Tíminn - 18.08.1938, Blaðsíða 1

/
XXII. ár.
Rvík, fimmtud. 18. ágúst 1938.
Morgunblaðið Sylgir iordæmí
Knúis Arngrímssonar
Híð »brennandi
oistæki«
Hið afdankaða prestskrípi og
postuli Sjálfstæðisflokksins
hiefir — eins og kunnugt er — í
nafni Sjálfstæðismanna mark-
að þá leið í pólitískri starfsemi,
sem líklegust má þykja til sig-
urs og hæfilegust flokknum til
virðingar og baráttu. Þessi kjör-
orð, sem Knútur Arngrímsson
vill að flokkurinn taki fyrir
allri sinni baráttu, eru: „Brenn-
andi ofstæki". Þessi orð eiga að
vera leiðarljós flokksins í starfi
og stjórn.
„Undir þessu merki skaltu
sigur vinna“. Svo eiga íhalds-
menn að hugsa að sínu leyti,
eins og hinn frægi þjóðhöfðingi
fornaldarinnar, er tók krossinn,
tákn kristindómsins og bróður-
kærleikans, upp í hermerki sitt.
Og til nánari skilgreiningar á
sjálfu kjörorðinu er svo áheyr-
endum fest í minni, sem „dýpst
fyrirlitning" á því, sem er í
andstöðu við hugarfar ofstæk^
isins, vakandi athygli um það
að gefa andstæðingi aldrei rétt,
en þurka út áhrif þeirra öll. Og
svo að lokum brýning um það,
að brjóta af sér þingræði og
lýðræði. Þá muni íhaldinu opn-
ast nýtt ríki valds og farsældar
á íslandi.
Vitanlega er fátt um það að
segja, þótt volaður aumingi
fléipri um heimskulega hluti.
Enginn gerir rekistefnu út af
þvílíku. En þegar forustumenn
heils stjórnmálaflokks standa
að baki slíks „ræðumanns" og
slíkrar ræðumennsku, án þess
að mótmæla af alvöru, þá er
atburðurinn ekki lengur ómerk-
ur. Þá er fíflshjal flónsins búið
að fá bakábyrgð foringjaliðsins
í fjölmennum pólitískum flokki.
Lítum þá nánar á þetta kjör-
orð Knúts, sem Mbl. og Vísir
láta sér sæma að verja.
Getur nokkurt mannsbarn á
íslandi bent á það, úr sögu
þjóðarinnar, fyr eða seinna, að
atburðír, er framdir voru af
brennandi ofstæki, hafi leitt
til gagns fyrir fólkið, þjóðina,
hafi orðið til farsældar eða
hamingju?
Hefir hið brennandi ofstæki i
þjóðfélagslegri og réttarfars-
legri baráttu íslendinga, inn-
byrðis og út á við, nokkurntíma
leitt til annars en óhamingju
og ófarnaðar?
Er ofstæki, hatur og fyrirlitn-
ing íyrir öllu öðru en ímynduð-
um, persónulegum hagsmunum,
talin tí. ggð í fari einstaklings?
Nei!
Myndu þá slíkar eigindir
þykja gæfusamlegar í fari
stjórnmálaflokks eða í háttum
þjóðfélagsþegnanna yfirleitt?
Hafa ekki flest óhappaverk í
sögu íslendinga verið unnin af
hugarfari ofstækisins? Svört-
ustu glæpirnir hafa á öllum
stöðum og öllum tímum vaxið
upp úr jarðvegi haturs, upp af
hinu brennandi ofstæki.
Þess vegna er það beinlínis
glæpsamlegt að láta nokkrum
líðast það að halda slíkum boð-
skap að meðbræðrum sínum, og
þá einkum ungu, lítt þroskuðu
fólki.
(Framh. á 4. síðu.J
Reykjavíkurbréf Morgun-
blaðsins síðastl. sunnudag,
ber þess óræk merki, hversu
mikinn sigur liðsmenn Kn.
Arngrímssonar í Sjálfstæð-
isflokknum hafa unnið í
viðureigninni við lýðræðis-
öflin í iflokknum, út af ræðu
Knúts á Eiði. Allt Reykja-
víkurbréfið er óslitið túlkun
þeirra kenninga, sem Knút-
ur flutti þar, og það er jafn-
vel reynt að ganga feti
framar í ósvífnu orðbragði
og vansæmandi ósannind-
um.
Kenningar Knúts voru í stuttu
máli þær, að til þess að Sjálf-
stæðisflokkurinn geti náð völd-
um, verði hann að telja kjósend-
um trú um, að ríkisstjórnin og
hennar flokkar reyni að gera
þjóðinni allt til bölvunar og
þess vegna verði Sjálfstæðis-
menn líka að fylgja þeirri reglu,
„að gefa andstæðingi aldrei rétt,
í hversu smáu atriði sem er, því
það veikir okkar málstað, en
styrkir hans“. M. ö. o. að Sjálf-
stæðisflokkurinn eigi að beita
nákvæmlega sömu starfsaðfei’ð-
um, sem nazistar hafa beitt og
beita annarstaöar.
„Það er illviljiim,
skemmdafýsniu og
hölbænirnar, sem
mest kveður að“.
Sú mynd, sem dregin er upp af
stjórnarflokkunum og verkum
þeirra í umræddu „Reykjavíkur-
bréfi“, er fullkomlega í samræmi
við þessar kenningar Knúts.
Lýsing „Reykjavíkurbréfsins“ á
valdhöfunum er í stuttu máli
þessi:
„Þeir ætluðu að bæta fjár-
Kag vorn en komu honum í
fullkomna óreiðu“.
„Þeir ætluðu að minnka
skuldir þjóðarinnar en hafa
margfaldað þær“.
„Þeir ætluðu að bæta liag at-
vinnúveganna, en hafa íþyngt
þeim með margföldum tolla- og
skattaálögum, dýrtíð, höftum
og ógleymdri ofsókn gegn fram-
kvæmdamönnum þjóðarinnar“.
„Sveitirnar áttu að fá alhliða
viðreisn, en úr því varð flótti á
mölina“.
„Verzlun og viðskipti þjóðar-
innar hafa þeir með ofstopa og
ranglæti leitt í fullkomna glöt-
un“.
„Kennslumál og skólahald
þjóðarinnar hafa þeir gert að
fargani, sem leiðir til ófarn-
aðar“.
Og í stuttu máli lýsir blaðið
störfum þeirra og stefnu með
þessum orðum:
„Þeir liafa dregið úr fram-
leiðslu landsmanna, skapað hér
taprekstur fyrir gróða, ranglæti
í stað réttlætis, kyrstöðu í stað
framfara og atvinnuleysi í stað
vaxandi afnota af gæðum
landsins“.
„Meðal þeirra, sem nú stjórna
landinu, er það ILLVILJINN,
SKEMMD AFÝ SNIN OG BÖL-
BÆNIRNAR í GARÐ AND-
STÆÐINGANNA, SEM MEST
KVEÐUR AГ.
Veröur kemiingum
Knuts fylg't Iietur?
Verður það áþreifanlegar
sannað en með ummælum sem
þessum, að Mbl. hefir tekið upp
þá kenningu Knúts Arngríms-
sonar, að telja andstæðingana
vilja gera þjóðinni alla þá bölv-
un, sem þeir geta? Og verður
reglunni „að gefa andstæðingi
aldrei rétt“, betur fylgt í hinni
pólitísku baráttu en með slík-
um skrifum um andstæðing-
ana?
Vissulega ekki. Það er tæpast
hægt að lýsa verstu glæpa-
mönnum og föðurlandssvikur-
um ver en gert er í þessum
skrifum. Það er ekki að gefa
öllu ljótari lýsingu á skapgerð og
fyrirætlunum manna en þá, að
„illviljinn, skemmdafýsnin og
bölbænirnar" séu það, sem
„mest kveði að“ í fari þeirra.
„Ranða liættaii44.
Eitt þekktasta vopn nazist-
anna gegn andstæðingum sínum
er að telja þá kommúnista. Mbl.
gleymir heldur ekki þessum naz-
istisku vinnubrögðum í um-
ræddri grein.
Það segir m. a.:
„Svo heillum horfnir eru
þessir póiitísku vindbelgir, sem
með stjórn landsins fara, að
þeir eru komnir undir áhrifa-
vald þeirra manna, sem laun-
aðir eru af rússnesku fé, til að
svíkjast aftan að sjálfstæði
þjóðar vorrar“.
„Þessi hugsunarháttur (þ. e.
ofbeldishugsunarháttur) er
hreinræktaðastur í yfirdrottn-
unarofstæki kaupfélagsvaldsins,
sem hefir nýlega tekið upp á
arma sína útibú Stalins hér á
landi til þess að kommúnistaof-
stækið geti hér samlagazt kaup-
félagaofstækinni til almenns
niðurdreps fyrir frelsi þjóðar-
innar“.
Hér er ekki aðeins haldið fram
gömlu „Breiðfylkingar“-lyginni
frá því í fyrravor, að ríkisstjórn-
in sé undir yfirráðum kommún-
ista! Því er nú bætt við, til að
gera ósannindin áhrifameiri, að
„kaupfélagsvaldið“, sem mun
eiga að vera Samband ísl. sam-
vinnufélaga sé búið að taka
„útibú Stalins“, þ. e. Kommún-
istaflokk íslands upp á arma
sína!
Það er vissulega ekki hægt að
taka betur upp þau vinnubrögð
nazista, að telja alla andstæð-
inga sína kommúnista eða und-
irlægjur þeirra, heldur en hér er
gert.
Hversu lengt. þola
lýðræðisuieimirnir
í Sjálfstæðisflokkn-
um þetta?
Þó þessi vinnubrögð séu í sam-
samræmi við vilja og fyrirskip-
anir heildsalanna og meirihluta
forráðamannanna í flokknum,
er vitanlegt, að meirihluti hinna
MIAJA
FRANCO
Sjá grein um Spánarstyrjöldina á öðrum stað í blaðinu.
A víðavangi
Ritgerðasafn
Jónasar Jónssonar.
Á stofnþingi Sambands ungra
Framsóknarmanna að Laugar-
vatni í vor var samþykkt, að S.
U. F. skyldi hefjast handa um
útgáfu á úrvals ritgerðum Jón-
asar Jónssonar. Skömmu síðar
var hafinn undirbúningur að
þessu verki. Er ráðgert, að rit-
safn þetta komi út í allmörgum
bindum og kemur fyrsta bókin
út nú í haust, sennilega í des-
embermánuði.
Útgáfustarfsemi þessari verð-
ur hagað á þann veg, að í bind-
inu, er kemur út í haust, verða
minningagreinar og afmælis um
merkisfólk, lífs og liðið. Á næsta
ári koma út úrvalsgreinar frá
fyrstu baráttuárum ungmenna-
félaganna. Greinar Jónasar um
bókmenntir og listir verða nægt
efni í eitt bindi, og þá ekki síð-
ur frægustu stjórnmálagreinar
óbreyttu flokksmanna er þeim
andvígur og líka allmargir af
helztu mönnum flokksins.
Þeir vilja að Sjálfstæðisflokk-
urinn starfi á hreinum lýðræðis-
grundvelli, afneiti Knúti Arn-
grímssyni og hans líkum, hætti
öllum nazistiskum vinnubrögð-
um og reyni að vinna sér fylgi
með heiðarlegri baráttu og mál-
flutningi.
Hversu lengi geta þessir menn
unað því, að flokkurinn beiti
þeim vinnubrögðum og túlki í
blöðum sínum stjórnmálastefnu, ■
sem þeir eru fullkomlega and-
vígir?
Sjá þeir ekki, svo framarlega
sem þeir ætla að fylgja stefnu
sinni, þá verða þeir annað hvort
að fá þvi framgengt að Sjálf-
stæðisflokkurinn leggi hin naz-
istisku vinnubrögð á hilluna ell-
egar að yfirgefa flokkinn?
Þetta verða lýðræðismennirn-
ir í Sjálfstæðisflokknum að gera
sér Ijóst í tíma. Öll bið, sem er
byggð á þvi að síðar geti gefizt
tækifæri til að ráða niðurlögum
nazistadeiidarinnar í flokknum,
getur orðið hættuleg. Þá getur
farið eins og í hreppsnefndar-
kosningunum í vor, þar sem
íhaldsmenn og kommúnistar
höfðu bandalag, að nazistarnir
einir beri hagnaðinn frá borði,
en hinir smán og ósigur. Þess-
vegna er hyggilegast að gera
reikningana upp strax, en fresta
því verki ekki.
hans, þær, er gildi hafa, þótt
tímar líði.
Bindið, sem út kemur í haust,
hefir inni að halda 20—30
minningargreinar. Eru margar
þeirra um nánustu samstarfs-
menn Jónasar og aðra þá, sem
markað hafa dýpst spor í lífi
þjóðarinnar á fyrsta þriðjungi
þessarar aldar, bæði Framsókn-
armenn og stjórnmálaand-
stæðinga þeirra. Meðal annars
verða þar ritgerðir um þessa
menn: Ásgeir Finnbogason,
André Courmont, Einar H.
Kvaran, Gest Einarsson frá
Hæli, Hallgi'ím Kristinsson,
Hólmfríði Pálsdóttur, Jón Bald-
vinsson, Jón Þorláksson, Ingólf
Bjarnarson í Fjósatungu, Krist-
björgu Marteinsdóttur á Yzta-
felli, Magnús Helgason, Ólöfu
Bjarnadóttur á Egilsstöðum,
Sigurð Fjeldsteð í Ferjukoti,
Sigurð Jónsson á Yztafelli,
Svein Ólafsson i Firði, Tryggva
ÞóThallsson.
Bók þessi verður 220—250
blaðsíður að stærð í Skírnis-
broti, með allmörgum myndum.
Verður hún seld áskrifendum á
fimm krónur, en bókhlöðuverð
verður eitthvað hærra. Er það
mjög ódýr bók, miðað við al-
mennt verðlag á bókum nú. Þeir
sem óska, geta fengið bókina í
snotru bandi og kostar hún þá
kr. 7,50.
Áskriftarlistar verða sendir út
á næstunni. Þeir, sem vilja ger-
ast áskrifendur, geta skrifað til
Jóns Helgasonar, Pósthólf 961,
Reykjavík.
Heyskapurinn
hefir yfirleitt gengið vel um
land allt. Veðráttan hefir verið
hagstæð og heyin náðst inn ó-
hrakin. Víðast mun töðufeng-
urinn vera i meðallagi, þó út-
litið væri slæmt með sprettuna
framan af sumrinu.
Eysteinn Jónsson
fjármálaráðherra kom heim
úr utanför sinni síðastl. þriðju-
dag. Var hann tæpan mánuð í
ferðalaginu.
Síldveiðin
hefir gengið ágætlega að und-
anförnu. Veiði hefir verið mik-
il og veðrátta hagstæð. Um
seinustu helgi var saltsíldarafl-
inn orðinn eins mikill og í fyrra,
en bræðslusíldaraflinn var y3
minni. Heildaraflinn var svip-
aður og um líkt leyti 1936.
34. blað
tTLÖMD:
Spánarstyrjöldm
Eftir RALPH HEINZEN.
Hið kostnaðarsamasta, blóð-
ugasta og óttalegasta stríð, sem
yfir Spán hefir gengið, hefir nú
hafið sitt þriðja ár. Meira en
ein milljón manna hefir látið
lífið og meira en fimmtíu mill-
jarðar gullpeseta hafa gengiö
til þurrðar, og þó er uppreisn-
in gegn lýðræðisstjórninni í
landinu enn óútkljáð eftir
látlausar orrustur í nálægt 25
mánuði.
Fyrst nú, eftir að styrjöld
hefir staðið í tvö ár, lítur út
fyrir, að erindrekum erlendra
ríkja, sem hér eiga hagsmuna
að gæta, takist að ná samkomu-
lagi um heimsendingu tuttugu
þúsund sjálfboðaliða af þeim
fimmtíu þúsundum, sem talið
er að berjist á Spáni í þessum
ófriði, sem orðinn er uppgjör,
með vopnum framkvæmt, á
milli þjóðræðis og einræðis.
Þegar þriðja ár borgarastyrj -
aldarinnar hélt í garð, hafði
Franco meira en tvo þriðju
hluta Spánar á valdi sínu. Þrjá-
tíu héruð Spánar eru algerlega
í höndum Francos, níu i hönd-
um stjórnarinnar, en um átta
héruð, er sífellt barizt, sem sé
Lerida, Taragona, Castellon,
Madrid, Guadaljara, Toledo,
Granada og Jaen.
Hinir síðustu tólf mánuðir
hafa verið Franco sigurtíð.
Hann hefir yfirbugað allt
fj andmannalið í hinum norð-
lægu Atlantshafshéruðum og
klofið þann hluta landsins, sem
stjórnarherinn enn heldur, í
tvennt og sótt fram til Miðjarð-
arhafsins. Hinsvegar hefir upp-
reisnarmönnum ekki tekizt að
brjóta á bak aftur vörnina í
Kataloníu og í héruðum um-
hverfis Valencia.
Á þessum sömu tólf mánuð-
um hefir stjórnarherinn aðeins
unnið einn sigur, nefnilega við
Fernel í desembermánuði í
fyrra. Tveim mánuðum síðar
missti hann aftur i hendur ó-
vinanna land það, sem hann
hafði hertekið. Það gerðist um
sama leyti og sóknin austur til
Miðj arðarhafsins stóð yf ir.
Liðsmenn Francos unnu hins-
vegar marga og stóra sigra.
Meginsigrar eru kenndir við
þessa staði: Bilbao, Santander,
Oviedo, Gijon, Teruel, Belchite,
Huesca, Alcaniz, Caspe, Fraga,
Lerida, Golaguer, Tremp, Bielsa,
Morella, Vinaroz, Benicarlo,
Albocacer og Castellon.
Franco ræður yfir öllum
frjóustu landbúnaðarhéruðum
Spánar, 90% af námum Spánar
og allri Atlantshafsströndinni
og helmingnum af Spánar-
ströndum meðfram Miðjarðar-
hafinu. Öll strandlengja Spánar
er 1470 mílur og af henni eru
um 900 mllur á valdi uppreisn-
armanna. Þar að auki eru
spönsku nýlendurnar og
spönsku eyjarnar, að Minorka
undanskilinni, í þeirra höndum.
Frá því í janúarmánuði 1938
hafa ekki færri en 800 loftárás-
ir verið gerðar á spánskar borg-
ir og bæi, einkum Sagunto,
Barcelona og Valencia. Þessar
(Framh. á 4. síðu.J