Tíminn - 02.02.1939, Blaðsíða 2

54
TÍMIIVN, fimmtiulagiim 2. febrúar 1939
14. blað
‘gímtnn
Fimmtudaginn 2. febr.
Vill Sjálfstæðís-
flokkurinn auka
völd kommúnista?
Eitt hið einkennilegasta póli-
tíska fyrirbrigði síðustu tíma
hér á landi er afstaða sú, er
Sjálfstæðismenn hafa tekið
gagnvart kommúnistum í þrem
kaupstöðum landsins: Reykj a-
vík, Neskaupstað og Hafnar-
firði. Þessi einkennilega af-
staða hefir komið fram við eina
(og þó öllu fremur tvær) at-
kvæðagreiðslur í verkamanna-
félaginu Dagsbrún í Reykjavík,
bæjarstjórakosningum í Nes-
kaupstað og stjórnarkosningu í
verkamannafélaginu í Hafnar-
firði nú fyrir fáum dögum.
í Neskaupstað var hinn nýi
bæjarstjóri kosinn með sameig-
inlegu atkvæðamagni Sjálf-
stæðismanna og kommúnista í
bæjarstjórninni. Hann fékk
samtals 5 atkvæði, þriggja
Sjálfstæðismanna og tveggja
kommúnista. í minnahluta í
bæjarstjórninni eru 3 Alþýðu-
flokksmenn og 1 Framsóknar-
maður. Ef Sjálfstæðismenn
meina nokkuð með öllu sínu
hjali um skaösemi kommúnism-
ans og vilja sinn til samstarfs
milli ábyrgra flokka, sýnist það
ekki vera neitt vafamál, hvaða
leið þeim bar að velja í þessu
tilfelli. Þeir áttu að bjóða
Framsóknarflokknum og Al-
þýðuflokknum samstarf í bæj-
arstjórninni og samkomulag um
það, hver vera skyldi bæjar-
stjóri. Ef bæjarstjóri hefði ver-
ið kosinn á þann hátt í Nes-
kaupstað, var eftirtektarvert
spor stigið í samstarfsátt al-
mennt á víðara sviði. Þarna var
tækifæri, til að sýna viljann í
verki.
í stærsta verkamannafélagi
landsins hafa Alþýðuflokks-
menn og kommúnistar barizt
um yfirráðin. Maður skyldi nú
í fljótu bragði ætla, að þeir,
sem ekki vilja stuðla að því, að
verkalýðurinn verði byltinga-
sinnaður, óskuðu ekki eftir að
kommúnistar sigruðu í þeirri
viðureign. Öllum ætti að vera
það nokkurnveginn ljóst, að
Alþýðuflokkurinn, sérstaklega
eftir brottför Héðins Valdi-
marssonar, er stórum líklegri til
þess en kommúnistar að láta
starfsemi verklýðssamtakanna
fara fram innan þeirra tak-
marka, sem eðlileg eru vegna
hagsmuna þjóðarheildarinnar.
Það er að vísu skiljanlegt, að
Sjálfstæðismenn líti á Alþýðu-
flokkinn sem hættulegan and-
stæðing. En með tilliti til þjóð-
arhagsmuna hefðu þeir þó átt
að stuðla að því, að stjórn
stærsta verkamannafélags í
landinu væri í hans höndum
fremur en kommúnista. En nið-
urstaðan varð þveröfug. Við
fyrri atkvæðagreiðsluna greiddu
Sjálfstæðismenn atkvæði með
kommúnistum — fengu um það
fyrirmæli i blöðum sínum. Og
við stjórnarkosninguna höfðu
þeir í kjöri sérstakan lista, sem
auðvitað gat ekki komið mönn-
um að. Sjálfstæðismenn gátu
ráðið því, að Héðinn Valdimars-
son yrði ekki áfram formaður
Dagsbrúnar. Ef þeir hefðu kos-
ið með Alþýðuflokksmönnum,
væri nú Stefán Sigurðsson, gæt-
inn og valinkunnur verkamaður,
formaður í stærsta verka-
mannafélagi landsins. Slík úr-
slit hefðu verið mikill hnekkir
fyrir kommúnista og áreiðan-
lega dregið mjög úr baráttu-
möguleikum þeirra ekki aðeins
í höfuðstaðnum, heldur um land
allt.
Loks er svo Hafnarfjarðar-
kosningin. Þar þurftu Sjálf-
stæðismenn ekki annað en að
sitja hjá til þess að öll stjórn
verkalýðsfélgasins yrði skipuð
hinum gætnari mönnum og það
með mjög verulegum atkvæða-
mun. En hvað skeður? Sjálf-
stæðismennirnir mæta við
kosninguna og greiða án þess að
blikna né blána atkvæði með
kommúnistum. Það er því þeirra
verk svo óumdeilanlega sem
verða má, að verkamannafélag-
ið í Hafnarfirði er komið undir
Fræðslumálastjórínn nýi
Benedikt Blöndal
Marga dygga átti hland sonu,
engan betri.
Vizku bóndans mœlir máttur hans
að mœta vetri.
Hvergi sást í landsins byggðum betur
búin hlaða:
kál, grös, rófur, rœtur, jurtir, úthey,
ilmrík taða.
Sérhvað var með ást og stakri iðni
að sér viðað.
í verki hverju var á heiður hólmans
hnitmiðað.
Jafnvel fötin heimaunnin, ofin
eigin höndum.
Táp og traust var reyrt í búi bónda
tryggum böndum.
Nú er hnípinn fagur Hallormsstaður,
Hérað syrgir;
gróðurakra góða mannsins fallna
gaddur byrgir.
Svipleg fregn á svörtum vetraróttum
svefninn truflar;
hugsunin um skaflnótt héraðsskörungs
sinnið hruflar.
Eitt er gott: Að vita hann fallinn vaskan,
hvergi veilan.
Það var eins og hamröm fjöllin heimtu
að fá hann heilan.
Friðardrýgri frónskri undir torfu
fáa getur.
Goldið er að fullu gjaldið norna.
— Gerið betur.
GUNNAR GUNNARSSON.
Aðalsteinn Sigmundsson kenn-
ari við Austurbæjar-barnaskóla
í Reykjavík ritar grein í Alþýðu-
blaðið 24. þ. m., þar sem hann
ýfist mjög við þeirri ráðstöfun
kennslumálaráðherra, að veita
séra Jakob Kristinssyni fyrver-
andi skólastjóra á Eiðum
fræðslumálastjóraembættið. —
Enda þótt ég hafi ekki kennara-
menntun til að bera, sérfræði um
uppeldis- og fræðslumál, get ég
ekki gengið fram hjá sleggju-
dómum Aðalsteins um Jakob
Kristinsson né stéttardrýldni
þeirri, sem kemur fram í grein
hans án þess að andæfa hvoru-
tveggja lítilsháttar.
Aðalsteinn finnur Jakob Krist-
inssyni það til foráttu, sem
íræðslumálastj., að hann skorti
„kunnáttu" og „heilsu" og þó
einkum „sérþekkingu“ í uppeld-
yfirráð Héðins Valdimarssonar
og Brynjólfs Bjarnasonar.
Og nú mun margur ófróður
spyrja, þar á meðal kjósendur
Sjálfstæðisflokksins úti um
landsbyggðina: Hvað veldur
firnum slíkum? Eru ráðamenn
Sjálfstæðisflokksins orðnir viti
sínu fjær, að þeir skuli ekki
spyrna á móti því, þegar það er
á þeirra valdi, að verkamanna-
félögin komist undir kommún-
istastjórn og að þeir skuli jafn-
vel beita sér_ fyrir því að svo
megi verða, eins og þeir gerðu í
Hafnarfirði! Og hvernig í ó-
sköpunum stendur á því, að þeir
skuli fremur leita samvinnu við
kommúnista en Framsóknar-
flokkinn og Alþýðuflokkinn í
bæjarstjórninni í Neskaupstað?
Tímanum stendur það vitan-
lega ekki næst að svara slíkum
spurningum. En það eitt er víst
og auðsætt, að þetta framferði
Sjálfstæðismanna miðar að því
alveg ótvírætt að auka vöxt og
viðgang hinna „rauðu“ í land-
inu og völd þeirra innan verka-
mannasamtakanna.
Er það kannske raunverulega
svo sem ýmsir óttast, að ráöa-
menn Sjálfstæðisflokksins vinni
að því vitandi vits, að efla kom-
múnista svo hratt sem verða má
til þess að afla sér á þann hátt
raka fyrir því, að kenningar
Knúts Arngrímssonar og sálu-
félaga hans eigi erindi til þessa
lands?
Sé svo, er það eitt víst, að
bæði aðferðin og afleiðingaxn-
ar geta orðið dýrkeypt fyrir hið
íslenzka þjóðfélag á næstu ár-
um.
is- og kennslufræðum, að hann
hafi ekki kynnt sér nútíma-
vinnubrögð erlendra skóla og þar
fram eftir götunum. Líkir hann
þessari ráðstöfun kennslumála-
ráðherra við það, ef lögfræðing-
ur væri gerður að biskup, sagn-
fræðingur að landlækni. Eða
ef séra Jakob Kristinsson hefði
verið gerður að búnaðarmála-
stjóra.
Tæplega er unnt að hugsa sér,
að ekki ógreindur maður, eins og
AÖalsteinn Sigmundsson óneit-
anlega er, hefði getað hitt á
óviturlegri samlíkingar. Og eru
þessháttar röksemdamisgrip ó-
rækur vottur um lélegan málstað
Eða hví myndi hann seilast svo
mjög um öxl til lokunnar, ef til-
tækilegar væru augljósar rök-
semdir? Landsmönnum öllum er
vel kunnur náms- og starfsferill
Jakobs Kristinssonar. Hann er
guðfræðingur að menntun,starf-
andi um skeið sem þjónandi,
prestur, hefir gerzt víðförull
maður og víðlesinn í andlegum
fræðum. Um alllangt skeið helg-
aði hann starf sitt og starfsfor-
ustu hér á landi þeirri andlegu
stefnu, sem leggur höfuðstund á
það, að kanna og öðlast skilning
á sálrænu lífi mannanna. Og eft-
ir að hann lét af þeim störfum,
og hætti aö taka virkan þátt í
félagsstarfi guðspekinema, hef-
ir hann stýrt æskulýðsskóla um
10 ára skeið, og gert það með
ágætum.
Þannig hefir allur mennta- og
starfsferill Jakobs Kristinssonar
legið fram á við til aukinnar,
raunhæfrar menntunar um þau
efni, er mestu varðar, til þess að
verða fær um að skilja sálarlíf
manna. En slík menntun er höf-
uðskilyrði fyrir því, að geta tek-
ið á viðfangsefnum eins og
fræðslumálunum með víðsýni og
glöggskyggni. Þar við bætist svo,
að fáir menn munu vera jafn-
ríkir af samúð og einlægri mann-
vináttu og Jakob Kristinsson.
Það er að vísu rétt, að Jakob
Kristinsson hefir ekki lagt sér-
staka stund á að afla sér kunn-
áttu í erlendum skólum um „nú-
tímavinnubrögð" þeirra i „upp-
eldis- og kennslufræði". Ég lít
svo á, að hlutverk fræðslumála-
stjórans eigi ekki að vera það,
að taka Aðalstein Sigmundsson
eða aðra barnakennara landsins
á kné sér, og kenna þeim staf-
rófið í nútímavinnubrögðum við
kennslu, heldur fyrst og fremst
það, að velja nýta menn til
starfa og ef unnt mætti verða,
að koma til leiðar umbótum á
fræðslukerfinu og skólahaldi í
landinu. Og ég verð að játa það,
að ég hefi mjög takmarkaða trú
á því, að við í þeim efnum
sækjum mikla blessun í er-
lend fræðikerfi. Við höfum
áreiðanlega í þeim efnum, eins
og svo mörgum öðrum, lagt stund
á, að móta okkar kerfi og að-
ferðir eftir erlendum fyrirmynd-
um. Og er árangurinn svo ýkja
glæsiiegur? Ég lít svo á, að allt
okkar barnafræöslukerfi sé
byggt á miklum misskilningi á
sálarlífi barna og eiginlegri
nauðsyn réttra þroskaskilyrða
bernskunnar. Mér virðist svo,
sem þorri skólanna muni verá
andlegar pyndingarstofnanir
fyrir allan fjöldann af þeim
börnum, sem sækja þá. Sú sorg-
lega staðreynd er víst ómótmæl-
anleg að vegna vanmáttar flestra
heimila í uppeldislegum efnum
og hins stórskaðlega götulífs
barnanna og þrátt fyrir margra
vetra kreppu í skólabekkjum
og ítroðningi margvíslegra
fræða er uppeldið ekki byrj-
að, þegar börnin yfirgefa æsku-
skeiðið og komast á ung--
lings og þroskaaldurinn. Ég
ásaka hér ekki kennaralið lands-
ins. Fræðslukerfið sjálft mótar
starfssvið þess og starfsaðferðir.
Og kennarar hafa búið við þröng
kjör og starf þeirra orðið erfitt
brauðstrit.
Að mínu viti þyrfti að ger-
breyta starfi barnaskólanna
þannig, að þeir yrðu fyrstu
skólavistarár ungra barna,
sannar uppeldisstofnanir, að
námið yrði fyrst og fremst
vakning og skemmtun til þess
fallið að vekja námsþorsta
barnanna, að kennslan færi að
miklu leyti fram með frásögn-
um kennara og kvikmyndum, en
börnin ættu jafnframt kost á
hentugum bókum til lesturs um
hin ýmsu efni. En meginá-
herzlu bæri að leggja á það að
kenna börnunum hegðun, leiki
og starf. Hér brestur rúm til
þess að fara langt út í þess-
háttar hugleiðingar. En eigi að
fást verulegar umbætur í þess-
um efnum, þarf að koma til sög-
unnar ríkara ímyndunarafl og
opnast víðara hugsanasvið
heldur en hingað til hefir ráðið
um þessi mál.
Það getur vitanlega orðið
mjög gagnlegt fyrir kennara
landsins, að kynnast nútíma-
vinnubrögðum annara þjóða í
fræðslu barna og uppeldi þeirra
í skólum. Og sú gagnsemi er
máske ekki síður í því fólgin að
kynnast ritum til varnaðar
heldur en því, sem gott megi
teljast til eftirbreytni. Við ís-
lendingar getum, sem ævar-
andi hlutlaus þjóð í ófriði, veitt
börnum okkar uppfræðslu, án
þess að ala þau upp í hernaðar-
anda. Og mér er harla mót-
stæðilegur sá hugsunarháttur
og sú gleypigirni, sem ávalt gín
við erlendum fyrirmyndum. Við
íslendingar höfum á öllum öld-
um — allt frá því er til urðu
fornbókmenntir okkar — átt
menn, sem hafa verið vel fallnir
til þess að hugsa og hugsa sjálf-
stætt. Og við eigum enn slíka
menn og meðal þeirra er Jakob
Kristinsson. Ég tel því þessa
ráðstöfun kennslumálaráðherra
að velja slíkan mann, gáfaðan
mann og vel menntaðan með
fjölþætta fræðireynslu, víðsýn-
an mann og góðgjarnan og ó-
bundinn öllum kerfum — hafa
verið viturlega og hollvænlega
valið og kann honum þakkir
fyrir.
Heilsubrestur Jakobs Kristins-
sonar, heyrnardeyfa, sem hann
taldi vera sér til of mikils baga
í daglegu starfi sem kennara og
skólastjóra, kemur ekki til
greina í þessu sambandi.
Reykjavík, 30. janúar 1939.
Jónas Þorbergsson.
Páil Hermannsson, alpm.i
Benedikt Blöndal
Hinn 9. jan. síðastliðinn fór
Benedikt Blöndal frá Reyðar-
firði yfir Þórdalsheiði, er liggur
milli Reyðarfjarðar og Skriðdals,
áleiðis heim til sín að Hallorms-
stað. Hafði hann þá verið á
annan mánuð í ferðalagi um
syðra hluta Suður-Múlasýslu og
unnið þar að undirbúningi
jarðamats í sýslunni. Snjór var
mikill á jörðu og færð því ill
nema á skíðum. Þórdalsheiði er
dagleið gangandi mönnum í
skammdegi í slíkri færð. Til
fylgdar fékk Benedikt á Reyð-
arfirði ungan mann og röskan,
góðan dreng. Fylgdi hann hon-
um fullkomlega á miðja heið-
ina, eða þar til hallaði til Skrið-
dals og bar bagga, mest skjöl, ex
Benedikt hafði meðferðis. Bene-
dikt hafði nokkrum sinnum á
leiðinni talað um það við fylgd-
armanninn, að engin þörf væri
sér á fylgd hans lengra og varð
það því úr, að þeir skildust
þarna. Veður var sæmilegt um
daginn, en undir kvöldið þyngdi
í lofti og gerði fjúk. Ekki komst
Benedikt til bæja úr þessari
ferð. Var ekki undrast um hann
í fyrstu, bæði vegna þess að
ferðalagi hans var einmitt
þannig háttað, að hann þurfti
að tefja á þeim heimilum, sem
hann kom á, til þess að safna
drögum að jarðamatinu og
einnig vegna hins, að símasam-
band er ekki við þau heimili,
sem allar líkur voru til að hann
hefði gist, er hann kæmi af
fjallinu. Siðar varð ljóst, að eigi
var allt með felldu. Fór þá
mannsöfnuður bæði úr Héraði
og Reyðarfirði að leita. Fannst
Benedikt örendur á réttri leið
nálægt 5 km. vegalengd frá bæj-
um. Hafði hann gengið þráð-
beint og án hvílda frá því er
hann skildi við fylgdarmann-
inn. Allt virtist benda til þess,
að hann hefði aðeins ætlað að
hvílast litla stund, en sofnað og
ekki vaknað aftur til þessa lífs.
Læknir var rétt ókominn á vett-
vang, er líkið kom til byggða.
Taldi hann líklegt, að Benedikt
hefði aðeins lifað af fyrstu
nóttina. Bárust þessi tíðindi
þegar um land allt og þóttu
bæði mikil og hörmuleg, og þar
hörmulegust, sem Benedikt var
þekktastur.
Benedikt Gísli Magnússon
Blöndal hét hann fullu nafni.
Foreldrar: Magnús Benedikts-
son Blöndal frá Hvammi í
Vatnsdal, umboðsmaður Stapa-
umboðs, síðast hreppstjóri í
Stykkishólmi og fyrri kona hans
Ragnheiður Sigurðardóttir,
bróðurdóttir Þórðar Jónassen
dómstjóra. Ættir þessar eru
báðar landskunnar. Þau hjón,
Magnús og Ragnheiður, bjuggu
í Mið-Leirárgörðum í Leirár-
sveit, og þar fæddist sonur
þeirra Benedikt 10. dag ágúst-
mánaðar árið 1883. Tveim ár-
um síðar fluttust þau að Holti í
Torfalækjarhreppi í Húna-
vatnssýslu og þar andaðist
Ragnheiður árið 1888. Brá
Magnús þá búi, en Benedikt
sonur hans fór í fóstur til afa-
bróður síns Páls Blöndals lækn-
is í Stafholtsey og konu hans
Elínar, dóttur Jóns Thoroddsen
skálds. Naut hann þar ástríkis
og leit á þau hjón sem aðra
foreldra sína æ síðan. Benedikt
Blöndal gekk í Hvanneyrar-
skólann nálægt aldamótum.
Á'rið 1903 brá hann til utan-
ferðar, mest fyrir áeggjan og at-
beina Hjartar Snorrasonar, þá
skóíastjóra á Hvanneyri. Dvaldi
hann fimm ár í Danmörku og
lauk prófi við búnaðarháskól-
ann í Kaupmannahöfn með
góðum vitnisburði. Árið 1908
fluttist hann að Eiðum og gerð-
ist kennari við búnaðarskólann
þar. Dvaldi hann í Fljótsdals-
héraði eftir það óslitið alla æfi.
Hinn 10. ágúst 1918 kvæntist
hann eftirlifandi konu sinni,
Sigrúnu Pálsdóttur frá Hall-
ormsstað. Varð þeim tveggja
barna auðið, dóttur, er andað-
ist nýfædd, og sonar, Sigurðar
að nafni, fæddur í Mjóanesi 3.
nóv. 1924, hið efnilegasta ung-
menni. Tvo fóstursyni ólu þau
hjón upp.
Margt gerist á mannsæfinni.
Benedikt Blöndal dvaldi á
Austurlandi alla sína starfsæfi,
full 30 ár. Þar er hann því mest
þekktur, þótt hann annars væri
þjóðkunnur maður, og þar er
nú stærst skarð fyrir skildi við
fráfall hans.
Störf hans þar voru svo marg-
breytt og þýðingarmikil, að ekki
er hægt, í stuttri blaðagrein, að
lýsa til nokkurrar hlítar nema
hinum allra helztu. Skal hér
fyrst nefna kennslustarfið. Það
hóf hann við búnaðarskóla.
Þau fræði er bændaefnum voru
nauðsynlegust sátu því einkum
í fyrirrúmi fyrst í stað. Maður-
inn var þá ungur og þótt hann
væri kennari, var hann engu
síður félagi nemendanna. Náði
hann á þann hátt betur til nem-
enda sinna en algengt mun
vera um kennaxa. Honum var
líka alla æfi svo eðlilegt að um-
gangast og skilja ungt fólk, að
slíks munu vera fá dæmi. Varð
kunnugum þessi eiginleiki hans
þvi ljósari, sem lengra leið á
æfi hans, og sýnna varð, að
samstarf hans við ungt fólk
stafaði ekki fyrst og fremst af
litlum aldursmun kennarans og
nemandans, eins og gat hafa
átt sér stað í byrjun. Ekki
lagði Benedikt einhliða áherzlu
á þurrt skólanám. Öðru nær.
Mótun skapgerðar og vakning
til umhugsunar, samfara hinu,
að kunna að nota bækur og
læra af lífinu, var í hans augum
enn þýðingarmeira heldur en
hið venjulega skólanám. Kann
dvöl hans við lýðháskóla í
Danmörku að hafa valdið ein-
hverju hér um. Verklegt nám
búnaðarskólanna hafði hann í
heiðri og taldi nauðsynlegt,
einnig íþróttir og eflingu heil-
brigðs líkama. Bóka aflaði hann
sér miklu meiri en algengt er
um kennara og leyfði nemend-
um aðgang að þeim. Varð þetta
byrjunin að hinu mikla bóka-
safni þeirra hjóna, er síðar mun
nánar vikið að. Benedikt var
kennari við búnaðarskólann á
Eiðum þar til sá skóli hætti
störfum vorið 1918. Það ár fóru
þau hjón — þá nýgift — til
Norðurlanda til þess þar að
kynnast skólamálum, jafnt
kvenna sem karla. Árið 1919 tók
svo alþýðuskólinn á Eiðum til
starfa og urðu þá hjónin bæði
kennarar við þan skóla.
Húsakostur var þá ekki mikill
á Eiðum. Skólahús, sem ætlað
hafði verið 16 búnaðarskóla-
nemendum, var nú aðalaðsetur
fyrir tvær kennarafjölskyldur
og 40—50 nemendur. Verkleg
námskeið fóru fram að vorinu
í jarðyrkjustörfum og annaðist
Benedikt Blöndal þá kennslu,
og í vefnaði o. fl. fyrir stúlkur,
og hvíldi sú kennsla á herðum
frú Sigrúnar Blöndal.
Mötuneyti höfðu nemendur
alþýðuskólans þessi ár og var
Benedikt lengst af bryti þess og
aðalstoð. Af öllu þessu leiddi
það, að þau hjón áttu mikið
saman að sælda við nemendur
yfirleitt, enda voru nemendur
þeim mjög handgengnir. Þröngt
þótti á Eiðum þegar fram í
sótti. Hjónin hurfu því þaöan,
eftir fimm ára starf við alþýðu-
skólann vorið 1924. Þess fundust
glögg merki þá, að nemendum
þótti skaði mikill og eftirsja að
brottflutningi þeirra. —
Hjónin reistu nú bú á eignar-
jörð sinni, Mjóanesi á Völlum.
Ekki voru efnin mikil, en þó
réðust þau í það stórræði að
halda skóla á bæ sínum. Var
hann í byrjun jafnt fyrir pilta
og stúlkur, en færðist síðav í
það horf að vera fyrir stúlkur
eingöngu. Var það fyrsti vísir
að húsmæðraskóla þeim, sem
nú starfar á Hallormsstað.
Snérist um þessar mundir á-
hugi Benedikts meir og meir að
húsmæðrafræðslunni. Voru þau
(Framh. á 3. síðuj