Tíminn - 27.05.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFVR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1B.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1D.
Simi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h. f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjjavík, laugardaginn 27. maí 1939
60. bla»
HitaTeltaReykfaTÍkur
Tílboðíð frá Hojgaard & Schultz og breyt
íngar, sem þurfa að fást á því
Mynd þessi var tekin af krónprinshjónunum, Ingiríði og Friðrik, þegar þau
• lögðu af stað frá Englandi í Ameríkuför sina.
,wma>
Norðurlönd og Þýzkaland
- Sérstaða Danmerkur -
Allir munu sammála um
að mjög æskilegt sé að geta
komið í framkvæmd hitun
R e y k j a v í kurbæjar með
leiðslu á heitu vatni þangað
frá jarðhitasvæðunum í ná-
grenninu, svo að hægt verði
að losna við kaup á kolum
til þeirra hluta. Getur þetta
sérstaklega verið mikið
hagsmunamál, efófriður
eða aðrar óviðráðanlegar or-
sakir torvelda aðflutninga á
erlendum hitagjafa eða gera
hann óhæfilega dýran.
Frá því, er tillögur um hita-
veitu bæjarins komu fyrst fram,
hefir Framsóknarflokkurinn
sýnt því máli fullan skilning og
velvilja, og nægir í þvi efni að
vísa til framkomu flokksins á
Alþingi í þessu máli.
Síðan á árinu 1937 hefir ver-
ið leitað eftir lánsfé erlendis til
þess að koma hitaveitunni í
framkvæmd. Hefir nú loks
komið tilboð frá firmanu Höj-
gaard & Schultz í Kaupmanna-
höfn um framkvæmd verksins
og lán í því sambandi.
Tilboð þetta er í höfuðatrið-
um þannig:
1. Gert er ráð fyrir að leggja
tvöfalda hitavatnsleiðslu frá
Reykjum í Mosfellssveit til
Reykjavíkur. Séu pípurnar
gerðar úr járnbentri steinsteypu,
með járnþynnu í miðju.
í Reykjavík sé vatninu safnað
í 5 hitavatnsgeyma og það leitt
þaðan um bæinn, en hitaveitu-
svæðið í bænum takmarkast við
svæðið innan Hringbrautar, á-
samt Norðurmýri og Melum.
2. Firmað hefir, í samráði við
verkfræðinga bæjarins, áætlað
kostnaðinn við slíka hitaveitu
6,8 milj. danskar krónur eða 8
milj. 160 þús. ísl. krónur. Þar
með er þó eigi talið tollar og
gjöld, 400 þús. kr., boranir og
hitaréttindi, 500 þús. kr., og
aukalagningar vegna heim-
leiðslu, 900 þús. kr. Hitaveitan
myndi því kosta, þegar þessir
liðir eru meðtaldir, um 10 milj-
ónir íslenzkra króna.
3. Firmað hefir ekki gefið
fast verðtilboð í framkvæmd
alls verksins eða efni til þess.
Þó er nokkurnveginn fast verð-
tilboð í aðalleiðslur frá Reykj-
um, lagningu þeirra, hitavatns-
geymana og dælustöð, sem sam-
tals er um 2 milj. 486 þús. dansk-
ar krónur. f öðru lagi hefir firm-
að áætlað að ýmsir liðir, svo sem
efni í bæjarkerfið, vinna við
það o. s. frv., nemi 2 milj. 207
þús. dönskum kr., en verði unn-
ið fyrir reikning Reykjavíkur-
bæjar, og því alveg á áhættu
bæjarins, hvað verð á efni og
kostnað við lagninguna snertir,
og áskilur firmað sér 7y2% af
öllum þessum kostnaði í þóknun
fyrir að gera innkaup á efni og
stjórna verkinu. Er sú þóknun
innifalin í fyrrnefndri áætlun-
arupphæð. í þriðja lagi áætlar
firmað, að vatnsmælar, áfram-
haldandi boranir o. fl., sem að
bærinn á sjálfur að sjá um
framkvæmd á, kosti um 750 þús.
danskar krónur.
Mismunurinn á þessum þrem-
ur framantöldu liðum og þeirri
heildarupphæð, 6 milj. 800 þús.
dönskum kr., sem áður var
nefnd, liggur í þessum liðum:
Vextir meðan á
byggingu stendur d.kr. 300.000,00
Áætlun hækkun
vinnulauna .... — 200.000,00
Ófyrirséður
kostnaður ..... — 457.000,00
5% þóknun til
danska ríkisins
fyrir að ábyrgj-
ast lánið gagn-
vart firmanu . . — 340.000,00
Þóknun,sem firm-
að áskilur sér
fyrir að gera ná-
kvæmt „project“
af hitaveitunni — 60.000,00
4. Firmað býðst til að veita lán
í sambandi við bygginguna, að
upphæð 6 millj. 800 þús. danskar
krónur, með 4x/2—5y2% vöxtum
á ári. Vextirnir reiknast J/2%
hærri en forvextir þjóðbankans
danska, þó aldrei lægri en 4y2%
og aldrei hærri en 5y2%. Lánið
endurgreiðist með jöfnum af-
borgunum á næstu 8 árum eftir
að framkvæmd verksins er lokið,
og er upphæð vaxta og afborg-
ana talin verða 1 milj. 40 þús.
danskar kr. á ári, eða rúml. iy4
milj. ísl. krónur með núverandi
gengi.
5. Sem tryggingu fyrir þessu
láni til Reykjavíkurbæjar, er
krafizt að firmað fái 1. veðrétt
í hitaveitunni með öllu sem
henni tilheyrir, og ennfremur
veð í vatnsréttindum bæjarins,
þeim, sem hann á og eignast
kann. Ennfremur er krafizt
ábyrgðar íslenzka ríkisins og að
Landsbanki íslands takist á
hendur að ábyrgjast allar yfir-
færslur á erlendum gjaldeyri í
sambandi við hitaveitulánið á
réttum gjalddögum.
6. Það er gert að skilyrði fyrir
láninu, að öll kaup á efni til
hitaveitunnar verði fyrst og
fremst gerð í Danmörku, en þar
næst í Þýzkalandi í gegnum
dansk-þýzkan vöruskiptareikn-
ing.
7. í tilboðinu er svo ákveðið,
að lánveitandi geti tekið rekst-
ur hitaveitunnar í sínar hendur,
ef vanskil verða á greiðslum af
láninu, en ákvæði vantaði um að
bærinn hefði rétt til að leysa
fyrirtækið til sín með greiðslu á
vangoldnum upphæðum. Upp-
lýsingar hafa borizt um að
ákvæði um þetta muni fást sett
í væntanlega samninga.
Eftir að hafa athugað þetta
í júlímánuði í sumar verður byrjað
að grafa í gamlar bæjarrústir i Þjórsár-
dal í rannsóknarskyni. Verður verkið
unnið undir stjórn Matthíasar Þórðar-
sonar þjóðmínjavarðar, en auk hans
mun einn eða tveir Svíar, einn Pinni
og einn Dani fást við þessar rann-
sóknir. í Þjórsárdal eru 20—30 fornar
bæjarrústir og býst Matthías við að
komist verði yfir að grafa i allflestar
þeirra, ef vel gengur. Verður unnið að
þessum uppgrefti í nokkrar vikur og
að minnsta kosti eitthvað fram í á-
gústmánuð. Meðal þeirra bæjarrústa,
sem grafið verður i, eru Skeljungsstað-
ir, bær Hjalta Skeggjasonar. — Þýzkir
fræðimenn hafa hug á að kynnast
fornum hofrústum hér á landi og verði
af íslandsför Þjóðverja, er ráðgert hafa
að koma hingað í sumar í þeim erind-
um, verður einnig grafin upp hofrúst
einhversstaðar á þessum slóðum, í Ár-
nes- eða Rangárvallasýslu.
t t t
Jón Pálsson, fyrrum bankagjaldkeri,
hefir nýlega afhent forsætisráðherra
20 þús. króna gjöf til drykkjumanna-
hælis. Er féð gefið til minningar
um foreldra þeirra Jóns og Önnu konu
hans. Skal fénu varið til að byggja
drykkjumannahæli, svo fljótt, sem
mögulegt er. Alþingi og rikisstjórn er
falið að velja og ákveða þann stað, er
byggja skal hælið á, en ósk gefendanna
er sú, að það verði staðsett í Árnessýslu.
Jón Pálsson hefir starfað í góðtempl-
tilboð, sem hér er gerð grein fyr-
ir í aðalatriðum, skal á það bent,
að óhjákvæmilegt er að krefj-
ast breytinga á því í einstökum
atriðum, til þess að fært geti
talizt að ganga að tilboðinu.
Skal hér í stuttu máli gerð grein
fyrir nokkrum helztu atriðun-
um, sem nauðsynlegt er að fá
breytt, og öðru, sem snertir þetta
mál.
1. Lánstíminn virðist vera allt
of stuttur. Til þess að inna af
höndum áskildar ársgreiðslur er
viðbúið að þurfi að leggja fram
mikinn erlendan gjaldeyri um-
fram það, sem sparast við minni
kolakaup eftir að hitaveitan er
komin. En auk árlegra vaxta og
afhorgana af þessu fasta láni
barf að sjá fyrir allmiklum er-
lendum gjaldeyri í sambandi við
lagningu heimtauga frá veit-
unni, og ennfremur hefir verið
áætlað að efni í hitunarkerfi í
þau hús á hitaveitusvæðinu, sem
nú hafa ekki miðstöðvar, kosti
um 650 þús. kr. Einnig má gera
ráð fyrir einhverjum kostnaði í
erlendum gjaldeyri vegna nauð-
synlegra breytinga á miðstöðv-
um í húsum í bænum.
Er því sýnilegt að af gjaldeyr-
isástæðum einum saman er þess
mikil þörf að fá lánstímann
lengdan.
2. Fé til lánveitingarinnar
mun firmað aðallega fá fyrir
milligöngu útflutningslánadeild-
ar (Exportkreditinstitution)
danska ríkisins. Af slíkum lán-
um, sem aðallega munu vera
veitt einkafirmum, tekur þessi
lánadeild 5% þóknun. Lán það,
sem hér er um að ræða, er tryggt
með ábyrgð íslenzka ríkisins, og
ætti því eigi að vera sama á-
stæða fyrir danska ríkið til að
krefjast þessarar háu þóknunar
af því eins og.af lánum, sem ekki
eru tryggð með ríkisábyrgð. Það
virðist því sjálfsögð krafa að
breyting fáist á þessu skilyrði.
3. Til viðbótar þeim veðum,
sem heimtuð eru ásamt ábyrgð
Reykjavíkurbæjar og ábyrgð)
ríkissjóðs, fer firmað líka fram
á ábyrgð Landsbanka íslands
fyrir yfirfærslu á greiðslum af
láninu.
4. Mjög óaðgengilegt verður að
telja fyrir Reykjavíkurbæ að
þurfa að veðsetja öll þau vatns-
(Framh. á 4. slðu)
arareglunni í meira en hálfa öld og
ávallt verið skeleggur í baráttunni gegn
áfenginu.
t t r
Síðastliðið haust var hafizt handa
um byggingu sundlaugar við barna-
skóla Skeiðamanna, Brautarholt. Ei-
ríkur Jónsson bóndi í Vorsabæ, hefir
skrifað Tímanum um sundlaugarbygg-
inguna á þessa leið: Sundlaug þessi er
gerð úr steinsteypu, 13,3x8 metrar að
stærð, með tveimur búningsklefum. Um
fimmtíu stiga heitt vatn fannst í
grennd við skólann, eftir að mikil leit
hafði verið að því gerð síðastliðið vor,
og var það leitt um 160 metra veg í
laugina. Þóttu líkur benda til, að þarna
gæti leynzt heitt vatn í jörðu, því víða
eru þar volgrur. Ungmennafélag
hreppsins stóð fyrir framkvæmdum og
var mestöll vinna með frjálsum fram-
lögum án endurgjalds, bæði af bændum
og ungmennafélögum. Mannvirkið
kostaði um 8—9 þúsund krónur full-
gert. Þótt ekki sé með öllu lokið að
ganga frá lauginni, hefir hún verið í
notkun fyrir skólabörnin, auk þess sem
unglingar, er voru á leikfiminámskeiði
í skólanum í vetur æfðu þar sund. Á-
kveðið hefir verið að halda sundnám-
skeið við laugina í vor. Áður höfðu
Skeiðamenn lagt fram um 780 dags-
verk f frjálsum framlögum við bygg-
ingu skóla síns. Er þetta til marks
um samhuga þeirra og þau afrek, sem
hægt er að leysa af hendi, þar sem ein-
í lok seinasta mánaöar barst
stjórnum Norðurlandanna
fjögurra, Danmerkur, Noregs,
Svíþjóðar og Finnlands, tilboð
frá þýzku stjórninni um ör-
yggissáttmála milli Þýzkalands
og þessara landa hvers um sig.
Það hefir verið venju undan-
farin ár að utanríkismálaráð-
herrar þessara landa ræddu
saman öðru hvoru um utanrík-
ismálin með það fyrir augum,
að þau kæmi fram sem einn
aðili út á við. Strax og kunnugt
varð um þetta tilboö, var þvi á-
kveðið, að ráðherrarnir hittust
í Stokkhólmi og ræddu um,
hvernig bæri að svara þvi.
Á fundi þessum náðist ekki
samkomulag um sameiginlegt
svar. Noregur, Svíþjóð og Finn-
land vildu ekki gera neinn
samning, en Danmörk taldi rétt
að gera „samning til þess að
staðfesta enn frekar hina vin-
samlegu sambúð milli Danmerk-
ur og Þýzkalands“. Hins vegar
komu ráðherrarnir sér saman
um að lýsa yfir fullkomnu hlut-
leysi Norðurlanda og einlæg-
um ásetningi þeirra í því, að
taka ekki þátt í neinum ríkja-
samböndum, er gætu neytt þau
til þátttöku í styrjöld.
Sérstaða Danmerkur hefir
vakið talsverða athygli og telja
ýmsir, að hún beri þess vott, að
Danir óttist Þjóðverja og vilji
drægni og góð samtök ríkja. Veturinn
1938 fauk heyhlaða og geymsluhús í
ofsaveðri hjá fátækum einyrkjabónda á
Skeiðum.Hreppsbúar hlupu undir bagga
og lögðu fram endurgjaldslausa vinnu
við gröft og steypu, svo að búandanum
varð kleift að endurbyggja hlöðu sína
án mikils kostnaðar. Fleiri dæmi mætti
nefna um þroskað samstarf Skeiða-
manna.
t t t
Samkvæmt upplýsingum, sem Tlminn
hefir fengið frá H. J. Hólmjárn loð-
dýraræktarráðunaut, hefir gotið
heppnazt betur að þessu sinni í flestum
refabúum hér, heldur en nokkru sinni
áður. Tæmandi skýrslur liggja ekki
fyrir enn, en svo lítur út, sem að refa-
eigendur í nágrenni Reykjavíkur hafi
fengið 3—4 yrðlinga eftir kvendýr, sem
þeir eiga. Meðaltal Norðmanna hefir
aldrei orðið hærra en 2% yrðlingur á
hvert kvendýr. Einnig virðist hafa tek-
izt afar vel með gotið í Borgarfirði,
Dölum, Húnavatnssýslu og Stranda-
sýslu. í Skaftafellssýslum virðast ýmsir
refaeigendur hafa orðið fyrir óhöpp-
um í þessu efni, þótt sumum hafi vel
farnast. Yfirleitt er lakari útkoma hjá
nýbyrjendum, bæði vegna skorts á
reynslu og kunnáttu í meðferð dýr-
anna, og eins vegna þess, að oftast eru
refabú stofnuð með hvolpum einvörð-
ungu.
vera þeim sem mest að skapi.
Hefir þetta m. a. komið fram í
öðru aðalblaði danska íhalds-
flokksins, Nationaltidende, þar
sem það er harmað, að Danir
skuli hafa skorizt úr leik með
hinum Norðurlandaþjóðunum
og kunni ef til vill að verða
þannig litið á það, að Danir séu
ekki fullkomlega frjálsir. Hins-
vegar hefir því verið haldið
fram, að það sé ekkert athuga-
verðara við það, að Danir geri
slíkan sáttmála við Þjóðverja
en að Finnar hafi gert samskon-
ar samning við Rússa fyrir
nokkrum árum. í blöðum hinna
Norðurlandanna er afstaða
Dana yfirleitt túlkuð mjög vin-
samlega og einkum vakin at
hygli á því, að það skiptir mestu,
að Danmörk hafi lýst yfir fullu
hlutleysi með hinum löndunum
og ætli ekki að taka þátt í nein-
um samtökum, sem geti leitt
hana inn í styrjöld.
Norðmenn, Svíar og Finnar
færa þau rök fyrir þeirri af-
stöðu, að vilja ekki gera neinn
samning, að yfirleitt sé orðið
litið á slíka samninga sem eins-
konar bandalag og verði því
hlutleysi, sem nái jafnt til allra,
lýst bezt með því, að gera engan
þvílíkan samning.
í enskum blöðum hefir af-
stöðu þessara landa verið fagn-
að. Manchester Guardian og
fleiri blöð höfðu fært rök að
því, að tilgangur Þjóðverja með
slíkum samningum væri að
tryggja sér yfirráð yfir Eystra-
salti og óheftan flutning á járn-
málmum frá Svíþjóð. Ef Svíþjóð
ætlaði t. d. að fylgja hlutleysis-
stefnu sinni í styrjöld með því
að minnka járnflutninga til
Þýzkalands, myndu Þjóðverjar
hafa talið það brot á öryggis-
sáttmálanum. Slíkir samningar
gætu þannig lagt talsverð höft
á frjálsræði þessara þjóða til
að framfylgja hlutleysisstefn-
unni út í yztu æsar.
ÚR BÆIVUM
Messur um hátíðina.
í dómkirkjunni á hvítasunnudag kl.
11, séra Bjarni Jónsson, kl. 5, séra Frið-
rik Hallgrímsson. Á annan hvítasunnu-
dag: kl. 11, séra Friðrik Hallgrímsson,
kl. 5 séra Garðar Svavarsson. í kapellu
kirkjugarðsins, á hvítasunnudag kl. 9,
Sigurbjörn Á. Gíslason cand. theol. — í
fríkirkjunni, á hvítasunnudag kl. 2, sr.
Árnl Sigurðsson, á 2. í hvítasunnu kl.
5, Ragnar Benediktsson cand. theol.
í Laugarnesskóla á hvítasunnudag kl.
2, séra Garðar Svavarsson. — í Hafnar-
arfjarðarkirkju á hvítasunnudag kl. 11,
síra Garðar Þorsteinsson. í fríkirkjunni
í Hafnarfirði á hvitasunnudag kl. 2, sr.
Garðar Þorsteinsson. Á Bessastöðum á
2. hvítasunnudag kl. 2, séra Garðar
Þorsteinsson.
Nils Ramselius,
sænskur prestur, er dvalið hefir
nokkrum sinnum hér á landi. m. a. í
Vestmannaeyjum, og nú býr á Akur-
evri, hefir skrifað grein um ísland í
sænskt, kristilegt tímarit, er heitir
Sommer. Fylgja þessari grein sænska
prestsins nokkrar ágætar myndir héð-
an. —
m
A víðavangi
Horfur eru nú fyrir að mó-
vinnsla í stærri stíl verði hafin
hér á landi i náinni framtið. Á
nýafstöðnum aðalfundi Kaup-
félags Vestur-Húnvetninga á
Hvammstanga var rætt um
möguleika til framleiðslu á elti-
mó til eldsneytis. Fékk kaupfé-
lagið síðan Sigurlinna Péturs-
son byggingameistara í Reykja-
vík, sem sérstaklega hefir
kynnt sér þessi efni, til að
rannsaka mólönd í sýslunni.
Fann hann víða mó í jörðu á
þeim stöðum, sem hann athug-
aði. Á tveim af þeim stöðum
taldi hann allgóð skilyrði til mó-
vinnslu. Eru þau svæði mjög ná-
lægt þjóðvegi. Kaupfélagið er
nú að athuga möguleika til út-
vegunar á móvinnslutækjum.
* * *
För sunnlenzkra bænda til
Norðurlands síðastliðið sumar
tókst mjög vel og var þátttak-
endum til mikillar ánægju. Ber
að vænta þess, að slíkum ferða-
lögum verði haldið áfram. Ein
slík för hefir verið ákveðin i
sumar og er það Búnaðarsam-
band Dala- og Snæfellsnessýslu,
sem fyrir henni gengst. Er henni
heitið um Borgarfjörð og Suður-
land og mun hún hefjast um
miðjan júní. Fyrirkomulag far-
arinnar hefir enn ekki verið á-
kveðið til fullnustu, en vafalaust
verður reynt til þess eftir föng-
um, að hún verði bæði ferða-
fólkinu og þeim, sem sóttir eru
heim, til gagns og ánægju.
* * . *
Fyrir marga bændur og hús-
freyjur, sem gjarnan vildu taka
þátt i slíkum ferðalögum, er
það miklum erfiðleikum bund-
ið, þar sem þau geta aldrei far-
ið að heiman, nema einhver að-
stoð komi í staðinn. Ættu bún-
aðarfélögin og jafnvel ung-
mennafélögin, að athuga, hvort
þau gætu ekki verið til hjálpar í
þessum efnum, t. d. með útveg-
un sjálfboðaliða, sem tækju að
sér að gera hin nauðsynlegu
störf, meðan húsbændurnir
væru í ferðalaginu.
* 'I' •í'
Íslandsglíman verður háð á
miðvikudaginn kemur, en ekki 8.
júní eins og fyr hafði verið á-
kveðið. Enn er ekki fullvíst um
nema þrjá þátttakendur utan af
landi og eru þeir frá Vest-
mannaeyjum. Er þar talsverður
áhugi fyrir glímuíþróttinni og
hefir hinn góðkunni íþróttamað-
ur, Þorsteinn Einarsson, komið
þeirri hreyfingu af stað. Er leitt
til þess að vita, hversu lítill á-
hugi skuli vera fyrir glímunni
annarsstaðar úti á landi, eins og
sjá má á þátttökunni í íslands-
glímunni og ættu íþrótta- og
ungmennafélög þar að taka það
mál til nánari athugunar og
framkvæmda.
* * *
Þegar Þykkvbæingar höfðu
bjargað Safamýri með fyrir-
hleðslunni í Djúpós, snerust þeir
við annarri hættu, sem bygðar-
lagi þeirra og búskap var búin.
En það var sandfokshættan af
hinni víðáttumiklu sandsléttu
framan við byggðina. Á eyði-
mörk þessari var lítilsháttar
melgT’óður,sem fénaður sótti í,og
náði þvi engri teljandi út-
breiðslu. Girtu þeir með grösum
alla leið frá Háfsós austur að
Hólmsá, nutu aðstoðar og ráða
Gunnlaugs Kristmundssonar.
Nokkur sáning á melfræi hefir
kominn mjög útbreiddur mel-
gróður um allt þetta víðáttu-
mikla svæði, sem allt mun engu
minna en hin fræga Safamýri,
sem er víðlendasta samfellt
engjaland hérlendis. Sandfoks-
hættan er talin úr sögunni.
Gömul melalönd eru að verða
valllendisgróin; milli melstang-
arinnar ber mikið á elftingu, og
áður en margir áratugir líða,
mun þarna koma til sögunnar
eitt glæsilegasta nytjaland, sem
mannshöndin hefir hjálpað
náttúrunni að skapa hér á landi.
Gæti þetta orðið mönnum til
eftirbreytrii.
Á KROSSG-ÖTIJM
Fornminjarannsóknir. — Gjöf til drykkjumannahælis. — Sundlaug Skeiða-
manna að Brautarholti. — Frá refaræktinni.