Tíminn - 14.03.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 d.
StMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Undargötu 1 d.
Slmi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavik, þriðjndagiim 14. marz 1939
Rekstraraikoma Mjólkursamsölunnar
Sala hennar nam 3,8 millj. króna
á síðastiiðnu ári
Dreífingar- og hreínsunarkostnadur var Sjór'
um sinnum minni en hann var hjá Mjólkur-
félaginu 1933.
Mjólkursamsalan hefir
nýlega skilað reikningum
sínum fyrir síðastliðið ár
til mjólkursölunefndar. —
Fara hér á eftir nokkrar
niðurstöður þeirra:
Samanlagt innvegið mjólkur-
magn mjólkurbúa verðjöfnun-
arsvæðisins árið 1938, var 13.181.
872 kg. og er það 757.275 kg.
meira en árið áður.
Alls voru seldar vörur á árinu
fyrir kr. 3.814.173,67 og er það
kr. 624.087,47 meira en árið 1937
og rúmri 1 milj. krónum meira
en árið 1935, sem var fyrsta
starfsár Samsölunnar.
Samsalan seldi á árinu 5.357.
394 lítra af mjólk og er það
368.126 lítrum meira en árið
1937, eða að meðaltali 1008 lítra
aukning á dag.
Sala á rjóma hefir aukizt að
meðaltali um 70 lítra á dag,
miðað við árið áður, og sala á
skyri um 57 kg. að meðaltali á
dag.
Alls var seld mjólk og mjólk-
urvörur fyrir samtals kr. 3.307.
248,54.
Tekjuafgangur ársins að frá-
dregnum afskriftum nam kr.
278.482,97 og var hann skv. nú-
gildandi lögum yfirfærður til
verðj öf nunarsj óðs.
Samtals var greitt í verðupp-
bætur á árinu kr. 420.880,65.
Þegar afkoma Samsölunnar
er miðuð við mjólk þá, sem hún
hefir selt á árinu, eins og áð-
ur hefir verið gert, þá verður
allur kostnaður, þ. e. sölu-,
dreifingar- og skrifstofukostn-
aður ásamt vörurannsóknum og
Merkileg
neindarskipun
At vinnumálaráðhcrra
skípar prjá menn til
að hafa yfirstjórn allra
hagnýtra náttúruf ræði-
rannsókna í landinu
Atvinnumálaráðherra hefir
falið þriggja manna nefnd að
hafa með höndum yfirstjórn
allra hagnýtra náttúrufræði-
rannsókna i landinu. Eftir til-
mælum hans hefir hver af aðal-
flokkum þingsins tilnefnt einn
mann í nefndina.
Nefndina skipa: Pálmi Hann-
esson rektor, tilnefndur af
Framsóknarflokknum, Emil
Jónsson vitamálastjóri, til-
nefndur af Alþýðuflokknum og
Ásgeir Þorsteinsson verkfræð-
ingur, tilnefndur af Sjálfstæð-
isflokknum.
í skipunarbréfi ráðherrans til
nefndarmanna segir svo:
„Verkefni nefndarinnar er
það er hér greinir:
a) að safna gögnum um þær
rannsóknir, sem þegar hafa
verið gerðar á ónotuðum auð-
lindum landsins og draga þann-
ig saman í eitt hagnýta þekk-
ingu um náttúru þess, svo og að
vinna úr því heildaryfirlit svo
fljótt sem hægt er,
b) að gera tillögu um áfram-
haldandi rannsóknir, ráða menn
til þeirra rannsókna, sem fé er
veitt til á hverjum tíma, og sjá
um tilhögun þeirra og fram-
kvæmd,
c) að fylgjast með, eftir því
sem unnt er, helztu nýjungum
(Framh. á 4. síðu)
afskriftum, sem næst iy2 eyrir
á hvern seldan mjólkurlítra.
Við þetta er þó það að athuga,
að miðað við reynslu undanfar-
inna ára, hefir Samsalan orðið
fyrir tekjumissi, sem nemur
fullum y4 eyri á hvern mjólkur-
lítra, sem hún seldi, við það, að
verða að nota innlendar flösk-
ur í stað erlendra, eins og áður
var gert. Þá hefir Samsalan á
þessu ári afskrifað af áhöldum
o. fl. sem svarar % eyri á lítra
umfram það, sem hæfilegt var
talið árið áður.
Að þessu athuguðu, og sé af-
koma ársins miðuð við mjólk-
ina, svo sem áður er sagt, verð-
ur hinn raunverulegi kostnað-
ur um % eyrir pr. lítra þeirrar
mjólkur, sem Samsalan seldi á
árinu.
Sé þessi útkoma borin saman
við tilboð Mjólkurfélags Reyk-
javíkur og Bakarameistarafé-
lagsins, sem þau gerðu á sínum
tíma fyrir að annast þessa
dreifingu, og ýmsir lágu for-
ráðamönnum Samsölunnar á
hálsi fyrir að taka ekki og gera
sumir enn, — en tilboð þetta var
svo sem kunnugt er 3 y3 eyrir pr.
lítra seldar mjólkur og auk þess
12% af andvirði allra annarra
mjólkurvara, — þá verður tæp-
ast séð, að Mjólkursölunefnd
hafi unnið bændum í óhag með
að hafna því tilboði.
Reksturskostnaður Mjólkur-
stöðvarinnar, sem nú er rekin
undir stjórn Mjólkursölunefnd-
ar, nam á árinu 2 y2 eyri pr. lítra
innveginnar mjólkur. Meðan
Mjólkurfélag Reykjavíkur rak
stöðina tók það sem svaraði 5
aurum af hverjum mjólkurlítra
til reksturs stöðvarinnar, eða
um helmingi meira en reksturs-
kostnaðurinn varð síðastl. ár.
Samkvæmt framanrituðu er
þá útkoman hjá mjólkurstöð-
Sveiribjörn Högnason,
formaður Mjólkursölunefndar.
inni og Mjólkursamsölunni í
heild þessi:
Kostnaður Samsölunnar
kr. 0.01,5 pr. ltr.
Allur kostnaður
mjólkurstöðvar-
innar — 0.02,5 — —
•Samtals kr. 0.04 pr. ltr.
Samkv. skýrslu, sem fram-
kvæmdastjóri Mjólkurfélags
Reykjavíkur birti á sínum tíma
í Morgunblaðinu, var tilsvarandi
kostnaður árið 1933 — þ. e. áð-
ur en núverandi mjólkurskipu-
lag komst á og Samsalan tók til
starfa — frá 16—17 aur. pr. lítrn.
Hér er því um 12 aura kostn-
aðarlækkun að ræða á hverjum
mjólkurlítra, en eftir því mjólk-
urmagni, sem Samsalna seldi á
síðastl. ári, nemur þetta krón-
um 696.461,22, sem mjólkur-
skipulagið þannig hefir sparað
bændum hér á suður- og suð-
vesturlandi á þessu eina ári. Og
hefði þó upphæð þessi mátt vera
um 14 þúsund krónum hærri,
hefði Samsalan ekki verið neydd
til að kaupa innlendar mjólkur-
flöskur eða ef þær hefðu reynzt
betri en raun varð á.
Verð það, sem bændur á fé-
lagssvæðinu, utan Reykjavíkur,
fá fyrir 1. fl. mjólk, með til-
skildu fitumagni, er að meðal-
(Framh. á 4. síðu)
Aístaða útgerðarmanna til
gengismálsins og samvinnu
st j órnmálaf lokkanna
Frá umræðunum á fundi Landssam-
bands útgerðarmanna i gærkvöldi
Landssamband útgerðar-
m a n n a boðaði til fundar í
Varðarhúsinu kl. 5 síðdegis í
gær til að ræða um gengislækk-
un og samvinnu stjórnmála-
flokkanna. Fundurinn vaT mjög
fjölsóttur og voru mættir á hon-
um útvegsmenn víðsvegar af
landinu.
Fundurinn hófst með þvi, að
formaður sambandsins, Kjartan
Thors, lagði fram eftirfarandi
tillögur í nafni sambandsstjórn-
arinnar:
„1. Landssambandið skorar á
Alþingi, að hraða löggjöf til
efnda gefnum fyrirheitum um
verulegar kjarabætur útvegnum
til handa.
2. Landssambandið vekur at-
hygli á því, að tap togararekst-
ursins á undanförnum árum sé
raunverulega mikið meira, en
haft er eftir milliþinganefnd í
útvegsmálum, og vísar í því
sambandi til skýrslna togaraút-
gerðarmanna frá í fyrra. Hitt er
og vitað, að stórfelld töp hafa
einnig orðið á rekstri bátaút-
vegsins undanfarin ár.
Að þvi er togarana snertir,
þykir rétt að geta þess, að það
sem af er þessu ári, er meðal-
tap á skip orðið meira en dæmi
eru til undanfarin ár, og afla-
horfur þeirra ískyggilegar, en
söluhorfur sjávarafurða yfir-
leitt miklu lakari en í fyrra,
þótt lélegar væru þá.
3. Landssambandið lýsir þeirri
skoðun sinni, að einasta leiðin
til framkvæmda gefnum fyrir-
heitum um kjarabætur, sé að
viðurkenna a. m. k. að nokkru
leyti verðfall ísl. krónunnar, og
telur að i þeim efnum sé eigi
rétt að ganga skemur en að 30
ísl. krónur jafngildi sterlings-
pundi.
4. Landssambandið telur
nauðsynlegt að halda kaup-
A. KROSSaÖTUM
Varnir gegn veiðarfæratjóni. — Stúdentafundir um sambandssáttmálann við
Dani. — Snjór í Breiðafjarðareyjum. — Ungmennafélagið Valur þrjátíu ára.
Fyrir skömmu síðan fól dómsmála-
ráðherra Pálma Loftssyni útgerðar-
stjóra, að athuga hvaða ráðstafanir
væru tiltækilegar til þess að koma í
veg fyrir hið gífurlega veiðarfæratjón,
sem sjómenn á Suðurnesjum verða
fyrir á hverri vertíð og mikið hefir
kveðið að nú fyrir skömmu. Lét Pálmi
boða fund í Gerðum í fyrradag meðal
útvegsmanna þar syðra. Var þar rætt
um hvað unnt væri að gera til þess
að koma í veg fyrir veiðarfæratapið,
og m. a. um nýja reglugerð um merk-
ingu veiðarfæra í samræmi við al-
þjóöareglur. Þrir menn voru kosnir í
nefnd til þess að eiga samvinnu við
Pálma og ríkisstjórnina um þessi
mál og voru það þeir Gísli Sighvats-
son útgerðarmaður á Sólbakka, Þor-
bergur Guðmundsson skipstjóri í
Sandgerði og Finnbogi Guðmundsson
útgerðarmaður í Keflavík. Að þessu
loknu hófust umræður um erfiðleika
sjávarútvegsins óg samvinnu stjóm-
málaflokkanna um lausn þeirra. Var
þar samþykkt áskorun til útvegs-
manna syðra að fjölmenna á fundinn,
sem lialdinn var daginn eftir (1 gær)
í Reykjavík og krefjast þar slíkrar
samvinnu.
t t I
Stúdentafélag Reykjavíkur hélt um-
ræðufund um sambandssáttmálann við
Dani síðastliðinn sunnudag. Var fund-
urinn haldinn i Oddfellowhúsinu og
var allvel sóttur. Framsögu höfðu
Ragnar E. Kvaran landkynnir og
Benedikt Sveinsson bókavörður. Taldi
Ragnar nauðsynlegt, að farið yrði að
ræða þetta mál sem mest og virtist
hann helzt hallast á þá skoðun, að
sambandssáttmálinn ætti að haldast
áfram. Benedikt Sveinsson taldi hins-
vegar tæpast þörf að ræða málið injög
mikið eins og sakir stæðu. Þegar sátt-
málinn var gerður 1918 hefði verið
gengið út frá því af öllum, að honum
yrði sagt upp á tilskildum tima og ís-
lendingar tækju þá öll sín mál í sínar
hendur. Öll afskipti þingsins af þessu
máli siðan hefðu verið í samræmi
við þessa skoðun. Nefndi hann sem
dæmi stofnun hæstaréttar 1923, yfir-
lýsingu flokkanna á þingi 1928 og aftur
1937, stofnun utanríkismálanefndar o.
s. frv. Væri ekki annað séð en að þing
og stjórn hefði haldið málinu í réttu
horfi og þyrfti ekkert undan þeim
aðgerðum þeirra að kvarta. Umræðna
um það virtist því ekki eins mikil
þörf og margir vildu vera láta. Hann
taldi að kostnaður við utanríkismálin
ættu ekki að reynast okkur ofvaxin,
því vitanlega færum viö ekki að apa
eftir stórþjóðunum, heldur ættum við
að sníða okkur stakk eftir vexti. Hann
taldi jafnréttisákvæðið mjög varhuga-
vert, enda þótt bera mætti fullt traust
til Dana. Það ætti sízt af öllu að slíta
okkur úr menningarlegum tengslum
við Dani og Norðurlönd, þó við slitum
hinu pólitíska sambandi við þá, og
benti hann á sambúð Norðmanna og
Svía þessu til sönnunar. Var ræða
Benedikts hin skörulegasta. Nokkrar
umræður urðu á eftir, en voru mjög
veigalitlar. Stúdentafélagið á Akureyri
hélt einnig fund um þetta mál á
sunnudaginn.
t t t
Úr Dölum er Tímanum skrifað: Tíð-
arfar hefir verið mjög óhagstætt þar
vestra síðan í lok janúarmánaðar. í
byrjun marzmánaðar var snjór allmik-
ill. á jörðu, einkum í Hvammssveit og
á Fellsströnd. í eyjum sunnan til á
Breiðafirði var þá meiri snjór en verið
hefir um margra ára skeið.
t t t
Ungmennafélagið Valur á Mýrum í
Austur-Skaftafellssýslu minntist þri-
tugsafmælis síns 22. jan. sl. — Fimm
ungmennafélög í sýslunni hafa með
sér samband, og bauð Valur öllum
þessum félögum til afmælisfagnaðar-
ins. Kristján Benediktsson í Einholti,
sem verið hefir formaður félagsins í
25 ár, og jafnframt er oddviti sveit-
arinnar, hélt við þetta tækifæri ræðu,
af því tilefni, að tekið var þá til afnota
nýtt skóla- og fundahús, sem reist
hafði verið fyrir hvatningu ungmenna-
félagsins, en með hinu ákjósanlegasta
samstarfi og áhuga allra sveitarmanna.
Á samkomunni voru margar ræður
fluttar en síðan skemmtu menn sér
við söng og dans. Sóttu hófið um 150
manns, en hefðu orðið miklu fleiri,
ef vegir hefðu ekki spillzt svo, að ill-
fært varð milli byggða.
gjaldi óbreyttu, enda séu gerðar
öflugar ráðstafanir til þess að
hindra aukna dýrtíð og auka
atvinnu almennings. Sú hætta
er þegar yfirvofandi, ef ekki
verður að gert, að fiskiveiðar
dragist mjög saman, eða jafn-
vel stöðvist á miðri vertíð.
5. Landssambandið skorar á
valdhafana, að stefna beint að
afnámi haftanna, en gefa nú
þegar svo mikið frjálst af inn-
flutningnum sem frekast er
auðið, til þess að draga úr dýr-
tíðinni í landinu.
6. Landssambandið leggur
höfuðáherzlu á, að löggjöf þetta
varðandi verði hraðað, og undir
öllum kringumstæðum lögfest á
því Alþingi, er nú situr.
Ef það er talið nauðsynlegt, að
aðal flokkar Alþingis taki hönd-
um saman um stjórnarmyndun,
til þess að koma málum þessum
fram á Alþingi og standa að
framkvæmd þeirra, þá skorar
Landssambandið á þingflokk-
ana að láta ekki stranda á því.
Loks lýsa útvegsmenn því yfir,
að þeir telji skjóta og góða lausn
þessa máls beinlínis lífsskilyrði
fyrir útveginn, og afkomu allr-
ar þjóðarinnar."
Eftir að Kjartan hafði lýst
tillögunum hófust almennar
umræður og stóðu þær til kl.
8.20.
Meðal ræðumanna voru al-
þingismennirnir Finnur Jóns-
son, Jóhann Þ. Jósefsson og
Pétur Ottesen.
Finnur Jónsson sagði, að mál-
um útgerðarinnar væri nú svo
komið, að það væri meira áríð-
andi að vinna saman en að vera
með krit. Hann taldi ólíklegt
að hægt yrði að ráða fram úr
erfiðleikum útgerðarinnar,
nema með samvinnu þriggja
aðalflokka þingsins. Um gengis-
lækkunina lét hann svo um-
mælt, að það mætti vel vera að
breyta þyrfti gengi íslenzkrar
krónu og „er ég ekki frá því“.
Hann taldi þó fleiri leiðir vera
til úrlausnar og áleit athugandi,
hvort ekki mætti nota bæði úr-
ræðin að einhverju leyti, minni-
háttar gengislækkun og útflutn-
ingsverðlaun.
Annars taldi FinnuT, að milli
þinganefndin hefði átt að birta
þær tillögur, sem þar hefðu
komið fram. Hann þóttist hafa
heyrt, að engar tillögur hefðu
þar komið fram frá Framsókn-
arflokknum.
Jóhann Þ. Jósefsson lét svo
ummælt, að þessi mál væri
stærri en svo, að milliþinga-
nefndin hefði getað rekið á þau
það smiðshögg, sem hefði nægt,
og það yrði því að koma til kasta
stjórnmálaflokkanna, ef nokk
uð ætti að géra. Hann sagði, að
ef það yrði álitið nauðsynlegt
til að koma sjávarútveginum á
traustan grundvöll, að þeir
sem áður hefði borizt á bana-
spjótum, tækju upp samvinnu
til eflingar honum og öðrum
atvinnuvegum, ætti að taka það
mál til gaumgæfilegrar athug
unar.
Pétur Ottesen sagði, að milli-
þinganefndin hefði ekki náð
samkomulagi um tillögurnar áð-
ur en þing kom saman, og þar
sem þetta mál hlyti að koma til
verulegra afskipta þingsins og
stjórnmálaflokkanna, hefði ekki
þótt rétt að birta tillögur ein-
stakra nefndarmanna að svo
stöddu eða ræða málið áfram á
þeim vetvangi. Hann taldi það
rangt hjá Finni Jónssyni, að
ekki hefði neinar tillögur komið
(Framh. á 4. sjðu)
31. blað
Á víðavangi
Grænmetisverzlun ríkisins
hefir gefið út ágætt kver um
aukningu kartöfluræktar hér á
landi, og hefir Árni G. Eylands
tekið kverið saman. Á árunum
1929—’38 hafa verið fluttar inn
kartöflur fyrir mest 419 þús. kr.
(1931) og minnst 117 þús. kr.
(1937). Hefir innflutningurinn
verið frá rúpilega 6700 upp í
rúmlega 25000 tunnur. Innlenda
uppskeran hefir á síðasta áratug
verið minnst rúml. 35 þús. tunn-
og mest rúml. 84 þús. tunnur
(1936).
4= * *
Árleg kartöfluneyzla hér á
landi siðasta áratuginn er rúml.
50 kg. eða sem svarar einum
poka á mann að meðaltali. Sam-
anborið við ýms önnur lönd er
þetta mjög litil neyzla. Norð-
menn nota um 130 kg. á ári á
hvern „neyzlumann“ (neyzlu-
maður=fullorðinn karlmaður
við vinnu, en 100 af öðru fólki
talið 83 ,,neyzlumenn“). í Svi-
þjóð notar sveitafólk 172 kg. á
neyzlumann, en verkamenn í
borgum 105 kg. Danir telja sig
nota 98 kg. af kartöflum á hvern
ibúa auk 100 kg. af grænmeti.
Þjóðverjar komast upp í 200 kg.
eða sem svaTar fjórum kartöflu-
pokum á mann á ári. Það er
fjórum sinnum meira en vér ís-
lendingar notum.
* * *
Engum, sem þessar tölur les,
getur dulist það, að aukning
kartöfluræktunarinnar er stór-
mál fyrir þjóðina á næstu árum.
Því skyldu íslendingar flytj a inn
mjölmat (og jafnvel kartöflur)
fyrir stórfé, þegar hægt er að
framleiða annað eins viðurværi
og kartöflur í landinu sjálfu með
ágætum árangri? Og hvaða vit
er í að láta slíka atvinnugrein
ónotaða á sama tíma, sem
kvartað er um atvinnuleysi og
markaðsvöntun fyrir aðrar vöt-
ur.
Annað merkilegt rit um jarð-
rækt er líka nýútkomið. Það er
bæklingur Ólafs Jónssonar á
Akureyri um „belgjurtir þýðing
þeirra og hagnýting í íslenzkri
jarðrækt.“ En einkenni þessara
jurta er, að þær hafa sérstaka
hæfileika til að vinna köfnunar-
efnisnæringu úr lofti í jarðveg-
inum og geta þannig séð sjálfum
sér og jafnvel öðrum jurtum
sem nærri vaxa, fyrir áburði.
Ólafur hefir árum saman gert
tilraunir með belgjurtir í þessa
átt. Bezt hafa gefizt til-
raunir með hvítsmára (sem er
belgjurt) og hefir nærvera hans
í túni aukið grasvöxtinn sem
svarar 16—20 hestum heys á
hektara. Hefir smárafræinu þá
verið sáð með öðru grasfræi.
Ólafur telur tilraunir sínar enn
ekki nægilega langt komnar. En
han segir, að það verði „vafa-
laust brotaminnst, ódýrast og
öruggast að láta jurtirnar sjálf-
ar vinna köfnunarefnisáburð úr
loftinu“ í stað þess að reisa
verksmiðjur í þeim tilgangi. —
Ritið er gefið út af áburðarsölu
ríkisins.
Mbl. hefir undanfarið verið að
ásaka atvinnumálaráðherra fyr-
ir að hafa ekki haldið fundi i
milliþinganefndinni í sjávarút-
vegsmálum síðan þing kom sam-
an. Á fundi útvegsmanna í gær
sýndu bæði Jóhann Jósefsson og
Pétur Ottesen fram á, hversu
ástæðulaust er að ásaka ráð-
herrann fyrir þetta. Mbl. mun
líka vera það fullkunnugt, en
það hyggst með þessu, að draga
athyglina frá því, hverjum
drátturinn í þessum málum er
nú raunverulega að kenna.
t