Tíminn - 04.03.1939, Blaðsíða 2

108
TÍMIM, langardagiim 4. marz 1939
27. l>lað
Á „marbakkinnéí
að bresta?
Út af grein minni um tap-
rekstur útvegsins síðan 1930
hefir Mbl. gert nokkrar at-
hugasemdir, sem eru töluvert
athugaverðar. Blaðið virðist
nefnilega gera ráð fyrir að erf-
iðleikar kauptúnanna séu að
kenna pólitískum áhrifum
Framsóknarmanna.
Ég hefi áður lýst því, hversu
komið var hag bændastéttar-
innar í hinu mikla verðhruni á
stjórnartíð Þorsteins Briem
1932—34 og hve djúptæk breyt-
ing til bóta varð í því efni með
afurðasöluskipulaginu 1934. —
Allir megindrættir í því skipu-
lagi voru mótaðir af leiðtogum
samvinnufélagánna og komið í
framkvæmd af flokkum þeim,
sem stóðu að ríkisstjórninni frá
1934—37. Því miður beitti Mbl.
sér þá eftir megni gegn þessari
viðreisn, og hefir með því skap-
að stefnu sinni álitshnekki í
byggðum landsins. Ef ekki hefði
komið hinar mögnuðu fjárpest-
ir, sem bárust hingað með vel-
viljuðum en forsjárlitlum inn-
flutningi á lifandi peningi,
myndi fjárhagsaðstaða ís-
lenzkra sveitabænda nú mega
teljast mjög vel við unandi. Og
þessa aðstöðu hefir bænda-
stétt landsins fengið fyrir
hyggilega og þrautseiga bar-
áttu Framsóknarmanna við að
t*r y g g j a i framleiðsluskilyrði
sveitamanna. Er það átak því
sögulegra, sem mótstaða var
meiri gegn hinni lífrænu um-
bót, sem hér var um að ræða.
Mbl. hefir, þrátt fyrir gamlan
og nýjan kunningsskap, stund-
um eftir mér setningar, sem það
hefir sjálft búið til, svo sem það,
að ég teldi ekki hægt að stjórna
með Alþýðuflokknum nema ef
stjórnin gæti vaðið í peningum.
Mbl. myndi gera sjálfu sér
greiða, ef það vildi tilfæra bet-
ur heimild sína í þessu efni. Mbl.
hefir ennfremur flimtað um
það, að þrátt fyrir hinar um-
töluðu umbætur í byggðum
landsins flykkist fólkið samt til
Reykj avíkur, og væri af því auð-
séð, að lítils þætti um vert hin
nýju lífsskilyrði í sveitinni. Þar
ári og hlutu þau svöðusár, sem
aldrei hafa öll að fullu gróið.
Ávallt síðan stendur Sjálfstæð-
isflokkurinn í óbættri skuld við
þessa sömu atvinnuvegi. Og það
væri vissulega að vega um of í
sama knérunn, ef einsýnum
mönnum tækist það nú á þessari
stundu að koma í veg fyrir, að
flokkurinn gerði tilraun til að
greiða einhvern hluta þeirrar
skuldar á viðunandi hátt.
til er því að svara, að þó að
merkilega miklu hafi verið
hrundið til betri vegar í byggð-
um landsins með forgöngu
Framsóknarmanna, þá er sizt
að undra þó að margan mann
fýsi fremur að lifa í Reykjavík
á hinu auðfengna almenna
framfæri. Mun erfitt að keppa
við þá sælu, sem algert iðju-
leysisástand á annarra kostnað
veitir lingerðum manneskjum,
sem hneigðar eru til aðgerða-
leysis. Tel ég því enga sönnun
um erfiðleika byggðalífsins
fólgna í því, þó að hinn opni og
breiði faðmur sveitaframfærsl-
unnar í höfuðstaðnum dragi til
sín fólk svo sem raun ber bitni
um.
En nú vil ég benda Mbl. á
nokkur atriði, sem Framsókn-
armenn hafa barizt fyrir til
eflingar heilbrigðu atvinnulífi
en ekki náð að koma fram
vegna andstæðra afla í bæjun-
um sjálfum.
Ég vil þá fyrst nefna barátt-
una um hlutaráðningu togara-
háseta 1916. Þá var ég í Mbl.
talinn óverðugur allra bjargráða
fyrir að halda því fram, að sjó-
mennirnir ættu að mega selja
lifrarhlutinn sinn sjálfir og
hafa sinn tekjuhlut af því, eins
þó að vel gengi. Því miður fengu
togaraeigendur sinn hlut fram í
það sinn, af þröngum eigin-
hagsmunaástæðum. En þá var
vegur til að koma á réttlátri
hlutaráðningu á skipunum og
fylgdi því ótrúlegt ólán og þjóð-
arbölvun, að stefna Mbl. sigr-
aði í það sinn.
Næst vil ég telja það, er
Bernharð Stefánsson flutti frv.
sitt um byggðarleyfi tveim sinn-
um í stjórnartíð Jóns Þorláks-
sonar, en Mbl.menn og Héðinn
Valdimarsson risu þar á móti.
Höfðu Framsóknarmenn ekki
þingfylgi til að bjarga „bæja-
flokkunum“ frá að falla ofan í
brunn sinnar eigin skammsýni.
En vart mun nú sá Mbl.maður
til í Reykjavík, sem ekki óskaði
að Bernharð hefði á árunum
1924 og 1925 haft liðsauka til
að kúga andstæðinga Fram-
sóknar í þessu efni til að hlíta
réttlátri og þjóðnýtri lausn á
málinu. Síðar, þegar sveitfestis-
tíminn var upphafinn, stóð að
heita mátti allt þingið að því,
og er þess vegna engum þing-
flokki hægt að þakka eða van-
þakka þá lagabreytingu. Má
Mbl. af þessu sjá, að það getur
kennt forsjárleysi sinna sam-
herja, en ekki Framsóknar-
mönnum um hinn óeðlilega vöxt
kauptúnanna síðan 1924.
Ein er meginuppspretta allra
fjárhagslegra erfiðleika útvegs-
ins á íslandi og það er gengis-
hækkunin 1924 og 1925. Vel má
Mbl. vita, að Framsóknarmenn
beittu sér af alefli gegn þessu
óheillaráði, en voru ofurliði
bornir af samherjum Mbl. Öll
ábyrgðin af því gífurlega óláni
hvílir á andstæðingum Fram-
sóknarmanna, sem gi'ípa til
þessa ráðs, þrátt fyrir það að
Framsóknarmenn höfðu í blöð-
um sínum, á þingi og mann-
fundum sagt fyrir hvílíkur
svartidauði gengishækkunin
myndi verða fyrir framleiðsluna
í landinu. Við stjórnarskiptin
1927 hefðu Framsóknarmenn
fegnir reynt að bæta úr hinni
gerðu yfirsjón. En bæði Alþýðu-
flokkurinn og íhaldsflokkurinn
stóðu þar samhuga á móti. Síð-
an þá hefir eyðilegging þessara
framkvæmda lamað atvinnulíf
bæjanna. Ég vænti, að Mbl.
sýni nú þá sanngirni, að taka á
sig og sitt lið alla ábyrgð á
hinúm skaðvænu áhrifum
gengishækkunar íhaldsáranna,
og þar með á því að síðan hefir
„marbakki“ hins íslenzka at-
vinnulífs stöðugt verið að síga
dýpra og dýpra í sæinn.
Ein af hörmungunum í fjár-
málum bæjanna hafa verið hin
sívaxandi sveitaþyngsli. Síðan
um 1930 hafa Framsóknar-
menn í bæjarstjórn Reykjavík-
ur bent á ný úrræði í þeim efn-
um, svo sem sameiginleg inn-
kaup handa þurfamönnum
bæjarins og fleira af sama tagi.
En Mbl.menn 1 bæjarstjórn hafa
ekki sinnt því, heldur dreift
peningum út til fólksins, án
nokkurs eiginlegs skipulags.
Þegar ég tók við yfirstjórn
varðskipanna 1927, kostaði fæði
hvers manns um kr. 4,50 á dag.
Með hagsýnni skipulagsbreyt-
ingu tókst að lækka fæðiskostn-
að hvers manns á varðskipun-
um um helming og hafa fæðið
þó viðunanlegt. Ég fullyrði, aö
á sama hátt hefði á undanförn-
um árum verið hægt að spara
gjaldendum Reykjavíkur mörg
hundruð þúsund króna útgjöld
til fátækramálanna, ef eðlilegri
hagsýni hefði verið beitt við
framkvæmd þeirra.
Það mun ganga erfiðlega að
koma sökinni fyrir „sprungna
marbakkann" í atvinnulífi bæj-
anna á Framsóknatmenn og
hefi ég nú gefið Mbl. nokkur
sýnishorn af þeim rökum, sem
þar koma til greina, ef um það
skal deila, og er þó meira geymt
af því tagi, ef Mbl. óskar þrá-
látra umræðna um þá hluti.
En þó að ég telji mikil mis-
smíði á stjórn atvinnumálanna
á „marbakkanum“, frá hálfu
þeirra manna, sem þar hafa
haft forustu, þá álít ég eins og
ég hefi oft tekið fram í ræðu
og riti, að Mbl.menn eigi og
verði að vinna með að þeim
bjargráðum. Bændastétt lands-
Aukin sambond við Danmörk
Magnns Toriason:
N auðasamníngarnir 1918
'gímtnrt
Luugardaginn 4. murz
Hínír »frjálslyndu«,
sem ekkí vilja hjálpa
sjávarútvegínum
Héðinn Valdimarsson segir í
grein í Þjóðviljanum í fyrradag,
að hinir „frjálslyndari" menn
innan Sjálfstæðisflokksins séu á
móti því, að hafið verði samstarf
þriggja flokka um að rétta við
sjávarútveginn og standa saman
til að tryggja framkvæmd þeirra
ráðstafana, sem til þess eru
nauðsynlegar.
Tíminn hyggur, að það sé rétt
hermt hjá H. V., að til séu þeir
menn í Sjálfstæðisflokknum
innan þings, og þó sérstaklega
utan þess, sem tilhneigingar
hafi til að stinga við fótum í
þessu mikilvæga máli. Hitt er
annað mál, hvort þá menn má
með rökum kalla „frjálslynd-
ari“ en hina, sem með ábyrgð-
artilfinningu líta á þetta mál.
Það leikur sem sé ekki tveim
tungum, hvar í röðum Sjálf-
stæðisflokksins þeirra manna er
helzt að leita, sem Héðinn kallar
„frjálslynda". Þeir, sem þessa
afstöðu hafa, eru fyrst og fremst
nazistar og nazistavinir flokks-
ins og í öðru lagi sá hópur
manna, sem setur meira og
minna ímyndaða gróðamögu-
leika kaupsýslustéttarinnar öllu
ofar og af þeim orsökum vill
ekki eða getur gert sér fulla
grein fyrir þörf atvinnulífsins.
Sumir þessara manna álíta
vafalaust, að þeir séu að gera
það, sem þjóðinni eða a. m. k.
þeim sjálfum sé fyrir beztu. En
eitt er þó fullvíst, að þeirra eigin
flokki og þjóðinni í heild, yrði
að því mestur hagur, að hugur
þeirra breyttist eða að sjónar-
mið þeirra yrði ofurliði borin af
sjónarmiðum hinna ráðhollari
manna.
Frá sjónarmiði þeirra manna,
sem vilja láta hin „sterku“
stjórnarform Mið- og Suður-
Evrópu koma sem fyrst í stað
hins íslenzka þjóðskipulags, er
náttúrlega vit í því að reyna
eftir fremsta megni að koma í
veg fyrir, að það sýni sig, að
fylgismenn lýðræðis og þing-
ræðis í öllum flokkum geti unn-
ið saman, þegar slíkrar sam-
vinnu er þörf, því meiri verða
líkurnar fyrir því, að þeim
takist ekki einu sinni að vinna
saman, ef til úrslitaátaka drægi
milli lýðræðisins og höfuðóvina
þess. Það má því segja, að
^afstaða þessara manna sé byggð
*á fullri fyrirhyggju á sinn hátt.
Sjónarmið hinna „stéttvísu"
kaupsýslumanna er mannlegt.
En það er fyrst og fremst bygt
á mannlegum veikleika og
mannlegri skammsýni. Kaup-
sýslugróðinn getur ekki orðið
langvarandi, ef undirstaða at-
vinnuveganna er of veik.
Draumsýn sumra manna um
afnám innflutningshaftanna
fyrst um sinn er ofsjón. Jafn-
vel þótt þær barnalegu hug-
myndir rættust, að Sjálfstæðis-
flokkurinn gæti náð meirihluta
í kosningum og þannig fengið
aðstöðu til að gera það, sem
honum sýndist, myndu þessir
menn þó veröa fyrir vonbrigð-
um. Því að innflutningshöftin
byggj ast á staðreyndum, sem
honum eins og öðrum flokkum,
er um megn að breyta með
skyndiráðstöfunum.
Úr því mun verða skorið nú
næstu daga, hversu margir hinir
„frjálslyndu" menn, sem Héðinn
Valdimarsson kallar svo, eru
innan Sjálfstæðisflokksins og
hverju þeir fá áorkað. Að
óreyndu verður því ekki trúað,
að þeir beri hina ráðum, sem
skilningsmeiri eru og betur vilja,
bæði fyrir flokk sinn og þjóðina
í heild.
Það mun lengi verða í minn-
um haft, að fyrir 14—15 árum,
urðu þeir menn ofan á í Sjálf-
stæðisflokknum (eða íhalds-
flokknum eins og hann hét þá),
sem með forsjárlausri hækkun á
gengi íslenzkrar krónu, breyttu
hinu mesta góðæri í harðæri
fyrir framleiðslu landsmanna. Á
þeirri ráðstöfun töpuðu at-
vinnuvegirnir til lands og sjávar
mörgum miljónum króna á einu
Magnús Torfason fyrverandi
sýslumaður og alþingismaður
greiddi, eins og kunnugt er,
atkvæði gegn sambandslög-
lögunum á Alþingi 1918. í eft-
irfarandi ritgerð gerir hann
grein fyrir skoðun sinni á því
máli.
Út af skrifum sumra blaða,
sem nýlega hafa Ijósið séð,
virðist eigi aflægis að gjöra sér
nokkura grein fyrir hvað fram
fór 1918 og hvar vér stöndum,
samkvæmt þeim grundvelli, er
með þeim samningum var
lagður.
Frá því er þá fyrst að segja,
að báðir ríkisréttarfræðingar
vorir hafa haldið því fram, að
sambandslögin hafi verið gjörð
af tveim fullvalda ríkjum og
virðist sem aðrir fræðimenn á
því sviði séu því samdóma, að
einum manni undanteknum.
Mun það líka mála sannast að
svo hafi verið að lögum réttum
og sjálfur sambandssamning-
urinn gengur út frá því að svo
sé og víst er um það, að enginn
varnagli er hafður um það af
hendi Dana, að önnur efni hafi
verið í og sömu ríkisréttarfræð-
ingar vorir halda því þá líka'
fram, í samræmi hér við, að
Danir hafi með sambandslög-
unum viðurkennt fullveldi vort.
Sé það þungamiðja þeirra laga
og þá um leið tekið þvert fyrir,
að þeir hafi þá miðlað oss full-
veldinu. Og þessu er þá vorum
löndum skylt að trúa.
Þessu til styrktar má og benda
á, að í upphafi laganna eru
sambandslöndin talin „frjáls
fullvalda ríki“, því að óþarft
var að taka þetta fram um
Danmörk, en aftur full ástæða
til að taka það fram um ís-
land, því þótt það væri áður
fullvalda ríki, þá hafði það ekki
verið frjálst, að minnsta kosti
ekki gagnvart Danmörku.
En í þessu liggur hvorki meira
né minna en það, að íslending-
ar stóðu alls ekki jafnfætis
Dönum í samningagerðinni, þeir
áttu á brekkuna, enda kvað það
sífellt við af hendi vorra samn-
ingsmanna, að annaðhvort væri
að ganga að því sem Danir yrðu
frekast teygðir til að láta af
hendi rakna eða láta allt standa
við sama, rétt eins og 1908. Vissi
ég heldur eigi til að neinn full-
veldisnefndarmanna væri á-
nægður með samningana og þó
sízt Bjarni heitinn Jónsson, sem
von var að. Sannast hér sem
oftar, að það er sitt hvað hún
versa eða það sem í fræðunum
stendur.
Þetta kom fram á ýmsan hátt
og þá fyrst og fremst í því, að
gegn frekustu jafnréttiskröfum
Dana létu vorir landar koma
krók á móti bragði, með því að
setja 5 ára búsetuna sem skil-
yrði fyrir ríkisborgararétti hér í
landi og hlunnfóru Dani á þann
hátt, svo sem frægt er orðið.
Annað ákvæði, sem olli sárri
óánægju, var það, er það vitn-
aðist, að skuldaskipti ríkjanna
áttu að vera á enda kljáð. Höfðu
Danir í fjárskiptunum við oss
1871. sett þennan varnagla í
sjálf lögin, svo og 1908, en nú
þótti það ekki tiltækilegt, held-
ur var þeim lætt inn í greinar-
gerð sambandslaganna eftir að
gengið var frá þeim að fullu.
Var hér farið fram á ákvæði,
sem braut í bág við þá höfuð-
stefnu sambandslaganna, að
allar veizlur í þágu Dana væru
tímabundnar, þannig að þeim
mætti breyta eða þær af taka,
er samningurinn yrði endur-
skoðaður. Þetta stefnuafbrigði
mun bæði dönsku og íslenzku
samningamönnunum hafa verið
ljóst og því var það aldrei bor-
ið undir fullveldisnefndir Al-
þingis. En það tekur hér af skar-
ið, að í greinargerðinni segir, að
samningamennirnir (4 Danir og
4 íslendingar) gangi út frá því
að þetta sé endileg ákvörðun
og er þetta þá um leið ljós sönn-
un þess, að þingmenn höfðu
ekki samþykt það, Vissi ég ekki
til að neinn þingmanna legði
blessun sína þar yfir, en úr því
sem komið var, mun hafa þótt
hyggilegast að láta það liggja
milli hluta, enda þingmenn
ekki yfirleitt bundnir við þetta
ákvæði sérstaklega. Tjáði held-
ur eigi að deila við dómarann.
Danir settu þetta meðal annars
I.
Það er ýmsum kunnugt, að
hér dvaldi sl. haust skiptikenn-
ari frá Danmörku, F. Braae
Hansen í Haderslev.
Hann ferðaðist víða um land-
ið, m. a. . nokkuð utan við al-
mennar ferðamannaleiðir og
kynnist þannig betur en títt er
um slíka ferðamenn ýmsum
högum og háttum íslenzkrar al-
þýðu, einkum til sveita.
Aðalþátturinn í starfi hans
hér, var þó sá, að heimsækja
skólana, kynnast vinnuformum
þeirra, stefnu og sjónarmiðum.
Hann flutti við þá fjölda er-
inda um ýms efni, tók nokk-
urn þátt í kennslu og vann sér
hvarvetna vini og ágætis orð.
Má fullyrða, að hann hafi
aflað sér óvenju mikillar þekk-
ingar á landi og þjóð með hinni
tæplega þriggja mánaða dvöl
hérlendis, auk þess fróðleiks,
sem þúsundir íslenzks náms-
fólks fékk í fyrirlestrum hans
um ýmisleg menningarefni sam-
bandsþjóðarinnar. — Þegar F.
Braae Hansen kom heim um
jólaleytið, hófst annar þáttur í
starfi skiptikennarans. Hann
var í því fólginn að flytja lönd-
um sínum, sem sannastan fróð-
leik um kynni sín af lífi og
háttum íslendinga.
í öndverðum þessum mánuði
hafði hann flutt 5 erindi í ýms-
um borgum og bæjum Jótlands,
öll um ísland. Lágu þá fyrir hjá
honum þrjár pantanir um
flutning fyrirlestra annarsstað-
ar um landið.
í seinasta bréfi sínu til mín,
kemst F. B. Hansen m. a. þann-
ig að orði:
„Við, sem ferðumst út sem
ins var starfandi með að hinni
lifrænu s^ipulagsbreytingu 1934.
Ég álít ekki neina fyrirhyggju
eða sanngirni í því að þing-
flokkurinn reyni að bjarga út-
veginum og þar með bæjun-
um, nema með því að útvegs-
menn séu þar fremstir í fylk-
ingu.
Viðleitni Framsóknarmanna
beinist nú að því, í samstarfi
við þá dugandi menn úr öðr-
um lýðræðisflokkum, að koma
til liðs útveginum, svo að hlað-
inn verði upp að nýju sá mar-
bakki, sem sprengdur var með
gengishækkun þeirri, sem Mbl.-
menn komu á, þegar veldi í-
haldsstefnunnar var mest hér á
landi. Nú geta Mbl.menn valið
um hvort þeir vilja hiklaust
koma til samstarfs við aðra
flokka um viðrétting útvegsins,
og þar með tryggja líf og at-
vinnu í kauptúnum og kaup-
stöðum, eða lofa marbakkanum
að springa út í hafið. J. J.
upp sem skilyrði fyrir viður-
kenningu sinni á fullveldi
landsins.
Þriðja ákvæðið, sem máli
skiptir í þessu sambandi og
virða má til nauðasamninga af
vorri hendi, eru hin ríku varn-
arákvæði þeirra gegn sam-
bandsslitum, þau að % atkvæð-
isbærra manna skyldu taka
þátt í atkvæðagreiðslunni um
þau og % af greiddum atkvæð-
um hafa samþykkt þau. Slíkt
ákvæði hefði frjálst og fullvalda
ríki aldrei samþykkt að ó-
neyddu, blátt áfram af því að
það í sjálfu sér er skerðing á
fullveldinu, sem til lítilsvirðing-
ar verður að metast.
Og þar er það ákvæði, sem vel
má virða til þess, að ísland, er
til sambandsslita kemur, geti
enn ekki kallazt frjálst full-
valda ríki gagnvart Dönum, því
að mýmörg rök geta runnið til
þess, að svo formagnað at-
kvæðaafl fáist ekki með þjóð-
inni, þótt vænn meirihluti sé
fyrir sambandsslitum. Það
stingur líka í stúf, að eigi þarf
nema % þingmanna til að sam-
þykkja sambandsslitin, enda
vart á vafi, að ákvæðið er sett
til þess að gjöra sambandsslitin
sem erfiðust eða jafnvel fyrir-
muna oss þeirra með öllu*). Er
það fullt áhyggjuefni, er kljúfa
þarf til mergjar.
Fleira mætti til tína, er auð-
*) Breytingar á grundvallar-
lögum Dana skulu borin undir
þjóðaratkvæði. Til samþykktar
þarf 45% atkvæða. Mikill er sá
munur!
skiptikennarar, höfum því hlut-
verki að gegna, að eyða þeim
misskilningi, sem kann að vera
milli þjóðanna og sýna, hvernig
önnur sambandsþjóðin metur
hina“. „Og hér (á Jótlandi) er
mikill áhugi fyrir málefnum
íslands".
Þó að til kennaraskipta þess-
ara sé stofnað til aukins menn-
ingarsambands fyrst og fremst,
hefi ég frá upphafi þeirra haft
þá trú, að mikil líkindi væri á,
að í kjölfar þeirra mættu fara
aukin viðskipti milli þjóðanna,
þegar þekkingin á atvinnuhátt-
um okkar, verklegri menningu
og framförum yrði almennari
en nú er. Þess vegna var mér
það alveg sérstakt ánægjuefni
að heyra,_að erindi Braae Han-
sen, um ísland og íslenzka at-
vinnuvegi, hafi m. a. leitt til
þess, að viss kaupsýslumaður og
formaður í stóru józku félagi,
leiti nú eftir íslenzkum við-
skiptasamböndum, í því skyni
að kaupa karfalýsi og fiskimjöl.
II.
Þegar hafizt var handa um að
hrinda þessari kynningarstarf-
semi í framkvæmd, ásetti ég mér
að vinna að því eftir mætti, að
hún yrði rekin til fleiri landa
en Danmerkur einnar. Norður-
lönd öll voru markmiðið.
Það virðist líka svo, að hug-
myndin hafi mætt mikilli velvild
víðar en í Danmörku, þótt henni
væri hvergi tekið svo vel í fyrstu
sem þar.
Nú eru þegar tekin upp nokuð
svipuð kennaraskipti milli Sví-
þjóðar og Danmerkur og í sams-
konar augnamiði og þau, sem við
stöndum að og áður er getið.
Má og í þessu sambandi minna
á norræna ráðherrafundinn, er
haldinn var í Kaupmannahöfn
nokkru fyrir síðustu áramót,
þar sem eitt helzta umræðu-
efnið var kennaraskipti milli
þjóðanna, og þar sem bent mun
hafa verið á vel heppnaða byrj-
un milli íslendinga og Dana.
Sannar þetta nokkuð ljóslega
þá þörf, sem hér er fyrir hendi
og þá þýðingu, er málefnið virð-
ist hafa í augum mkils ráðandi
manna. Og það sýnir og hitt
ekki síður, að það eru einmitt
starfskraftar fræðslu- og upp-
eldisstofnananna, sem álitnir
eru til þess heppilegastir, að
auka og efla þau gagnkvæmu
kynni, sem frændþjóðunum eru
nú ef til vill þýðingarfyllri en
nokkurntíma áður.
Á norræna kennaramótinu að
Laugarvatni s. 1. sumar, bar ég
fram og fékk samþykkta áskor-
un til stjórnar félagsins „Nor-
den“ um að gangast fyrir og
styrkja fjárhagslega kennara-
(Framli. á 3. síðu)
sætt er, að íslendingar hefðu
aldrei samþykkt, ef þeir hefðu
verið frjálsir gerða sinna, en þar
sem kostur mun að fá það fært
til betri vegar við endurskoðun
samninganna og það eigi orðið
landinu til verulegs baga, þykir
eigi þörf á að fjölyrða frekar
um það. Virðast þau atriði, sem
hér eru talin líka fullgild rök
fyrir því, að íslendingar geta
eigi verið bundnir viö Sám-
bandslögin á sama hátt og með
alfrjálsum samningum ríkja á
miili. Og því virðist heldur eigi
þörf á hér að rýna nánar á galla
þá á samningsgerðinni og und-
irbúningi hennar, sem enn eru
ekki á almanna viti, báðum
sambandsþjóðunum til mikilla
leiðinda.
Af þessu, að íslendingar
neyddust til að kaupa frum-
burðarrétt sinn af Dönum, leiðir
aftur, að íslendingar geta, án
þess þeim verði legið á hálsi
fyrir það, fitjað upp á nýjum og
frekari kröfum en gjört var
1918, þess að eigi megi virðast
til ósanngirni.
í eldri stjórnarglímunni við
Dani var kröfum gegn þeim
jafnan tvískipt, stjórnskipunar-
málið og fjárhagsmálið, og fóru
svo leikar, að óhjákvæmilegt
þótti að ráða hinu síðara fyrst,
til lykta sem þeim grundvelli, er
á yrði að byggja. Sama gildir
enn og að sumu leyti jafnvel
fremur, nú er höfuðþætti deil-
unnar_ um stjórnskipunina er
lokið. í því efni er vert að minna
á, að þegar 1875 var rannsókn
fjárskiptanna talin æskileg til
að girða fyrir allar þrætur og