Tíminn - 12.11.1938, Blaðsíða 2

TlMKVlV, langardagiim 12. nóv. 1938
65. blað
258
^ímtrm
Fimmtudaginn 10. nóv.
Umhyggjan
iyrir dreifbýlínu
Þegar kosningar til Alþingis
standa fyrir dyrum og Sjálf-
stæðismenn þurfa á atkvæðum
að halda í sveitunum, þá er fólki
talin trú um, að Sjálfstæðis_
flokkurinn beri hagsmuni hinna
dreifðu byggða alveg sérstaklega
fyrir brjósti. Frambjóðendur
Mbl. og ísafoldar geta þá vart
tára bundizt út af „flóttanum úr
sveitunum“, samgönguörðugleik-
um sveitanna o. s. frv. En á milli
kosninga minnkar umhyggjan
fyrir hinum dreifðu byggðum.
Gott dæmi um þetta milli-kosn-
inga-hugarfar í garð hinna af-
skekktari landshluta, er grein,
sem birtist i Mbl. í gær, undir
fyrirsögninni: „Ekki er von að
vel fari.“
Annað meginatriði þessarar
greinar er að átelja ríkisstjórn-
ina fyrir það, að hún hafi ekki
séð Reykvíkingum fyrir nægilegu
lánsfé til húsabygginga og ekki
nægilegum innflutningi bygg_
ingarefnis núna í gjaldeyris-
vandræðunum.*) Samhliða er
svo blaðið alltaf öðru hverju með
skæting um það, að óþarflega
mikið byggingarefni fari til
hinna smærri verzlunarstaða til
notkunar í sveitum. Ef eitthvert
samræmi á að vera í orðum
blaðsins, verða þau því ekki skil-
in á annan veg en þann, að það
vilji láta draga úr byggingar-
starfsemi í sveitum til þess að
geta aukið að sama skapi húsa-
byggingu í Reykjavík. Nú vita
það flestir, að eitt af því, sem
mestu veldur um „flóttann“ úr
sveitunum, er einmitt það, hve
húsakynni eru víða slæm. En í
þessu sambandi virðist Sjálf-
stæðisflokkurinn ekkert muna
eftir „flóttanum“. Stefna hans
sýnist vera sú, að láta torfbæina
hrynja, og byggja nýjar og nýjar
íbúðir í Rvík til að taka á móti
íbúum hinna hrundu torfbæja.
Þegar litið er á allt það, sem
sagt hefir verið um hina óheppi-
legu fólksflutninga úr sveitunum
til kaupstaðanna, sýnist það
hreint ekki vera nein fjarstæða,
þótt reynt væri að stuðla að því,
að auðveldara væri um byggingu
íbúðarhúsa í sveitum landsins en
kaupstöðum. Það væri ekki ann-
að en tilraun til að leiða þróun-
ina í rétta átt. Og til eru ýms
ráð til að koma í veg fyrir, að
húsaleigan í Rvík hækki. Má þar
í fyrstu röð nefna setningu húsa-
leigulaga. Var það mál rætt ný-
lega hér í blaðinu.
Hitt aðalatriði Morgunblaðs-
greinarinnar er árás á ríkis_
stjórnina fyrir að hafa samið um
smíði nýs strandferðaskips í stað
Esju. Blaðið talar um, að Reyk-
víkingum sé neitað um nægilegt
byggingarefni, en bætir svo við:
„En á sama tíma festir stjómin
kaup á nýju strandferðaskipi,
sem á að kosta 1 Vá milljón
króna-----þá vantar ekki leng-
ur gjaldeyrinn! Öllu þessu fé er
ráðstafað út úr landinu. — —
Verður ekki annað sagt um
þessa ráðsmennsku en það, að
hún sé fullkomið hneyksli, og
því ætti að hindra framkvæmd
hennar áður en það er orðið of
seint.“
Svo mörg eru þau orð. En und-
anfarnar vikur hefir Sjálfstæðis-
flokkurinn ekkert haft við það
að athuga, þó að Eimskipafélag-
ið hafi haft á prjónunum áform
um að kaupa nýtt skip — ekki
fyrir 1 y2 millj. kr„ heldur fyrir
3—4 millj. kr. — til að flytja
skemmtiferðafólk milli landa yf-
ir sumartímann með y2 millj kr.
halla á ári. Þetta hefir Mbl. talið
eðlilega og sjálfsagða ráðstöfun
og skal út af fyrir sig ekki rætt
hér um réttmæti hennar. En það,
sem vert er að athuga í þessu
sambandi, er hin fjandsamlega
afstaða Sjálfstæðisflokksins til
þess, að þjóðin fái nýtt strand-
ferðaskip.
Ber þá í fyrsta lagi að benda
*) Ef kaupmennirnir í Sjálfstœðis-
flokknum hefðu fengið vilja sinn und-
anfarin ár — ótakmarkaðan innflutn-
ing á hverju sem er, hefði þó sjálfsagt
verið minna um byggingarefnisinn-
flutninginn en nú er, bœði í Rvík og
annars staðar.
Loðdýraræktin
og Jón Árnason iramkvæmdarstjóri
í 44. tölublaði Tímans ritar
Jón Árnason framkvæmda-
stjóri grein, eT hann nefnir
„Loðdýraræktin og H. J. Hólm-
járn.“
Af því að grein þessi er bein
árás á mig vegna útvarpserind-
is um loðdýrarækt, sem ég flutti
í sumar og seinna birtist í Tím-
anum, skal ég stuttlega svara
því, sem J. Á. gerir að árásar-
efni í nefndri grein sinni.
J. Á. segist hafa orðið fyrir
vonbrigðum yfir því að erindi
mitt ekki fjallaði tim meðferð
loðdýra og telur það hafa verið
líkara því að „það væri samið
af ötulum sölumanni en ekki af
ráðunaut í loðdýrarækt.“
Sem svar við þessum athuga-
semdum J. Á. skal þetta tekið
fram:
Erindið fjallaði um möguleika
fyrir okkur íslendinga til þess
að reka loðdýrarækt, sérstak-
lega borið saman við Norðmenn,
sem eru stærstu framleiðendur
á það, að þegar Alþingi veitti
heimild til að selja Esju, var það
gert beinlínis með því, skilyrði,
að andvirði hennar yrði varið til
kaupa á öðru strandferðaskipi.
Að öðrum kosti hefði salan vafa-
laust ekki verið leyfð. Það hefðu
því verið bein svik að selja
Esju og verja peningunum til
þess að kaupa millilandaskip
eða flytja byggingarefni til
Reykjavíkur eins og Mbl. telur,
að rétt hefði verið. Og furðu-
legt má það heita, eftir allt, sem
Mbl. og ísafold hafa sagt um
„Súðina“, að Sjálfstæðisflokk-
urinn skuli nú telja hana eina
nægilegan farkost til strand-
ferðanna. Skraf þessara blaða
um flugvélastrandferðir taka
menn sjálfsagt ekki meira en
svo alvarlega á þessu stigi máls-
ins.
Að því leyti, sem hér er um
gjaldeyrismál að ræða, er rétt
að vekja athygli á því, að ekki
er gert ráð fyrir, að þessi breyt-
ing kosti neinn erlendan gjald-
eyri. Sá erlendi gjaldeyrir, sem
fyrir Esju fékkst, nægir til að
greiða fyrstu aðal-afborgun-
ina af hinu nýja skipi. Og gert
er ráð fyrir, að það sem inn
kemur í erlendum gjaldeyri í
ferðum nýja skipsins til Glasgow
þrjá sumarmánuðina, hrökkvi
að mestu til vaxta og afborgana
unz skipið er að fullu greitt. Á
strandferðunum mun að vísu
verða nokkur halli. En hann
ætti ekki að verða meiri en svo,
að eftir 10 ár verður ríkið búið
að eignast nýja skipið skuldlaust
með því að leggja því sama fé
silfurrefaskinna í heiminum.
Færi ég að því mörg rök, sem
ennþá standa óhögguð, að að-
staða okkar íslendinga til þess
að framleiða grávöru sé mikl-
um mun betri en nágranna-
þjóða okkar, sem þennan at-
vinnuveg stunda.
Tel ég það skyldu mína, að
skýra fyrir mönnum hina raun-
verulegu möguleika okkar ís-
lendinga til þess að reka þennan
atvinnuveg, borið saman við
aðra, sem stunda hann í stór-
um mælikvarða. Skal ég fylli-
lega játa það, að ég hefi íulla
trú á því, að við íslendingar
höfum hér mikla möguleika,
sem okkur beri skylda til að
nota á sem beztan hátt. En
þess ber vandlega að gæta, eins
og segir síðast í áðurnefndu er-
indi og prentað er með feitu
letri, að vanda lífdýravalið og
vanda fóðrun og hirðingu eins
og frekast er unnt.
Samtimis og útvarpserindi
árlega og Esju hefir verið lagt.
Þjóðin á þá að 10 árum liðnum
15 árum yngra og mun stærra,
fullkomnara og sparneytnara
skip en ella hefði verið. Það er
hinn fjárhagslegi hagnaður rík-
isins við þessa ráðstöfun, auk
hins mikla óbeina hagnaðar,
sem landsfólkið hefir af stærra
og betra strandferðaskipi.
En höfuðmálgagn Sjálfstæðis-
flokksins er ekki að hugsa um
það, að láta ríkið græða. Það
er mál út af fyrir sig. En sinnu-
leysi Sjálfstæðsflokksins um
samgönguþörf hinna afskekktari
landshluta — eins og það kemur
fram í þessari Mbl.-grein — er
svo furðulegt, að margur myndi
hafa veigrað sér við að trúa.
Samkv. stefnu Mbl. átti að selja
Esju og hafa síðan að engu
skilyrði þingsins um að annað
skip kæmi í staðinn, en verja
peningunum til annara hluta.
Og nú þegar búið er að gera
ráðstöfun um kaup á nýju skipi,
er það höfuðáhugamál Sjálf-
stæðisflokksins, eftir því, sem
fram kemur í Mbl. að „hindra
framkvæmd hennar áður en
það er orðið of seint.“
Það á að láta torfbæina
hrynja — byggja yfir þjóðina í
Reykjavík — leggja niður
strandferðirnar að meira eða
minna leyti. Þannig er hann
núna, boðskapur Reykjavíkur-.
íhaldsins til hinna dreifðu
byggða. Og þetta sama Reykja-
víkuríhald gerir Gunnar Thor-
oddsen út af örkinni til að stofna
Sjálfstæðisfélög í sveitum lands-
ins.
mitt var sent Tímanum til birt-
ingar birtist eftir mig í „Frey“
grein um fóðrun refayrðlinga og
sumarfóðrun refa, og síðar í
sama blaði greinar um þroskun
á silfurrefafeldum og um flán-
ingu og hirðingu refaskinna.
Vísast til þessara greina.
Nú hefir stjórn Loðdýrarækt-
arfélags íslands samið um það
við ritstjórn Freys, að fyrst um
sinn fáist birtar í hverju blaði
stuttar greinar um loðdýrarækt
eftir mig og aðra áhugamenn.
Þá ber J. Á. það á mig, að ég
fari með skrum og skýri rangt
frá kjötverði í Noregi. Þessum
áburði J. Á. vísa ég algjörlega
til baka, hann er alrangur. Ég
skýrði alveg rétt frá kjötverðinu
í Noregi og vísast til norsku
verðlagsskrárinnar 13,—18. júní,
sem ég tók tölurnar úr og birt
er sem auglýsing og prentuð
eftir ljósmynd hér í blaðinu.
Getur þá hver sem vill borið
saman tölurnar, sem birtar eru
í erindi mínu við tölurnar frá
Oslo í verðlagsskránni og sann-
færzt um að ég fari alveg rétt
með þær. Af töflunni sézt, að
í ýmsum bæjum í Noregi er slát-
ur og húð talin með í kjötverð-
inu, en í dálkinum frá Oslo er
það ekki reiknaS með, og verð-
ið þar miðað við hreint kjöt-
verð. Til þess að slá því óhrekj-
anlega föstu, að ég fari með rétt
mál, sendi ég forstjóra fyrir
Fælleslakteriet Oslo F. Lueth-
cherath svohljóðandi símskeyti:
„Venligst oplys telegrafisk om
landbrukets priscentral slakte-
priser for Oslo 13/6 er indbe-
fattet hud og inmat.“ — 12/10.
kom svohljóðandi skeyti: „Pris-
centralens priser 13/6 toppris
1,70 gjelder bare kjöttskrotten
Luethcerath.“ — Ég tók einmitt
tölurnar frá Oslo vegna þess, að
þar er húð og slátur ekki reikn-
að með í verðinu.
Þá kemur J. Á. með þá leið-
réttingu, að kjötverðið, sem ég
nefni í grein minni sé á þeim
tíma, þegar kjötverðið sé hæst í
Noregi. — Ekki er nú þessi leið-
rétting heldur allskostar rétt.
Ég hefi hér fyrir framan mig
verðtöflur frá Landbrukets
priscentral fyrir alla mánuðina
frá des. 1937 til október 1938.
Borið saman við verðlagið í
júní, er verðlag á nautakjöti
jafn hátt í júní/ágúst og sept-
ember en hærra í öllum hinum
mánuðunum. Kýrkjöt jafn hátt
í júní og september, en hærra í
öllum hinum mánuðunum og
kemst í maí upp í norskar krón-
ur 1,10 pr. kg. Ærkjöt jafn hátt
í júní og ágúst en lægra í öllum
hinum mánuðunum og kemst
niður í norskar kr. 1.45 pr. kg.
í september. Dilkakjöt hæst í
júní og kemst lægst niður í
norskar kr. 1.60 pr. kg. í sept-
ember. Ket af alikálfum lægst í
júní og hærra alla hina mán-
(FramhálcL á 3. síðu.)
Kristinn Guðlaug'sson
á N ú p i
Morgunn var á miðju vori.
— Maður kom úr Norðurlandi,
fjör í augum, festa í spori.
Fór par nýja tímans andi.
Æskan hló í árdags skini
yfir Kristni Guðlaugssyni.
Þar var táp, sem þoldi bylji.
Þar var óskin vopnuð stáli.
Handar þrek og hjartans vilji
héldu fast á réttu máli.
— Greitt að Núpi gœfuslyngur
gekk hinn ungi Þingeyingur.
Þar var bjart um auga og enni
yfir mörgum vinnustundum.
Orgel, vefstóll, plógur, penni,
prúðum lutu bóndans mundum.
Var á snillings tungutaki
trú og list sem orkuvaki.
Hann úr sæti sínu á Núpi
sá að Gils- og Hrútafirði.
Þar var búmannsþankinn djúpi
þremur sýslum mikils virði.
Fremstur bœnda fór til þinga
fyrirmaður Vestfirðinga.
Varði jafn vel hrasi og hrufli,
hreysti og gœtni í öllum förum.
Sýndist hann í sigurkufli
sœkja fram með bros á vörum.
Hetja, þar sem herjar mœttust,
heill og trúr, er flokkar sœttust.
Fjöldans vegna fús að glíma,
félagsbyrðum stóð hann undir.
Þeim af bóndans tæpum tíma
taldi hann margar vinnustundir.
Fórnir hans í fjöldans þágu
fleiri voru en aðrir sáu.
Allt hans líf var eins og kennsla
ungum höndum, nœmum sálum.
Tryggðir hans og táp til venzla
töldust öllum góðum málum.
Fyrirmynd um hug og háttu,
hóf og framtak menn þar áttu.
Skulu taka upp þeir ungu
anda hans, er reyndist beztur,
siði hans í hug, á tungu,
höfðingjans á Núpi vestur.
Þakki störfin kyn af kyni
Kristni bónda Guðlaugssyni.
Guðmundur Ingi.
Kristin n á Múpi
Hinn landskunni vestfirzki
héraðshöfðingi, Kristinn Guð-
laugsson bóndi á Núpi í Dýra-
firði á sjötugsafmæii 13. þ. m.
Sr. Þórður Ólafsson fyrrum
prestur á Söndum hefir, eftir
beiðni Tímans, lýst Kristni og
æfistarfi hans í eftirfarandi
grein.
í gær, er ég var á leið um
Austurstræti, vék að mér góður
og gegn Reykjavíkurborgari og
segir: „Er það satt, að vinur
okkar, héraðshöfðinginn Krist-
inn á Núpi, verði 70 ára 13. þ.
m. (nóv.)“. Ég sagði það satt
vera. Sagði hann það undra sig
stórum, því lítt sæist þess merki
á þeim starfsglaða athafna-
manni, að hann ætti svo mörg
ár að baki sér.
Þeir eru áreiðanlega margir,
þeirra, er þekkja oddvitann á
Núpi í Dýrafirði og kynni hafa
af hinni margþættu starfsemi
hans á heimilinu og í þarfir
sveitar og héraðs, sem eiga erf-
itt með að átta sig á því, að
hann sé orðinn sjötugur að
aldri. Þeim er það kunnugt, að
svo laust er við að afturfarar
eða þreytu verði vart í forystu-
starfi Kristins Guðlaugssonar á
sveitar- og héraðsmálum og öðr-
um áhugamálum hans, að líkast
er sem þar sé enn að verki mað-
ur á léttasta skeiði. Áhugi hans
fyTir því er til framfara horfir í
atvinnumálum, sannri menn-
ingu og heilbrigðu félagslífi, er
KRISTINN Á NÚPI
enn jafn ríkur og á hans yngri
árum. En í skóla langrar lífs-
og starfsreynslu hefir hann
eignazt, í sífellt ríkara mæli,
þá fyrirhyggju og framsýni, sem
áhuganum þarf að vera sam-
hliða, svo farsællega sé stefnt.
Því hefir forysta hans og af-
skipti af framfaramálum jafn-
an orðið heilladrjúg.
Kristinn Guðlaugsson er
fæddur 13. nóv. 1868 að Þremi í
Garðsárdal í Eyjafjarðarsýslu.
Foreldrar hans, Guðlaugur
bóndi Jóhannesson og kona
hans Guðný Jónasdóttir voru
bæði af Reykjaætt í Fnjóska-
dal.
Þegar á æsku- og unglingsár-
unum kom fram hjá Kristni
gamansamt glaðlyndi og orð-
heppni í tilsvörum. í leikjum
með jafnöldrum sínum bar hjá
honum á meira áræði og áhuga
en hjá jafnöldrum hans, en þó
jafnaðarlegast með stillingu og
góðlyndi. Fljótur og fús var
hann til vika og verka, er hon-
um voru falin eða hann vissi
að gjöra þurfti og ekki voru
honum ofvaxin, og ánægju
hafði hann af að takast á hend-
ur verk, er aðrir á hans reki
hliðruðu sér hjá. í skap gat hon-
um runnið, ef honum þótti á
hluta sinn gert, en fljótur var
hann og fús til sátta, og erfði
ekki mótgerðir. Þykja þessi
bernskueinkenni hafa fylgt
honum fram á þenna dag.
Árið 1886 andaðist faðir hans,
en móðir hans þremur árum áð-
ur. Gjörðist hann þá vinnu-
maður um eins árs tíma. Um
það leyti kynntist hann hinum
svonefndu hraðskyttuvefstólum,
sem þá var nýverið farið að
nota. Sá Kristinn fljótt, að með
þeim vefstólum mátti afkasta
stórum meira verki en með vef-
stólum af hinni eldri gerð. Nam
hann því hraðskyttuvefnað og
varð fljótt hraðvirkur en jafn-
framt velvirkur vefari. Um
tveggja ára skeið stundaði hann
af kappi vefnað að vetri til, en
var í kaupavinnu á sumrin. Með
því er hann þannig vann sér
inn og hinum litla arfi, er hon-
um tilféll eftir foreldra sína,
sem aðallega var y3 af andvirði
9 hundraða, að fornu mati, í
jörðinni Þremi, byrjaði hann
nám við búnaðarskólann á Hól-
um í Hjaltadal árið 1890. Þaðan
útskrifaðist hann 1892 og réðist
sama ár sem búfræðingur til
Búnaðarfélags Mýrahrepps í
Dýrafirði. Vann hann að sumr-
inu að jarðabótastörfum en
hafði að vetrinum á hendi
kennslu barna og unglinga.
Ekki leið á löngu, að Kristinn
yrði mjög vinsæll meðal hrepps-
búa, því bæði reyndist hann
verkmaður ágætur við jarð-
Tæktarstörf og góður fræðari,
auk þess sem hann var glaðvær
og skemmtinn í allri umgengni.
Þá kom það og brátt í Ijós, að
hann mundi góður liðsmaður
hverju því máli, er til framfara
horfði. Væntu því hreppsbúar,
að þeir hefðu í honum eignazt
uppbyggilegan mann og vax-
andi, ef svo gæfulega vildi til,
að hann ílengdist í hreppnum.
Og það fór líka svo, að sú ósk
hreppsbúa rættist. Til þess lágu
þau atvik, er nú skal greina.
Haustið 1895 keypti Gísli
Oddsson, bóndi í Loðkinnhömr-
um í Arnarfirði, Akureyjar á
Breiðafirði, í því skyni að flytj-
ast þangað búferlum næsta vor,
sem og varð. En um veturinn
samdist það með þeim Gísla og
bróður hans, Kristjáni bónda
Oddssyni á Núpi, að Kristján
tæki Loðkinnhamra til ábúðar.
Er þetta varð hljóðbært, þótti
Mýrhreppingum það allt annað
en góð tíðindi, að Kristján
Oddsson, slíkur dugnaðarmaður
og ágætur búhöldur, skyldi
flytjast frá Núpi, eftir 9 ára bú-
skap þar. En þá varð það, að
hinn ungi búfræðingur, Krist-
inn Guðlaugsson, réðist í að
kaupa jörðina Núp og byrja þar
búskap með konu sinni, Rakel
Jónasardóttur, en þau höfðu
gifzt haustið 1894.
Ekki var laust við að ýmsir
teldu það í fullmikið ráðist af
þeim hjónum, efnalitlum eins
og þau voru, að hefja búskap á
jafn stórri og mannfrekri jörð
og Núpur var. En alls ókvíðin
gengu þau að því verki, er þau
vissu bíða sín framundan, sem
meðal annars var að halda uppi
þeim myndarskap um búskap-
arhætti, sem átt hafði sér stað
á Núpi, mann fram af manni,
um all-langt skeið.
Það fór og svo, að afkoma
þeirra mátti heita góð þegar
fyrstu búskaparárin og fór stöð-
ugt batnandi, þrátt fyrir vax-
andi ómegð.
Auk þess að koma upp timb-
urhúsi á jörð sinni, endurbætti
Kristinn flest útihúsin og
byggði sum upp að nýju. Jafn-
framt því sléttaði hann allstór-
ar spildur í túni jarðar sinnar,
girti það gripheldri girðingu,
jók matjurtagarðinn og gerði
töluverðar engjabætur.
Þó fékk hann ekki að gefa sig
óskiptan að búskaparstörfun-
um, því brátt hlóðust á hann
ýms opinber störf í þarfir sveit-
ar og héraðs. Átti hann og ýms
áhugamál, sem hann helgaði
eigi litlu af tíma sínum. Að af-
koman samt sem áður varð svo
góð, sem raun varð á, má áreið-
anlega, að eigi litlu leyti, þakka
hinni mikilhæfu konu hans,
Rakel Jónasardóttur, sem með