Tíminn - 18.03.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
PR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
23. árg.
Leiðangrar
Þjóðverja
r
til Islands
F or sætisr áðherr a
svarar Syrirspurnum
Með Dronning Alexandrine,
sem kemur hingað um helgina,
er von á tveimur þýzkum leið-
öngrum.
Annar leiðangurinn, en í hon-
um eru fulltrúar frá flugfélag-
inu Luft-Hansa, kemur hingað
til að semja um lendingarstaði á
íslandi fyrir flug milli Þýzka-
lands og Ameríku, og ef til vill
um tilraunaflug milli íslands og
Þýzkalands.
Hinn leiðangurinn, en í hon-
um eru nokkrir vísindamenn,
kvað eiga að rannsaka þá kenn-
ingu Alfred Wegeners, að ísland
sé, eins og fleiri lönd, að færast
frá austri til vesturs.
Þá hefir verið tilkynnt, að
þýzka herskipið „Emden“ komi
hingað um mánaðamótin til að
hafa eftirlit með þýzkum veiði-
skipum hér um óákveðinn tíma.
Skip þetta er miklu stærra en
þau útlendu herskip, sem áður
hafa haft slíka gæzlu hér við
land. Er það 6000 smál. og hefir
milli 600—700 manna áhöfn.
í tilefni af þessum fyrirætlun-
um Þjóðverja, bar Einar Olgeirs-
son fram nokkrar fyrirspurnir
til forsætisráðherra í neðri deild
í gær. Voru þær á þá leið, hvort
rannsóknarleiðangurinn hefði
fengið leyfi til starfa sinna hér,
hvort koma flugmannanna
hefði verið tilkynnt, og hvort
ríkisstjórnin hefði beðið aðrar
þjóðir að hafa hér herskip með-
an ,,Emden“ væri hér. Taldi
Einar rétt, að Þjóðverjum væri
ekki leyfðar hér neinar rann-
sóknir.
Forsætisráðherra svaraði fyr-
irspurnunum á þessa leið:
Engin tilkynning eða beiðni
hefði komið til ríkisstjórnarinn-
ar viðkomandi rannsóknarleið-
angrinum. En það er vitanlega
rétt og ber að stefna að því, að
allar náttúrufræðilegar rann-
sóknir hér verði gerðar undir
yfirstjórn og umsjá íslendinga
sjálfra. Hefði verið stigið spor í
þá átt með nefnd þeirri, sem at-
vinnumálaráðherra skipaði á
dögunum. En þær reglur, sem
um slíkt verða settaT, eiga vitan-
lega að ná til allra jafnt. Fyrir-
spyrjandinn og flokkur hans
virðast hinsvegar vilja láta slík-
ar takmarkanir ná til Þjóð-
verja einna. Hefði hann m. a.
deilt á ríkisstjórnina fjrrir að
vilja ekki leyfa möhnum, sem
komu hingað í vetur, skilyrðis-
laust rannsóknir og námugröft
á Vestfjörðum. Engar upplýs-
ingar hefðu þó legið fyrir um
það, hvaða aðilar eða þjóð stæði
að baki þeim mönnum. Slíkan
tvískinnung mætti ekki sýna,
því ættu slíkar reglur að njóta
viðurkenningar, yrðu þær að
vera almennar og gilda jafnt
fyrir alla.
Koma þýzku flugmannanna
hefði verið tilkynnt fyrir hálf-
um mánuði af ræðismanni Þjóð-
verja hér. Luft-Hansa hefði
stutt flugsamgöngur þær, sem
haldið var hér uppi 1928—32,
og fengið fyrir það loforð um að
njóta hér sömu kjara og þau
lönd, sem hefðu hér mest hlunn-
indi í flugmálum. Þetta loforð
hefði átt að ganga úr gildi,
þegar flugferðirnar hér lögðust
niður, en hefði þá verið fram-
lengt fram til 1940. Þjóðverjar
gerðu nú kröfu til að þessu lof-
orði yrði nú fullnægt. En ríkis-
stjórnin lyti svo á, að þrátt fyrir
þessi ákvæði um „beztu kjör“,
ætti Luft-Hansa ekki kröfur um
nein hlunnindi hér, því íslenzka
ríkið hefði' nú engan samning
við neinn útlendan aðila um
Reykjavík, laiig'ardagiiin 18. marz 1939
33. blað
Aukín smjörframleíðsla
Merkílegt frumvarp
frá sr. Sveinbirní Högnasyni

■

ÁmdiL'Z m ''&M, .q % mm m
Undanfaið hafa EnglencLingar unnið að því, að auka jlugvélaframleiðslu
sína stórkostlega og er talið að þess sé skammt að bíða, að þeir geti
framleitt jafn margar flugvélar á mánuði og Þjóðverjar. Það er einnig
tálið fullvíst, að Englendingar framleiði þá tegund orrustuflugvéla, sem
sé hraðfleygust. Nefnist þessi tegund „SpitfireSlíkar jlugvélar geta flog-
ið 380 km. á klst. með þungan farm. Þœr hafa 8 vélbyssur. Hér á mynd-
inni sjást nokkrar þeirra á flugi milli tveggja skýlaga.
Yíírlýsíng Chamberlains
í neðri deild hefir nýlega
verið lagt fram frumvarp
um verðjöfnunar- og styrkt-
arsjóð rjómabúa. Flutn-
ingsmaður er Sveinbjörn
Högnason.
Frv. er á þessa leið:
„Stofna skal sjóð, er nefnist
verðjöfnunar- og styrktarsjóður
rjómabúa, er sé undir yfirstjórn
landbúnaðarráðherra.
Tilgangur sjóðsins er:
Að verðuppbæta smjör, sem
unnið er í löggiltum rjómabú-
um.
Að verðuppbæta smjör, sem
unnið er í .löggiltum mjólkur-
búum, úr rjóma frá framleið-
endum, sem hafa erfiða aðstöðu
til að senda mjólk sína óunna
til búanna.
Að styrkja byggingu nýrra
rjómabúa á þeim framleiðslu-
svæðum, sem mjólkurbúin ná
ekki til, allt að helmingi stofn-
kostnaðar.
Að styrkja þá þætti mjólkur-
skipulagsins, sem landbúnaðar-
ráðherra telur sérstaka ástæðu
til, en verður ekki gert eftir
ákvæðum núgildandi mjólkur-
laga.
Til að afla sjóðnum tekna,
skal leggja 10 aura gjald á hvert
kg. smjörlíkis, sem framleitt er
og selt í landinu, og 4 aura á
hvert kg. erlends fóðurbætis,
sem til landsins flyzt. Gjöld
þessi innheimtast með öðrum
skatta- og tollatekjum ríkis-
sjóðs.
Landbúnaðarráðherra setur
flugmál, og væri því ekkert til
að miða við.
Það hefði vitanlega ekki kom-
ið til tals að biðja önnur ríki
um að senda herskip hingað í
sambandi við komu „Emden“.
Væri það líka algengt, að vin-
veitt ríki sendu hingað herskip,
ýmist í kurteisisheimsókn, eða
til eftirlits með skipum sínum
hér við land.
Hinir nýju viðskiptasamningar Is-
lendinga og Norðmanna hafa nú verið
birtir. Eru í hinum nýju samningum
nokkrar breytingar frá því, sem var
í norsku samningunum 1932. Heimild
íslendinga til kjötflutnings til Noregs
hefir hækkað úr 6000 tunnum á síðast-
liðnu ári, í 8000 tunnur á ári. Norð-
mönnum heimilast að halda áfram
starfrækslu síldarverksmiðjunnar í
Krossanesi og mega gera á henni
nauðsynlegar umbætur, enda hafi þær
ekki í för með sér aukningu á núver-
andi afköstum hennar. 60% af því,
sem verksmiðjan tekur til vinnslu, er
henni heimilt að kaupa af norskum
síldveiðiskipum. Norskum síldarskip-
um er einnig leyfilegt að selja íslenzk-
um verksmiðjum nýja bræðslusild, er
nemi 400 málum fyrir reknetaskip og
600 málum fyrir herpinótaskip, og auk
þess íslenzkum saltendum 100 tunnur
af nýrri síld af hverju skipi. Samn-
ingur þessi gekk í gildi við undirritun,
sem fór fram laust fyrir mánaðamótin
síðustu. Hann er uppsegjanlegur af
beggja hálfu með sex mánaða fyrir-
vara, þó með nokkrum takmörkunum
um, hvenær árs hann fellur úr gildi.
III
Þann 15.. þ. m. var saltfiskaflinn á
öllu landinu orðinn 9.838 smál. miðaö
við verkaðan fisk, en var á sama tíma
í fyrra 5.978 smál. Auk þess hafa verið
hert 1.308 smál. af ufsa, 43 smál. af
þorski, miðað við hausaðan og slægðan
fisk, og 211 smál, af þorski hafa verið
reglugerð um framkvæmda-
stjórn og önnur fyrirkomulags-
atriði sjóðsins.“
í greinargerð frv. segir, að
eins og nú sé háttað, virðist
smjörframleiðslan líklegust til
þess að koma auknu mjólkur-
magni í verð og beri því að
stuðla að aukningu hennar.
Tekjur þær, sem fást mundu
samkvæmt frumvarpinu til
stuðnings smjörframleiðslunni,
eru áætlaðar um 200 þús kr. á
ári.
Eins og kunnugt er hefir
Sveinn Tryggvason mjólkur-
fræðingur komið fram með þá
tillögu, að farin yrði hér svipuð
leið og í Noregi í þessum málum
og komið á fót svonefndum
smjörbúum. Þangað sendu
bændur heimaunnið smjör, sem
yrði biandað þar saman og búið
undir söluna. Myndi þetta fyrir-
komulag vafalaust henta betur
á mörgum stöðum en rjóma-
búin. Seinasta búnaðarþing
fjallaði talsvert um þetta mál
og lýsti sig mjög hlynt smjör-
búafyrirkomulaginu. Má því
telja víst, ef þetta frv. næði
samþykki, að þeim tekjum, sem
þá næðust til styrktar smjör-
framleiðslunni yrði varið jöfn-
um höndum til rjómabúa og
og smjörbúa.
Er þetta frv. tvímælalaust í
röð hinna merkari mála, sem
fram hafa komið á þessu þingi,
og er það vissulega til lítils sóma
fyrir þjóðina og til tjóns fyrir
heilbrigði hennar, hversu mikið
er notað hér af smjörlíki, þar
sem smjörframleiðslan ætti
hæglega að geta fullnægt þeirri
þörf.
Verður því að leggja aukið
kapp á smjörframleiðsluna,
samhliða því, sem kröfur eru
auknar til gæða og frágangs
smjörsins. Með frumvarpinu er
stefnt að þessu hvorutveggja.
Vesturför Goðafoss.
Eimskipafélagið hefir auglýst, að
ekki geti orðið af fyrirhugaðri för
Goðafoss til New York í vor vegna
ónógrar þátttöku.
tekin til flökunar. Eftir verstöðvmn
skiptist saltfiskaflinn þannig í smál.
(fyrra árs afli er talinn í svigum):
Vestmannaeyjar 1296 (867), Þorláks-
höfn 14 (19), Grindavík 249 (256),
Hafnir 117 (24), Sandgerði 1150 (648),
Garður og Leira 377 (286), Keflavík og
Njarðvíkur 2078 (1144), Vatnsleysu-
strönd og Vogar 66 (48), Hafnarfjörður
432 (525), Reykjavík 914 (559), Akra-
nes 1607 (1029). í Vestfirðingafjórð-
ungi var aflinn orðinn 1323 (507) og í
Austfirðingafjórðungi 104 smál., en þar
var enginn afli kominn á fiskiskýrslur
á sama tíma í fyrra. í Norðlendinga-
fjórðungi er útgerð enn ekki byrjuð.
III
Halldór Pálsson sauðfjárræktarráðu-
nautur fór síðastliðinn þriðjudag upp í
Borgarfjörð til þess að halda áfram
rannsóknum, er Guðmundur Gíslason
hefir gert þar á útbreiðslu og gangi
mæðiveikinnar. Mun hann um hríð
dvelja við þessar athuganir í Borgar-
firði, og í ráði er að hann framkvæmi
svipaðar rannsóknir norður í Miðfirði.
I I I
24. febrúar síðastliðinn hélt ung-
mennaíélagið Unnur djúpúðga hátíð-
legt þrjátíu ára afmæli sitt með sam-
komu að Sælingsdalslaug. Núverandi
formaður félagsins, Egill Hjartarson í
Knarrarhöfn, setti samkomuna. Því
næst hófst kaffidrykkja. Yfir borðum
fluttu ræðu Einar Kristjánsson á Leys-
ingjastöðum, formaður Ungmennasam-
bands Dalamanna, Ágúst Júlíusson
Endalok Tékkoslovakíu hafa
orðið til þess að skýra betur
aðstöðuna í alþjóðamálum en
áður. Þeir menn, sem hafa borið
nokkurt traust til loforða þýzku
stjórnarinnar, hafa misst það og
skipa sér nú í flokk þeirra, sem
hvatt hafa til þess að sýna ein-
ræðisríkjunum festu og einurð í
stað stöðugrar undanlátssemi.
Þetta hefir m. a. komið skýrt
fram í ræðu, sem Chamberlain
forsætisráðherra hélt í Birm-
ingham í gærkvöldi. Chamber-
lain hefir verið aðalforvígismað-
ur þeirrar stefnu, að hægt væri
að sefa yfirgangssemi einræðis-
ríkjanna með góðvilja og til-
slökunum og skapa á þann hátt
grundvöll fyrir varanlegan frið.
Hann hefir sagt, að allt yrði að
gera, sem unnt væri til að
bóndi á Hafurstöðum, ungfrú Jensína
Halldórsdóttir í Magnússkógum og
Geir Sigurðsson oddviti i Glerárskóg-
um. Hófið sátu stjórnarmeðlimir
tveggja nágrannafélaganna, „Dögun-
ar“ á Fellsströnd og „Stjörnunnar"
í Saurbæ. Töluðu af þeirra hálfu Hall-
dór Eggert Sigurðsson bóndi á Staðar-
felli og Finnur Þorleifsson bóndi í
Hvammsdal. Að kaffidrykkjunni af-
staðinni var leikinn sjónleikur eftir
Einar Kristjánsson. Síðan hófst ræðu-
höld að nýju. Minntist Ágúst á Haf-
ursstöðum látinna félaga, en Geir í
Glerárskógum rakti sögu félagsins.
Var þar stofnað á öskudag 1909 og að-
alhvatamenn að stoínun þess, Jóhann-
es Guðmundsson kennari frá Teigi og
Tryggvi Gunnarsson, nú bóndi i Arn-
arbæli á Fellsströnd. Fyrstu árin náði
starfssvið þess yfir tvo hreppa, Fells-
strönd og Hvammssveit, en siðan ung-
mennaíélagið Dögun var stofnað, hefir
það aðeins náð yfir Hvammssveitina.
Meðal margs annars hefir félagið átt
frumkvæði að byggingu Sælingsdals-.
laugar. Þessu næst var lesið upp úr
blaði félagsins, „Félagsómi", og enn-
fremur flutt tvö afmælisljóð af þeim
Einari Kristjánssyni á Leyslngjastöð-
um og Geir Sigurðssyni í Glerárskóg-
um. Að lokum var stiginn dans Jengi
nætur. Nokkur heillaskeyti og bréf bár-
ust félaginu. Samkomuna sóttu 70—
80 manns og má það teljast góð sókn,
því að í sveitinni eru aðeins nítján
bæir.
vernda friðinn. Með ræðu sinni
í gærkvöldi játaði hann óbeint,
að þessi stefna sín hefði mis-
heppnazt og ofar friðnum setti
hann nú frelsið. Hann fór síðan
mörgum hörðum orðum um
samningsrof og framferði Hit-
lers og mun sennilega einsdæmi
að brezkur forsætisráðherra
hafi á friðartímum talað í garð
erlends þjóðhöfðingja með jafn-
mikilli beiskju.
Það atriðið í ræðu Chamber-
lains, sem telja má athyglis-
verðast fyrir rás alþjóðamál-
anna á næstunni, var sú yfir-
lýsing, að brezka stjórnin myndi
ráðgast um þessi mál ekki að-
eins við samveldislöndin og
Frakkland, heldur jafnframt við
öll önnur ríki, „sem slegin eru
ótta yfir þessum seinustu at-
burðum og leita vilja ráða vorra
og aðstoðar“.
Það má ganga að því vísu, að
þessi ummæli Chamberlains
beinist ekki sízt til smáríkjanna.
Tvö þeirra hafa orðið Þýzka-
landi að bráð á einu ári. Sá of-
metnaður, sem þessir fyrirhafn-
arlitlu landvinningar hafa
skapað í hugum þýzkra stjórn-
arleiðtoga, bendir fullkomlega
til þess, að þær muni leitast við
að halda sigurgöngunni áfram.
Rúmenia, Jugoslavia, Danmörk,
Holland, Belgía, Lithauen eða
jafnvel Pólland gætu þá orðið
næstu fórnarlömbin.
Þessi yfirlýsing Chamberlains
á vafalaust nokkrar rætur i því,
að réttarvitund Breta fordæmir
yfirgang einræðisríkjanna og
krefst frelsis og réttar fyrir hin-
ar smærri þjóðir. En samhliða
þessu er önnur ástæða, sem frá
sjónarmiði brezkra stjórnmála-
manna er engu þýðingarminni.
Endalok Tékkóslovakíu hefir
sannað þeim þeirra, sem ekki
sáu það áður, að yfirgangs-
stefna nazismans leiðir fyr eða
síðar til styrjaldar. Vegna þess
væntanlega uppgjörs vill brezka
stjórnin tryggja sér vináttu
allra þeirra þjóða, sem vegna
aðstöðu sinna og hugsjóna geta
fylgt Bretum að málum. — Af
sömu ástæðu vill hún ekki bæta
aðstöðu keppinauta sinna með
því að láta þá ná fleiri löndum
undir yfirráð sín. Þó að yfirlýs-
ing Chamberlains sé ekki sögð
með ákveðnari orðum, virðist
hún á máli enskra stjórnmála-
manna merkja: Hingað og ekki
lengra.
Hjá almenningi í Englandi og
Á víðavangi
ísafold og fylgiblað hennar,
Framsókn, hafa hvað eftir ann-
að verið með dylgjur um það, að
Páll Zophóníasson ætti sök á
iví, að fjárpestir hefðu borizt
hingað til lands með karakul-
fénu. Með þessum lúalega áburði
á víst að reyna að níða af Páli
óað álit, sem hann nú nýtur
meðal kjósenda í Norður-Múla-
sýslu og bændastéttarinnar í
heild. Og má þá segja, að hvað
hæfi öðru, vopnið og sá, er á
heldur.
* * *
Út af fyrir sig virðist það ekki
skipta aðalmáli, úr því sem
komið er, að nota hið hörmulega
afhroð á búfé landsmanna til
að búa sök á hendur einhverj-
um tilteknum manni eða mönn-
um. Um það geta víst allir sann-
gjarnir menn orðið sammála,
að enginn hafi þeim viljandi
valdið. Páll Zophoníasson hefir
fyrir sitt leyti látið hinum ill-
girnislegu ásökunum í hans garð
algerlega ósvarað. Má lika segja,
að fáir muni taka mark á svo
lúalegum árásum. En rétt er þó,
að það kæmi fram glögglega í
eitt skipti fyrir öll, að P. Z. á
það manna sízt skilið að verðá
fyrir slíku, því að einmitt af
hans hálfu var frá upphafi lögð
á það alveg sérstök áherzla, að
sem strangastar kröfur yrðu
gerðar um ráðstafanir gegn
smithættu frá karakulfénu.
* * *
Þeir Páll Zophoníasson og
Metúsalem Stefánsson undir-
bjuggu á sínum tíma frumvarp
til laga um innflutning sauð-
fjár. Settu þeir í frumvarpið
ákvæði um það, að hið innflutta
fé skyldi geymt í eyjum a. m. k.
tvö ár og haft þar saman við
íslenzkt fé. og mætti á þessum
tíma enga kind flytja úr eyj-
unum (sbr. Alþt. 1931, þsk. 21).
En þessu ákvæði vildi Búnaðar-
)ing breyta, og lagði til við Al-
aingi, að einangrunartími fjárs-
ins skyldi vera óákveðinn í lög-
unum, en síðar ákveðinn í
hverju einstöku tilfelli eftir
atvikum. Á þessar breytingar
Búnaðarþings féllst Alþingi.
* * *
Nú munu hinsvegar allir sjá
og viðurkenna, að betra hefði
verið að gera ekki þessar breyt-
ingar. Hefði tillaga þeirra Páls
og Metúsalems verið samþykkt,
um tveggja ára lögákveðinn
einangrunartíma, er óhætt að
fullyrða, að nýir sjúkdómar
væru ekki komnir út fyrir eyju
þá, sem féð hefði verið haft í.
Þess skal getið, að þeir P. Z.
og M. St. ætluðust til, að ein-
angrunartíminn yrði notaður til
að byrja á tilraunum með kyn-
blöndun fjársins, og fá úr því
skorið, eftir því sem tími ynn-
ist til, hvort frekari kynblönd-
un væri æskileg. En eins og
áður er sagt, átti ekki að vera
leyfilegt að flytja íslenzka féð
fremur en hið erlenda úr eyj-
unni þe*man tveggja ára tíma.
* . * *
Héðinn Valdimarsson kvartar
um það í Þjóðviljanum í fyrra-
dag, að „Sjálfstæðismenn" muni
vera linir orðnir í fylgi sínu við
60-miljóna lántökuna. Segir
Héðinn að Sjálfstæðismenn hafi
verið minntir á hitaveitulánið
og hafi þeim þá fallið allur ketill
i eld. Þykir Héðni hart að standa
nú „einn“ og yfirgefinn í þessu
máli, og má þá vera að dofna
taki trú hans á hina „frjáls-
lyndu“ menn í Sjálfstæðis-
flokknum.
í langflestum blöðum landsins
hefir þessi skoðun komið ótví-
rætt fram. Með ræðu sinni í
Birmingham hefir Chamberlain
gert hana að stefnu stjórnar-
inar.
Þeir munu þó margir, er van-
treysta þessum ummælum
Chamberlains vegna hinnar
þreklitlu framkomu Breta und-
anfarin ár. En hinn mikli víg-
búnaður Breta seinustu mán-
uðina gefur hinsvegar til kynna,
að þeim sé fullkomin alvara
A KROSSGÖTUM
Norsku samningarnir nýju. — Fiskafli í landinu. — Rannsókn á mæði-
veikinni. — Ungmennafélagið Unnur djúpúðga 30 ára.