Tíminn - 31.12.1938, Blaðsíða 2

334
TÍMIM, laugardagiim 31. des. 1938
84. ]>la»
Jónas Jónsson;
Um áramotin
^gímtnn
Laugurdaginn 31. des.
Launakjör í bönkum
íhalds- og kommúnistablöð í
Rvík hafa undanfarið verið með
ónot út af ráðningu hinna nýju
bankastjóra við Útvegsbankann
og launakjörum þeirra. Hafa
þau m. a. ráðizt á fjármálaráð-
herra og atvinnumálaráðherra
út af þessum málum. Slíkt
er vitanlega á misskilningi
byggt, því að ráðherrarnir hafa
ekkert ákvörðunarvald, hvorki
um ráðningu bankastjóra né
launagreiðslur til þeirra. Það
vald er í höndum fulltrúaráðs
bankans.
Viðvíkjandi ráðningu banka-
stjóranna má taka það fram,
að fulltrúaráðinu var, eftir
samþykktum bankans, skylt að
ráða menn í þessar stöður, því
að samþykktirnar mæla svo
fyrir, að bankastjórar skuli
vera þrír, og á hluthafafundi
síðastliðið vor kom ekki fram
nein rödd um að breyta því
fyrirkomulagi, hvað þá að nein
slík ákvörðun væri gerð. Enda
er það svo, að flestir hafa tal-
ið það eðlilega öryggisráðstöf-
un í banka sem þessum, að
framkvæmdastjórar væru fleiri
en einn*). Og enginn vafi er á
því, að fulltrúaráðinu var af
ýmsum ámælt fyrir það, að ráða
ekki menn í þessar stöður fyr en
gert var. Gegn sjálfu vali
bankastjóranna hafa engin
frambærileg rök verið borin
fram.
Samkvæmt lögum eiga banka-
stjórar Útvegsbankans að kjósa
einn mann í innflutnings- og
gjaldeyrisnefnd. Meðan Jón
Baldvinsson lifði, gegndi hann
því starfi. En nú í nóvember
kusu bankastjórarnir Valtý
Blöndal bankastjóra í starfið.
Fulltrúaráð bankans mun hins-
vegar hafa talið, að ástæða
væri til að fela einum banka-
stjóranum sérstaklega umsjón
með starfsemi Fiskiveiðasjóðs,
en starfrækslu þeirrar stofnun-
ar annast bankinn fyrir hönd
ríkisins. Þessi umsjón var af
fulltrúaráðinu — eftir því sem
frá er skýrt — falin þeim
bankastjóranum, sem áður
hafði engin launuð aukastörf,
og honum ákveðin nokkuð hlið-
stæð þóknun við það, sem hin-
ir bankastjórarnir höfðu og
bankastjórar höfðu áður haft
fyrir aukastörf. Hefir fulltrúa-
ráðið við ákvörðun þessa vafa-
laust nokkuð á það litið, að
ekki væri eðlilegt, að einn
bankastjóri fengi miklu lægri
launagreiðslur en allir aðrir, er
sama starfi gegna. Það er líka
vel skiljanlegt, að hvaða
bankastjóri, sem er, kunni þvi
illa, að vera þannig settur skör
lægra en aðrir. En sjálfsagt hef-
ir fulltrúaráðið sín rök fyrir
þessari ráðstöfun.
En blaðaskrif þau, sem orðið
hafa um þetta atriði, eru Tim-
anum alveg sérstaklega kær-
komið tilefni til að benda á það,
sem þrásínnis áður hefir verið
vakin athygli á hér I blaðinu,
að launakjörin í bönkum lands-
ins þurfa gagngerðrar endur-
skoðunar við og þar á meðal
hversu fara skuli með greiðsl-
ur fyrir aukastörf þau, er allir
bankastjórar annast meira og
minna jafnframt hinum föstu
embættisstörfum sínum.
Samkvæmt upplýsingum, sem
Tíminn hefir aflað sér um
kaupgreiðslur til allra banka-
stjóranna sex í aðalbönkunum
tveim,eru þær sem næst því, er
hér segir:
Bankastjórar Landsbankans
hafa hver um sig næstum 22
þús. kr. í föst embættislaun frá
bankanum. Auk þess hafa tveir
af bankastjórunum um 4000 kr.
og einn um 3000 kr. fyrir laun-
uð aukastörf. Samtals hafa þeir
því 25—26 þús. kr. í árskaup.
Sá bankastjórinn, sem fyrir
var í Útvegsbankanum (Helgi
Guðmundsson) hefir í föst em-
bættislaun sama og banka-
stjórar Landsbankans, eða um
*) Um Búnaðarbankann gegn-
ir nokkuð öðru máli, því að þar
fara lánveitingar að verulegu
leyti fram samkvæmt fyrirmæl-
um laga.
(Framli. af 1. síðu)
ir opnum tjöldum. Norrænu
þjóðirnar hafa deilt, barizt og
stundum beitt kúgun innbyrð-
is. En þau skipti hafa verið
hreinleg og með engri lævísi,
njósnum eða svikum. Og Norð-
urlandaþjóðirnar munu aldrei
beita hrekkjum né lævísi hver
við aðra. Frelsi norrænna þjóða,
menning þeirra og fullkomið
lýðræðið mun á enn hærra
stigi en fyrr tryggja bróðurleg
viðskipti.
Einni hættu þarf ísland þó að
sneiða vandlega hjá, og það er
að lenda ekki í skuldasúpu við
hinar ágætu frændþjóðir. Það
myndi vera alveg sérstakt
smekkleysi að leggja stund á að
mynda skuldir vegna íslands í
Danmörku, meðan verið er að
losa um gömul og óviðeigandi
bönd milli þjóðanna. Þeir menn,
sem vilja sér til augnabliks-
gleði auka skuldir þjóðarinnar
við útlönd á yfirstandandi tíma
eru ekki að berjast fyrir frelsi,
heldur áþján, þjóðinni til
handa.
Utanríkismál íslendinga við
Danmörku má leysa á eðlilegan
hátt með fullri vinsemd og
drengskap, en í þeim efnum
verður hin skapandi sókn að
koma frá íslendingum og það á
næstu misserum. En þessa lausn
þarf að gera með fullri fram-
sýni og stefnufestu, því að í
hinum miklu átökum stórþjóð-
anna ber straum atvikanna ís-
land og Danmörk í gagnstæðar
áttir um stundarsakir, og það
engu síður þó að fullkomið
jafnrétti hafi tryggt varanlegan
vinarhug milli þessara frænd-
þjóða.
Áður en gengið er frá stjórn-
arfarslegum lokaskiptum ís-
lendinga og Dana, þyrfti að
vera til á sem flestum heimil-
um á landinu léttlæsilegt yfir-
lit um æfi og störf Jóns Sigurðs-
sonar, þannig, að borgarar
landsins hefðu glögga yfirsýn
um stefnu og vilja þess manns,
sem lagt hefir grundvöll að nú-
tímaþjóðfélagi íslendinga. Hin
mikla útgáfa Páls Eggerts er í
þessu efni ofviða öllum þorra
lesenda í landinu, sakir stærð-
ar. En vegna rannsókna dr.
Páls, er nú tiltölulega auðvelt
að rita handhæga bók um
stefnu og störf Jóns forseta,
með því þó að rekja meira en
hann hefir gert erlend áhrif á
frelsisbaráttu íslendinga. Með
því að svo getur farið, að eng-
inn hafi betri tíma til að gera
slíkt yfirlit á næstu tveim ár-
um heldur en ég, hefi ég í huga
að freista að leysa þennan
vanda, nema ef svo skyldi fara,
að einhver annar væri nú byrj-
aður eða gæti lokið verkinu á
næstu missirum.
En síðan heimsstyrjöldinni
lauk hafa komið upp nýjar
stefnur í utanríkismálum sumra
áhrifamikilla samtíðarþjóða,
þar sem unnið er með allt öðr-
22 þús. kr. Auk þess hefir hann
um 4000 kr. fyrir launuð auka-
störf eða alls um 26 þús. kr.
Nýju bankastjórarnir í Út-
vegsbankanum hafa 12 þús. kr.
í föst embættislaun og um 4000
kr. fyrir launuð aukastörf eða
alls um 16 þús. kr.*)
Um það ættu nú allir sann-
gjarnir menn að geta verið
sammála, að sízt sé ástæða til
að gera veður út af kaup-
greiðslum þeirra tveggja banka-
stjóranna, sem lægst eru laun-
aðir. Óheilindi blaða þeirra,
sem rætt hafa þetta mál und-
anfarið, eru því auðsæ.
Tíminn er hinsvegar þeirrar
skoðunar, að launakjör allra
þessara manna þurfi endur-
skoðunar við og að þau séu ekki
í samræmi við gjaldgetu þjóð-
arinnar. En það er ekki eðlilegt
að taka einstaka menn út úr
og framkvæma „réttlætið" á
þeim einum. Málið verður að
taka fyrir í heild. En vel má á
það minna í þessu sambandi, að
árslaun æðstu embættismanna
þjóðarinnar, ráðherranna, eru
10 þús. kr.
*) Vera má þó, að banka-
stjórarnir hafi einhver auka-
störf hjá einkafyrirtækjum, sem
blaðinu er ekki kunnugt um.
um hætti heldur en Norður-
landaþjóðir búa hver að ann-
arri. Þessar nýju stefnur byggja
á því að ríki, sem hyggur á vax-
andi útþennslu um pólitísk og
fjárhagsleg völd, byggir upp
flokka í öðrum löndum með
fjárframlögum, pólitískum á-
róðri og harðræði í verzlunar-
skiptum. Ef útlent ríki ræður
yfir stjórnmálaflokki í lýð-
frjálsu landi, er sama og óvina-
her sé í landinu, þó að ekki
beri á hættunni í augum grunn-
færra manna. Þarf raunar ekki
að orðlengja um þá hættu, sem
frjálsri þjóð stafar af því að
valdhafar í útlendum ríkjum
geri gildandi vilja sinn innan
þjóðlegra borgarmúra. Hættan
kemst á hástig, ef tvær and-
stæðar þjóðir eiga flokksdeildir
í frjálsu landi og láta þær hefja
þar stórdeilur til að þóknast
sínum erlendu húsbændum.
Næst því að efla flokka í öðrum
þjóðþingum, nota hinir kænu
nútímamenn þá aðferð að beita
harðræði í verzlunarskiptum,
með því að gera það að skilyrði
fyrir vörusölu og vörukaupum,
að hin erlenda þjóð fái íhlutun
um stjórn landsins, þótt leynt
færi. Er þá stundum heimtað,
að sú þjóð, sem veikari hefir
aðstöðuna, setji áhrifamenn úr
störfum fyrir almenning. Blaða-
mönnum er vikið frá blöðum
fyrir skoðanir sínar o. s. frv.
Þar sem þjóð tekur það ráð að
verða við slíkum kröfum, er
frelsið farið. Slík þjóð er hætt
að vera frjáls og fullvalda, ef
önnur þjóð getur sagt henni
fyrir um hversu hún stjórnar
sínum innri málefnum.
íslendingar þekkja úr forn-
sögu sinni dæmi um slíka sókn
á hendur íslandi og snilldarlega
vörn. Noregskonungur bað að
gefa sér Grímsey. Mörgum
sýndist þetta meinlaus bæn. En
hinn vitri bóndi Einar Þveræ-
ingur sagði, að konungi gengi
til framsýn kænska. Frá hinni
litlu fótfestu í Grímsey ætlaði
hann að ná íslapdi undir sig.
Einar Þveræingur gaf þjóð
sinni það ráð, sem enn er í fullu
gildi um utanríkisstjórn. Hann
ráðlagði að sýna yfirmanni
norsku þjóðarinnar fulla kurt-
eisi, gefa honum smekklegar
gjafir, en láta hann ekki fá
nokkra valdaaðstöðu í landinu.
íslendingar eru kunnir hin-
um gömlu baráttuaðferðum,sem
einkennt hafa skipti þeirra við
Dani í meir en öld, og eru þar
vel að manni. En hin nýja
stjórnarstefna, sem vel mætti
kalla endurfædda Grímseyjar-
bón Noregskonungs, er lítið
kunn og lítið rædd á íslandi,
enda litið reynt hér á enn. Þó
væri óvarlegt að búast við að
vinnuaðferð, sem nú er beitt
daglega í mörgum löndum næði
aldrei hingað. Þess vegna er hér
bent á þær tvær meginhættur,
sem sú hin nýja Grímseyjar-
stefna getur leitt yfir litla,
í báðum bönkunum eru það
fulltrúaráðin en ekki Alþingi
eða ríkisstjórnin, sem ákveða
laun bankastjóranna eins og
þau nú eru. Hinsvegar hefir þó
Alþingi haft hug á að láta þetta
mál til sín taka, því að eitt
þeirra verkefna, sem milliþinga-
nefndinni í bankamálum voru
falin, var að gera tillögur um
launagreiðslur í bönkunum. Er
þess fastlega að vænta, að
nefndin taki það mál til með-
ferðar og njóti til þess stuðn-
ings bankaráðanna.
Sjálfsagt er að minna á það,
að eftir því sem Tíminn veit
bezt, eru það ekki bankastjór-
arnir einir, sem hafa launa-
kjör í ósamræmi við gjaldgetu
atvinnuveganna. Ýmsir aðrir
starfsmenn bankanna hafa
laun, sem eru alltof há, t. d.
samanborið við það, sem ríkið
greiðir embættismönnum sín-
um.
Því ber sízt að neita, hversu
nauðsynlegt það er, að til for-
stöðu og trúnaðarstarfa í bönk-
unum veljist hinir hæfustu
menn og að gott er að geta gert
svo vel við slíka menn — ef af
bera — að tryggja megi stofn-
unum þessum starfskrafta
þeirra. En hér gildir það sem
oftar, að geta þjóðarinnar
verður að ráða rausn hennar.
frelsiskæra þjóð. Ef íslendingar
vilja gæta fengis frelsis og
fremur auka það en minnka, þá
verða þeir að gæta þess, að
flokkar, sem hér kunna að
myndast og starfa undir er-
lendri stjórn, hafi engin áhrif
á meðferð þjóðmála, og að taka
heldur þá leið að klæðast vað-
máli og lifa af íslenzkri fram-
leiðslu að fornum sið, en að
kaupa erlendan glysvarning sér
til augnagamans og stundar-
gleði, og afsala sér um leið
frumburðarrétti hins frjálsa ís-
lendings, og leggja eftirkom-
endur sína í þá fjötra, sem
kunnir eru úr sögu þjóðarinnar,
meðan hún laut erlendu valdi.
Innanlands hefir samstarf
þíngflokkanna stórlega breytzt
til batnaðar hin síðari missiri.
Má segja, að verzlunarkreppan
utan úr heimi hafi þjappað
stjórnmálaflokkunum saman,
án þess að nokkur innri breyt-
ing hafi orðið í sálum mann-
anna. Ég hefi nokkrum sinn-
um í dánarminningum um látna
stjórnmálamenn úr öllum ís-
lenzkum þingflokkum bent á
hið óhæfilega mannfall í þeirri
sveit, þar sem hraustir menn
væru útslitnir á hálfri manns-
æfi. Það er almennt viðurkennt
að þetta sé rétt. Og af hygg-
indum, en ekki hugleysi, mun
verða unnið í þá átt að minnka
óþörf bolatök í stjórnmálalíf-
inu, og koma þingvinnunni
þannig fyrir, að meira vinnist
með minni tilkostnaði. í öllum
þrem þingflokkunum er góður
hugur um að skapa meiri ró og
virðuleik um störf Alþingis
heldur en verið hefir. í fyrra
var svo þrengt að þinginu, að
farið var að senda með smá-
reikninga til greiðslu inn í
þingsalinn, og áróðursmenn ut-
an úr bæ tóku sér vígstöðu inni
í þingdeildinni við-stóla alþing-
ismanna. Mér þykir sennilegt,
að í vetur verði hindraður ná-
lega allur umgangur utan-
þingsmanna og allar símahring-
ingar til þingmanna meðan
stendur á þingfundum. Takist
það mun væntanlega allmikið
breytast meðferð þingmála í þá
átt að stytta þingtímann og
létta nauðsynleg vinnubrögð.
Þessi breyting á samstarfi
þingflokkanna þriggja hefir
komið svo að segja sjálfkrafa
og án samninga. Blöðin og
ýmsir góðir borgarar hafa aft-
ur á móti rætt mikið um líkur
fyrir samstjórn allra flokkanna.
En það umtal er byggt á ýkjum,
og má óhætt fullyrða, að enn
hefir ekkert verið gert til að
koma á slíku samstarfi. Á því
eru miklir erfiðleikar, og þrátt
fyrir stórlega bætta sambúð
þingflokkanna, er tæplega að
tala um skilyrði fyrir þátttöku
þeirra í sameiginlegri ríkis-
stjórn nema vegna aðsteðjandi
stórfelldra erfiðleika. Aþenu-
menn og Spartverjar gátu sam-
einast stutta stund þegar Pers-
ar stóðu með eld og stál yfir
höfðum þeirra. Eitthvað svip-
að má segja um samstarfsvilja
íslendinga.
Út af grein í Mbl. um hinn
enska verkamannaforingj a Mac
Donald hafa spunnizt umræður
um hugsanlega sambræðslu
ríkisstjórnar. Ég hefi lýst yfir,
að ég vildi hvorki frá Fram-
sóknarmönnum eða öðrum
flokkum þvílíka menn og hann
var til stjórnarstarfa. Það, sem
einkenndi MacDonald, var hin
innihaldslausa vegtyllulöngun,
þar sem málefnum var fórnað
fyrir skammsýnan og lítils-
verðan metnað. Framsóknar-
menn og Mbl.menn hafa eitt
sinn haft sambræðslustjórn í
þrjú ár frá 1917—20. Jón Magn-
ússon og Sigurður Jónsson voru
framkvæmdastjórar flokkanna.
— Jón Magnússon er einn
hinn kænasti andstæðingur,
sem Framsóknarmenn hafa átt
í höggi við. En þetta þriggja
ára samstarf lánaðist vel. í
skjóli við samstarf þessara
flokka kom hin friðsamlega
lausn sambandsmálsins 1918.
Jón og Sigurður unnu báðir fyr
ir landið og hvor fyrir sinn
flokk. Báðir flokkarnir efldust
á þessu tímabili. Sigurður Jóns-
son var trúr hugsjónum sínum,
en bæði hann og Jón Magnús
son tóku á hinum aðkallandi
vandamálum stríðsáranna sem
nýjum málum og leystu þau á
þann hátt. Framsóknarmenn
hafa til samstarfs við aðra
flokka engan MacDonald. En
þeir hafa bæði í núverandi
(Framh. á 4. siðu)
GLEÐILEGT IVÝÁK!
Þökk fyrir viðskiptin á liðna árinu.
Veggfóðrarinn h.f.
GLEÐILEGT NÝAlí!
Þökkum viðskiptin á liðnu ári.
H.f. Hamar.
GLEMLEGT VÝAli!
Soffíubúð.
GLEIHLEGT AÝAlt!
Þökk fyrir liðna árið.
Raftœkjj ueinhasalu
ríhisins.
GLEÐILEGT PíÝAR!
Þökk fyrir viðskiptin á liðna árinu.
Svanur h.f.
GLEÐILEGT AÝAlS!
Þökkum viðskiptin á liðna árinu.
Kolaverzlun
Guðna Einarssonar & Einars.
GLEÐILEGT ÝÝAll!
Þökk fyrir viðskiptin á liðna árinu.
Litir & Löhh.
GLEÐILEGT lAÝÝK!
Þökk fyrir viðskiptin á liðna árinu.
Efnálaug Reghfavíhur.
>♦♦♦♦♦♦♦♦♦<
GLEÐILEGT IVÝ ÁH!
Þökk fyrir viðskiptin á liðna árinu.
Kolaverzlun
Sigurðar Ólafssonar.
GLEÐILEGT IVÝAR!
Niðursuðuverhsmiðja S. Í. F.
GLEÐILEGT >Ý\R!
Þökk fyrir viðskiptin á liðna árinu.
Rrœðurnir Ormsson.
íjtœuæmœœsmnœsmææmnmœBí