Tíminn - 22.07.1939, Qupperneq 2

334
TÍMIM, langardagmn 22» jiilí 1939
84. blað
Bókaiafn
á hverju lieimili
Bændaför Búnaðarsambands Dala- og
Snæfellsnessýslu
í dag birtist í þeim fjórum
blöðum 1 höfuðstaðnum, sem
starfa með núverandi ríkis-
stjórn, yfirlýsing um merkilega
bókaútgáfu, sem á að hefjast
upp úr næstu áramótum. Þessi
auglýsing er undirrituð af fimm
fulltrúum þriggja þingflokk-
anna í landinu, sem hafa nú og
hafa um mörg undanfarin ár
haft úrslitavald um málefni
þjóðarinnar.
í þessari yfirlýsingu gerir
menntamálaráð íslands ráð fyr-
ir því að byrja skipulega og stór-
fellda bókaútgáfu um næstu
áramót og með þeim hætti, að
það verði á valdi hvers einasta
manns í landinu að eignast
margar góðar bækur árlega fyr-
ir lágt árgjald. Tilgangur
menntamálaráðs er að gera
hverju einasta heimili á land-
inu fært að eignast safn af
góðum bókum.
Þetta er vitaskuld ekki ný
hugmynd. Fyrsta og einna þýð-
ingarmesta sporið var stigið um
aldamótin síðustu, þegar Oddur
flokksins er líka í hreinni mót-
setningu við launaskrif íhalds-
blaðanna. í fjármálaráðherra-
tíð Jóns Þorlákssonar voru ýms-
ar launagreiðslur t. d. forstjóra-
laun hjá ríkinu, helmingi hærri
en nú. Launagreiðslur ríkisins
námu þá um 5.5 milj. kr. á ári,
að frádregnum verkamanna-
launum. Það munaði því
minnstu, að þær væru þá helm-
ingur ríkisgjaldanna. Sjálfstæð-
isflokkurinn hefir aldrei bent á
neinar leiðir til lækkunar á
launagreiðslum ríkissjóðs, nema
niðurlagningu ríkisfyrirtækja,
sem hefði orsakað stórfelldan
tekjumissi fyrir ríkissjóð. Hins-
vegar hefir hann staðið gegn
ýmsum sparnaðarráðstöfunum
og í hvert sinn, sem átt hefir að
lækka háu launin með sköttum,
hefir hann barizt gegn því með
öllum mögulegum vopnum.
Meðan flokkurinn sýnir engin
sinnaskipti í þessum málum með
stjórn sinni á Reykjavíkurbæ,
Eimskipafélaginu og Fisksölu-
samlaginu og öðrum fyrirtækj-
um, sem flokksmenn hans ráða
yfir, mega íhaldsblöðin vera
þess fullviss, að árásir þeirra á
launagreiðslur hjá ríkinu munu
ekki afla flokknum mikilla vin-
sælda. Hvert heilvita manns-
barn sér á meðan að slík skrif
þeirra eru ekkert annað en
hræsni og að þau hafa enn ekki
lært hið holla ráð, að þeir, sem
búi í glerhúsi, eigi ekki að
kasta grjóti.
Björnsson byrjaði að gefa út
„Bókasafn alþýðu“. Oddur
Björnsson var þá prentari í
Kaupmannahöfn. Hann gaf út
nokkrar ágætar bækur, í alveg
óvenjulega vandaðri og smekk-
legri útgáfu, að því er snerti
pappír, prentun og band. Odd-
ur safnaði föstum áskrifendum
í þessu skyni. Útgáfa hans var
vinsæl, en hann hafði engan
stuðning frá neinni stofnun eða
öðrum mönnum til að standa
undir þessari byrði, og eftir
nokkra stund varð hann að
hætta útgáfunni. En hann hafði
sýnt íslendingum hvar vegur-
inn lá, ef koma átti til leiðar
bókasafnsmyndun á heimil-
unum.
Ég hafði allt af verið hrifinn
af bókasafnshugmynd Odds
Björnssonar og óskaði að hún
gæti verið tekin upp í nýrri
mynd. Og á Alþingi 1928 var
samþykkt frumvarp, sem ég bar
fram, um að ríkið heimilaði
nokkurt fé til slíkrar útgáfu.
Nefnd þriggja manna, íslenzku-
kennara Háskóla íslands, ís-
lenzkukennara kennaraskólans
og prófessornum í íslenzkri sögu
við háskólann var með lögunum
falin yfirumsjón með útgáfunni.
Gekk svo í nokkur ár. Menn-
ingarsjóður gaf út allmargar
bækur, sumar góðar og aðrar
lélegar. En fyrirtækið gekk ekki
vel. Forstöðumennirnir höfðu
ekki fylgt leið Odds Björnssonar
nógu trúlega. Þeir söfnuðu ekki
föstum áskrifendum og þeir
létu meira undan bænum höf-
unda, sem vildu selja handrit
sín, heldur en gott var fyrir út-
gáfuna. Eftir nokkur ár var út-
gáfan komin í strand. Mikil
skuld við ríkisprentsmiðjuna,
allmiklar birgðir af misjafnlega
útgengilegum bókum og lítil trú
hjá bókamönnum í landinu á
því að fyrirtækið næði tilgangi
sínum. Eftir að ég kom í
menntamálaráðið eftir kosning-
arnar 1934 byrjaði ég aftur að
leita fyrir mér að leiðum
til að afla menningarsjóði nokk-
urs öryggis um tekj ur, svo að það
gæti starfaö að sínum uppruna-
lega tilgangi, að láta rannsaka
náttúru landsins vísindalega,
kaupa íslenzk listaverk þjóðinni
til handa og að gefa út gagnleg-
ar og skemmtilegar bækur í að-
gengilegri útgáfu. Menntamála-
ráð byrjaði nú að glíma við hið
gamla verkefni að nýju. Það
hafði hina mestu stoð í Stein-
grími Guðmundssyni prent-
smiðjustjóra við allan fjárrekst-
ur. Hann tók að sér að koma í
verð hinum gömlu bókaleyfum,
eftir því sem unnt var, og reyna
með þeim hætti að ljúka gömlu
skuldinni. Jafnhliða þessu spar-
aði menntamálaráð missirum
saman sínar nýju bókatekjur til
að geta hafið útgáfustarfsemi í
stórum stíl í ársbyrjun 1940.
Hefir menntamálaráð í þessu
skyni tryggt sér samstarf við
góða höfunda, bæði um frum-
samin rit og þýðingar.
Meðan menningarsjóður var
að rétta sig við eftir tapútgáfu
á Esperantó-bók Þorbergs Þórð-
arsonar, doktorsritgerð Einars
Sveinssonar og fleiri bókum af
sama tagi, byrjuðu kommúnistar
með stuðningi frá útlendum að-
ilum allumsvifamikla bókaút-
gáfu. Fóru þeir alveg í slóð Odds
Björnssonar um skipulag og
form. Þeir söfnuðu föstum á-
skrifendum, og létu í stað þess
ákveðna tölu bóka. En að öðru
leyti er útgáfa kommúnistanna
býsna ólík bókaskrá Odds
Björnssonar. í stað þess, að hann
hugsaði um land sitt og þjóð og
annað ekki í sambandi við út-
gáfu sína, þá var útgáfa komm-
únista einn ákveðnasti liður í
undirróðri þeirra og niðurrifs-
starfsemi. En til að grímuklæða
áform sín, sóttust þeir eftir að
fá einstaka ritfæra menn, sem
andvígir eru byltingu, til að
skrifa í rit sitt „Rauða penna“,
og semja og þýða einstöku bæk-
ur. Framan af gáfu menn ekki
gaum að þessu athæfi, en eftir
því sem kommúnistar urðu frek-
ari í aðgerðum sínum, bæði al-
mennum undirróðri um allt land
í þá átt að torvelda framleiðsl-
una bæði til lands og sjávar, en
á hinn bóginn sóttu kommún-
istar æ fastar róðurinn að ná
fleiri og fleiri friðsömum borg-
urum á sitt vald til ritstarfa. Er
talið, að þeir þykist geta greitt
þreföld laun fyrir eftirsóknar-
verða andlega vinnu. Síðan nota
þeir nöfn hinna „borgaralegu"
höfunda sér til framdráttar. Því
að eins og bylting er takmark
kommúnismans, þannig er sí-
felldur neikvæður undirróður
lífshugsjón hvers einasta bylt-
ingarsinna.
Fram að þessu hafa ýmsir rit-
færir menn getað sagt: Komm-
únistar bjóða mér há ritlaun.
Þeir gefa út einstaka bækur, er
almenningur vill lesa, og þeir
leggja talsverða vinnu í að koma
bókum út. Að því leyti, sem þeir
reka byltingarundirróður og leit-
ast við að sundra mannfélaginu,
þá er það þeirra mál en ekki
mitt.
En um leið og Menntamálaráð
tekur aftur upp útgáfustarfsemi
sína, á grundvelli Odds Björns-
sonar, þá hverfur þessi afsökun
fyrir hina svokölluðu hlutlausu
eða ópólitísku menn. Þá verða
tvær andstæðar útgáfur í land-
inu. Annarsvegar hin íslenzka
útgáfa Menntamálaráðs. Að
henni mun standa allur þorri
NIÐURLAG
Eftir að við höfðum skoðað
skólann og sundlaugina var
haldið af stað á Kambabrún.
Var þar stanzað, því nú kvöddum
við loks þá, er með okkur voru
allan tímann eins og fyr getur,
og aðra, er nú voru með. Voru
þar ræður fluttar að skilnaði og
söngvar sungnir undir stjórn
séra Ólafs. Loks las' Bjarni Ás-
geirsson alþingismaður upp okk-
ar síðasta óð til Sunnlendinga,
er ég setti saman:
Við sendum kveðjur Sunn-
lendingum
og syngjum allir vestanmenn.
Óskum heitt að búsæld búum
blessist langa framtíð enn.
Við hyllum bæði halogsvanna,
er hafa rétt oss vinamund.
Biðjum öll, að guð þeim gefi
glaða hverja æfistund.
stuðningsmanna núverandi rík-
isstjórnar. Sú útgáfa hefir nú
yfir allmiklu fé að ráða. Hún
styðst við stærstu prentsmiðju
landsins og hefir fyrir ráðunaut
hinn ágæta forstöðumann þeirr-
ar prentsmiðju. Strax á næsta
ári mun Menntamálaráð gefa út
meira af góðum bókum, heldur
en nokkurt annað útgáfufélag á
landinu, með beinum skiptum
við hvern einasta bókhneigðan
íslending. Um þessa útgáfu mun
ekki leika á tveim tungum um
heimildir. Hún verður alíslenzkt
fyrirtæki íslenzkra manna og ís-
lenzkrar menningar.
Hin útgáfan verður fyrirtæki
kommúnista. Tímaritið „Rauðir
pennar“ mun með nafni og inni-
haldi sýna stefnuna. Þar munu
verða, eins og hingað til, erlend-
ar hugsjónir, erlend yfirráð. Þar
mun hið fasta takmark verða að
leysa sundur hið íslenzka þjóðfé-
Iag og afhenda „arf“ þjóðarinn-
ar í hendur rangra erfingja.
Eftir því sem málavextir skýr-
ast, mun þáð fólk, sem hingað til
hefir villzt inn í herbúðir bylt-
ingarmanna, finna að þaðan
liggja greiðar útgöngudyr.
Þá mun sá hluti þjóðarinnar,
sem aðhyllist lífsskoðun sovét-
valdhafanna, hafa fyrir sig og
sína menn útgáfustarfsemi, sem
heitir „Mál og mennig“ og bylt-
ingarsinnað timarit, sem heitir
„Rauðir pennar“. En hinn hluti
þjóðarinnar mun sætta sig við
bókakost, sem gefinn er út af
íslendingum, fyrir íslendinga og
án nokkurs stuðnings frá valda-
mönnum í framandi löndum.
Menntamálaráðið mun að því er
bókaútgáfu snertir, eins og í öðr-
um efnum, skipa sér í sveit, þar
sem er sókn ’og vörn til verndar
málstað fslendinga.
Nú var haldið beint til Reykja-
víkur og gist þar. Boð lágu fyrir
frá Helga Bergs forstjóra, að
hann óskaði að við kæmum við
hjá Sláturfélagi Suðurlands,
enda beið hann okkar þar, glað-
ur og glæsilegur, og bauð okkur
velkomin og leiddi okkur um öll
hin miklu völundarhús og út-
skýrði hvað eina fyrir okkur.
Að endingu leiddi hann okkur í
sal mikinn, voru þar langborö
dúkuð, vistum hlaðin, hin
gómsæta, fagurrauða pylsa,
brauð og öl. Þar ávarpaði Heigi
Bergs okkur að nýju, bað menn
vel njóta og árnaði öllum
heilla. Þetta var sannkölluð
kóngamáltíð, enda snæddu allir
standandi. Frá Reykjavík var
svo lagt af stað eftir kl. 1 dag-
inn eftir. Fararstjóri, Stein-
grímur Steinþórsson, og fleiri
fylgdu okkur úr hlaði. Var stað-
næmzt í fagurri brekku undir
Esju skammt fyrir utan Mó-
gilsá. Að skilnaði veitti Stein-
grímur öllum öl. Voru nú skála-
ræður haldnar. Þá gerði ég
þessa bragarbót til Steingríms:
Ef að ég hvergi undan dreg,
eins og fyrr í svörum,
hefir þú leitt oss langan veg
og liðlega stjórnað förum.
Var svo Steingrímur farar-
stjóri kvaddur, ásamt þeim, er
fylgt höfðu. Nú var ekið fyrir
Hvalfjörð og framan undir
Hafnarfjalli, og loks drukkið
skilnaðarkaffi Dalamanna í
skálanum við Hvítá. Kvöddum
við Dalamenn þar, því nú var
samleið senn á enda. Til sýslu-
manns Þorsteins Þorsteinssonar
kvað ég, og Dalamanna, að
skilnaði:
Við munum skilja sátt um sinn
og saman tvinna okkar vonum,
enda þó að Þorsteinn minn
þjóni sínum Dalakonum.
Að lokum vil ég svo segja
þetta: Förin var í alla staði hin
ákjósanlegasta og að öllu fróð-
leg og skemmtileg. Lánið lék
við okkur á alla lund. Veður
blítt og sólríkt alla dagana.
Ekkert óhapp henti. Og fyrir
öllu svo vel séð, þegar í upphafi
af þeim Steingrími og Þorsteini
sýslumanni, að hvergi skeikaði.
Gestrisni, myndarskapur, vin-
semd og alúð var okkur hvar-
vetna sýnt í svo ríkum mæli, að
okkur fannst, sem við ættum
varla orð yfir þær þakkir, sem
við vildum gjarna í té láta.
Verður enda aldrei fullþakkað
með orðum einum saman.
Steingrímur reyndist hinn ör-
uggasti fararstjóri, karlmann-
legur og hvers rnanns hugljúfi.
(Framli. á 4. síöu)
Þjóðverjar og Rússar
á norðurleíðum
^íminn
Laugardagtnn 22. júlí
Glerhallarbúar
Það heilræði er stundum gef-
ið óhyggnum mönnum, að þeir,
sem búi í glerhúsi, eigi ekki að
kasta grjóti.
íhaldsblöðunum hefir oft ver-
ið gefið þetta heilræði. Það hef-
ir ekki veriö gert að ástæðu-
lausu. En þeim hefir samt enn
ekki tekizt að haga vinnubrögð-
um sínum samkvæmt því.
Það sýna bezt skrif þeirra
seinustu dagana um launa-
greiðslur ríkisins.
Þau hafa ekki haft nógu sterk
orð til að lýsa því, hversu launa-
greiðslur ríkisins væri orðnar ó-
hóflega miklar, þær væru orðn-
ar þriðjungur ríkisútgjaldanna
o. s. frv. Sjálfstæðisflokkurinn
hefði alltaf barizt gegn óhófs-
launum og eyðslusemi, en þetta
væri eins og flest annað illt
Framsóknarflokknum að kenna!
í sömu andránni lýsa íhalds-
blöðin stuðningi sínum við þjóð-
stjórnina með mörgum fögrum
orðum, en þessi hlýlega kveðja
til Framsóknarflokksins mun
eiga að vera stuðningur þeirra
við stjórnina í verki!
Þótt íhaldsblöðin séu í þessum
skrifum sínum að narta í Fram-
sóknarflokkinn finnst Tímanum
naumast ástæða til að svara því
sérstaklega, því þær ásakanir
hafa oft verið hraktar og af-
staða flokksins til launamál-
anna rakin. Hinsvegar virðist
nauðsynlegt að vekja athygli í-
haldsblaðanna á því einu sinni
enn, að þeir, sem búa í glerhúsi,
eigi ekki að kasta grjóti.
Reykj avíkurbæ hef ir verið
stjórnað af Sjálfstæðisflokknum
í fjölmörg ár. Launagreiðslur
hjá honum eru langtum hærri
en hjá ríkinu. Hafnarstjóri og
rafmagnsstjóri munu hafa sem
svarar næstum tvöföldum for-
stjóralaunum hjá ríkinu. Munur
á öðrum launum mun kannske
ekki eins mikill, en er þó mjög
verulegur. Starfsmannafjöldinn
hefir aukizt ár frá ári, án þess
að hægt hafi verið að sjá sýni-
lega þörf fyrir slíka fjölgun.
Eimskipafélag íslands hefir
lotið stjórn Sjálfstæðismanna
frá upphafi. Forstjórinn þar
mun hafa sem svarar 2% for-
stjóralaun hjá ríkinu. Önnur
laun eru einnig mun hærri hjá
Eimskipafélaginu en hliðstæð-
um ríkisstofnunum.
Sölusamband íslenzkra fisk-
framleiðenda hefir einnig notið
stjórnar Sjálfstæðismanna frá
stofnun þess. Þar eru þrír for-
stjórar og hefir hver þeirra sem
svarar tveimur forstjóralaunum
hjá ríkinu. Önnur störf þar eru
einnig mun betur launuð en hjá
sambærilegum ríkisstofnunum.
Ferðakostnaður erindreka þess
er mjög ríflegur, og eru dæmi
þess, að ferðakostnaður eins
þeirra hafi til jafnaðar skipt
nokkrum hundruðum króna á
dag.
Hér eru aðeins nefndar nokkr-
ar opinberar eða hálfopinberar
stofnanir, sem eru undir stjórn
Sjálfstæðismanna. í mörgum
einkafyrirtækjum, sem Sjálf-
stæðismenn ráða, þekkjast
dæmi þess, að launagreiðslur
séu mun hærri en hjá þessum
stofnunum.þó að ekki sé reiknað
með þeim tekjum, sem eigend-
ur fyrirtækjanna draga í sinn
vasa.
íhaldsblöðin ættu þess vegna
ekki að deila á aðra fyrir óhóf í
launagreiðslum. Flokksforingjar
þeirra hafa gengið á undan í
þeim efnum og beinlínis neytt
ríkið til kauphækkunar. íhalds-
blöðin minnast heldur aldrei á
nauðsyn launalækkunar hjá
Reykjavíkurbæ, Eimskipafélag-
inu og Fisksölusamlaginu, enda
þótt launin þar séu langtum
hærri. Það býr því ekki nein
einlægni að baki þessum launa-
lækkunarskrifum þeirra. Þau
stafa fyrst og fremst af hræsni
og vondri samvizku. Þeim er ætl-
aður sá tilgangur, að blekkja
almenning til að trúa því, að
Sjálfstæðisflokkurinn sé andvíg-
ur miklum launagreiðslum, og
dylja þann sannleika, að á-
standið er hvergi verra í þeim
efnum en þar sem Sjálfstæðis-
flokkurinn hefir einsamall
völdin.
Öll þingsaga Sjálfstæðis-
Höfundur þessarar greinar
er þýzkættaður blaðamaður,
sem verið hefir langdvölum á
Norðurlöndum og skrifað
fréttagreinar þaðan i ýms
amerísk blöð. Eftirfarandi
grein, sem er lauslega þýdd,
birtist f ameríska" vikuritinu
„The Nation“ 24. júní síðastl.
í heimsstyrjöldinni höfðu
Norðurlönd litla hernaðarlega
þýðingu, en nú eru þau orðin
brennipunktur hernaðarlegra
hagsmuna. Hver og einn, sem
fylgzt hefir með baktjaldaá-
tökum Þjóðverja og Rússa á
Norðurlöndum hin siðari ár,
veit, að þar eru að skapast höf-
uðstöðvar fyrir framtlðarbar-
áttu milli kommúnismans og
nazismans.
Það er einkum tvennt, sem
hefir valdið þessari breytingu.
Annað er margfölduö þörf Þjóð-
verja fyrir framleiðslu Norður-
landa á ófriðartímum, einkum
fæðu frá Danmörku og járn-
stein frá Svíþjóð. Hitt er hin
feikilega útþensla Sovétveldis-
ins á norðurhveli, bæði stjórn-
málalega og fjárhagslega séð.
Kommúnistar verða engan-
veginn sakaðir um tilhneigingu
til undanláts. Öflugum árásar-
ríkjum hefir oft og ótvírætt ver-
ið gefið til kynna, að rauði her-
inn sé tilbúinn, ef ráðizt er á
lönd Sovétveldisins. Barátta
gegn þýzkri árás yrði einkum
fólgin í því að varna Þjóðverj-
um aðfengins forða. Það má
þess vegna telja fullvíst, ef til
ófriðar kemur, að yfirvöldin í
Moskva reyni að koma í veg fyr-
ir flutning járnsteins frá Sví-
þjóð til Þýzkalands, annaðhvort
með stjórnmálalegum samning-
um eða hervaldi.
Fyrir heimsstyrjöldina fengu
Þjóðverjar meira en helming
þess járns innan lands, sem
þýzki iðnaðurinn þarfnaðist.
Eftir að Þjóðverjar urðu af
Lothringen og fleiri námasvæð-
um, verða þeir að fullnægja
járnsteinsþörf iðnaðarins með
innflutningi að fimm sjöttu
hlutum. 1913 fluttu Þjóðverjar
inn 11,4 milj. smálesta af járn-
steini, en framleiddu sjálfir 28,6
miljónir smálesta. 1937 var inn-
flutningur þeirra 20,6 milj. smá-
lesta, en eigin framleiðsla 9,6
miljónir smálesta. Við þetta
bætist, að innflutti járnsteinn-
inn hefir sem næst tvöfalt járn-
magn á við þann innlenda. Sví-
þjóð er það landið, sem mestan
járnstein flytur til Þýzkalands
og 1937 komu þaðan 9,4 milj.
smálesta af þeim 20,6, sem inn-
fluttar voru. Vegna þess, hve
sænskur járnsteinn er járnmik-
ill, fá Þjóðverjar úr honum 58%
þess járns, sem inn er flutt og
46% þess, sem notað er.
Þessar tölur sýna hvílíkt
feikna tjón það væri Þjóðverj-
um,ef þeir væru firrtir innflutn-
ingi á sænskum járnsteini.
Ráðist Þjóðverjar á rússneskt
land má telja það fullvíst, að
Rússar krefjist þess, að sænska
stjórnin banni útflutning á
járnsteini til Þýzkalands, sam-
kvæmt ákvæðum Þjóðabanda-
lagssáttmálans. Svíar hafa séð
þetta fyrir og það jafnframt, að
það leiddi til ófriðar við Þýzka-
land. Þeir lýstu því þess vegna
yfir í fyrra i Genf, að þeir teldu
sig ekki lengur háða 16. kafla
sáttmálans. Sandler utanrikis-
ráðherra Svía sagði á fundi
Þjóðabandalagsins í september,
að refsiaðgerðir gætu ekki talizt
bindandi lengur, heldur væru
hverri þjóð í sjálfsvald settar
framvegis. Vegna þessa má full-
yrða, að Svíar lýstu yfir algerðu
hlutleysi, ef Þjóðverjar og Rúss-
ar hæfu stríð sín í milli, og teldu
sig hafa fullan rétt til frjálsrar
verzlunar við báða aðila eins og
1914—18.
Ekki er heldur erfitt að geta
þess, hvað á eftir komi. Viðbún-
aður Rússa er skýrmáll þar um.
Neiti Sviar að hætta járnsteins-
flutningi til Þýzkalands, má bú-
ast við, að yfirvöld Sovétveldis-
ins krefjist þess, að viðlagðri
innrás, að þeir hætti slíkum
flutningum. Sitji Svíar við sinn
keip munu Rússar sjálfir stöðva
j árnsteinsú tf lutninginn.
Þarna er einmitt komið að
einni höfuðbreytingunni á að-
stöðu Norðurlanda hernaðarlega
séð. Framþróun lofthexnaðarins
hefir séð svo um, að Svíþjóð er
ekki lengur afskekkt fremur en
Bretland. Rússar hafa, á síðustu
árum, byggt upp nýtízku her-
styrk þarna norður frá, og geta,
að heita má fyrirvaralaust, hellt
eyðileggingu og ógnum yfir nám-
ur, hafnir, járnbrautir, aflstöðv-
ar og skip Svía. Má í þessu sam-
bandi má nefna Kiruna og Gálli-
vara, höfuðstöðvar járnsteins-
námanna í Lapplandi, Narvik
(sem er í Noregi) og Luleá, út-
flutningshafnarinnar til Þýzka-
lands, Porjus, hina risavöxnu
aflstöð, sem framleiðir rafmagn
fyrir námurnar og járnbrautirn-
ar, og síðast, en ekki sízt, járn-
steins-járnbrautina sjálfa, sem
tengir saman námabæina og út-
flutningshafnirnar. Rússar geta
á tveim stundum flogið til þess-
ara staða frá lofthersstöðvum
sinum í Austur-Karelía og á
Kóla-skaganum. Auk þessa yrðu
rússnesk herskip á sveimi úti
fyrir Narvik og Luleá og með-
fram allri siglingaleiðinni til
þýzku strandarinnar.
Fyrir Svía er engin leið sjáan-
leg til þess að verja námarekstur
sinn eða flutninga fyrir Rússum,
hvorki á sjó né í lofti. Sænska
hervirkinu Boden hefir að vísu,
á seinni árum, verið séð fyrir
nokkrum styrk herflugvéla. En
Rússar eiga a. m. k. tuttugu
(Þjóðverjar segja 43) þekktar
loftherstöðvar milli Leningrad
og íshafsins. Þær þýðingar-
mestu, svo sem Uhtua, Paajarvi,
Kantalaks og tvær skammt frá
Murmansk, eiga feiknastór flug-
skýii. Fullyrt er, að eigi færri en
þúsund herflugvélar séu reiðu-
búnar meðfram finnsku landa-
mærunum, svo að segja aðeins
armslengd frá sænska Lapp-
landi.
Auk þessa eru flestar nám-
anna mjög auðsóttar úr lofti.
Járnsteinninn er að litlu leyti
unninn úr djúpum námagöng-
um, heldur tekinn mestmegnis
úr fjallahliðunum utanverðum
og látinn beint á flutningavagn-
ana. Eftir járnsteinsjárnbraut-
inni far daglega um tuttugu
vagnalestir til Narvik og fjórar
eða fimm til Luleá. Brautartein-
arnir liggja um jarðgöng, á há-
um stöplum, yfir brýr og fram-
hjá risavöxnum snjógirðingum.
Má því geta nærri hversu auð-
velt er að eyðileggja brautina
með loftárás.
Annað er og eftirtektarvert í
þessu sambandi, sem og fær
meiri og meiri þýðingu hernað-
arlega. Rússar hafa allra þjóða
mest æft það að flytja fótgöngu-
liðssveitir loftleiðis og senda þær
niður í fallhlífum. Þetta er til-
tölulega ný hernaðaraðferð og
getur verið þýðingarmikil í ó-
friði. Fá landsvæði eru betur
fallin til slíks, en hin strjálbýlu
héruð á norðanverðum Skandin-
avíuskaganum.
Má búast við þvi, að rússnesk-
um hermönnum rigni niður yfir
námahéruðin og hafnarborgirn-
ar í Svíþjóð, ef stríð brýzt út
milli Rússa og Þjóðverja? Hern-