Tíminn - 11.05.1939, Blaðsíða 2

Tíminn - 11.05.1939, Blaðsíða 2
214 TtMEVlV, fimmtndagmn 11. maí 1939 54. blað Verðlag á sílfurreíaskínnum Vaxandí örðugleikar refaræktarínnar í Noregí ^ímirtn Fimmtudaginn 11. maí Síðferðilegt uppeldi Um þessar mundir er mikið um það rætt, að auka íþrótta- nám og verklega kennslu meðal yngra fólksins. Hafa líka verið gerðar ýmsar ráðstafanir, sem stefna að þvi marki. Það er vissulega nauðsynlegt, að menn kunni sem bezt þau verk, sem þeir velja sér að lífs- starfi. Jafn sjálfsagt er það einnig, að menn stuðli að auk- inni líkamshreysti sinni með íþróttaiðkunum og öðru slíku. En þótt þetta hvorttveggja sé nauðsynlegt mega menn samt ekki festa hugann alveg við það og telja það allra meina bót. Er í þeim efnum holt að minn- ast álits ýmsra hernaðarsér- fræðinga. Þeir segja að í styrj- öldum velti oftast meira á hin- um andlega styrkleika, viljafest- unni, en líkamshreystinni. Sama regla gildir vitanlega einnig í hinu venjulega lífi. Það er ekki alveg nóg að menn séu hraustir og kunni að vinna. Þeir þurfa jafnframt að hafa viljann til að hagnýta sér kraftana og kunn- áttuna. Og þeir þurfa helzt að vilja gera það á þann hátt, að það komi ekki aðeins þeim sjálf- um, heldur einnig öðrum, að sem mestum notum. Þessvegna er hinn siðferðilegi þáttur uppeldisins, sem æskunni ex veíttur, ekki síður þýðingar- mikill. Hann má vissulega ekki gleymast í allri orðgnóttinni um verklega námið og íþróttirnar. Þeir, sem eru ungir, heyra oft þær raddir frá eldri kynslóðinni, að sjálfsbjargarhvöt unga fólks- ins nú sé ekki jafnmikil og 1 ungdæmi hennar. Unga fólkinu sé orðið gjarnara áð gera meiri kröfur til annarra en sjálfs sín. Keppikefli þess sé að losna við allt erfiði og umstang og ná í fyrirhafnarlítil störf. Það hugsi yfirleitt lítið um heill og afkomu heildarinnar, en þeim mun meira um eigin hag. Vafalaust eru þessar ásakanir nokkuð ýktar, þegar talað er um æskuna í heild. En því miður er talsvert til af ungu fólki, sem verðskuldar þennan dóm. Ýmsir nefna þetta sorglegt öf- ugstreymi, þar sem skólum og uppeldisstofnunum hefir stór- fjölgað á undanförnum árum og þjóðin ver nú hundrað sinnum meira fé'til uppeldismálanna en fyrir fáum áratugum siðan. En er rétt að tala um skólana í þessu sambandi? Hefir þeim ekki hingað til verið að mestu leyti helgaður annar vettvangur en siðferðilegur þroski æskulýðs- ins og heilbrigður skilningur hans á þeim kröfum, sem góður þjóðfélagsþegn verður að full- nægja, ýmist vegna sjálfs síns eða heildarinnar? Sú fræðsla næst ekki með því að læra landafræði, náttúrufræði eða einhverjar af hinum lögboðnu skyldunámsgreinum skólanna. Þessum þætti uppeldisins hefir ekki verið sá sómi sýndur að telja hann meðal hinna sjálf- sögðustu námsgreina og þó er hann vafalaust mikilvægastur af þeim öllum. Það efar enginn, að með auknu verklegu námi og íþrótta- kennslu, sé stefnt í rétta átt. En það þarf engu síður að auka hið siðferðilega uppeldi skólanna. í skólunum á æsku- maðurinn að læra að þekkja skyldurnar við sjálfan sig og þjóðfélagið. Með þeim hætti vinna skólarnir bezt að þvi, að gera æskumennina að góðum og gegnum þjóðfélagsþegnum. Þeir munu vera flestir, sem láta sig dreyma um það, að engu síður sé hægt að auka hið and- lega mannsgildi en líkams- hreystina. Þeir trúa því, að í framtíðinni muni ríkja meira réttlæti, jafnrétti og friður í heiminum. En til þess að slíkt geti orðið, þurfa ýmsar aðstæður og m. a. uppeldið að breytast. Það ætti að vera eitt mikilvæg- asta hlutverk skólanna að hjálpa til að láta þessa drauma rætast. í ársskýrslu frá Landbrukets Priscentral í Noregi birtist m. a. yfirlit um framleiðslu og sölu refaskinna síðastliðið ár. Eru eftirfarandi upplýsingar teknar þaðan: Á árinu 1938—39 voru alls framleidd í heiminum næstum 1,250 þúsund silfurrefaskinn. Af þessari framleiðslu voru 350.000 skinn framleidd í Noregi eða um það bil einn þriðji hluti allrar heimsframleiðslunnar. Verðmæti norsku framleiðsl- unnar nemur 34 miljónum króna, eða litlu meir en á síð- astliðnu ári, en þá voru um 330 þús. skinn framleidd í Noregi. Skinnaframleiðslan i Banda- ríkjunum nemur væntanlega nálægt 300.000 skinnum, í Kan- ada 250.000, Svíþjóð 100.000, í Þýzkalandi, Japan, Rússlandi og Finnlandi um 30.000 skinn í hverju landi. Önnur lönd fram- leiða ekki slik skinn, svo að máli skipti með tilliti til heims- markaðarins. Vegna verðfalls, einnig nú upp á síðkastið, er markaðs- verðið orðið svo lágt, að silfur- refaræktin á við mikla erfið- leika að búa, víða um lönd, einkum í Noregi, Kanada og Sví- þjóð, en þessi lönd til samans framleiða meira en helming allra silfurrefaskinna, er til fall- ast í heiminum. Útflutningur Norðmanna á silfurrefaskinnum jókst enn stórkostlega árið 1938 og nam alls 348.070 skinnum, en var 281,369 átið 1937. Aukningin er þvi 23,7%. Er það mjög mikið, þótt ekki sé eins mikið og und- anfarin ár. Af þessum skinnum voru 198.618 send til Englands, en 152,724 í fyrra, en mest- megnis voru þau skinn aftur seld til annarra landa á upp- boðum í London, til Frakklands 52.207, en í fyrra 29.193, til Þýzkalands 33.997, en 45.493 í fyrra, til Belgíu og Luxemburg 23.433, en 17.665 í fyrra. Til annarra landa hafa ekki verið seld yfir 10.000 silfurrefaskinn. Englendingar hafa því keypt NIÐURLAQ Til þessa liggur ein megin á- stæða, og hún er þessi: Börnin, sem alast upp nú um sinn á sjávarmöl lands vors, eru frumbyggjaböm. Sú kynslóð, sem nú getur og fæðir og elur upp börn hér í Reykjavík, er fyrsta kynslóðin, sem fóstrar ís- lenzk borgarbörn. Sjálf er hún að miklum hluta fóstruð í sveit, en að öðrum hluta í smáþorpi. Meira að segja Reykvíkingarnir fram 1 ættir hafa ekki verið borgarbúar nema 2—3 tugi ára. Þessi kynslóð —■ þetta fólk úr sveítinni og strjálbýlinu — hvorki veit um né þekkir né skilur þann reginmun, sem er á uppeldisskilyrðum og uppeldis- þörfum í borg og í sveit. Þess vegna lætur það eins og sá mikli munur sé ekki til og gerir eng- ar frekari uppeldisráðstafanir börnum sínum til handa en þær, sem sveitalífið heimtar. Því er komið sem komið er ung- viði borgarinnar. Og borgin sjálf — sú félags- lega heild, sem nefna má því nafni — veit ekki, fremur en einstaklingarnir, hvað til henn- ar friðaT heyrir í þessu efni. Reykjavík, fyrsta og eina borgin 57%, eða lítið eitt stærri hluta framleiðslunnar en í fyrra. Fyrir norsk silfurrefaskinn, er flutt voru til Þýzkalands ár- ið 1937—38, var greitt um 1.9 miljónir ríkismarka í handbær- um gjaldeyri, og er það um 80% af því, er fékkst árið 1933. Hinn frjálsi gjaldeyrir, sem fékkst í Þýzkalandi, mun nema andvirði 27.000 skinna, en afgangurinn, um 7000 skinn, hafa verið seld í vöruskiptum. Af því fé,’ sem Þjóðverjar vörðu til skinna- kaupa, varð að nota helming- inn í Leipzig, en hinn helming- inn annaðhvort í Leipzig eða Osló. Hafa því verið vaxandi kröfur um skinnakaup í Leipzig. Margir eru þó hikandi við að senda skinn sín til Leipzig, vegna gj aldeyrisástandsins í landinu. Á meðfylgjandi línuriti sést verðið á silfurrefaskinnum á uppboðum í Osló frá því í des- ember 1932 og fram til seinustu áramóta. Eins og línuritið ber með sér, hefir verðlagið enn farið lækk- andi síðastliðið ár, þó sérstak- lega á al-silfurskinnum .En einnig er það bersýnilegt, að framleiðsla ljósu skinnanna færist sífellt í aukana. Hér standa Norðmenn öðrum betur að vígi. Fyrir skinn seld á uppboðum í Osló árið 1937—38 fengu fram- leiðendur í sínar hendur um kr. 97.71 fyrir silfurrefaskinn, 75.36 fyrir skinn af norskum blárefum, 151.44 fyrir skinn af grænlenzkum blárefum, 23.82 fyrir rauðrefaskinn, 69.42 fyrir hvítrefaskinn og 64.67 fyrir krossrefaskinn. Tilsvarandi verðtölur fyrir síðastliðið ár hafa enn ekki verið reiknaðar út, svo að að fullu sé á þeim byggjandi, en svo virðist sem verðið hafi lækkað nokkuð á silfurrefaskinnum, hækkað dá- lítið á skinnum af norskum blá- refum og hækkað allmikið á skinnum af grænlenzkum blá- refum. Rauðrefaskinnin eru af- ar verðlítil, en aðrar skinnateg- í landi, sem enga borgamenn- ingu á, — gerir ekkert til þess — sýnir ekki einu sinni lit á að reyna að skapa uppeldismenn- ingu við sitt hæfi. Hún gleymir því að mestu leyti, að börnin séu til, nema þar sem lög um skólaskyldu barna knýja hana til að muna það. Utan þröngra heimila sinna eiga börnin eng- an samastað, frá því þau fæðast og þar til þau eru vaxin, nema skólana um takmarkað skeið. Og þar er ekki rausnarlegar veitt en svo, að börnum borg- arinnar er þjappað í skólahús- næði, sem ætlað er þriðjungi þeirra. Athugum nú stuttlega upp- eldisskilyrði og uppeldisþarfir í sveit og í borg, hvor fyrir sig, til þess að glöggva oss á munin- um á þessu tvennu, og á því, hvaða afleiðingar hefir að gæta ekki þess munar. Verð ég þó að fara næsta fljótt yfir sögu, rúmsins vegna, og aðeins leitast við að beina athygli yðar að nokkrum meginatriðum. Móðirin í sveitinni getur á- hyggjulaust sleppt barninu sínu eftirlitslausu út, undir eins og það getur hreyft sig um og leik- ið sér. Því er óhætt og það get- /9J2 /yjj-m /sjhjjs /sjf/sjt v /sji/sjr isjj-mi irni- Aðalstelnn Sigmnndsson: Borgarborn Hrærttnnna fyrir liestsifli Steinsteypuvinna þykir mjög erfið vinna, og því er ekki hægt að neita, að svo er, en það er óþarfi að þessi vinna sé eins erfið og nú tíðkast, minnsta kosti út um sveitir landsins. Drýgstur vinnuléttir mun vera að hræritunnunni. Henni hefir verið lýst í „Tímanum“ áður, en það er langt frá því að þetta á- hald sé notað almennt. Skal því lýst hér lauslega: Þegar ekki er smíðuð sérstök tunna, sem engin nauðsyn er, þá er tekið olíufat eða önnur stór tunna, slegnir í hana báðir botnarnir og girt með tveim sterkum gjörðum, sinni á hvorn enda, þá eru tveir stafir sagað- ir úr tunnunni milli innri gjarð- anna. Þeir festir saman með tveim klömpum innan á og bú- ið svo um, að festa megi þessu loki með hægu móti aftur, það má t. d. með þvi að reka innri gjörðina öðru megin nokkuð lengra, svo hún standi inn af endabrún opsins, svo hægt sé að smeygja lokinu undir hana. Hinu megin má svo búa út rennilokur undir gjörðina, sem renna má inn á lokið, þegar á að festa því, en til baka aftur, þegar það á að vera laust. Þessu næst er svo fenginn öxull; þarf hann helzt að vera nokkuð gild- ur, (helzt 2 þumlungar, má vera pípa). Hann er settur í gegn um báða botna tunnunnar miðja og þarf hann að standa svo sem 10 þumlunga út úr hvoru megin. Þá er eftir að festa tunnuna. Það má bæði með því að smíða stól undir hana, sem er heppi- legra, ef færa þarf tunnuna til' undir í svipuðu verði og áður. Samkvæmt hagskýrslum fyrir árið 1938, er Det statistiske Centralbyrá hefir aflað sér, hefir skinnaútflutningur Norð- manna verið sem hér segir: Tala Verðkr. Meðalt. Rauðrefir 5543 228.377 41.20 Krossrefir 344 34.675 100.80 Silfurrefir 348.070 38.299.899 110.04 Hvítrefir 1243 99.323 79.91 Blárefir 6243 698.820 111.94 Minkar 7530 301.684 40.06 Þetta verðlag er miðað við skinnin flutt um borð og er ör- lítið hærra en það, sem kaup- endurnir hafa greitt fyrir þau í Noregi. Ef finna skal það verð, sem ætla má að framleiðend- urnir hafi fengið í sínar hendur, er hæfilegt að draga 15% frá þessum upphæðum. Blárefa- skinn hafa til uppjafnaðar selzt betra verði en silfurrefa- skinn. Þetta er þó vegna þess, að skinn af grænlenzkum og norskum refum, er fært undir einn og sama lið. Verðlag á norskum blárefaskinnum er all- nokkuð oft. Annars má reka nið- ur tvo staura með rúmlega tunnulengdinni á milli, gjöra far ofan í efri enda þeirra, svo að hægt sé að láta tunnuöxul- inn leika þar í. Lítinn pall þarf að hafa, sem sé fast að staur- um þeim, sem tunnan hvílir á, og útskot úr honum undir tunn- una, sem hallist vel að aðal- pallinum. Síðan er 40 m. langur kaðall látinn liggja skammt frá og öðrum enda hans brugðið tvisvar utan um tunnuna. Þeg- ar tunnan er notuð, er steypu- efnið sett í hana: sandurinn, mölin, steinlímið og vatnið, allt í einu, lokið sett fyrir og hestur spenntur fyrir þann enda kað- alsins, sem brugðið hafði verið utan um tunnuna, hesturinn síðan teymdur á stað frá tunn- unni, svo langt sem kaðallinn leyfir, þangað til brögðin fara af tunnunni. Við það snýst tunnan og steypan hrærist. Þá er hvolft úr tunnunni ofan á pallinn og steypublandan borin í mótin. Mestur vandi við notkun tunnunnar, er að vatnið sé hæfilega mikið í hrærunni. Er því einna bezt að sami maður- inn láti alltaf í hana. Með þessari aðferð vinnst það, að hin eiginlega steypuhræring er færð yfir á hestana og verð- ur þeim létt verk. Líka sparar þetta vinnukraft og gengur fljótara, því alltaf er hægt að halda áfram að láta í tunnuna, þó verið sé að losa pallinn. Er slíks ekki vanþörf í sveit- um landsins nú. T. miklu lægra en á silfurrefa- skinnum. Norsk blaðaummæli, sem Tím- anum hafa borizt, bera það meö sér, að verð silfurrefaskinna hefir stórfallið fyrstu mánuði þessa árs og að refaeigendur í Noregi búast við miklum erfið- leikum. Skulu hér tilgreind ummæli nokkurra blaða: „Nationen“ segir 13. f. m.: „Eftir því, sem formaðurinn í loðdýrafélagi Vestur-Agða, Aa- nen Rejersdal, segir í dag við „Fædrelandsvennen“, lítur út fyrir að leggja verði niður mest- an hluta af silfurrefabúunum á Suðurlandinu. — Skinnaverðið hefir lækkað stórlega. í fyrra féll það um 30% og útlit er fyr- ir að svipað verðfall verði lika í ár. Eftir skýrslum, sem fyrir liggja frá síðustu uppboðum í London, var meðalverðið fyrir silfurrefaskinn kr. 67.11. í fyrra var verðið kr. 100.00 fyrir skinn og það fannst okkur mjög lé- legt, þar sem það kostar nú kr. 110.00 til kr. 115.00 að fram- S. TJ. ZF1. Nýtt félag. Á sumardaginn fyrsta var stofnað Félag ungra Framsóknarmanna í Grímsnesi. Voru stofnendur þess seytján. Formaður var kosinn Jón Bjarnason í Öndverðarnesi og Sigurjón Þorkelsson á Brjáns- stöðum og Guðmundur Bene- diktsson í Miðengi meðstjórn- endur. Samkoma í skíðaskálanum á Hellisheiði. Félag ungra Fram- sóknarmanna í Ölfusi og Félag ungra Framsóknarmanna í Reykjavík héldu sameiginlega skemmtun í skíðaskálanum á Hellisheiði. Sóttu hana nær hundrað manns, flestir úr Reykjavík og Ölfusi, en nokkrir frá Selfossi og nágrenni. Samkoman hófst með sam- eiginlegri kaffidrykkju. Ræður fluttu Eysteinn Jónsson ráð- herra og Jón Emil Guðjónsson kennari. Síðan voru borð upp tekin og stiginn dans til klukk- an hálf fjögur um nóttina, að hver hélt heim til sín. Skemmt- unin fór vel fram og skemmti fólk sér prýðilega. leiða eitt silfurrefaskinn. Salan er erfið. Á síðasta uppboði í London vóru boðin 39.000 skinn, en aðeins seld 6500 skinn. Mik- ill hluti, ef til vill flest, refabú verða vafalaust lögð niður, og þykir þetta stórkostlegt fjár- hagslegt tap fyrir Suðurlandið. í einu héraði á Austur-Ögðum, Vegaardshei, hafa eignir refa- búanna lækkað um kr. 300.000 og tekjurnar um kr. 90.000, vegna hrunsins á refaskinna- markaðnum. Þetta verður til- finnanlegt tap í mörgum byggð- arlögum í Vestur-Agðafylki, þar sem talið er að í fylkinu séu um 15.000 silfurrefir. Platinurefirn- ir bjarga sjálfsagt einhverju, en nokkuð er það óvíst ennþá.“ „Sunnmörsposten" hefir þau ummæli eftir formanninum í Möre reveavleslag, að verðfallið sé eðlileg afleiðing offramleiðslu Niðurstaðan muni verða sú, að ýmsir refaeigendur verði að leggja árar í bát eða takmarka framleiðsluna til muna. Aðeins þeir, sem hafi minnstan fram- leiðslukostnað, muni þola af- leiðingu verðfallsins. „Bergens Tidende" hefir það eftir ritaranum í Norges Sölv- reveavleslag, að í nóvember síð- astliðnum hafi meðalverðið á Oslo-uppboðunum verið kr. 110.38, í desember kr. 102.91, í janúar kr. 97.79 og í febrúar kr. 82.16. í nóvember voru ekki tal- in með skinn, sem seldust neðan við 50 kr„ en hina mánuðina voru ekki talin með skinn, sem seldust innan við 40 kr. Á upp- boðunum i London segir hann að verðið hafi verið mun lægra, því að kanadisku skinnin hafi (Framh. á 4. síðuj ur séð um sig sjálft, ef ekki er djúpur bæjarlækur, opinn brunnur eða aðrar slíkar hætt- ur á seiði. Og slíkar hættur læ.rir það fljótt að varast. Sveitabarnið hefir mikla við- áttu, þar sem það getur verið að leikum sínum í friði ,og næði. Það er aldrei í meira fjölmenni, né í meiri ys og hraða og há- vaða en svo, að það hefir kyrrð og næði til að athuga og rann- saka það, sem vekur athygli þess í umhverfinu. Og um- hverfi þess er fjölbreytt, en þó ekki mjög breytilegt. Það vekur til fjölbreyttrar athugunar, en veitir jafnframt festu og ró til rækilegrar athugunar, skilnings og svölunar forvitni barnsins. Samlíf sveitabarnanna við skepnurnar hefir stórfellda upp- eldisþýðingu fyrir þau. Um- gengnismenning sveitanna er einföld og krefst fábreyttrar siðakunnáttu. Fámennið gerir einstaklinginn meira áberandi og knýr hann til meiri ábyrgð- artilfinningar um eigin fram- komu. Því fylgir, að ókunnir menn eru tiltölulega sjaldgæf- ir, og af því leiðir óframfærni barnsins og hún verður hemill á framgöngu þess og gerir hana prúðmannlegri. — Foreldrar barnsins og aðrir heimamenn vinna verk sín á heimilinu, og þau verk eru mjög margþætt og breytileg, frumstæð og náttúr- leg, — sjálf framleiðsla lífs- nauðsynjanna og verðmætanna úr skauti náttúrunnar. Börnin sjá þessi störf fyrir sér frá því þau eru fyrst þroskuð til eftir- tektar. Og þau taka þátt í þeim og læra að skilja þau, jafri- skjótt og jafnóðum og geta þeirra leyfir. Þetta veitir hæfi- leikum barnanna margbreytta æfingu. Fjölbreytni náttúr- unnar og starfanna, og samvist og samvinna með fullorðnu fólki verður móðurmálskenn- ari, sem enginn annar getur jafnazt við. Sveitin með víðáttu sinni, ó- snortinni náttúru og næði til leiks og athugunar, og með margþætt framleiðslustörf heimilanna, veitir ungum börn- um hin æskilegustu uppeldis- skilyrði. Öðru máli og gagnstæðu gegnir um borgina. Borgin, hvað sem hún heitir og hvar í heimi, sem hún er, getur varla boðið ungum börnum sínum eðlilegt, heppilegt uppeldisumhverfi. Þar sem uppeldismálum er vel á veg komið, er slíkt umhverfi og slík skilyrði tilgert, og getur heppn- azt vel. En þar sem borgin er í sköpun, borgarmenningin öll á fálmandi gelgjuskeiði, og ekkert gert til að skapa smábörnum uppeldisumhverfi, er engin von að vel fari. Móðirin, sem nú er að ala upp börn hér í höfuðborg konungs- ríkisins íslands, og er sjálf, svo sem algengast er, alin upp í sveit eða smáþorpi, hagar upp- eldisstarfi sinu eftir hefðbund- inni venju sveitanna, en það er eina uppeldisvenja, sem hún þekkir. Hún sleppir börnunum lausum út úr þröngri íbúðinni, jafnskjótt og þau geta borizt um á eigin fótum. Hún veit ekki það, sem reynsla kynslóðanna hefir kennt mæðrunum, þar sem borgamenning er gömul, að barn í borg má aldrei vera eft- irlitslaust úti. Litli anginn, sem sleppt er sjálfráðum út á'göt- una, á sér hvergi friðland, þar sem hann getur verið í næði að leikum sínum og athugun tilverunnar. Hann getur hvergi verið nema á götunni, þar sem háskinn er við hvert fótmál og bílar ausa hann for, þegar blautt er, og ryki, þegar þurrt er. í hreinleik slíks umhverfis mót- ast barnssálin. Þarna er fjöldi jafnaldra og hver reynir að yfirgnæfa raddir hinna, til þess að láta bera á sér. Þannig læra börnin málið og háreystina, og þarna skapa þau sér sína eigin umgengnissiði, sem þau nota hvert við annað og við allan þann sæg ókunnugra manna, sem sífellt angra þau með nær- veru sinni og líta niður á þau í tvöföldum skilningi, um leið og þeir ganga hjá. Gatan veitir fátt viðráðanlegra, náttúrlegra efna til athugunar, og sjaldan næði til að ráða gátur. Borgarbarnið er lítið með fullorðum, og sízt að fjölbreyttu starfi, því að störfin eru þar unnin utan

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.