Tíminn - 16.05.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu lD.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1».
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h. f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, þriðjndagiim 16. maí 1939
56. blað
Hafnargerðir oglendíngabæt
ur, sem unnar verða í sumar
Frásögn vitamálasljóra
Brezku konungshjónin lögðu af stað í hina u>rirhuguðu Amerikuför slna
í síöastl. viku. Tóku þau sér far með kanadiska stórskipinu „Empress of
Australia", og hafa tvö ensk lierskip fylgt því vestur. Norðan við New-
foundland lenti skipið í mikilli þoku, en þar er jafnan hafísreki mikill, og
hélt skipið því lengi kyrru fyrir. Hefir það seinkað för þess um tvo daga,
og kemur það ekki til hafnar í Kanada fyrr en á morgun. Aðalerindi kon-
ungshjónanna er að ferðast um Kanada, sem er brezkt samveldisland. En
jafnframt munu þau þiggja heimboð hjá Roosevelt Bandaríkjaforseta. —
Myndin er frá svœði, þar sem skipið hélt kyrru fyrir, og gefur hugmynd
um stœrð ísj akanna þar.
Skipaskurður yfir Frakkland
í stað Gíbraltarsundsins
Merkilegt frumvarp í franska þinginu
Tíðindamaður Tímans
hefir leitað upplýsinga hjá
Emil JónSsyni vitamála-
stjóra um hafnargerðir þær
og lendingarbætur, sem fyr-
irhugað er að vinna að á
þessu ári. Fer frásögn vita-
málastjórans hér á eftir:
— Af hinum stærstu hafnar-
mannvirkjum, sem unnið verður
að, er fyrst að telja Sauðár-
krókshöfn, er verður fullgerð í
ár. Mun það kosta um 100 þús-
undir króna, og hefir þá alls
verið varið um 750 þús. kr. til
þess hafnarmannvirkis.
í Dalvík verður hafin hafnar-
gerð. Er áætlað, að höfnin kosti
um 450 þús. kr., og verði unnið
fyrir um 100 þús. kr. í ár.
Á Suðureyri við Súgandafjörð
verður haldið áfram hafnarbót-
um, sem byrjað var á í fyrra.
Var þá varið til þeirra 20—30
þús. kr. og verður unnið fyrir
viðlíka háa upphæð að þessu
sinni.
í Siglufirði verður haldið á-
fram við byggingu öldubrjóts-
ins, sem unnið hefir verið að
undanfarin ár. Á því verki að
vera lokið næsta vor og er á-
ætlað, áð heildarkostnaðurinn
nemi um 650 þús. kr.
Á Skagaströnd verður unnið
að og gengið frá lengingu hafn-
argarðs, sem einnig var í smlð-
um i fyrra.
Á Þórshöfn verður bryggja
lengd fram, þannig að hún
standi á þriggja metra dýpi um
fjöru. Er kostnaður við þetta
verk ráðgerður 40 þús. kr.
í Bolungavík fer fram viðgerð
á brimbrjótnum og verður 25
þús. kr. varið til þessa.
í Salthólmavík á að gera
bryggju.
Á Hvammstanga verður reist
bryggja.
Auk þeirra hafnarbóta, sem
hafa verið taldar, er talað um,
en þó eigi fastráðið, að reisa
Frjáls mnflufningur
á nokkrum vörum
Breytíng á reglugerð-
ínni um gjaldeyris-
verzlun o. il.
Viðskiptamálaráðuneytið hef-
ir nýlega gert breytingu á reglu-
gerð um gjaldeyrisverzlun o. fl.,
sem gefin var út síðastliðið sum-
ar.
Samkvæmt þeirri breytingu er
gefinn frjáls innflutningur á
rúgi, rúgmjöli, hveiti, hveiti-
mjöli, hafragrjónum, hrísgrjón-
um, bankabyggi, kolum, salti,
brennsluolíum, smurningsolíum,
benzíni, hessian, tómum pokum,
prentuðum bókum, blöðum og
tímaritum.
Þessar tilslakanir eru gerðar
samkvæmt umtali milli stjórn-
málaflókkanna í sambandi við
stjórnarmyndunina í vetur.
Ættu þær ekki að koma að sök,
þar sem hér er um að ræða
nauðsynjavörur, sem lítið hefir
verið takmarkaður innflutn-
ingur á undanfarin ár, þótt
heimild hafi verið til þess.
Framsóknarflokkurinn hefir
jafnan lýst yfir því, að hann liti
á innflutningshöftin sem nauð-
synlega ráðstöfun vegna við-
skiptaástandsins eins og það er
og hefir verið, en hinsvegar ætti
að létta þeim af strax og ástæð-
ur leyfðu. Með því að taka þátt
í framangreindum tilslökunum
hefir flokkurinn viðurkennt
þessa afstöðu í verki.
nýja bryggju á Kópaskeri, gera
við og breikka bryggju í Ólafs-
firði og gera stóra uppfyllingu
og hefja smíði nýrrar bryggju
vestan fjarðarins, smíða bryggju
á Blönduósi, lengja bryggju í
Grafarnesi í Grundarfirði, reisa
bryggju og sjóvarnargarð i
Grindavík, lengja bryggju í
Grímsey, lengja bryggju á Staf-
nesi, byggja bátabryggju í
Hafnarfirði, byggja bryggju á
Hvalnesi í Miðneshreppi, lengja
bryggju og sjóvarnargarð í
Gerðum og lengja bryggju í
Suðurvör í Þorlákshöfn, auk
nokkurra smærri lendingarbóta,
sem ekki er enn vitað, hvort úr
verður í þetta skipti.
Verðhækkun á sykri
Kommúnistablaðið hefir ný-
lega haldið því fram að verð-
hækkun sú, sem orðið hafi á
sykri í bænum, stafi af gengis-
lækkuninni. í tilefni af því hef-
ir Tíminn aflað sér þeirra upp-
lýsinga, sem hér fara á eftir:
Um miðjan marz s. 1. var verð
á molasykri í Englandi 10/% d.
per cwt. í Vi ks., en fyrir nokkr-
um dögum var verðið komið
upp í 12/10 y2 d. per cwt í Vi
ks. Um miðjan marz var verð á
strausykri í Englandi 7/8% d.
per cwt. í Vi sk., en fyrir nokkr-
um dögum var verðið komið upp
í 10/6 d. per cwt. í J/i sk. Verð-
hækkunin er 2/9% d. per cwt.
og nemur það á verði molasyk-
ursins 28% og á verði strau-
sykurs 37%.
Vegna þess hvað tollur og
annar þungakostnaður er mik-
ill hluti af verði sykurs, sem
seldur er hér innanlands, kemur
ekki ofangreind verðhækkun
eins áberandi fram á útsöluverð-
inu hér.
Matvörukaupmenn í Reykja-
vík, sem voru orðnir sykur-
lausir, hafa orðið að kaupa á
hækkuðu verði og hækka út-
söluverð sitt um leið sem hér
(Framh. á 4. síðu)
Nokkur veiðiskip hafa undanfarna
daga fengið dágóðan afla á Hornbanka.
Tóku togararnir, er lágu hér inni, að
búast á veiðar í gœr, er fiskisagan
barst. Póru fjórir Kveldúlfstogarar og
tveir Alliancetogarar út í gœr. í dag
fara væntanlega flestir togaranna, sem
enn eru inni, svo að ekki verða nema
tveir eða þrir eftir í höfn.
t t t
Sauðburður er nú að hefjast, og er
veður venju fremur hlýtt um allt land
og hagstætt með tilliti til hans. Sauð-
gróður er alstaðar kominn og sumstað-
ar fyrir löngu. Nokkuð er misjafnt,
hve snemma ær byrja að bera, eftir
landshlutum og staðháttum og bú-
skaparvenjum í hinum ýmsu sveitum.
Þar, sem tíðkanlegt er að hleypa til
ánna um jól eða litlu eftir þau, eiga
ærnar að byrja að bera um miðjan
maí eða laust eftir miðjan mánuðinn.
í ýmsum byggðarlögum er venja að
byrja að hleypa til fyrir jól, en annars
staðar er það aftur á móti ekki gert
fyrr en um nýár og jafnvel ekki fyrr
en fyrstu dagana i janúar. Þegar tíð er
svo stillt og góð og gróður svo mikill
sem nú, má gera ráð fyrir að minnsta
kosti fullorðnar ær hafi nokkra daga
yfir.
t t t
Samkvæmt fréttum, er Tíminn hefir
haft utan af landi, eru skógar og kjarr
nú að lauígast og stendur enda víða
í fullum blóma nú þegar. Má gera ráð
fyrir, að hinir þróttmeiri skógar beri
Eftírlít með manna-
haldí og starfskjörum
hjá opinberum
stofnunum
Eins og áður hefir verið skýrt
frá, lét fjármálaráðherra á síð-
astliðnum vetri undirbúa frum-
varp til laga um starfsmenn
opinberra stofnana, þar sem á-
kvæði voru sett um skyldur
manna og réttindi. Samdi Sig-
urvin Einarsson kennari frum-
varpið, en hann er orðinn þess-
um málum kunnugur sökum
formennsku sinnar í rekstra-
ráði nr. 1. Fjárveitinganefnd at-
hugaði frumvarpið á nokkrum
fundum sínum og gerði við það
breytingartillögur. Var ætlunin
að fjárhagsnefnd neðri deildar
Alþingis flytti það, þar sem
fjárveitinganefnd getur ekki
flutt frumvarp.
Vegna frestunar Alþingis varð
ekki af flutningi þessa frum-
varps nú, en það mun koma fyr-
ir haustþingið. Aftur á móti
samþykki fjárveitinganefnd á-
skorun til ríkisstjórnarinnar um
það, að ráðinn yrði, fram til
næstu áramóta, eftirlitsmaður
með öllum stofnunum og starfs-
greinum rikisins i Reykjavík, er
fylgist með vinnubrögðum og
rekstri þeirra. Ríkisstjórnin réði
Siguxvin Einarsson til þessa
starfa.
Samkvæmt tillögu eftirlits-
mannsins, hefir fjármálaráð-
herra nú þegar, lagt fyrir allar
stofnanir ríkisins í Reykjavík:
Að senda eftirlitsmanni mán-
aðarlega nákvæma skrá yfir
launagreiðslur, hverskonar sem
þær eru.
Að því aðeins megi gera breyt-
ingu á starfsmannahaldi svo sem
um fækkun eða fjölgun starfs-
manna, laun, vinnutíma og önn-
ur starfskjör, að ráðuneytið fall-
ist á hana, að fenginni umsögn
ef tirlitsmannsins.
Má vænta þess, að nýbreytni
þessi beri góðan árangur og
þingið taki þessi mál til ítarlegr-
ar meðferðar. Gilda engar reglur
um mörg þessara atriða og er
full ástæða til úrbóta og sam-
ræmingar á ýmsum sviðum.
vel þroskað fræ í ár, ef enginn áföll
verða þeim til skaða í vor eða sumar,
er gróðrartíminn hefst svo snemma og
áfallalaust.
t t t
Gunnar Bóasson útgerðarmaður á
Reyðarfirði er á ferð hér í bænum um
þessar mundir og hefir tíðindamaður
Tímans hitt hann að máli. Gunnar
stundaði í vetur útgerð frá Sandgerði
og lætur dável af veiðibrögðum. Öfl-
uðust um 620 skippund fiskjar á bát
hans, Stuðlafoss, og varð hásetahlutur
um 1250 krónur. Alls voru um 25 bátar
gerðir út frá Sandgerði í vetur og voru
9 þeirra austfirzkir, 6 úr Neskaupstað
I Norðfirði, 2 frá Eskifirði og 1, bátur
Gunnars, frá Reyðarfirði. Auk þess
höfðu 6 bátar frá Seyðisfirði bækistöð
sína í Keflavík. Allmikill aðstöðumunur
er að leggja upp afla í Keflavík og
Sandgerði. Verður hver bátur, sem út-
gerð stundar frá Sandgerði, að greiða
nær 3000 krónur á vertíð í flutnings-
kostnað, bæði á salti og fiski, sem flutt
er frá og til Keflavíkur. Er leiðin um
14 km. Vakið hefir verið máls á því,
að úr þessum kostnaði mætti draga
mikið, með því að leggja veg beint yfir
skaganrt miili Sandgerðis og Kefla-
vikur, og losna á þann hátt við krókinn
út í Garð. Styttist leiðin með því um
nær helming og kostnaðurinn minnk-
aði að sama skapi. Afla sinn hafa aust-
firzku bátarnir selt eins og bezt hefir
gengið, en nokkuð hefir þó verið flutt
austur til verkunar. Frá Sandgerði
í heimsblöðunum hefir oft
verið um það rætt undanfarnar
vikur, hvort Bretum geti heppn-
ast í næstu styrjöld að halda
Gibraltarvíginu, ef Spánverjar
væru í andstæðingaliði þeirra.
Telja margir það vafasamt, en
slíkt gæti haft höfuðþýðingu,
þar sem Gibraltar veitir Bretum
nú aðstöðu til að ráða yfir sigl-
ingaleiðinni milli Atlantshafsins
og Miðjarðarhafsins.
Jafnframt þessu hafa heims-
blöðin birt ýmsar fregnir um
það, að Spánverjar hefðu leyft
ítölum og Þjóðverjum að reisa
svo rammbyggileg vígi beggja
megin Gibraltarsundsins, að
þeir geti nú engu síður hindrað
siglingar um það en Bretar.
Vegna þessara umræðna um
þýðingu Gibraltarsundsins og
vígbúnaðinn við það, hefir
frumvarp, sem tveir þingmenn
lögðu nýlega fram í franska
þinginu um skipaskurð, sem
grafinn væri í gegnum Frakk-
voru um 350 skippund send til Reyðar-
fjarðar, 800 skippund til Eskifjarðar
og álíka mikið til Neskaupstaðar í
Norðfirði. Hinir austfirzku bátar hættu
veiðum um lokin, eftir fjögurra mán-
aða vertíð, og eru nú á förum austur.
í Hornaíirði voru á vertíðinni 20—30
Austfjarðabátar. Öfluðu þeir báglega,
um 50—80 skippund hver á nær þrem
mánuðum. Hinsvegar er útgerðarkostn-
aður þar mun minni en við Faxaflóa.
t t r
Steingrimur Steinþórsson búnaðar-
málastjóri var í síðastliðinni viku
norður á Hvammstanga, til þess að
kynna sér möguleika þorpsbúa á að fá
til umráða og hagnýtingar hentugt
land. Þorpið sjálft stendur í landi
tveggja jarða, sem eru í einkaeign.
Þorpsbúar eiga talsvert af kúm og
hafa mjög mikla þörf á að fá greiðan
aðgang að landi, bæði til nýyrkju og
beitar. — Tvö snotur nýbýli hafa verið
reist í grennd við þorpið og hið þriðja
er verið að byggja.
r r r
Æskumenn í Borgarfirði hafa borið
fram þá hugmynd að mynda friðreit
á einhverjum fögrum skógivöxnum stað
í héraðinu. Halldór Sigurðsson í Borg-
arnesi skrifar um þetta mál í nýút-
komnu riti ungmennasambands Borg-
arfjarðar og leggur til að skógurinn og
hraunið umhverfis Hreðavatn verði
valið til slíkrar friðunar. Á aðalfundi
ungmennasambandsins, sem haldinn
(Framh. á 4. siðu)
land og tengdi saman Atlants-
hafið og Miðjarðarhafið, vakið
mikla athygli. Skurði þessum er
ætlað að liggja frá hafnarborg-
inni Bordeaux við Garonne-
fljótið og þaðan greiðfærustu
leið yfir til Miðjarðarhafs-
strandarinnar.
Þessi hugmynd er enganveg-
in ný. Henni hefir verið hreyft
öðru hvoru síðan á miðöldum.
Árið 1928 var sérstakri verk-
fræðinganefnd falið að athuga
þetta mál og byggja flutnings-
mennirnir frumvarpið á niður-
stöðum hennar. Samkvæmt
þeim myndi skurðurinn verða
um 450 km. langur, yfirborðs-
breidd hans 250 m., botnsbreidd
120 m. og meðaldýpt 13 m. — Á
einum stað þyrfti að gera 72 m.
háan skipastiga, sem myndi
verða 13 tröppur. Gert er ráð
fyrir að skipin geti siglt eftir
meginhluta hans á fullri ferð.
Nefndinni reiknast til, að þessi
framkvæmd myndi skapa at-
vinnu fyrir 200.000 manns í sex
ár. Leggja flutningsmenn frv.
til að frönskum atvinnuleysingj -
um og spönskum flóttamönnum
verði falin þessi vinna.
Telja má víst, ef skurður þessi
yrði gerður, myndi meginhluti
allra siglinga milli Miðjarðar-
hafsins og Atlantshafsins fær-
ast þangað og umferðin verða
mjög litil um Gibraltarsund.
Yrði þessi nýja leið stórum
styttri og fljótfarnari. En jafn-
framt myndi hún gerbreyta
valdaaðstöðunni við Miðjarðar-
hafið. Aðstaða Frakka styrktist
verulega, en hernaðarleg þýð-
ing Gibraltar og annarra vígja
við Gibraltarsundið hyrfi að
mestu leyti úr sögunni. Bretar
hafa því fram til þessa tíma
litið þessa hugmynd óhýru auga,
en ýmsir telja að nú sé það við-
horf þeirra breytt.
Það er ekki talið vist, að frum-
varp þetta muni ná samþykki
franska þingsins að sinni. En
verði einhver breyting á valda-
afstöðu Breta og Frakka við
Gibraltarsundið, má fullyrða,
að þessi hugmynd fái byr.
Þá hefir einnig komið fram
önnur hugmynd, sem gengur í
svipaða átt. Hún er þessi: Skip-
in sigla beint af hafi inn í stór-
ar vatnsþrær, sem eru á hjól-
um. Þær eru síðan dregnar á
land, vatninu hleypt burtu, og
í þessu farartæki eru skipin
flutt milli Atlantshafsins og
Miðjarðarhafsins. Þá þyrfti ekki
að gera neinn skurð, en í þess
stað óvenjulega breiðan bílveg
eða járnbraut. Er það franskur
verkfræðingur, sem hefir hreyft
þessari tillögu.
A víðavangi
Sú skemmtilega nýjung gerð-
ist nýlega í háskóla íslands, að
um 20 stúdentar stofnuðu félag
Framsóknarstúdenta, en það
lýðir, að nokkur hluti af nem-
endum þessarar stofnunar skil-
ur tákn tímans og gengur hik-
laust út í baráttuna að lyfta
ójóðinni til frelsis og menning-
ar, en byggir á þúsund ára gam-
alli menningu íslenzkra bænda.
Kommúnistar, studdir með er-
lendu fé, höfðu um allmörg
undanfarin ár reynt að draga
alla frjálslynda stúdenta inn í
skugga erlendrar stefnu. Þótti
óað undarleg sjón, að sjá tæp-
lega í háskólanum sjálfstætt
æskufjör, nema hjá þeim náms-
mönnum, sem hneigðust að
óeim tveim öfgastefnum, sem
engan hljómgrunn eiga hjá
iislendingum. En nú eru þeir
dagar liðnir. íslenzku lýðræðis-
flokkarnir þrír munu nú hver
um sig fá sinn eðlilega liðsauka
í háskólanum, og æskumenn
leirrar stofnunar hætta að líta
á sig, eins og útlaga í því þjóð-
félagi, sem gerir sitt til að
koma þeim til manns.
* * *
Það er gott að íþróttalíf og
hófsemi um eiturnautnir vex í
báðum menntaskólunum. Eh
ekki er vel að verið, nema
þær þjóðlegu hreyfingar, sem
starfa í landinu, hiti og þroski
hugi nemenda. Svo var á hinni
pólitísku baráttutíð við Dani, að
menn eins og Arnljótur Ólafs-
son, Benedikt Sveinsson eldri,
Skúli Thoroddsen, Benedikt
Sveinsson yngri, Sigurður Guð-
mundsson, Gísli Sveinsson, Ari
Arnalds og fjölmargir aðrir
menntaskólanemendur, sýndu
forustuhæfileika á unga aldri.
Annaðhvort er æska landsins
þróttminni nú en þá eða að
menntaskóla- og háskólapiltar
eiga enn að hafa skapandi mátt
til að ganga inn í hinar lifrænu
fylkingar lýðræðisflokkanna.
Stofnun Framsóknarfélags í há-
skólanum er frá þessu sjónar-
miði þýðingarmikill atburður.
* * *
Laxá í Þingeyj arsýslu er feg-
urst fljót á landinu og þó víðar
sé leitað. Sennilega eru þar
betri skilyrði til mikillar lax-
göngu en í nokkurri annarri ís-
lenzkri á. En um langan tíma
hafa fossarnir hjá Laxamýri
með ýmsum óhöppum, sem snert
hafa þá, dregið svo úr hinni
náttúrlegu klakstarfsemi, að
áin var í þessum efnum beinlín-
is að þorna. En nú eru að hefj-
ast tvær framkvæmdir við Laxá.
Annarsvegar virkjun Akureyrar,
sem seinna meir gæti leitt ljós
og yl á hvert heimili í Þingeyj-
arsýslu og Eyjafirði. Hitt er
klakstöð mikil, sem ríkið rekuT
og hefir nú starfað í tvo vetur.
Þaðan er byrjað að flytja laxa-
seiði í allar ár í Suður-Þingeyj-
arsýslu og nokkrar ár í Eyja-
firði. Kaupfélag Eyfirðinga ætl-
ar að fá 100—200 þús. seiði í
Eyjafjarðará, árlega, og gera þar
stórfellda veiði, sem stunduð
verður sameiginlega til hags-
muna fyrir alla bændur, sem
land eiga að ánni. Merkur Eng-
lendingur, kennari við Eton-
skóla, hefir tekið að sér að gera
Fnjóská að mikilli laxveiðaelfu
á tuttugu árum. Kaupmaður á
Akureyri, Tómas Björnsson, tek-
ur Djúpá í Ljósavatnsskarði
sömu tökum. Sjálf Laxá verður
fyllt af laxi, og kynstofninn það-
an fluttur í allar ár í tveim
sýslum.
Eftir þessu og ýmsu öðru að
dæma virðist það engin fjar-
stæða að gera ráð fyrir því, að
þessar hugmyndir um samgöng-
ur milli Atlantshafsins og Mið-
jarðarhafsins komist á einn eða
annan hátt í framkvæmd áður
en varir, og hafi í för með sér
gerbreytingu á siglingum um
Miðjarðarhafið og valdaaðstöðu
landanna við það.
A. KROSSGÖTUM
Aflahrota á Hornbanka. — Sauðburðurinn að hefjast. — Skóggróðurinn. —
Austfjarðabátarnir. — Ræktunarmöguleikar Hvammstangabúa. — Friðreitur
við Hreðavatn.