Tíminn - 20.10.1938, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsi, Lindargötu 1D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTOEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG A UGL ÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Lindargötu 1D.
Simi: 2323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Símar: 3948 og 3720.
22. árg.
Reykjavík, fimmtudaglim 20. okt. 1938.
55. blað
\ ýtt sí
Sjóvátryggingarfél.
Islands 20 ára
Sjóvátryggingarfélag íslands
á í dag tuttugu ára starfs að
minnast. Það var stofnað 20.
október 1918 af 24 mönnum. Var
það því fyrsta innlenda trygg-
ingafélagið.
Fyrst í stað fékkst það ein-
göngu við sjóvátryggingar, en
siðar var bætt við brunadeild,
líftryggingadeild og loks bif-
reiðatryggingum í fyrra. Auk
þessa hefir það með höndum
aðrar þær tryggingar, sem
óskað er eftir, t. a. m. flugvéla-
tryggingar, jarðskjálftatrygg-
ingar og fleira. Er félagið nú eitt
allra stærsta fyrirtæki landsins.
1. janúar 1937 tók félagið að
sér líftryggingar félagsins
Thule, og líftryggingar félags-
ins Svea ári síðar.
Hinn fyrsti framkvæmda-
stjóri félagsins var Axel V. Tuli-
nius, fyrrum sýslumaður. Hafði
hann það starf með höndum í
fimmtán ár, þar til Brynjólfur
Stefánsson tók við því.
Núverandi stjórnendur fé-
lagsins eru Halldór Þorsteinsson
útgerðarmaður, Eárus Fjeldsted
málaflutningsmaður, Aðalsteinn
Kristinsson framkvæmdastjóri,
Hallgrímur Tulinius kaupmaður
og Guðmundur Ásbjörnsson
kaupmaður.
Samnmgurínn
við Noreg
Ummæli norskra blaða.
í nýkomnum norskum blöð-
um er talsvert um það rætt, að
endurskoðun verzlunarsamning-
anna milli íslands og Noregs
standi nú fyrir dyrum.
„Morgenavisen“ skýrir frá því
að félag norskra síldveiðimanna
við ísland og útgerðarmanna-
félagið í Álasundi hafi gjört
kröfu til, að ráðgefandi fulltrú-
ar frá þeim fái að fylgjast með
samningaviðræðunum. Norges
Handels- og Sjöfartstidende
hefir það eftir fulltrúa bænda
í Vestur-Noregi, að norskir
bændur muni krefjast þess að
innflutningur kindakjöts frá
öðrum löndum en íslandi verði
yfirleitt bannaður, en að inn-
flutningur frá íslandi verði á
hverjum tíma takmarkaður við
þörf (avpanes efter behovet).
Norges Industri, málgagn
norska iðnaðarsambandsins
birtir á fremstu síðu 1. okt.
grein með yfirskriftinni: Við-
skiptin við ísland. Þar er kvart-
að yfir því, að vörukaup íslend-
inga frá Noregi hafi minnkað á
síðustu árum vegna vöruskipta
íslands við Ítalíu og Þýzkaland,
en þau lönd kaupi mikið af ís-
lenzkri framleiðslu og borgi
ekki í frjálsum gjaldeyri, heldur
eingöngu í vörum. Þann 10. okt.
birtir „Norges Handels- og Sjö-
fartstidende“ grein frá lands-
sambandi norskra feitmetis-
heildsala, þar sem vakin er at-
hygli á því að innflutningur ís-
lenzks kindakjöts hafi minnkað
mjög á seinni árum, og að síð-
(Framh. á 4. síðu.)
Miss May Morris andaðist
siðastliðinn sunnudag á heim-
ili sínu Kelmscott Manor á Eng-
landi, nokkuð yfir sjötugt. Hún
var dóttir stórskáldsins William
Morris og gaf út 26 bindi af rit-
verkum föður síns, þar á meðal
þýðingu hans á Egils sögu.
Hún kom tvívegis til íslands
og gat lesið íslenzku til hlítar.
Þeim íslendingum, sem til
hennar leituðu, var hún oft hin
mesta hjálparhella.
randferðasklp
Samningurinn undirritadur í dag
Miinchensættin og smáríkin
Álít Hambros stórþíngsforseta
í dag verður undirritaður
í Kaupmannahöfn samn-
ingur milli ríkisstjórnar ís-
lands og skipasmíðastöðv-
arinnar í Aalborg um bygg-
ingu nýs strandferðaskips í
stað Esju. Sveinn Björnsson
sendiherra undirritar samn-
inginn fyrir hönd ríkis-
stjórnarinnar.
Kaupverð skipsins verður 1550
þús. kr. Greiðast nú þegar 450
þús. kr. eða andvirði Esju, en
eftirstöðvarnar, 1100 þús. kr.,
greiðast á 8 árum.
Skipið á að verða tilbúið í
ágústmánuði næsta sumar.
Skipið verður mun stærra en
Esja. Það verður 210 feta langt
í sjólínu, 35 f. breitt og 20V2 f- á
dýpt. Til samanburðar má geta
þess, að Esja er 174 f. löng, 30 f.
breið og 18 y2 fet á dýpt.
Skipasmíðastöðin ábyrgist að
hraði skipsins verði 15 mílur á
klst. Eiga að vera í þvi tveir
mótorar og tvær skrúfur.
í skipinu verður farþegarúm
fyrir 155 farþega, en Esja hefir
getað tekið frá 80—90 farþega.
Allstórt kælirúm verður í
skipinu og sérstakt rúm fyrir
skepnur undir þiljum.
Ætlazt er til, að skipið haldi
uppi ferðum milli Glasgow og
Reykjavíkur yfir sumarmánuð-
ina eins og Esja hefir gert tvö
undanfarin ár.
Þetta skip er byggt alveg sér-
staklega með það fyrir augum,
að það annist strandferðir hér
við land. Verður því hægt að
samræma það betur þeim kröf-
um sem gera þarf til slíkra
skipa og mun það verða gert
eins og frekast er unnt.
Um seinustu helgi komu hing-
að til að sækja Esju 35 sjómenn
og 1 verkfræðingur frá Chile,
en hún hefir verið seld ríkis-
stjórninni þar, eins og kunnugt
er. Fer nú fram athugun á skip-
inu og er gert ráð fyrir að það
fari héðan um 25. þ. m.
Snorri Hallgrímsson heitir ungur
læknir, sem undanfarið hefir dvalið í
Árósmn í Danmörku og unnið á
rannsóknarstofu háskólans þar, und-
ir umsjón Lárusar prófessors Einars-
sonar, að rannsókn hinnar svonefndu
riðuveiki, er gert hefir vart við sig
í sauðfé einkum í Eyjafirði og Skaga-
firði. Hefir hann fengið til athugunar
innyfli, heila og mænu úr sjúkum
kindum, er sent hefir verið héðan.
Rannsókn Snorra hefir nú leitt í
ljós, að hér er um sóttnæman sjúk-
dóma að ræða, er lýsir sér í bólgu
í mænu, heila og heilahimnum. Gerir
Snorri ráð fyrir, að koma hingað til
lands á næsta vori og halda þá áfram
rannsókn sinni, þar sem sjúkdómur-
inn á sér stað. Hefir hann sótt um
styrk til þessa verks af því fé, sem
veitt er á fjárlögum til rannsóknar á
riðuveikinni.
r r r
Sigurður Sigurðsson berklayfirlækn-
ir látið Tímanum í té allvíðtækar upp-
lýsingar um berklaveiki og berkla-
sjúklinga í landinu. Margt bendir ótví-
rætt til þess, að berklaveikin sé nú í
rénun. Tala þeirra manna, sem lát-
ast af völdum berkla fer ört lækk-
andi, en meðfram stafar það af því,
að sjúklingarnir komast nú tíðast fyrr
undir læknis hendur heldur en áður og
fleiri ná bata. Árið 1930 voru berklar
tíðasta dánarmeinið og létust það ár
232 menn úr þeim sjúkdómi; það voru
sem næst 2%„ af íbúum landsins.
Árið 1935, en það er síðasta árið, sem
ÞJÓÐSTJÓRN
í ENGLANDI?
Anthony Eden hélt ræðu á
fundi friðarvina í London síð-
astliðinn þriðjudag og hvatti
þar til þess að mynduð yrði
þjóðstjórn til að hrinda áfram
vígbúnaðarmálunum. Englend-
ingar stæðu orðið öðrum þjóðum
að baki í þeim efnum og myndi
því lúta í lægra haldi, ef þjóðin
legði ekki meira á sig. Fyrir
þessu yrði flokkságreiningurinn
að víkja og ef nokkur stjórn
gæti leyst þetta verkefni, væri
það samvinnustjórn allra flokka.
Foringi frjálslynda flokksins,
Archibald Sinclair, hefir tekið í
sama streng og sagt að Churchill
ætti að verða landvarnarráð-
herra og Eden utanríkisráð-
herra. Miðstjórn frjálslynda
flokksins hefir lýst því yfir, að
flokkurinn sé reiðubúinn að
láta alian ágreining niður falla,
ef aðrir flokkar gerðu hið sama.
Runólfur Sigurðsson
framkvæmdarstjóri Fiskimála-
nefndar, sem skrifar hér í blaðið
í dag grein um hraðfrystihús og
markað fyrir frystan fisk.
fullnaðarskýrslur eru til um, dóu 149
manns úr berklum eða um 1,3%0. Þá
var ellihrum orðið algengasta bana-
meinið; dró 204 menn til dauða eða
1,8%« af ibúum landsins. Krabbameinið
var annað í röðinni og grandaði 152
mönnum, 1,3%«. í öðru lagi bendir
minnkandi aðsókn að berklahælunum
á rénun veikinnar, og loks hafa berkla-
próf á börnum og unglingum leitt í
ljós, að berklasmitunin er ekki jafn
víðtæk sem áður.
r r r
Reynslan hefir sýnt, mælti Sigurður
Sigurðsson, að oftlega leita berkla-
sjúklingar ekki læknis í tæka tíð. Því
þarf að leita sjúklinganna. Náist þeir
nógu snemma, vinnst það tvennt, að
batahorfurnar eru betri og komið í
veg fyrir smithættu af þeim. Hér á
landi hafa til skamms tíma starfað
tvær berklavarnastöðvar, önnur hér í
Reykjavík, hjálparstöð Líknar, en hin
á Akureyri. Nú hafa nýjar berkla-
varnarstöðvar tekið til starfa á Akur-
eyri og í Vestmannaeyjum, og á
næstunni taka slíkar stöðvar til
starfa á Siglufirði, Seyðisfirði og
ísafirði. Munu þær allar starfa
í sambandi við sjúkrahúsin í
hlutaðeigandi kaupstöðum og hafa
allar yfir röntgentækjum að ráða. Á
fjárlögum næsta árs eru 18 þús. krón-
ur veittar til þessara mála gegn tvö-
földu framlagi annarsstaðar að. Hjálp-
arstöð Líknar hér í Reykjavík er elzt
þessara berklavarnarstöðva, hóf göngu
sína 1919. Fram til ársins 1935 komu
Innan norska íhaldsflokksins
eru nú harðar deilur, vegna um_
mæla flokksforingjans, Ham-
bros, um Chamberlain og Mún-
chen-sáttmálann. í flokknum
fara nú vaxandi ítök þeirra auð_
manna, sem nálgast nazismann
í skoðunum sínum, og ráða þeir
m. a. stærstu flokksblöðunum.
Hambro er hinsvegar ákveðinn
lýðræðissinni og friðarvinur.
Hefir hann oft átt í deilum við
afturhaldssömustu öflin í flokki
sínum og jafnan bor-ð hærri
hlut. Veldur því einkum glæsi-
mennska hans sem stjórnmála-
manns, en hann er viðurkennd-
ur sem einhver snjallasti fagur-
fræðingur og rithöfundur Norð-
manna, og er af fléstum talinn
áhrifamesti ræðumaðurinn, sem
þeir eiga nú.
Hambro hefir um langt skeið
verið forseti stórþingsins og full_
trúi Norðmanna á fundum
Þjóðabandalagsins. Er almennt
talið, að utan Norðurlanda séu
Sandler og Hambro þeir nor-
rænir stjórnmálamenn, er mests
álits njóta vegna þekkingar og
skarpskyggni í utanríkismálum.
Hambro var í Genf, þegar
Múnchen-sáttmálinn var gerð-
ur. Sáttmálanum var yfirleitt
hrósað í norskum íhaldsblöðum,
og lagt til að Chamberlain fengi
friðarverðlaun Nobels. Þegar
Hambro kom heim, átti hann
viðtal við blaðamenn og sagði
m. a.:
— Enskur utanríkisráðherra,
Sir Austin Chamberlain, vann
meira að því en nokkur annar
maður, að skapa traust á Þjóða-
bandalaginu og góðum vilja
stórveldanna. Bróðir hans, Ne-
ville Chamberlain, hefir gert
meira en nokkur maður annar
til þess að eyðileggja þetta
traust. Framkoma hans vakti ó-
hug allra fulltrúa lýðræðisland-
anna í Genf og kvíða hjá full-
trúum smáríkjanna. Menn fögn-
uðu því að vísu, að ófriði var af-
stýrt, en lokuðu heldur ekki aug-
unum fyrir því, að það var gert
með ofbeldi, sem ekki á sinn
líka í sögunni. .. . Það er auð-
velt að skilja hin bitru orð, sem
þangað til jafnaðar til skoðunar um
200 nýir sjúklingar á hverju, en síðan
hefir stöðin notið hækkandi ríkis-
styrks og færzt mjög í aukana og
1937 komu um 2000 menn til skoð-
unar, framkvæmdar voru 4400 gegn-
umlýsingar og teknar 730 röntgen-
myndir. Af þessum 2000 mönnum
höfðu 6,4% virka berkla, en 65 eða um
3% voru sýkilberar.
r r r
Þessar nýju og auknu berklavama-
stöðvar eru mikilvægar í baráttunni
gegn berklunum. Eitt höfuðhlutverk
þeirra er að framkvæma berklapróf
meðal barna og unglinga í skólum
kaupstaðanna og leita þannig uppi
berklasjúklinga. í sumar ferðaðíst Sig-
urður Sigurðsson víða um 'land með
ferða-röntgentæki. Rannsakaði hann
meðal annars um 400 manns á Eyrar-
bakka, Stokkseyri og í Flóa. Samskon-
ar athuganir framkvæmdi hann á
Þingeyri, Flateyri, Blönduósi og víðar.
Hafði hann fyrirhugað að fara eina
hringferð kring um land með Súð-
inni og rannsaka 30—50 manns á
hverri höfn, en af því varð ekki sök-
um bilana á tækinu. Erlendar rann-
sóknir hafa leitt í ljós, að í berkla-
veiku umhverfi, þ. e. á heimilum og
í nánu umhverfi berklasjúklinga, sé
um 10% af fólkinu með veikina, en
hér ó landi hefir sú tala reynzt lægri
meðfram vegna þess, að rannsóknirnar
hafa verið látnar ná til fjölmennari
hóps en tíðkanlegt er um slikar at-
(Framh. á 4. síðu.)
HAMBRO.
gengu frá manni til manns í
Genf: ÞaÖ verður ekki styrjöld,
meðan til er smáríki, sem hægt
er að fórna. Þekktur stjórn-
málamaður frá litlu ríki sagði
m. a.: Ég veit hvernig þetta
verður. Mitt land er svo lítið, að
Englendingar munu ekki einu
sinni kosta flugferð til Þýzka-
lands í þeim tilgangi að bjarga
því! í öllum smáríkjunum hljóta
menn að óttast þessi örlög: Að
landinu verði skipt, þegar stór-
veldunum þóknast það, án þess
að íbúarnir verði spurðir ráða.
Þróunin er þessi: Á 18. öld var
Póllandi skipt af óvinum þess.
Á 20. öldinni var Tékkoslóvakíu
skipt af vinum hennar....
Skeyti Roosevelts forseta til
Hitlers vöktu mikinn fögnuð í
Genf. Þaðan vonast menn nú
helzt eftir forystu lýðræðisríkj-
anna, siðan England og Frakk-
land hafa glatað siðferðilegu og
pólitísku áliti sínu, svo mjög sem
raun er á orðin. —
Mörg íhaldsblöðin, m. a. Ti-
dens Tegn og Aftenposten, sem
eru stærstu blöðin í Noregi, réð-
ust harðlega á Hambro fyrir
þessi ummæli. Sömuleiðis aðal-
málgagn Bændaflokksins, Nati-
onen. Kröfur voru jafnvel gerð-
ar til þess, að Hambro legði
niður störf sem forseti stór-
þingsins. Hambro svaraði þess-
um árásum með snjallri ræðu,
sem hann flutti á fundi norskra
friðarvina. Hann sagði m. a.:
— Tékkoslóvakía var sköpuð í
Versölum, af Englandi, Frakk-
landi, Ítalíu og U. S. A. England
og Frakkland réðu landamærum
hennar. Bæði Masaryk og Benes
létu í ljósi, að Tékkar fengju
meira land en þeim myndi reyn-
ast farsælt. England og Frakk-
land höfðu þá góð orð um að-
stoð, og Frakkland gekk í hern-
aðarbandalag við Tékkoslóvakíu.
Enginn maöur hefir veitt brezk_
franskri samvinnu meiri stuðn-
ing eða sýnt henni meira traust
en Benes. Samt er Tékkoslóvakíu
skipt fyrir atbeina þessara ríkja,
án þess að hún sjálf sé spurð
ráða.
Enginn allsgáður maður óskar
eftir styrjöld. En hvað lengi á
einu ríki að haldast uppi að hag-
nýta sér stríðshræðsluna? Frið-
ur er ekki eingöngu það, að ekki
sé styrjöld. Enginn varanlegur
friður verður grundvallaður á
ofbeldi, hótunum og samnings-
rofum. Það er ekki okkar verk,
að dæma um það, hvort lausn
Englands og Frakklands í þess-
ari deilu hafi verið hin heppileg.
asta fyrir framtíðina. En það er
skylda allra ábyrgra stjórn-
málamanna hjá smáþjóðunum,
að athuga, hvaða afleiðingar
hún getur haft fyrir land þeirra.
Hitler líkti því við skáldskap,
þegar talað var um sjálfstæði
Austurríkis. Sú skoðun var við-
urkennd af Frakklandi og Eng-
landi.
Tékkoslóvakía lagði á sig stór-
kostlegar fórnir vegna landvarn.
anna. Hún varð að afhenda þær,
án þess að fá minnstu skaða-
bætur. Þetta mun hafa áhrif í
A KROSSGÖTTJM
Rannsókn á riðuveiki. — Berklaveiki í rénun. — Berklavarnarstöðvar. — Leit
að berklasjúklingum. — Heybruni.
A víðavangi
Búnaðarþingskosning í Bún-
aðarsambandi Suðurlands á að
fara fram 30. okt. n. k. Hefir
henni verið frestað nokkuð frá
því sem upphaflega var ákveðið
vegna óhjákvæmilegra breytinga
á listum. í kjöri eru þrír listar,
frá Framsóknarflokknum, Sjálf-
stæðisflolcknum og Bænda-
flokknum. Kosnir verða 5 full-
trúar. A lista Framsóknarflokks-
ins, sem er B-listi, eru eftirtald-
ir 10 bændur í aöalfulltrúa- og
varafulltrúasætum: Þorsteinn
Sigurðsson, Vatnsleysu, Guðjón
JónSson, Ási, Þórarinn Helgason,
Þykkvabæ, Hannes Sigurðsson,
Vestmannaeyjum, Eiríkur Jóns-
son, Vorsabæ, Ólafur Pálsson,
Þorvaldseyri, Sveinn Einarsson,
Reyni, Gísli Jónsson, Stóru-
Reykjum, Sigurður Tómasson,
Barkarstöðum og Sigurgrímur
Jónsson, Holti. Áríðandi er að
allir Framsóknarmenn sæki
kjörfundina. Kosningarrétt hafa
þeir, sem eru félagsmenn í
hreppabúnaðarfélögum.
* * *
Mbl. í dag er að ympra á sínu
gamla karlagrobbi um fjárhag
Reykjavíkurbæjar. En muna
mætti það eftir því, að álögur
bæjarsjóðs á hvern íbúa í bæn-
um hafa aukizt um kr. 35,50 á
sama tíma sem álögur ríkisins
á hvern landsmann hafa aðeins
aukizt um kr. 6,50. Ennfremur
að skuldir vegna reksturs bæjar.
sjóðs hækkuðu á einu ári (1937)
um eina milljón króna (á sama
ári lœkkuðu skuldir ríkisins um
450 þús. kr.
* * *
Mbl. ætti líka að minnast þess,
að það hefir sjálft gefizt upp við
að sanna þá staðhæfingu sína,
að útgjaldahækkun Reykjavík-
urbæjar á seinni árum sé vegna
löggjafar, er samþykkt hafi ver-
ið á Alþingi gegn vilja Sjálf-
stæðismanna. Blaðið reyndi út
úr vandræðum að halda þessu
fram, en þegar Tíminn skoraði á
það að færa rök fyrir máli sínu,
varð lítið um svör. Enda stað-
hæfing þessi úr lausu lofti grip-
in. —
* * *
Ráðamenn bæjarins mega líka
vel minnast þess, að ef þeir
hefðu ekki fengið að safna miil-
jónum óumsaminna lausaskulda
í bönkum rikisins, væru þeir ef-
laust farnir að gefa út „gula
seðla“ eins og Hafnarfjörður, og
eitthvað af eignum bæjarins
komið „undir hamarinn" eins og
í Vestmannaeyjum og á ísafirði.
Pétur Halldórsson játaði sjálfur
í bæjarstjórninni fyrir nokkrum
dögum, að lausaskuldir í Lands-
bankanum væru um 3 milljónir
króna, fyrir utan ýmsar aðrar
lausaskuldir.
* * *
Alþýðusambandsþingið kemur
saman í dag, og er fjöldi fulltrúa
frá verklýðsfélögunum víðsvegar
um land kominn til Rvíkur. Er
þar von mikilla átaka. Mun nú
á það reyna, hvort Héðni Valde-
marssyni tekst að gera Alþýðu-
flokkinn svo veikan, að ekki
verði með honum unnið og í-
haldið komist í stjórnaraðstöðu
í landinu.
* * *
Mbl. og Vísir hafa nú, að því
er virðist, gefizt upp vjð að halda
áfram umræðum þeim, er staðið
hafa um vöruverðlag í Reykja-
vík. Engin grein er um þetta í
Vísi í gær eða Mbl. í dag. Munu
formælendur kaupsýslumanna
vera búnir að gera sér það ljóst,
að hrein uppgjöf er þeirra bezta
vörn í þessu máli.
ýmsum löndum. Viðhorfið til
landvarna og milliríkjasátt-
mála breytist. Þegar hafa heyrzt
þær kröfur, að á næstu fjór-
veldaráðstefnu eigi að skipta
nýlendum Portúgals og Belgíu,
til tryggingar heimsfriðnum.
Völkischer Beobachter og fleiri
þýzk blöð, hafa látið í ljós, að
(Framh. á 4. siöu.)