Tíminn - 20.12.1938, Blaðsíða 3

80. blað
TtMEVN, |»riðjuclagiim 20. des. 1938
319
ÐEIMILIÐ
Þjóðlegur
jólamatur
Jólin eru dýrSlegasta hátíð
ársins. Þau eru hátíð heimilanna
og barnanna. Hátíð ljósanna og
hátíð friðarins. Þau eru jafn
gömul og kristin trú í heiminum
og hafa því geymt ýmsa forna
siði meðal þjóðanna. Má þar til
nefna jólamatinn og jólasvein-
ana.
Jólin eru líka hátíð húsmæðr-
anna. Þá fá þær tækifæri til að
sýna listræni sitt og myndar-
skap. Það þarf að gera allt heim-
ilið glansandi hreint, láta börn-
in hafa ný föt, að minnsta kosti
einhverja flík. Baka kökur og
búa til góðan mat og fjölda
margt annað. Þó allt mismun-
andi eftir efnum og ástæðum.
Allt þetta eykur húsmóðurinni
áhyggjur og má hún því gæta sín
að vera ekki of þreytt fyrir jólin.
Því of þreytt húsmóðir á erfitt
með að skapa friðsæl og gleðileg
jól.
Allar menningarþjóðir munu
hafa einhvern fastan, ákveðinn
jólamat — einhverja tegund
matar — þjóðlegan jólamat. En
hvernig er það hjá okkur? Er
ekki alltaf að fjölga þeim heim-
ilum, sem ekki vita hvað er þjóð-
legur jólamatur?
Séra Jónas Jónasson frá
Hrafnagili segir svo í „íslenzk-
um þjóðháttum“:
„Tíðast var það, ef ekki var
farið til kirkju, að jólalesturinn
var lesinn um kl. 6, þegar búið
var að kveikja á jólakertum og
allir voru búnir að þvo sér og
greiða og fara í betri fötin. Ekk-
ert verk má vinna og til eru þau
dæmi að kvenfólk mjólkar kýrn_
ar fyrir kl. 6 á aðfangadagskvöld
til þess að óhreinka sig ekki.
Þegar lestri er lokið, var farið
fram og borinn inn jólamatur-
inn: magáll, sperðill og ýmislegt
hnossgæti, og einar 3—4 laufa-
kökur. Ekki var venja að
skammta hangikjöt á jólanótt-
ina, að minnsta kosti sumstaðar
nyrðra, og svo eftir að kaffið
kom til, var kaffi og lummur
seinna um kvöldið. Stundum var
líka hnausþykkur grjónagrautur,
með sykri út á. Þótti þetta allt
mesta sælgæti. Hangikjötið var
ekki skammtað fyrr en á jóla-
daginn. Þá var vant að skammta,
þar sem vel var lagt til hátíða-
matarins, karlmönnum langlegg
eða vænan bóglegg, hálfan
bringukoll og brauð og flot og
smér við. Stundum fylgdi og
góður síðubiti af góðri kind og
hryggjarstykki. Kvenfólk fékk
vanalega mjaðmarstykki, síðu-
bita eða aftari part af bringu-
kolli, en hitt sama og karlmenn.“
Hvað af þessum gamla jóla-
mat er nú boðlegt okkar mat-
vanda nútíðarfólki? Eg vil segja
þetta allt saman. Við þurfum
aðeins að bæta það meir og
framreiða það öðru vísi en áður
var gert.
Magállinn, eins og hann var
fyrrum reyktur, mun nú orðinn
sjaldgæfur, og mun varla verða
tekinn upp aftur í þeirri mynd.
En við höfum tekið upp aðra
ágæta aðferð við matreiðslu
magálsins, rúllupylsurnar, sem
almennt munu þykja sælgætis-
matur.
Sperðill er einmitt nútíðar-
matur, en gengur aðeins undir
nafninu pylsur eða bjúgu, og
hefir að því er ég frekast veit,
alltaf verið samkeppnisfær við
hverskonar útlendan mat, sem
framreiddur hefir verið.
Hangikjöt er jafnan uppá-
haldsréttur þjóðarinnar. Þó sér-
staklega hjá eldra fólkinu, en
hvort það er eins sjálfsagður
réttur og vera ber til mið-
degisverðar á jóladaginn, er ég
ekki viss um. Að minnsta kosti
veit ég dæmi til þess að á jóla-
daginn hefir ekkert verið borðað
annað en súkkulaði og kaffi með
sætum kökum, en hangikjötið
hafði gleymzt.
Gott íslenzkt hangikjöt ætti að
vera á borði hvers einasta heim-
ilis á landinu á jóladaginn, má
hafa með því kartöflry: í ýmsum
myndum, allskonar kál, gulræt-
ur, asparges, grænar ertur, ma-
karoni o. fl. Allt eftir efnum og
ástæðum. Hangikjötið hefir líka
þann stóra kost, að það má sjóða
daginn áður, eða á Þorláksmessu
eins og gert var í gamla daga.
Hrísgrjónagrautur er alltaf
góður matur, ekki sízt sé hann
bættur með einhverju góðgæti,
t. d. smjöri, rjóma, möndlum eða
rúsinum. Má hafa hann kaldan
eða heitan eftir ástæðum, en sé
hann kaldur, er ágætt að borða
með honum niðursoðna ávexti
eða rabarbarabita í sykursósu.
Kaffið hefir staðizt fyllilega
allar breytingar nútímans, og
þykir alltaf ómissandi á hverju
heimili og í hverju samkvæmi.
Lummurnar hafa líka staðiö
sig prýðilega, nema hvað þær
hafa orðið að sætta sig við að fá
við hlið sér f jölda nýrra tegunda
af kaffibrauði, og því stundum
orðið að draga sig út í horn.
Laufabrauðið tek ég nú síðast,
en ekki sízt. Þar höfum við vissu-
lega þjóðlegan mat, sem hvergi
þekkist annars staðar. En það er
því miður víðast hvar á landinu
lagt niður. En það megum við
konurnar ekki láta verða. Heldur
þurfa húsmæðraskólarnir okkar
að kenna það rækilega, og hver
húsmóðir á lndinu þarf að hafa
það á sínu jólaborði.
Auk þess, sem laufabrauðið er
þjóðlegur jólamatur, er það á-
gætt til notkunar á borð með
hverskonar súpum, og tekur
langt fram norska flatbrauðinu
land með hraðri yfirferð. Og
það er vitanlegt, að sú þekking,
sem menn fá á þennan hátt,
stendur ekki djúpt, en hún nær
víða yfir. Eftir þessa hröðu ferð
um Norður-Ameríku finnst mér
ég þekkja landið eins og hefði
ég horft yfir það í góðu skyggni
af tindum hárra fjalla. í endur-
minningunni bregður fyrir ótal
myndum. Ég sé bóndabæ,
skarnmt frá Winnipeg, þar sem
1500 dagsláttur eru undir hveiti.
Bóndinn slær allan þennan
mikla akur á viku. Tvær drátt-
arvélar draga hver um sig þrjár
sláttuvélar. Aðrir menn taka
kornbindin og hlaða þeim í litla
stakka. í fyrra fékk þessi bóndl
45 þúsund dollara fyrir hveitið.
en mörg undanfarin ár hafði
verið uppskerubrestur og fram-
leiðsla lítt seljanleg. Bóndinn
hafði þá lifað á láni frá vel efn-
uðum íslendingi í Winnipeg.
Barnlaus hjón áttu þessa jörð.
Allt var unnið með vélum, og
enginn búsmali nema tveir
klárar í hesthúsi. Eftir góðæri
í fyrra höfðu hjónin lokað bæn-
um og verið kaldasta tímann í
Chicago. Yfir borðum spurðí ég
húsmóðurina, hvort hún vildi
heldur vera bóndakona á þess-
ari gagnsemdarjörð, eða gift
lögregluþjóni í Chicago. Mér
þykir síðari kosturinn betri, seg-
ir konan. En bóndi hennar vildi
heldur búa í sveit, en halda á-
fram löggæzlustarfi í stór-
borginni.
Vestar í hveitilöndunum, þar
sem íslendingar búa, hefir ver-
ið uppskerubrestur flest ár síð-
an 1929. Oftast vantaði regn,
og hveitið skrælnaði á sam-
felldum hitadögum. Á seinni ár-
um eyddist hveitið stundum af
sýki, sem er engu betri en borg-
firzka pestin á íslandi. Sá sjúk-
dómur er nefndur „ryð“, og
breiðist á svipstundu yfir heil
héruð. Bæði axið og leggurinn
gulnar og visnar eins og sigð
dauðans hafi svifið yfir blóm-
legum akrinum. Enn önnur
meinsemd er haglið. í hinum
mestu sumarhitum getur haglið
brotið niður og eyðilagt allan
gróður á víðlendum svæðum.
Haglkornin eru venjulega álíka
stór og hænuegg, en oft stærri.
Bændur reyna að tryggja sig
gegn haglskemmdum í vátrygg-
ingarfélögum, en það er dýrt
og ef illa lítur út með verðið,
hafa fæstir efni á því. Þannig
er akuryrkjan í hinum frjóu
hveitilöndum háð ótal erfið-
leikum eins og landbúnaður og
fiskiveiðar á íslandi.
Þegar landar komu vestur,
gerðust margir þeirra veiði-
menn, einkum við tvö stór vötn
í Kanada, Winnipeg- og Mani-
tobavatnið. Þessi veiði er stund-
uð bæði vetur og sumar. Á vetr-
um eru netin lögð undir ís, og
má telja víst að þær aðferðir
ætti að nema við vatnaveiði
hér á landi. Aflinn úr þessum
miklu vötnum er fluttur í ís til
stórborganna á austurströnd-
inni. New York ræður þar mestu
um. Sú fisksala er nálega öll í
höndum Gyðinga.
Frá stórvötnunum í Kanada
líður hugurinn vestur á strönd.
Utan við eina íslendingabyggð
þar lágu um miðjan ágúst
Góðar bækur
til jólagjafa
handa ungum og gömlum. Miklu úr að velja
Bókaverzlun
Gudm. Gamalíelssonar.
2 0 STK. PAKKIW KOSTAR K R . 1.70
Húðir og skinn.
Ef bændur nota ekki til eigin þarfa allar
Hl ÐIR og SKLWT, sem falla til á heimilum
þeirra, ættu þeir að biðja KAUPFÉLAG sitt
að koma þessurn vörum í verð. — SAMRAND
ÍSL. SAMVIWUFÉLAGA selur WUTGRIPA-
HÚÐIR, RROSSÐÚÐIR, KALFSKIW, LAMR-
SKIW o« SLLSKIW til útlanda OG KAUPIR
ÞESSAR VÖRI R TIL SÚTUAAR. - IVAUT-
GRIPARÚÐIR, RROSSHÚÐIR og K ALFSKIW
Annast kaup og sölu verðbréfa.
TRÚLOFUN ARHRIN G AN A,
sem æfilöng gæfa fylgir, selur
SIGURÞÓR, Hafnarstr. 4. Sent
gegn póstkröfu hvert á land
sem er. Sendið nákvæmt mál.
SIGURÞÓR,
Hafnarstræti 4, Reykjavík.
og sænska flatbrauðinu, sem
svo mikið er notað í sínum
heimalöndum.
Verði nokkur íslenzkur matur
sýndur á heimssýningunni í New
York að ári, þarf það að vera
laufabrauð. J. S. L.
hundruð vélbáta, sem allir veiða
lax í sjónum. Meðfram strönd
Kanada að vestan er víða mikil
laxgengd, en þó allra mest í
Alaska. Laxinn gengur í stríð-
um straumum upp í árnar til að
hrygna, en hann er ekki
veiddur þar, heldur eingöngu í
sjónum. Laxinn er fallegur fisk-
ur en venjulega er styrjöld
kringum hann. Fiskimenn frá
Bandaríkjunum og Japan
skjóta hver á annan út af laxa-
netum við Alaska.
í Boston á austurströndinni
eru mestar togaraveiðar við
Ameríku. Þar eru allmargir ís-
lenzkir sjómenn og skipstjórar
á þeim flota, og þykja afbragð
annarra manna, veiðisælir og
duglegir. Sem betur fer leggja
Bandaríkjamenn enn fremur
litla stund á útgerð. Þess vegna
er þar von um sölumöguleika
fyrir íslenzkan fisk.
Klettafjöllin eru há og tígu-
leg, víða vaxin háum skógi, en
jöklar á hæstu tindum. Sunnan
til í fj allgarðinum rignir lítið.
Þar eru fjöllin og háslétturnar
gul og gróðurlaus. Allvíða á
þessum slóðum lætur stjórn
Roosevelts gera mikla stiflu-
garða í stórvötnin, framleiða
feikn af rafmagni og dæla síð-
an vatninu með raforku, svo að
það flæði yfir víðáttumikil eyði-
lönd. Á hverjum þvílíkum stað
má búa til nýtt Egyptaland, því
að sólin og vatnið gera krafta-
verk. Inni í Klettafjöllunum er
landið víða friðlýst. Gulsteina-
garður er elztur af þjóðgörðun-
um, friðaður fyrir 70 árum. Þar
(Framh. á 4. síöu)
Sígurður Olason &
Egíll Sigurgeírsson
Málllutningsskrifstofa
Austurstræti 3. — Sími 1712.
er bezt að salta, en gcra verðnr það strax að
loktnnt slátrnn. Fláningu verðnr að vanda
sem bezt og þvo óhreinindi og blóð af skinn-
uiium, bæði ár holdrosa og' hári, áður en salt-
að er. Góð og hreinleg meðferð, á þessum
vörum sem öðrnm, borgar sig.
Raflagnír. - Viðgerðir rafvéla og tækja.
Kopar
keyptur I Landssmiffjunni.
RAFVIRKINN S.F.
Sími 53S7. — Skólavörðustíg 4.
160 Andreas Poltzer:
hann fleygði seðlahrúgunni kæruleysis-
lega á „aðra tylft“ á miðju borðinu. Það
var skiljanlegt, að spilararnir horfðu á
hann, því að jDað var sjaldgæft þarna
að sjá hærri viðurlög en fimm pund.
Whinstone hafði læðzt nær og hafði
ekki augun af Sluice. Honum sást ekki
heldur yfbir ofurlitla bendingu frá spila.
stjóranum, þó að hún virtist ekki áber-
andi né grunsamleg. Whinstone taldi
víst að þetta væri merki til féhirðisins.
Hann hefði þorað að veðja aleigu sinni
um, að engin tala á annarri tylftinni
kæmi upp í þetta skipti. Það var svo í
flestum þessum leynilegu spilaklúbbum,
að spilahjólið hafði líka sín leyndarmál.
Sluice hlýtur að hafa haft huglesara-
gáfur, því að áður en varði greip hann
seðlahrúgu sína af borðinu og tróð henni
ofan í vasa sinn.
Þetta var í rauninni viturleg ráðstöf-
un, því að nú talaði hás rödd féhirðisins,
sem Whinstone fannst ekki laus við
gremju, þau orð, sem hafa orðið svo ör-
lagarík mörgum spilamanni:
— Zerol
Louis Napoleon Sluice, sem hafði
bjargað þarna ekki óverulegri fjárupp-
hæð á síðasta augnabliki, gaf féhirðin-
um rífleg ómakslaun og sneri frá spila-
borðinu. Nokkrum mínútum síðar fór
hann út úr salnum.
Patricia 157
þeirra í hug, að ungi maðurinn væri
kona, og gamla konan karlmaður?
Alice Bradford gleymdi því ekki, að
hún var í karlmannshlutverki og lét
gömlu konuna fara inn á undan sér.
Whinstone fulltrúi — því að það var
hann, sem duldist undir þessu merkilega
gerfi — þakkaði fyrir kurteisina með því
að kinnka kolli.
Risinn John Plane leit tortryggnislega
til þeirra. Hann var mannglöggur og
minnisgóður, en ekki mundi hann eftir
að hafa séð þetta fólk fyrr.
Gráhærða konan með slæðuna strunz.
aði fram hjá John, án þess að segja orð.
En ungi maðurinn, sem kom fast á eftir
henni, sagði í hálfum hljóðum við dyra-
vörðinn: — Threepence!
Það var inngangsorðið. Risinn hélt,
að þau tvö væru samferða og hleypti
gömlu konunni áfram umyrðalaust.
Whinstone hafði treyst þessu. Því að
hann vissi ekki inngangsorðið, en það
vissi pilturinn.
Alice Bradford hafði ekki tekið eftir
þessu klókindabragði gömlu konunnar
gráhærðu. Whinstone fulltrúi hafði eftir
nokkra umhugsun komizt að þeirri nið-
urstöðu, að hann ætti að koma í Old
Man’s Club í gerfi ameríkanskrar kerl-
ingar, sem langaði til að sjá lífið. Hann
treysti ekki fyllilega þagmælsku John