang þýðingarmikilla mála. Á
sama hátt hefi ég um margar
framkvæmdir í öðrum efnum,
leitað hjálpar til Emils Nielsens,
Pálma Loftssonar, Guðjóns Sa-
múelssonar og Þóris Baldvins-
sonar, til að nefna samstarf um
tvo málaflokka, útgerðarmál og
byggingar. Mér hefir jafnan gef-
izt vel um framkvæmd mála, að
leita samstarfs við þá, sem bezt
báru skyn á þau verkefni sem
lágu fyrir til úriausnar í hvert
sinn. En Alþýðuflokkurinn tók
aðra og alveg gagnstæða stefnu,
að vera sjálfum sér nógur í
hverri grein, og það líka í þeim
efnum, þar sem hann vantaði
nálega öll skilyrði til að hafa
forystu um þróun málanna.
Ofan á þessa einangrunarpóli-
tík Alþýðuleiðtoganna, bættist
það, að þeir voru yngri og
reynsluminni flokkur en Fram-
sóknarmenn. Skipti mjög miklu
um aðstöðu ráðherranna í þessu
efni. Hermann Jónasson og Ey-
steinn Jónsson gátu hvenær sem
var leitað sér aðstoðar hjá fjöl-
mörgum mönnum víða um land
sem höfðu að baki langa starf-
semi í sjálfbjargarviðleitni fólks-
ins, og voru þar fyrst forráða-
menn í hópi samvinnubænda,
leiðtogar kaupfélaganna og
Sambandsins. Ráðherrar Fram-
sóknarmanna gátu þannig stuðzt
við æfða menn í framkvæmdum,
hvar sem var'á'landinu. En auk
þess var meginþorri kjósend-
anna, samvinnufólkið, óvenju-
legir stuðningsmenn á erfiðum
tímum.Þar voru þúsuhdir manna
um allt land, sem höfðu tamið
sér að gera miklar kröfur til sín
og sinna, en stilla í hóf um kröf-
ur til þjóöfélagsins. Hafði mjög
á þetta reynt í kjötsölumálinu.
Jón í Stóradal og félagar þeirra
höfðu sett upp kröfur um kjöt-
verð til bænda, sem ekki var
unnt að framkvæma nema með
milljónaframlagi úr ríkissjóöi.
Framsóknarmenn tóku ekki und
ir þessa kröfu. Þeir sögðust ekki
sjá nokkurn möguleika til að
halda aðalatvinnuvegum lands-
ins uppi með almennum mill-
jónastuðningi frá skattgreiðend-
um. Samvinnubændur landsins
skildu þetta vel. Þeir voru vanir
í meir en hálfa öld að selja
framleiðsluvörur sínar sjálfir og
a,ð fá fyrir þær það sem hægt
var að fá á opnum markaði.
Framsóknarflokkurinn og Sam-
bandið kom hinsvegar á nýju
skipulagi á kjötsöluna, sem
tryggði bændum það verð fyrir
kjötið, sem mest var hægt að fá
á innlendum og útlendum mark-
aði. Gifta Framsóknarflokksins
um stjórn landsins á tímabilinu
1934—37 var að verulegu leyti
fólgin í því að liðsmenn og liðs-
foringjar voru þjálfað lið, hóf-
samt í kröfum, en öruggt til
mikilla átaka um almennings-
heill.
Þannig gátu ráðherrar Fram-
sóknarflokksins leitað til manna
eins og Jóns í Deildartungu,
Bjarna á Hólmi, Þorsteins á
Reyðarfiröi, Björns á Kópaskeri,
Vilhjálms Þór, Egils í Sigtúnum
og sr. Sveinbjörns á Breiðabóls-
stað, svo að nefnd séu fáein nöfn
af mörgum. í sömu kringum-
stæðum leitaði Haraldur Guð-
mundsson til Óskars í Hafnar-
firði, Jóns Axels Péturssonar,
Arnfinns skólastjóra á Eskifirði,
Halldórs Friðjónssonar á Akur-
eyri, Gísla Halldórssonar verk-
smiðjustjóra eða Jóns erindreka
Sigurðssonar. Munaði miklu á
starfhæfni og ábyrgðartilfinn-
ingu þeirra, sem hinir tveir
stjórnarflokkar höfðu þannig
aðstöðu til að styðjast við um
framkvæmd vandasamra mála,
enda fór árangurinn eftir því.
Á þessu þriggja ára stjórnar-
tímabili, efldist landið undir for-
ustu Framsóknarmanna og flokk
urinn sjálfur, svo sem kosning-
arnar 1937 báru ljósan vott um.
í skjóli við eflingu Framsóknar-
flokksins, veiktist liðssveit Jóns
í Stóradal meir og er nú að engu
orðin. í Alþýðuflokknum óx