Tíminn - 28.07.1938, Blaðsíða 2

122
TÍMINN
Rógburður „drauganna((
(Framhald af 1. síðu.)
hrúgað’ að sér gróðavænlegum
vörutegundum, og einn góðan
veðurdag hefði þjóðin svo staðið
uppi ófær um að greiða andvirði
brýnustu lífsnauðsynja. Við
hefðum orðið að hætta að kaupa
kol, olíu, salt og aðrar útgerðar-
vörur til dæmis. Þannig hefðu
kenningar Vísis orðið í fram-
kvæmd. Þaö þarf blygðunarleysi
til að skrifa á þennan hátt.
Reynsla annarra þjóða er sú,
að þegar kreppt hefir að með
gjaldeyri, hefir hvarvetna verið
gripið til innflutningshafta, til
þess að tryggja að nægur gjald-
eyrir væri fyrir hendi til greiðslu
lífsnauðsynja.
Þannig eru þá skrif íhalds-
blaðanna um gj aldeyrismál og
árásir þeirra á fjármálaráð-
herra í því sambandi. Rök-
semdir þeirra stangast. Skrif
þeirra til þess eins, að þyrla upp
ryki, ef með því mætti heppn-
ast að villa um almenning í
þessum málum. En þess er ekki
að vænta, að blekkingar, sem
eru svo andstæðar innbyrðis,
geti leitt marga á villigötur.
Reynslan frá kosningum und-
anfarinna ára ætti að vera
búin að sýna þessum herrum
hug almennings 1 landinu. Það
er ekki úr vegi, að minna í-
haldsblöðin á það í þessu sam-
bandi:
Hverjjir fieir eru, seni
heimta óþarfan
iniiflutiiiug.
Því verður ejíki neitað, að
þegar þjóðin þarf árlega að
standa í skilum með miklar
greiðslur vaxta og afborgana af
erlendum skuldum, m. a. hinu
mikla Sogsláni, eftir þriggja
ára aflabrest á þorskveiðum og
slæmt útlit með sildveiðar, auk
verðfalls á afuröum, þá hlýtur
hjá hverjum hugsandi manni
að vakna spurningin:
Hvaö er það, sem þjóðin get-
ur helzt sparað og neitaö sér
um?
í þessari gi’ein verður ekki
farið itarlega út í þetta atriði,
en það verður fljótt ljóst, að
ekki er um margar vörutegund-
ir að ræða, sem notaðar eru af
vinnandi stéttunum, bændum
og verkamönnum, sem kalla má
óhófsvörur. Það má auðvitaö
segja, að notkun á kaffi, sykri
og hveiti sé meir komið í vana
en hollt er frá heilsufræðilegu
og fjárhagslegu sjónarmiði, og
að eitthvað megi og jafnvel
verði að spara á þeim liðum.
Svo koma aftur aðrar vöru-
tegundir, sem spara mætti tölu-
vert á, ef að herðir. Það er hugs-
anlegt og meira en það, þótt
hér sé ekki áfengisbann, að
takmarka innflutning áfengis.
Hverjir eru það, sem neyta þess
mest og myndu reka upp sárast
óp ef innflutningur þess stöðv-
aðist? Rennir Árni frá Múla
I grun í það? Hverjir voru helztu
áfengissmyglarar á tímum
bannlaganna? — Það er einnig
mögulegt að spara innflutning
á tóbaki, og nota til þess ýmsar
aðferðir. Ætli það séu bændur
og verkamenn, sem nota mest
af því? — Hverjir eru það, sem
flytja inn og selja varasmyrsli,
andlitsduft o. fl. þessháttar, og
hverjir kaupa þessar vörur, sem
gerð er miskunnarlaus krafa
um að fluttar séu inn eða fram-
leiddar í landinu? Eru það
vinnandi stéttirnar? Nei, það er
fólk, sem hefir fé handa á milli
umfram nauðþurftir, og kaup-
menn græða á slíkri verzlun
meir en flestu öðru. — Það er
því miður ekki ósennilegt, að
þjóðin verði að neita sér um
ýmislegt, sem hingað til hefir
verið talið nauðsynlegt, og þeg-
ar þannig verður hert að, þá
mun það koma í ljós, hverjir
reka upp kveinstafi, sjálfra sín
vegna og þeirra, er verzla með
þennan varning. — Þannig líta
málin út, skoðuð í réttu ljósi, og
alveg sama kemur fram, þegar
íhaldsblöðin ræða um hina
miklu
Eyðslu.
Það kemur tæpast svo út í-
haldsblað, að ekki sé ritað um
hina miklu eyðslu ríkisstjórnar-
innar, sérstaklega fjármálaráð-
herrans. Það er alkunnugt, að
fjármálaráðherra hefir oft
Víðskíptaháskóli Islands
eigin framfæris. Þessir menn
þurfa ekki að ímynda sér, að sú
eyðsla, komi ekki jafn þungt
niður á bök alþýðunnar í land-
inu. En hvor eyðslan halda menn
að sé þarfari, sóun nokkurra
manna á tugum þúsunda króna
sjálfum sér til framfæris, eða
hin, sem miðar að því að létta
undir með atvinnuvegunum og
rétta þá við? í hvert skipti,
sem íhaldsblöðin minnast á
eyðslu, þá vekja þau athygli á
óhófslifnaði aðstandenda
sinna.
Enn eitt hafa íhaldsblöðin
gert mjög að umtalsefni und-
anfarið, og það eru
Láiitökiiriiar.
Þessi blöð hafa verið ákaflega
gleið yfir því, eftir því, sem séð
verður, að ekki skyldi teljast
hentugt að bjóða út gjaldeyris-
lániö, eins og ætlað var, en í þess
stað tekið bráðabrigðalán, og
lán til rafvirkjunar á Akureyri,
með kjörum, sem telja verður
eftir atvikum mjög góð. Það
hefir verið á það bent, að um
hver einustu áramót hafa spá-
menn íhaldsins lýst yfir því, að
nú væri allt að fara hér í kalda-
kol. Á þessum skrifum er ekki
tekið mark innanlands, en þau
eru þýdd af fulltrúum erlendra
ríkja hér og stundum endur-
prehtuö í blöðum utanlands,
sem ummæli ábyrgs stjórnmála-
flokks. Það er því vafalaust, að
þessar hrakspár spilla verulega
fyrir landinu út á við, og það
hafa Sjálfstæðismenn verið að
reka sig á sjálfir nú þessa dag-
ana.
Að öðru leyti stafa vandræöi
okkar nú aðallega af því, að
á góðærunum, stjórnarárum
íhaldsins, var fluttur inn gjald-
eyrir að þarflausu svo miljónum
króna skipti með lántökum er-
lendis. Á stjórnaráfum íhaldsins
1925—27, þegar saltfiskútflutn-
ingurinn var að meöaltali 41
millj. króna á ári á móti 17
millj. undanfarin þrjú stjórnar-
ár, ukust skuldir þjóðarinnar
um 10 millj. króna. Á þessum
góðu árum var ey'ðslan svo óhóf-
leg, að allur hinn mikli gjald-
eyrir eyddist og meira til. Þá var
tekið 8 milljón lcróna lán til þess
að koma upp húsbyggingum í
Reykjavík! Er ömurlegt til þess
að hugsa hvernig farið var með
fé þjóðarinnar á þessum góðu
árum. Ekki einungis öllu eytt
sem inn kom, heldur skuldum
safnað að auki.
Það er fyrst í tíð núverandi
stjórnar, að reynt hefir verið að
stöðva skuldasöfnunina við út-
lönd. Þegar erfiðleikarnir eru
mestir, og búað er að hlaða upp
skuldum erlendis, svo að við
þurfum árlega, að því að talið
er, að legja upp 10—12 milljónir
króna fyrir greiðslu afborgana
og vaxta áður en farið er að
hugsa fyrir kaupum á lífsnauð-
synjum þjóðarinnar, og er samt
enginn efi á því, að hægt er að
komast af, ef atvinnuvegirnir
ganga sæmilega, en leikur einn
hefði það verið á góðu árunum,
þegar íhaldssukkið var sem
mest, að safna fé í stað þess að
safna skuldum.
Það, sem nú er á þjóðina lagt,
stafar fyrst og fremst af eyðsl-
unni á góðu árunum, þvi að þótt
lán hafi verið tekin af Fram-
sóknarmönnum, þá hafa þau öll
gengið til arðbærra fyrirtækja
og gefið margfaldan gjaldeyri,
eins og t. d. síldarverksmiðjurn-
ar. En næstum hver eyrir af
þeim tugum miljóna, sem sóað
var á tímabili íhaldsins fór í
óarðbæra og fánýta hluti, — og
undir afleiðingum þess stjórn-
arfars stynur þjóðin nú. Það fé
fór allt til að lifa um efni fram,
til of dýrra bygginga og óhófs
í lifnaðarháttum yfirleitt. Hið
mikla fjármagn, sem barst hér
að á góðu árunum, er horfið.
Það er þetta, sem þeir hljóta að
reka augun í, er lána hingað fé.
Það er því næsta augljóst hvar
sökin liggur, þegar talað er um
skuldirnar við útlönd og þá erf-
iðleika, sem kunna að verða á
leið okkar í útvegun lánsfjár
með hagkvæmum kjörum.
í þessu sambandi er rétt að
minna á
Httaveitiiláiitð.
Líklegast er þaö einhver
dæmalausasta framkoma hjá
Pétri Halldórssyni, sem sögur
fara af í sambandi við það mál.
Undirbúningur málsins er allur
með fádæmum og skal hann
ekki rakinn hér. En á það skal
Á síðasta Alþingi var af þing-
flokknum rætt nokkuð um nýj-
ar leiðir til að tryggja viðskipta-
sjálfstæði landsins með nýjum
úrræðum. Upp úr því umtali var
eftir aö þingi sleit, ákveðið að
byrja í haust þriggja vetra nám
í viðskipta- og fjármálum fyrir
allt að því 8 nemendur árlega.
Það er gert ráð fyrir, að ekki
veiti af stúdentsprófi eða hlið-
stæðu námi til að geta staðizt
inntöku í skólann. Eftir þessu
ættu að geta verið rúmlega 20
menn í skólanum í þrem árs-
deildum, en í mörgum greinum
myndi kennslan vera sameigin-
leg fyrir alla, svo sem í lögfræði,
hagfræði og jafnvel að sumu
leyti í tungumálum.
Það eru líkur til að Pálmi
rektor geti lánað þessari nýju
kennsludeild rúm fyrst um sinn
í bókhlöðu skólans, en væntan-
lega ætti þessi stofnun að geta
fengið húsnæði í hinum rúm-
góða háskóla, þegar hann er til-
búinn, og það engu síður þó að
viðskiptaháskólinn muni fyrst
um sinn á ýmsan hátt hafa sér-
stöðu, miðaö við venjulegar há-
skóladeildir.
Þegar ég var staddur á Akur-
eyri í vor, meðan þar stóö á
stúdentsprófi, bað Sigurður
skólameistari mig að skýra
nokkuð nánar frá þessari fyrir-
huguðu stofnun, þar sem sumir
af stúdentunum hefðu hug á aö
sækja þar um inngöngu. Ég
sagði þá lauslega frá því, sem ég
hafði haldið fram í nefnd þeirri,
sem hafði málið til meðferðar
fyrir hönd aðalflokkanna.
Ég benti á að ísland hefði
ákveðið fyrir nokkrum árum aö
taka innan skamms í sínar
hendur meðferð utanríkismál-
anna. Fram að þessu hefði lítið
verið gert til að undirbúa þetta.
Sumum mönnum hefði komið til
hugar að við gætum beinlínis
líkt eftir fordæmi stærri þjóða,
og sett upp íjölda embætta er-
lendis, sendiherra, aðalræðis-
menn, ræðismenn o. s. frv. Þetta
| tel ég landinu með öllu ofraun.
Danir borga sendiherrum sín-
um í Berlín og London 130 þús.
kr. auk ýmiskonar hlunninda.
Og þó að minna sé borgað í
smærri ríkjum, er kostnaður
smáþjóðar eins og Dana þó svo
mikill, að ekki er minnsti mögu-
leiki að taka þá til beinnar fyr-
irmyndar, hvað þá þær þjóðir,
sem stærri eru. Ég hefi þess
vegna haldið fram, bæði í blaða-
greinum, og á þingi, að okkur
væri ófær leið að geta tekið ut-
anríkismálin nema að finna að
verulegu leyti form, sem hæfði
okkar efnum og aðstöðu. Og
stofnun Viðskiptaháskólans er
skorað á „sjálfstæðismenn" að
benda á einhvern lið fjárlag-
anna, sem mætti spara. Það er
vitað, að þeir greiða atkvæði
með hverjum einasta útgjalda-
lið fjárlaganna þing eftir þing,
og bera auk þess fram tillögur,
sem kosta mundu ríkissjóð
hundruð þúsunda, næðu þær
fram að ganga. Og hver er svo
þessi „eyðsla“, sem þeir tala
um? Og hvar á að spara, ef til
kastanna kemur? Auðvitað má
kalla það „eyðslu“, að greiða y2
milljón króna til varna gegn
mæðiveiki, og hundruð þúsunda
til hjálpar þeim, sem misst hafa
bústofn sinn vegna veikinnar.
Það má kalla j arðræktarstyrk-
inn „eyðslu“, fjárframlögin til
Fiskimálanefndar, fjárveitingar
til vega-, brúa- og símalagn-
inga, fjárveitingar, sem miða að
því að skapa viðunandi lífsskil-
yrði fyrri vinnandi menn lands-
ins, — vitanlega má kalla þetta
eyðslu, en hve margir taka
undir ávítur á ríkisstjórnina
fyrir þessa eyðslu? Þrátt fyrir
það, sem núverandi stjórn og
þingmeirihluti leggur til þessara
framkvæmda, eru sífellt gerðar
kröfur um aukna vegagerð,
fleiri brýr og síma, hærri fram-
lög til atvinnuveganna. Og allt
er þetta gert til þess að reyna
að halda uppi framleiðslu
landsmanna. Menn verða að
dæma um það, hver fyrir sig,
hvort þessi fjárframlög eiga
skilið nafnið eyðsla, þótt hitt sé
vitanlega mikið vafamál; hve
lengi ríkissjóður reynist fær um
að inna þessar greiðslur af
höndum,
Vert er að minna á það í sam-
bandi við skrif íhaldsblaðanna
um eyðslu, að þeir menn, sem
eiga blöðin og ráða skrifum
þeirra, hafa á undanförnum ár-
um rakað saman offjár á verzl-
un og útgerð, og sumir þessir
menn hafa meira að segja núna,
á erfiðleikatímunum, haft að-
stöðu til að bæta við auð sinn
vegna óþarflegrar verzlunar-
álagningar. Þessir menn láta
leiguþý sín tala um eyðslu ríkis-
stjórnarinnar, eyðslu, sem er
fólgin í framlögum til að-
þrengdra atvinnuvega. Sjálfir
hafa þessir menn eytt árlega
og eyða enn, tugum þúsunda til
að nokkru leyti miðað við þetta
atriði. Eftir nokkur ár má telja
líklegt, að ríkið geti notað eitt-
hvað af lærisveinum þaðan
beinlínis í sínar þarfir við verzl-
un og milliríkjaviðskipti. En ef
til þarf að taka innan skamms
verður þó fyrst um sinn aðal-
lega að styðjast við eldri menn,
meðan hið nýja lið er að þjálf-
ast og fá lífsreynslu, sem með
þarf í þessu efni. Bezta fordæm-
ið, og glæsilegasta, sem íslend-
ingar hafa á að byggja, er
reynsla Hallgríms Kristinsson-
ar, þegar hann var að gera
Sambandið að margþættu fyr-
irtæki, með deildum erlendis.
Hann tók unga menn, sem hon-
um þóttu vel til þess fallnir, og
þennan hátt er vonazt eftir að
gerði þá að mikilhæfum trún-
aðarmönnum samvinnufélag-
anna, bæði heima og ytra. Ég
nefni hér aðeins þrjá af þessum
þjóðkunnu. mönnum: Jón Árna-
son, Guðmund Vilhjálmsson og
Odd Rafnar. Allir þessir menn
hafa starfrækt milljónafyrir-
tæki fyrir ísland með tiltölu-
lega stuttum undirbúningi. Eitt-
hvað svipað ætti landið að geta
gert úr þeim mönnum, sem síð-
ar koma fram, ef vel er valiö úr
og vandaö til um verkefni. En
þó að ekki væru teknir nema 8
ungir menn á ári, og þó aö allt
væru úrvalsmenn, þá hefði ríkið
ekki i milliríkjaskipti þörf fyr-
ir nema úrval úr úrvalinu. Hvaö
yrði þá um hina? Ég álít næga
þörf fyrir þá, með því uppeldi,
sem þeim verður fengið, ef dug-
ur er í þeim, sem þessa leið fara.
Norðmenn hjálpa ungum
mönnum, með lágum styrk, í
nokkur missiri, til að fara til
framandi landa, setjast þar að,
og vinna fyrir norska verzlun.
Við getum gert slikt hið sama.
Einn ísl. kaupmaður er byrjað-
ur að hafa útibú í fjarlægum
löndum. Fleiri geta farið þá leið,
og gert landinu stórgagn með
því að koma jslenzkri vöru inn
á nýja markaði.
Þá vantar oft hæfilega und-
irbúna menn í þýöingarmikil
störf í bönkum landsins og úti-
búum þeirra, við atvinnufyrir-
tæki eins og síldarverksmiðjur,
og annan iðnað, sem fram-
kvæmdarstjóra í verzlun, bæj-
arstjóra í kaupstöðum landsins
o. s. frv. Það er von mín, að úr
Viðskiptaháskólanum komi
menn, sem bæta á ýmsum stöð-
um úr þörf sem nú er tilfinnan-
leg.
Viðskiptaháskólinn er þess
vegna alls ekki stofnaður til að
ala upp veizluhetjur handa ís-
landi, heldur starfsmenn, sem
eiga að fá undirbúning til að
ganga með orku og þrótti inn í
fjármála- og atvinnuendur-
reisn landsins, undir núverandi
erfiðu kringumstæöum.
Námið er hugsað nokkuð
margþætt. Það er gert ráð fyrir
að nemendur séu allvel að sér í
ensku og þýzku, er þeir koma í
skólann og kunni nokkuð í
frönsku. Haldið yrði áfram með
hagnýta kennslu í ensku og
þýzku og mjög erfiöa vinnu í
frönsku, bæði af nauðsyn og
sem þjálfunarmeðal. Reynt
verður að fá sérlega hæfa kenn-
ara í öllum þessum tungumál-
um, og auk þess styðjast við
sendikennarana, frá þessum
löndum. í lögfræði og hagfræði
yrði að kenna vissar greinar,
sem mest reynir á í viðskipta-
og millirikjamálum. Ennfremur
yrði um að ræða allmikla þjálf-
un í bréfagerð um milliríkja-
skipti, og er þess mikil þörf í
landi, sem ætíð hlýtur að nota
borgara sína í vandasömum
skiptum út á við. Svo sem að
sjálfsögðu þurfa þessir menn
að nema vélritun og bókfærslu
og það meira en byrjunaratriði.
Samhliða þessu yrði lögð á-
herzla á íþróttir og að geta
komið fram í félagslífinu á
þann hátt, sem sæmir mennt-
uðum og duglegum mönnum.
Þannig yrði vinnan á veturna.
Á sumrin er treyst á að stærstu
atvinnu- og framleiðslufyrir-
tæki landsins tækju þessa nem-
endur fyrir nokkurt kaup, sem
hjálpaði þeim til að komast
skuldlitlum fram úr náminu. Á
þessir menn geti fengið alveg ó-
venjulega hagnýta menntun.
Þeir læra að aka bifreið, vera
að síldveiðum og Jiskveiöum,
skipa upp síld og fiski og kolum.
Þeir eiga að vinna að síldar-
minnt, að rétt fyrir bæjarstjórn-
arkosningarnar fór Pétur után
án þess að láta nokkurn um það
vita, og þegar heim kom, kvaddi
hann blaðamenn á fund sinn og
sagðist vera búinn að fá lán í
Lundúnum til hitaveitunnar. í
bæklingi, sem gefinn var út um
þetta leyti var staðhæft, að ekki
væri annað eftir en ganga form-
lega frá lántökunni. Þegar búið
var á þennan hátt að fleka al-
menning í kosningunum, og
festa allsstaðar upp mynd af
stórri og sterklegri hönd, er sóp-
aði reyknum af Reykjavíkurbæ,
táknmynd um starfsemi borg-
arstjórans og hins mikla „sjálf-
stæðisflokks“, — þá fór að kvis-
ast að Pétur hefði sagt ósatt.
Eftir kosningarnar fer Pétur
enn úr landi. Kemur heim; kall-
ar fyrir sig blaöamenn og segir
aö sennilega tali hann ekki eins
óvarlega og í fyrra skiptið þótt
hann tilkynni að gott útlit sé
um lántökuna. Það sé aðeins
eftir að verkfræðingur frá til-
teknu landi líti á áætlanir þær,
sem gerðax hafi verið, og að þvi
loknu muni allt vera í bezta lagi.
— Þegar líður að þinglokum,
kvisast enn á ný, að Pétur muni
hafa sagt ósatt, — en nú vanti
ekki annað en ríkisábyrgð. Þeg-
ar hún er veitt, siglir borgar-
stjóri í þriðja sinn til útlanda,
og hefir nú dvalið tveggja mán-
aða tíma í þeirri för, eða alls
verið í förum nálega hálft ár
í þessum erindum. Vilyrði er
veitt fyrir þessu láni, — en af
einhverjum óskiljanlegum ástæð
um virðast vonirnar nú vera al-
gerlega að bregðast. Þegar Sjálf-
stæðismenn skrifuðu fyrst um
lántökuumleitanir ríkisstjórnar-
innar erlendis, töldu þeir að
Reykjavíkurbœr hefði svo mikið
traust erlendis, að hann gæti
fengið lán erlendis, þótt ríkis-
sjóður fengi neitun. Nú kveður
við annan tón.
Vonandi tekst það, að fá lán
til hitaveitunnar, og væri það
meira en lítill slysni ef það
reyndist ekki mögulegt, jafn-
glæsilegt fyrirtæki og hér er um
að ræða. En þrátt fyrir það,
hve gróðavænleg hitaveitan er,
er ráðsmennska Péturs borgar-
stjóra þannig í þessu máli, að
hann virðist með öllu óhæfur til
bræðslu, aö því að flaka fisk,
slátra sauðfé og starfa í frysti-
og kælihúsum að framleiðslu-
vörum landsmanna. Þeir eiga
að starfa í búðum og skrifstof-
um hjá kaupfélögum, kaup-
mönnum, útgerðarmönnum,
bæjarfélögum, bönkum og ríkis-
stjórninni. Það verður eitt af
mestu vandaverkum forstöðu-
manns Viðskiptaháskólans, að
koma nemendum fyrir við hin
margháttuðu störf hjá atvinnu-
fyrirtækjum og skipuleggja svo
vinnu þeirra, að hún verði sem
fjölbreyttast verklegt nám.
Vitaskuld er enn óséð hvort at-
vinnufyrirtækin myndu vilja
taka þessa ungu menn til náms
á þennan hátt. þvi að það myndi
raunverulega vera skattur á
þau.
Góðar vonir eru þó um að
þetta myndi takast, af því að
allir aðalflokkar þingsins
standa saman um málið, og
nokkurnvegin víst að leiðtogar
atvinnumálanna sjá, að hér er
leitazt við að skapa atvinnulífi
framtíðarinnar dugandi stuðn-
ings- og forgöngumenn.
Ég álít að í þessum skóla þurfi
að hafa í einu mikið frjálsræði
og strangan aga. Það er óhjá-
kvæmilegt að treysta nemend-
um mjög að mörgu leyti, því að
þeir verða bæði í náminu og
síðar að geta starfað upp á eig-
in spýtur. En um viss aðalatriði
verður að hafa strangan aga.
Nemendur verða hiklaust og