Tíminn - 11.02.1939, Blaðsíða 2

70
TÍMIW, Iaiigarcla^inii 11. febrúar 1939
18. blað
Dilkaþunginn
siðiistu fi in in ár
Eitir Pál Zophóníasson
‘jgímmn
Laugardaginn 11. febr.
STAÐFESTA
Eitt alvarlegasta áhyggjuefni
hins Islenzka þjóðfélags nú á
tímum, er tvímælalaust hin
þverrandi viðleitni einstakling-
anna til að spara saman fjár-
muni. Sú tíðin er af, sem áður
var, er ungir menn drógu sam-
an í vinnumennsku fjárstofn
til búskaparáranna og komu
þannig fótum undir heimili sín
án lántöku. Víst er það svo, að
atvinnuhættir hafa breytzt mjög
frá því, sem áður var, og marg-
ur maðurinn á þess vart kost að
vinna fyrir framfæri sínu, þótt
vilja hafi til þess. En hinir eru
þó, sem betur fer, fleiri af upp-
vaxandi kynslóð landsins, sem
eigi hafa síðri aðstöðu en áður
var til að leggja fé til hliðar á
fyrra hluta æfinnar, til trygg-
ingar afkomu sinni og sinna
síðar meir. Það eru þá ekki
möguleikarnir heldur viðleitnin,
sem hefir þorrið.
Á því er lítill vafi, að það er
fyrst og fremst eyðslulíf höfuð-
staðarins og annara hinna
stærri bæja, sem hér á sök á.
Þar hafa skapazt ný viðhorf í
fjármálum einstaklinganna. Of-
rausnin hefir haldið þar innreið
sína, ekki fyrst og fremst sú
gamla og góða rausn, sem kem-
ur fram í því að veita gangandi
manni beina, heldur sú að ber-
ast á í klæðaburði, mat, drykk,
fínu heimilishaldi og skemmt-
unum. Það er þessi ofrausn, sem
orðin er tízka og það fyrir
löngu síðan í hinum stærri
bæjum og hefir síðan reynzt
meira og minna smitandi fyrir
alla landsbyggðina, þar sem
möguleikar eru til, og þá ekki
sízt hjá unga fólkinu, sem hefir
getað fengið launaða vinnu og
þar með fjárráð. Sinnuleysið
um lífsgildi fjármunanna hefir
aukizt að sama skapi. Nirfill-
inn fær nú sem fyrr sinn harða
dóm. Og hinum framsýna og
gætna manni, sem vill geyma
aflafé sitt til að láta það verða
að raunverulegu gagni, er
gjarnan skipað á sama bekk.
En sá, sem lifir dýrara lífi en
skynsamlegt er eða hann hefir
efni á, á sjaldan á hættu að fá
neinn óhagstæðan dóm, fyrr en
þá að „ofrausn" hans hefir bor-
ið þann árangur, sem hann fær
ekki undir risið og aðrir fá á að
kenna.
í slíku fjármálaviðhorfi hjá
einstaklingum þjóðarinnar, er
fólgin mikil hætta. Með þvl móti
verða íslendingar aldrei gagn-
auðug þjóð, eins og t. d. Frakk-
ar. Á þann hátt hverfur meir
og meir staðfestan úr lífi alls
þorra manna. Eftir þeirri leið
er að því stefnt, að meginhluti
landsmanna verði alla sína æfi
öreigar, sem eiga atvinnu sína
og lífshamingju undir öðrum
komna, fáeinum einstaklingum
eða hinu opinbera.
En er þess þá engin von, að
snúið verði við á þessari leið?
Útilokað getur það ekki talizt.
En til þess þarf breytingu í hug-
arfari þjóðarinnar. Það þarf
hugarfar skógræktarmannsins,
sem hefir þrek til að sá og
gróðursetja, þótt hann viti að
hann þarf að bíða í 20 ár,
þangað til máttarviðir skógarins
koma til nota. Samanspörun
fjármuna, jafnvel af sæmileg-
um tekjum, tekur æfinlega
langan tíma. Hún er óskyld at-
höfn gullgrafarans eða fjárafla-
mannsins „af guðs náð“, sem
„spekulerar" I sveiflum við-
skiptalifsins. Hún krefst fyrst og
fremst þolinmæði og festu og
heilbrigðrar bjartsýni á fram-
tíð sína.
Hið opinbera hefir á þrem
síðustu árum veitt styrk og lán
til að byggja 60—70 nýbýli á ári
í sveitum landsins. Ganga má
út frá, að þeirri starfsemi verði
áfram haldið, og æskilegt, að
hún gæti enn orðið aukin. Á
árinu, sem leið, var tekin upp sú
stefna, að styrkja menn við
sjávarsíðuna, einn eða fleiri
saman, til að eignast vél-
báta til fiskiveiða. Lánsstofn-
un vélbátaflotans, Fiskiveiða-
sjóður, mun lána 50% af stofn-
verði þessara báta. En þeir, sem
vilja reisa nýbýli eða eignast
vélbát (eða hluta úr bát) verða
Á línuriti því, er hér birtist,
sést meðalskrokkþungi slátur-
dilka á hinum ýmsu slátur-
stöðum, undanfarin fimm ár.
Lárétta línan, sem er efst út-
undan nafni slátursvæðisins,
táknar skrokkþungann 1934 og
hinar fyrir neðan, árin á eftir,
og sú fimmta og neðsta
skrokkþunganri í haust (1938).
Á Reykhólum og Vatnsfirði er
þó einungis meðaltal áranna
1936—37 og 1938 og á Hólmi
1937 og 1938.
Þvert yfir línuritið eru síðan
dregin strik. Það neðsta sýnir
meðaldilkinn á landinu 1934, og
hafði hann 12.47 kg. skrokk.
Næsta strik sýnir meðal skrokk-
þunga dilksins 1935, en hann
var 12,94 kg. Meðalþungi dilks-
skrokkanna 1936 og 1937, sem
var 13,46 og 13,44 kg. fellur
saman í þriðju láréttu línunni.
Efsta línan sýnix meðalþungann
í haust, en hann var 14,21 kg.
Á þessum fimm árum hefir
því meðalsláturlambið þyngst
uml4,21-^-12,47 eða 1,74 kg. í
haust var slátrað um 353 þús-
und dilkum, og hafa þeir sam-
tals það meira kjöt og það
þyngri gærur en jafnmargir
dilkar 1934, að með verðlagi nú
í haust, gera þeir um 600 þús.
kr. meira en þeir hefðu gert
1934. Af þessu má mönnum
vera ljóst, hvers virði það er
sauðfjáreigendum, að fá meðal-
dilkskrokkinn sem vænstan.
Safnast þá saman kemur.
Með því að athuga meðal-
þungann á hinum ýmsu slátur-
stöðum, geta menn fljótlega séð,
að áramismunar gætir, og að
að geta lagt til herzlumuninn.
Þeir þurfa að minnsta kosti
að hafa ráð á að leggja vinnu
sína í nýbýlið og leggja til bú-
stofn. Og þeir þurfa að geta
lagt fram 20—30% af bátverð-
inu eða verði síns hluta í bátn-
um. í öllum þessum tilfellum er
þörf fyrir sparifé ungs manns
til að skapa honum framtíðar-
grundvöll. En í mjög mörgum
tilfellum vantar áreiðanlega á
það, því miður, að þetta spari-
fé sé fyrir hendi. (Þeir, sem
þarna hafa sérstaklega átt hlut
að máli, hafa oft heldur ekki
haft aðstöðu til að safna því).
Slíkir möguleikar eru marg-
ir til, bæði fyrir aðstoð
hins opinbera og án hennar,
möguleikar til að leggja grund-
völl að framtíð sinni, ef eitt-
hvað hefir verið saman sparað.
Því verður ekki neitað, að ým-
islegt hefir verið gert, bæði með
einstaklingsframtaki og af
hálfu hins opinbera, til að
stuðla að einskonar sparifjár-
söfnun. Líftryggingarfélög hafa
Merkir samtíðarmenn, eitt bindið af
ritgerðasafni Jónasar Jónssonar, er
fyrir nokkru komið út. Þessi útgáfa er,
svo sem kunnugt er, á vegum Sambands
ungra Framsóknarmanna. Enda þótt
upplag bókarinnar væri miklum mim
stærra heldur en venja er til um bæk-
ur hér á landi, er það senn á þrotum;
svo mikið hefir verið sótzt eftir bók-
inni. og ör salan.
í þessari bók er fjallað um æfi rösk-
lega þrjátíu manna, margra hveiTa
hinna fremstu manna í íslenzku þjóð-
lífi á seinustu áratugum.
Tíminn vill taka upp úr bókinni
nokkur ummæli um þessa menn sem
sýnishorn af því, er þar er sagt:
Ásgeir Finnbogason (gull-
neminn í Alaska): .... Þannig
líður æfin fyrir flestum. Lítið
finnst af gulli, en heilsan bilar,
jafnvel hinn hraustasti líkami
lætur á sjá af slíkum ókjörum.
— Eftir nokkur ár fær .Ásgeir
tæringu. Læknar segja að bata-
von sé engin. Heimþráin magn-
ast enn meira. Vonin um far-
sæla heimkomu hefir haldið
honum uppréttum öll þessi út-
legðarár ....
Gestur Einarsson: .... Það
var yndislegt að sjá anda hans
starfa, hrífandi á sama hátt
og fegurð náttúrunnar og á-
gætra listaverka seiðir hugann.
Við hverja raun sá hann tíu úr-
ræði, þar sem meðalmaðurinn
það er sitt hvert árið, sem dilk-
arnir eru vænstir, á þessum og
hinum staðnum. Á Akranesi er
meðalskrokkurinn þyngstur
1936, í Borgarnesi 1938, á Pat-
reksfirði 1934 o. s. frv. Hvaða
orsakir eru nú til þessa? Ég mun
ekki reyna að svara þeim hér,
en vil biðja hvern sauðfjáreig-
anda, sem sér myndina, að
reyna að gera sér ljóst, af
hverju áramismunurinn er á
þeim stað, er hann slátrar á. Og
þakklátur væri ég, ef menn
vildu segja mér, hvaða niður-
stöðum þeir kæmust að.
En sem sameiginlegar ástæð-
ur til þess að dilkarnir 1938
reynast vænir, og almennt
vænstir þá, skal ég benda á:
1. Sumarið 1938 var hagstæð-
ast af þessum fimm fyrir þrif
sauðfjárins. — Gróður kom
snemma, en spretta fór hægt
fram, og sauðféð hafði því ný-
græðing lengur en venjulega, en
því lengri tíma, sem það hefir
hann, þvi vænna verður það.
Vegna þessa mátti búast við því,
að féð yrði allsstaðar vænna í
haust en undanfarandi ár. Af
línuritinu sést, að svo varð nú
ekki, og hafa því sumstaðar ver-
ið einhverjar þær ástæður til
staðar, sem gerðu meir en að
vega upp það, sem sumarið 1938
var hagstæðara hvað þetta
snerti, en önnur undanfarandi
sumur. Og hverjar eru þær?
Vilja kunnugu mennirnir hugsa
um það?
2. Meðferð fjárins á þessum
árum hefir batnað, og liggja til
þess tvær meginástæður. Fyrst
er sú, aff heilsufariff hefir víða
verið stofnuð erlendis og reka
starfsemi hér á landi. Mönnum
er gert að skyldu að tryggja
hús sín gegn eldi og sjálfa sig
gegn sjúkdómum, elli og slys-
um. Ríkið hefir tekið ábyrgð á
innieignum í sparisjóðum bank-
anna. Og vel má vera, að hægt
væri að koma fyrir fleiri opin-
berum ráðstöfunum til að
hvetja menn til að spara og
hamla á móti persónulegri
eyðslu. En þá þarf líka að vínna
að útrýmingu þess hugsunar-
háttar, að eyðslan sé fín og of-
rausnin glæsimennska. Og þá
þarf ennfremur að vinna gegn
því, að menn eigi greiðan að-
gang að lánsfé til að lifa dýr-
ara lífi en þjóðin hefir efni á.
Og gerbreyting til bóta í
þessum efnum verður ekki fyrr
en hið almenna hugarfar breyt-
ist — og þá fyrst og fremst í
bæjunum, því að „á skal að ósi
stemma“.
sá eitt. Og út frá hverri leið sá
hann ótal sambönd og líkingar,
sem skýrðu málið. Ályktanir og
dómar urðu til á augnabliki,
eins og eldingablossar í þrumu-
veðri. Þá voru innskot og and-
svör í samræðum skjót og skörp,
snilliyrði og smellin vísuorð á
reiðum höndum.......Þessi ein-
kennilega tegund gáfna gerði
Gest að einskonar listamanni.
Yfirburðir hans voru fólgnir í
skáldlegri andagift, sem var sí-
streymandi eins og fossarnir,
sem hann trúði svo mikið á....
En til hvers er að spá, hvað
hefði orðið? Mjúka og stælta
stálfjöðrin er brostin í miðju.
Eldingar Gests á Hæli leiftra
ekki lengur. í hinum fámenna
flokki íslenzkra frægðarmanan
hefir fækkað um einn.
Stefán Stefánsson: .... En
þegar svo væri komið (að
Möðruvallaskóli yrði viður-
kenndur menntaskóli), þá
myndu menn óska að endur-
heimta til forstöðunnar Stef-
án Stefánsson, eins og hann
var, þegar hann kom að Möðru-
völlum, ungan, hraustan,
mælskan, glæsilegan og áhuga-
saman um að lyfta þjóðinni
með valdi þekkingarinnar og
»Mcrkír samtídarmenn<<
O -* ro
AKRANES
B0RGARNES
ARNARSTAPI
HELLTSA N DUR
ÓLAFSVÍK
STYKKISHÓLM
BÚÐARDALUR
SALTHÓLMAVÍK
KRÓKSFJARÐAR.
REYKHÓLAR
FLATEY
HVALSKEft
PATREKSFJ.
SVEINSEYRI
B A K K I
BÍLDUDALUR
ÞINGEYRJ
FLATEYRÍ
ÍSAFJÖRÐUR
VATNSFJÖR«UR
ARNGERfiAREYR
NORfiURFJÖRDUI
REYKJARFJ
HÓIMAVÍK
BÖRÓEYRÍ
HVAMMSTANGI
BLÖNDUÓ S
SKAGASTRÖND
saudArkrókur
H0FSÓS K0LKUÓS
SIGLUFJÖR0UR
AKUREYRI
SVALBARSSE YRI
HÖSAVÍK
KÓPASKER
þÓRSHÖFN
VOPNAFJÖRfiUR
BORGARFJÖRÐUI
SE Y-ÐISFJÖRÐU
MJOIFJÖRÐUR
NORÐFJÖROUR
ESKJFJÖRfiUR
REY-ÐARFJ
FÁSKRÚÐSFJ
STÖfiVARFJ
BREIfiDALSVÍK
DJÚPIV0GUR
HÖFN
ÖRÆFÍ
HÓLMUR SÍfiU
VÍK | MÝRDAl
REYKJAVJK
MEfiALTAl
N> ui » y

--Í7—S----
O — NJ •*> >• tr.
batnaff, sérstaklega vegna notk-
unar ormalyfsins. Það hefir
gert fóðrunina léttari, og þrif
fjárins, af sömu gjöf og með-
ferð, betri.Annaff er þaff, aff
síldarmjölsgjöf hefir aukizt, en
við það hefir beitin notazt bet-
ur, og líklega líka verið gefið
meira af því, en munar þeim
heysparnaði, er svarar til fóður-
gildis síldarmjölsins. Þetta
hefir líka gert, að féð hefir
gengið betur fram, verið betur
fóðrað. Afleiðing af þessu
tvennu er það, að meðallamb-
ið nýborna hefir víðast þyngst
þessi ár. Meðalþungi allra
lamba, sem vegin höfðu verið
fyrir mig til 1934, var 4,6 kg.,
en meðaltal lambanna, sem veg-
in voru fyrir mig vorið 1938 var
4,00 kg. og bendir þetta ótví-
rætt á betri fóðrun á fénu, og
að það hafi gengið betur fram.
Það verður því fyrst og
fremst betri meffferff, sem or-
sakar þyngdaraukanum, en svo
líka sumarið. Og þegar lömbin
sumstaðar eru léttari í haust en
áður, þá er það af því, að með-
ferðin á þeim stöðum hefir ver-
ið verri en áður, eða að fleira
hefir verið af tvílembingum
(Borgarfjörður eystri). Á ein-
staka stöðum eru sérástæður
til staðar fyrir þyngdaraukan-
um, eins og t. d. í Borgarnesi,
þar sem það er í fyrsta sinn
þar, að nýrmör er veginn með
kjötinu í meira hluta dilkanna
haustið 1938. Þetta gerir þyngd-
araukann þar sérstaklega mik-
inn í haust er leið, samanbor-
ið við fyrri haust.
Af línuritinu er ljóst, að
mestur er meðalþunginn á
Borðeyri, 17,56, Hólmavík 16,86,
Hvammstanga 16,66, Króks-
fjarðarnesi 16,17 og Búðardal
16,07. Á þrem fyrtöldu stöðun-
um er nýrmör veginn með kjöt-
inu, en á tveim þeim síðartöldu
er það ekki gert. Á þessum stöð-
um fer saman góð meðferð á
fénu, afréttir, sem liggja hátt,
og eru lengi að gróa, svo að féð
hefir lengi nýgræðing, gott fé
(þó misjafnt) og góð hirðing og
umönnun, sérstaklega á svæði
Króksfjarðarness, enda það
eina slátursvæðið á öllu landinu,
þar sem slátrað er í kaupstað
meira en lambi undan hverri
á, sem á fóðri er.
Mesta mun á arði sauðfjár-
bænda af ám sínum frá haust-
inu í haust, þekki ég þann, að
bóndi fékk 32 kg. af kjöti eftir
hverja á, er hann hafði á fóðr-
um, en annar fékk ekki nema
9 kg. af kjöti eftir ána.
Um % af ám fyrra bóndans
voru með tveim lömbum, en hjá
þeim síðari er meira en y3
geldur.
Mismunurinn á meðalarði
ánna hjá hjá þessum tveim
bændum er mikill, og alvarlegt
umhugsunarefni, af hverju
hann stafar.
Ég vil vona, að llnuritið og
munurinn á arði þeirra tveggja
bænda,er ég hér nefndi, af með-
alánni, verði til þess, að bænd-
ur hugsi um, hvað þeir geti
(Framh. á 4. síðu)
hugsjónanna...... En sjálfur
Baldur varð eigi endurheimt-
ur úr Helju. En Norðlingar
munu vænta manns í manns
stað. Sá, sem er fallinn frá,
hefir rutt til hálfs eina braut
í uppeldismálum landsins.
Væntanlega lætur núlifandi
kynslóð merkið ekki falla niður
á miðri leið.
Hallgrímur Kristinsson: ....
Menn, sem hafa mikið skapandi
afl, sjá í huga sér fagrar mynd-
ir, sem ekki eru til í hinum
sýnilega heimi. Ef þeir, sem sjá
þessar myndir, eru skáld, verða
myndirnar að fögrum ljóðum,
leikritum eða myndasmíðum,
verða sýnir andans. En ef fegurð
sú, sem þeim birtist, snertir
mannlegt líf, verða þeir endur-
bótamenn og brautryðj endur
nýrrar og hærri menningar.
Þessa listagáfu hafði Hallgrím-
ur á háu stigi. Hann sá í and-
ans heimi nýtt og betra skipu-
lag, og gerði það að veruleika.
En þegar verkið var fullgert,
hrifu nýjar sýnir hug hans. ....
André Courmont: .... Að
lokum ákvað hann að flytja
heim, og gera föður og móður þá
ánægju að vera í nánd við þau
hin síðustu ár þeirra. Stjórnin
hafði haft við orð að flytja
hann suður í lönd til meira
starfs og hærra valds. Laust
fyrir miðjan október fór hann
alfarinn héðan heim. Bókasafn
hans, eitt hið stærsta, sem ein-
stakur maður átti hér á landi,
og hin dýru málverk Ásgríms,
voru komin á undan til Frakk-
lands. Faðir hans hafði ætlað
honum fyrir þá hluti mikil
húsakynni í stórhýsi á æsku-
stöðvunum við Marne. En dvöl-
in heima hjá foreldrum og syst-
ur hefir varla verið nema hálf-
ur mánuður. Heimkomni sonur-
inn hafði eignazt tvö fóstur-
lönd, en verið að hálfu leyti
gestur og framandi í báðum. En
nú hefir sterkara vald en stjórn
Frakklands gefið honum hið
þriðja föðurland.
Sigurffur Jónsson: .... Sig-
urður var karlmenni mikið, um
þrjár álnir á hæð, beinvaxinn
og rammur að afli, höfuðstór,
ennið hátt og hvelft, augun blá.
Svipurinn í einu drengilegur og
gáfulegur. Enginn maður hefir
með okkar litlu þjóð minnt
meira á Abraham Lincoln en
Sigurður í Yztafelli, hvort sem
litið er á vöxt og yfirbragð eða
gáfur, uppeldi, lífsvenjur,
miklar mannbætandi hugsjón-
ir, traust góðra samtíðarmanna
og veraldlegan frama.....
Magnús Kristjánsson: .......
Magnús Kristjánsson og Friðrik
bróðir hans efndu til innlendrar
verzlunar á Akureyri og fóru vel
og drengilega með vald sitt I
verzlunarmálum. Dæmi, sem
kom fyrir síðar, sumarið 1914,
sannar, að í verzlun „Eldri
bræðra“, eins og hún oft var
kölluð, ríkti ekki algengt milli-
liðasiðgæði. Þegar heimsstyrj-
öldin skall á í byrjun ágúst
1914, hækkuðu nálega allir
kaupmenn á íslandi vörur sínar
þegar í stað og sumir stórlega.
En Magnús Kristjánsson, er þá
sat á þingi, símaði í þess stað
norður til Akureyrar og bað að
breyta í engu verðlagi í sinni
búð, hvað sem aðrir kynnu að
gera.....
HÓImfríffur Pálsdóttir: ....
Það verður með sanni sagt, að
Hólmfríður Pálsdóttir hafði
barnalán. Fáar íslenzkar mæður
hafa alið svo marga þýðingar-
mikla sonu. Sjálfri fannst henni
það ekki sérlega þýðingarmik-
ið, að eiga fræga sonu, ef til vill
ekki einu sinni verulega æski-
legt. En hitt þótti henni mestu
skipta, að eiga góða sonu og
drengilega. Henni varð þar að
ósk sinni....
Ólöf Bjamadóttir: .... Ólöf
Bjarnadóttir horfir nú til baka
yfir hina miklu kvikmynd, er
líður fyrir augu hennar, sögu
heillar aldar. Ef til vill sér hún
að lokum eldlegan vagn, sem
líður mjúklega yfir tjaldið. Hún
finnur að henni er þar boðið til
sætis og að vagninn ber hana